nota 769
Aro^z
oktober1973x^
Instituut voor Cultuurtechniek en WaterhuishoudingALTERRA,
Wageningen Univereiteit & Research centre Omgevingswetenschappen Centrum Water* Klimaat Team Integraal Waterbeheer
DE CHEMISCHE SAMENSTELLING
VAN HET DIEPE GRONDWATER IN MIDDEN - WEST - NEDERLAND
EN DE INVLOED HIERVAN OP DE GEBRUIKSMOGELIJKHEDEN
ing. C.G. Toussaint, ing. E van Rees Vellinga H.Witt
NOTA 769 o k t o b e r 1973 Instituut voor C u l t u u r t e c h n i e k en W a t e r h u i s h o u d i n g
Wageningen
DE CHEMISCHE SAMENSTELLING
VAN HET D I E P E GRONDWATER IN M I D D E N - W E S T - N E D E R L A N D EN DE INVLOED HIERVAN O P DE GEBRUIKSMOGELIJKHEDEN
ing. C. G. T o u s s a i n t , ing. E . van R e e s V e l l i n g a , H. Witt
N o t a ' s van h e t Instituut zijn in p r i n c i p e i n t e r n e c o m m u n i c a t i e -m i d d e l e n , dus geen officiele p u b l i k a t i e s .
Hun inhoud v a r i e e r t s t e r k en kan zowel b e t r e k k i n g hebben op e e n eenvoudige w e e r g a v e van c i j f e r r e e k s e n , a l s op een c o n c l u d e r e n d e d i s c u s s i e van o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n . In de m e e s t e g e v a l l e n zullen de c o n c l u s i e s e c h t e r van v o o r l o p i g e a a r d zijn o m d a t h e t o n d e r z o e k nog n i e t i s a f g e s l o t e n .
Bepaalde n o t a ' s k o m e n n i e t voor v e r s p r e i d i n g buiten h e t Instituut in a a n m e r k i n g
I N H O U D b i z . 1. INLEIDING • 1 2. GEBIEDSBESCHRIJVING 2 2 . 1 . Ligging 2 2. 2. Ge o lo g is ch e opbouw en bodemkundige g e s t e l d h e i d 2 2. 3. Hydrologie 3 3 . P R O B L E E M S T E L L I N G 4 4. BESCHIKBARE GEGEVENS 5 4. 1. M o n s t e r p l a a t s e n 5 4. 2. O n d e r z o c h t e ionen en o v e r i g e bepalingen 5 5. VERWERKING R E S U L T A T E N 6 5. 1. B e r e k e n i n g e n 6 5. 2. T a b e l l e n 6 5. 3 . K a a r t b e e l d e n 7 5. 4. D i a g r a m m e n 7 6. BESPREKING RESULTATEN 9 6. 1. Kwalitatieve en k w a n t i t a t i e v e i n t e r p r e t a t i e 9 6 . 1 . 1 . Ionenbalans 11 6 . 1 . 2 . C h l o r i d e g e h a l t e 12 6 . 1 . 3 . I J z e r g e h a l t e 13 6 . 1 . 4 . H a r d h e i d 14 6 . 1 . 5 . Sulfaat- en m a n g a a n g e h a l t e 16 6 . 1 . 6 . Stikstof- en fosfaatgehalte 17 7. DE INVLOED VAN HET GRONDWATER O P DE
8. DE INVLOED VAN DE CHEMISCHE SAMENSTELLING 24 O P DE GEBRUIKSMOGELIJKHEDEN VAN HET
GRONDWATER 24 8 . 1 . Ionenbalans 25 8. 2. C h l o r i d e 26 8 . 3 . H a r d h e i d 26 8. 4 . U z e r g e h a l t e 27 8 . 5 . Sulfaat en m a n g a a n 28 8. 6. Stikstof en fosfaat 29 9. SAMENVATTING 30 10. LITERATUUR 34 1 1 . FIGUREN EN BIJLAGEN 38
ALIEEEA,
Wageningen Universitcit & Research centre Omgevingswetenschappen Centrum Water & Klimaat
Team Integraal Waterhehoer
1. INLEIDING
Bij de p r o c e s s e n r o n d o m de k w a l i t e i t van het o p p e r v l a k t e w a t e r in een gebied a l s M i d d e n W e s t N e d e r l a n d speelt het diepe g r o n d w a t e r zowel kwantitatief a l s kwalitatief een b e l a n g r i j k e r o l . Als g e volg van de l a g e ligging van het m a a i v e l d ten opzichte van het z e e -n i v e a u e-n de g e o l o g i s c h e opbouw va-n het profiel heeft h e t diepe gro-nd- grond-w a t e r een duidelijke invloed op de grond-w a t e r h u i s h o u d i n g van het gebied. Met n a m e de k w e l , die p l a a t s e l i j k v o o r k o m t , kan in dit v e r b a n d w o r den g e n o e m d . De g r o o t t e van deze kwel is afhankelijk van het s l o o t -w a t e r p e i l , dat in de p o l d e r s -w o r d t gehandhaafd, de p o t e n t i a a l van het diepe g r o n d w a t e r en de w e e r s t a n d van het afdekkende g r o n d p a k k e t . De k w a n t i t a t i e v e invloed van de kwel in het beschouwde gebied i s , in h e t k a d e r van het o n d e r z o e k n a a r de w a t e r en zouthuishouding, b e
-s c h r e v e n door COUWENHOVEN en TOUSSAINT (1969) en door WIT (1973). De r e s u l t a t e n h i e r v a n b e v e s t i g e n de e e r d e r genoemde s t e l ling dat h e t o p p e r v l a k t e w a t e r in M i d d e n W e s t N e d e r l a n d wordt b e -l a s t m e t g r o t e h o e v e e -l h e d e n k w e -l w a t e r .
Het tot nu t o e , door het Instituut voor C u l t u u r t e c h n i e k en W a t e r -huishouding, u i t g e v o e r d e k w a l i t e i t s o n d e r z o e k heeft zich ten a a n z i e n van het g r o n d w a t e r in hoofdzaak bepaald tot de c h l o r i d e g e h a l t e n ( v e r z i l t i n g ) ; dit in t e g e n s t e l l i n g m e t h e t o p p e r v l a k t e w a t e r , w a a r v a n r e e d s e e n u i t g e b r e i d k w a l i t e i t s o n d e r z o e k heeft p l a a t s gehad (zie n o t a ' s VAN R E E S VELLINGA, TOUSSAINT en VAN GILS, 1972;
TOUSSAINT, 1972 a en b; TOUSSAINT en STEENVOORDEN, 1973; WIJNSMA, 1972; WIT, 1973). Bij deze o n d e r z o e k i n g e n w e r d v a s t g e s t e l d , dat het g r o n d w a t e r p l a a t s e l i j k voor een b e l a n g r i j k d e e l bij -d r a a g t tot -de t o t a l e z o u t b e l a s t i n g in c a s u tot -de v e r o n t r e i n i g i n g e n / o f v e r v u i l i n g van het o p p e r v l a k t e w a t e r . De t o e n e m e n d e k w a l i t e i t s v e r -m i n d e r i n g zou -m e d e door het diepe g r o n d w a t e r w o r d e n v e r o o r z a a k t .
De k w a l i t e i t van dit w a t e r heeft de l a a t s t e j a r e n dan ook b i j z o n d e r e a a n d a c h t . O n d e r a n d e r e de i n d u s t r i e en de w a t e r v o o r z i e n i n g s b e d r i j -ven, die s t e e d s g r o t e r e a a n s p r a k e n doen op het g r o n d w a t e r , hebben groot belang bij de k w a l i t e i t h i e r v a n .
Gezien de e i s e n , die m o m e n t e e l aan de w a t e r k w a l i t e i t w o r d e n g e s t e l d , b e s t a a t e r in t o e n e m e n d e m a t e behoefte aan kennis o m t r e n t de c h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g van het diepe g r o n d w a t e r .
Deze nota heeft dan ook tot doel o m aan de hand van b e s t a a n d e g e g e v e n s een inzicht te v e r s c h a f f e n in de s i t u a t i e van het g r o n d w a t e r en welke invloed de kwaliteit van dit w a t e r heeft op de g e b r u i k s m o g e lijkheden e r v a n . V e r d e r is g e t r a c h t na te gaan welke invloed het p o -t e n -t i e l e k w e l w a -t e r heef-t op de k w a l i -t e i -t van he-t o p p e r v l a k -t e w a -t e r .
2. GEBIEDSBESCHRIJVING
2 . 1 . L i g g i n g
Het in h e t k a d e r van d e z e nota beschouwde gebied, aangeduid a l s M i d d e n - W e s t - N e d e r l a n d , wordt in het n o o r d e n b e g r e n s d door het N o o r d z e e k a n a a l en het IJ, in het w e s t e n door de N o o r d z e e , in het zuiden door de Nieuwe W a t e r w e g , S c h e u r , Nieuwe M a a s en Lek en in het o o s t e n door het A m s t e r d a m - R i j n k a n a a l . Het gebied b e s l a a t de h o o g h e e m r a a d s c h a p p e n Rijnland, Delfland, Schieland en A m s t e l l a n d en g e d e e l t e n van de K r i m p e n e r en L o p i k e r w a a r d en het G r o o t w a t e r -s c h a p W o e r d e n (fig. 1).
Het h e l e o n d e r z o e k s g e b i e d i s , m e t u i t z o n d e r i n g van de d u i n s t r e e k l a n g s de k u s t , e e n t y p i s c h Hollands p o l d e r l a n d s c h a p . De t o t a l e o p p e r vlakte i s c i r c a 200 000 h a , w a a r v a n 70% b e s t a a t uit p o l d e r l a n d . H i e r van wordt 105 000 ha g e b r u i k t voor landbouw en 19 000 ha voor t u i n -bouw, t e r w i j l c i r c a 15 000 ha w o r d t ingenomen door open w a t e r (CBS, 1970; JAARBOEK PROVINCIE NOORD-HOLLAND, 1972 en PROVINCIALE ALMANAK v o o r ZUID-HOLLAND, 1972).
2 . 2 . G e o l o g i s c h e o p b o u w e n b o d e m k u n d i g e g e s t e l d h e i d De geologie van het gebied i s b e s c h r e v e n door VAN R E E S V E L -LINGA (197 2). V e r m e l d zij s l e c h t s dat in de o n d e r g r o n d v e r s c h i l l e n d e
w a t e r v o e r e n d e p a k k e t t e n v o o r k o m e n , die p l a a t s e l i j k m e t e l k a a r in v e r b i n d i n g s t a a n . De w a t e r v o e r e n d e l a g e n w o r d e n aan de o p p e r v l a k t e afgedekt door een c o m p l e x van venen, l e m e n , k l e i e n en fijne zanden van w i s s e l e n d e dikte. Bij de h y d r o g r a f i s c h e indeling kan o n d e r s c h e i d w o r d e n g e m a a k t t u s s e n de d r o o g m a k e r i j e n en het z o g e n a a m d e b o v e n -l a n d . In de d r o o g m a k e r i j e n k o m e n hoofdzake-lijk oude z e e k -l e i g r o n d e n v o o r , welke z e e r g e s c h i k t zijn voor akkerbouw en ook tuinbouw, a l s h e t profiel b e s t a a t uit k a l k r i j k e zav e l en k l e i , r u s t e n d op kalkhoudend zand. D a a r n a a s t k o m e n h i e r ook k a l k a r m e k l e i g r o n d e n en v e e n g r o n -den v o o r , die m e e s t a l voor g r a s l a n d w o r d e n g e b r u i k t . Het bovenland b e s t a a t in het a l g e m e e n uit v e e n g r o n d .
In de omgeving van r i v i e r a r m e n en zijtakken h i e r v a n vindt m e n s t r o o m r u g g r o n d e n (VINK, 1926; 1954). V e r d e r l a n d i n w a a r t s k a l k -a r m e k l e i e n r u s t e n d op v e e n g r o n d . Op deze gronden k o m t in hoofd-zaak g r a s l a n d v o o r . In het w e s t e n van het gebied k o m e n l a n g s de k u s t kalkhoudende z a n d g r o n d e n voor w a a r o p tuinbouw w o r d t uitgeoefend. G e d e t a i l l e e r d e gegevens o v e r de b o d e m van het betreffende gebied zijn v o o r t s g e p u b l i c e e r d door F E T E R I S (1967), STIBOKA (1966) en HAGEMAN (1969).
2. 3 . H y d r o l o g i e
De h y d r o l o g i e van een gebied a l s M i d d e n - W e s t - N e d e r l a n d w o r d t voor een n i e t onbelangrijk deel b e p a a l d door de invloed van h e t diepe g r o n d w a t e r . Het o p t r e d e n van kwel of i n f i l t r a t i e wordt v e r o o r z a a k t door o p t r e d e n d e p o t e n t i a a l v e r s c h i l l e n . De g r o o t t e h i e r v a n is m e d e afhankelijk van de h y d r o l o g i s c h e g r o o t h e d e n van de o n d e r g r o n d in c a s u de c - w a a r d e n ( v e r t i k a l e w e e r s t a n d ) van h e t afdekkend pakket en de s c h e i d e n d e l a g e n t u s s e n eventuele w a t e r v o e r e n d e pakketten en h e t d o o r l a t e n d v e r m o g e n ( k D - w a a r d e van het (de) w a t e r v o e r e n d ( e ) pakket(ten). G e d e t a i l l e e r d e g e g e v e n s van de v e r t i k a l e w e e r s t a n d van h e t afdekkende pakket ( c - w a a r d e ) , de k D - w a a r d e van h e t b o v e n s t e en h e t d a a r o n d e r liggende w a t e r v o e r e n d pakket, van de kwel en van de i n f i l t r a t i e zijn g e p u b l i c e e r d door r e s p e c t i e v e l i j k VAN R E E S VELLINGA (1972), WIT (1973), WITT en VAN R E E S VELLINGA (1970) en COUWENHOVEN en TOUSSAINT (1969).
De holocene o n d e r g r o n d van een g r o o t deel van het o n d e r z o e k s -gebied b e s t a a t uit v e e n g r o n d e n . N a a r m a t e het m i l i e u tijdens de g r o e i van het veen r i j k e r is g e w e e s t , hebben de planten ook m e e r v o e d i n g s -stoffen v a s t g e l e g d en is het veen c h e m i s c h r i j k e r . Dit b e t r e f t v o o r a l de e l e m e n t e n c a l c i u m , k a l i u m , fosfor en stikstof in v e r s c h i l l e n d e v e r b i n d i n g e n . Een deel van de aanwezige c h e m i s c h e v e r b i n d i n g e n i s n e e r g e s l a g e n in de v o r m van c o n c r e t i e s de z o g e n a a m d e v e e n -m i n e r a l e n - . Een v o o r b e e l d d a a r v a n v o r -m t de fosfaatverbinding v i v i a n i e t (PONS, 1959). H i e r n a a s t heeft het g e h a l t e aan bepaalde o p l o s b a r e stoffen van de p l e i s t o c e n e s e d i m e n t e n invloed op de k w a -l i t e i t van h e t diepe g r o n d w a t e r . Ook wordt de s a m e n s t e -l -l i n g beinv-loed door n e e r s l a g uit het g r o n d w a t e r en door i o n e n w i s s e l i n g t u s s e n het g r o n d w a t e r en h e t s e d i m e n t (GEIRNAERT, 1972). Door kwel en l o zing van opgepompt g r o n d w a t e r kunnen in het betreffende w a t e r o p g e l o s t e ionen in het o p p e r v l a k t e w a t e r t e r e c h t k o m e n en zo de k w a l i t e i t van p o l d e r en b o e z e m w a t e r beinvloeden. D a a r n a a s t heeft u i t -s p o e l i n g van m e -s t -s t o f f e n p l a a t -s , w a a r v a n het gebruik afhankelijk i-s van het b o d e m t y p e en het g r o n d g e b r u i k . In het a l g e m e e n heeft dit e c h t e r a l l e e n c o n s e q u e n t i e s v o o r de kwaliteit van het b o v e n s t e g r o n d -w a t e r (STEENVOORDEN en OOSTEROM, 1973).
3 . P R O B L E E M S T E L L I N G
In e e n gebied a l s M i d d e n W e s t N e d e r l a n d n e e m t de w a t e r b e hoefte s t e e d s t o e . Deze t o e n a m e en v o o r a l de stijging van de b e -hoefte a a n w a t e r van goede k w a l i t e i t - i s e n e r z i j d s h e t gevolg van de u i t b r e i d i n g van de bevolking, a n d e r z i j d s van de i n t e n s i v e r i n g en u i t -b r e i d i n g van het -b e d r i j f s l e v e n ( l a n d - en tuin-bouw, i n d u s t r i e ) . Gezien de b e p e r k t e m o g e l i j k h e d e n voor w a t e r i n l a a t en de v e r m i n d e r i n g van de k w a l i t e i t van h e t o p p e r v l a k t e w a t e r w o r d t de e x p l o i t a t i e van g r o n d w a t e r v e r g r o o t . Het gevolg van de v o o r t d u r e n d t o e n e m e n d e g r o n d w a t e r o n t t r e k k i n g is een stijging van de z o e t z o u t g r e n s en een v e r -b r e d i n g van de -b r a k w a t e r z o n e zodat w a t e r winning sputten na k o r t e r e of l a n g e r e tijd b r a k of zout w a t e r gaan l e v e r e n (VAN R E E S VELLINGA, TOUSSAINT en VAN GILS, 1972). In het k a d e r van het o n d e r z o e k n a a r de v e r o n t r e i n i g i n g van o p p e r v l a k t e w a t e r is het van e s s e n t i e e l b e l a n g
ook i n z i c h t te k r i j g e n in de c h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g van h e t diepe g r o n d w a t e r . Het gehalte aan o p g e l o s t e stoffen en de s a m e n s t e l l i n g e r v a n b e p e r k e n in aanzienlijke m a t e de b r u i k b a a r h e i d . Indien toch w a t e r van m i n d e r goede k w a l i t e i t m o e t w o r d e n g e b r u i k t , zullen e r m a a t r e g e l e n nodig zijn o m e v e n t u e e l schadelijke gevolgen te v o o r -k o m e n .
4. BESCHIKBARE GEGEVENS
4 . 1 . M o n s t e r p l a a t s e n
De voor dit o n d e r z o e k g e b r u i k t e g e g e v e n s zijn van v e r s c h i l l e n d e h e r k o m s t . Een groot a a n t a l c h e m i s c h e w a t e r a n a l y s e s is afkomstig uit het a r c h i e f van h e t R i j k s i n s t i t u u t voor D r i n k w a t e r v o o r z i e n i n g (RID) te ' s - G r a v e n h a g e . Door het ICW w e r d e n in de j a r e n 1968 tot en m e t 1971 o n g e v e e r zeventig b o r i n g e n in M i d d e n - W e s t - N e d e r l a n d u i t g e v o e r d , w a a r b i j p e r boring e e n of m e e r d e r e f i l t e r s op v e r s c h i l -lende n i v e a u s w e r d e n a a n g e b r a c h t . W a t e r m o n s t e r s die aan deze fil-t e r s w e r d e n o n fil-t fil-t r o k k e n , w e r d e n door hefil-t RID g e a n a l y s e e r d .
In de in h e t a r c h i e f opgenomen g r o n d w a t e r - a n a l y s e s w o r d e n g r o t e v e r s c h i l l e n in het a a n t a l g e a n a l y s e e r d e c o m p o n e n t e n a a n g e troffen. Van vele w a t e r m o n s t e r s w e r d v r o e g e r a l l e e n m a a r het g e h a l t e a a n c h l o r i d e v a s t g e s t e l d . T e r w i j l de s a m e n g e s t e l d e c h l o r i d e -k a a r t e n g e b a s e e r d zijn op 2000 a n a l y s e s (VAN R E E S VELLINGA,
TOUSSAINT en VAN GILS, 1972) kon de k a a r t van de i j z e r g e h a l t e n w o r d e n s a m e n g e s t e l d uit de g e g e v e n s van 551 w a t e r m o n s t e r s ; die van de t o t a l e h a r d h e i d b e r u s t s l e c h t s op 385 g e g e v e n s .
De ligging van de m o n s t e r p l a a t s e n van h e t g r o n d w a t e r i s op fig. 1 a a n g e g e v e n . De g e b r u i k t e g e g e v e n s van h e t b o e z e m - en p o l d e r w a t e r zijn afkomstig van het w a t e r k w a l i t e i t s o n d e r z o e k , w a a r v a n de r e s u l -t a -t e n door TOUSSAINT (1970 -t / m 1973) zijn g e r a p p o r -t e e r d .
4 . 2 . O n d e r z o c h t e i o n e n e n o v e r i g e b e p a l i n g e n De a n a l y s e r e s u l t a t e n van de door het RID o n d e r z o c h t e m o n s t e r s zijn zowel u i t g e d r u k t in m i l l i e q u i v a l e n t e n p e r l i t e r a l s in m i l l i g r a m
-m e n p e r l i t e r ; de t o t a l e - en b i c a r b o n a a t h a r d h e i d bovendien in Duitse g r a d e n (°D).
De in het k a d e r van dit o n d e r z o e k beschouwde bepalingen hebben b e t r e k k i n g op de volgende ionen en g r o o t h e d e n : k a t i o n e n : n a t r i u m , k a l i u m , c a l c i u m , m a g n e s i u m , a m m o n i u m anionen : c h l o r i d e , sulfaat, h y d r o c a r b o n a a t , n i t r a a t o v e r i g e b e p a l i n g e n : o r t h o - f o s f a a t : u i t g e d r u k t in m g P p e r l i t e r i j z e r : u i t g e d r u k t in m g F e p e r l i t e r m a n g a a n : u i t g e d r u k t in mg Mn p e r l i t e r g e l e i d i n g s v e r m o g e n : u i t g e d r u k t in m m h o ' s p e r c m bij 25 C z u u r g r a a d (pH) 5. VERWERKING R E S U L T A T E N 5 . 1 . B e r e k e n i n g e n Na i n v e n t a r i s a t i e zijn de a n a l y s e r e s u l t a t e n op p o n s k a a r t e n o v e r g e b r a c h t . Door m i d d e l van een a a n t a l s p e c i a a l g e s c h r e v e n p r o g r a m -m a ' s zijn de g e g e v e n s -m e t behulp van de c o -m p u t e r (type IBM 113 0
en CDC 6600) b e w e r k t . Het g e h e e l i s v e r z o r g d door het Instituut
v o o r Wiskunde, I n f o r m a t i e v e r w e r k i n g en S t a t i s t i e k (IWIS-TNO, 1972) en door de afdeling Wiskunde van het Instituut voor C u l t u u r t e c h n i e k en W a t e r h u i s h o u d i n g te Wageningen (VAN GILS, 1972).
Behalve de t o t a l e h o e v e e l h e i d aan k a t en anionen zijn v e r h o u -d i n g s g e t a l l e n b e p a a l -d , welke a a n g e v e n h o e v e e l -de afzon-derlijke ionen p r o c e n t u e e l b i j d r a g e n a a n de s o m van k a t - en anionen, w a a r b i j de r e s p e c t i e v e l i j k e s o m m e n op 50% zijn g e s t e l d .
5 . 2 . T a b e l l e n
De a n a l y s e r e s u l t a t e n w o r d e n voor elke b o r i n g ( m o n s t e r p l a a t s ) afzonderlijk p e r f i l t e r d i e p t e en p e r gebied ( k a a r t b l a d ) w e e r g e g e v e n . De bijlagen 1 t / m 6 geven een o v e r z i c h t van de i o n e n c o n c e n t r a t i e s i n m i l l i e q u i v a l e n t e n p e r l i t e r , t e r w i j l bovendien h e t g e l e i d i n g s
-v e r m o g e n en de z u u r g r a a d (pH) zijn o p g e n o m e n . In bijlagen 7 t / m 12 w o r d e n de c o n c e n t r a t i e s w e e r g e g e v e n in m g p e r l i t e r en bovendien de t o t a l e - en tijdelijke h a r d h e i d in Duitse g r a d e n (°D). De p r o c e n t u e l e b i j d r a g e n van de afzonderlijke ionen a a n de s o m van k a t - en anionen (verhouding 50-50%) w o r d e n gegeven in bijlagen 13 t / m 18.
5 . 3 . K a a r t b e e l d e n
Teneinde e e n o v e r z i c h t te k r i j g e n o v e r de g r o o t t e van en de v a -r i a t i e s in de g e h a l t e n van de v e -r s c h i l l e n d e c o m p o n e n t e n in het diepe g r o n d w a t e r zijn de b e s c h i k b a r e a n a l y s e s g e r a n g s c h i k t n a a r b e p a a l d e k l a s s e n . De l o k a t i e van de b o r i n g e n in het o n d e r z o e k s g e b i e d wordt w e e r g e g e v e n in fig. 1. Een o v e r z i c h t van de i j z e r g e h a l t e n , de t o t a l e h a r d h e i d en tijdelijke h a r d h e i d , de gehalten aan stikstof en die van fosfaat wordt gegeven r e s p e c t i e v e l i j k in figuren 2 t / m 5. O m een i n -druk te geven van de h y d r o l o g i e van het gebied zijn de kwel en infil-t r a infil-t i e (WIT, 1973) opgenomen in fig. 6.
5 . 4 . D i a g r a m m e n
De wijze v a n w e e r g e v e n van de in w a t e r o p g e l o s t e stoffen kan op v e r s c h i l l e n d e m a n i e r e n p l a a t s hebben. Elke m e t h o d e heeft h a a r b e -p e r k i n g e n en v o o r d e l e n . Teneinde de b e z w a r e n zoveel mogelijk o-p t e heffen zijn v e r s c h i l l e n d e m e t h o d e n n a a s t e l k a a r g e b r u i k t t. w.
Stiff-P i p e r - en s t a a f d i a g r a m m e n .
Aan de hand van de r e s u l t a t e n o v e r de c h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g van het diepe g r o n d w a t e r kan e e n k w a l i t a t i e v e u i t s p r a a k w o r d e n g e d a a n o v e r de ineen gebied o p t r e d e n d e h y d r o l o g i s c h e p r o c e s s e n . H i e r -toe zijn de a n a l y s e r e s u l t a t e n p e r b o r i n g en p e r f i l t e r v e r z a m e l d in S t i f f d i a g r a m m e n . Een Stiffdiagram o n t s t a a t door l a n g s een h o r i z o n t a l e a s de c o n c e n t r a t i e s van v e r s c h i l l e n d e in het g r o n d w a t e r v o o r k o m e n d e ionen (in m e q / l ) uit te z e t t e n . V e r b i n d t m e n de gevonden c o n -c e n t r a t i e s , dan o n t s t a a t een k a r a k t e r i s t i e k e figuur welke een b e e l d geeft van het w a t e r t y p e , w a a r m e e m e n te m a k e n heeft (HEM, 1970). In fig. 7 zijn op deze wijze de v e r s c h i l l e n d e g r o n d w a t e r t y p e n van een groot a a n t a l b o r i n g e n in het gebied w e e r g e g e v e n . T e r v e r g e l i j k i n g zijn enkele typen van het o p p e r v l a k t e w a t e r o p g e n o m e n . H i e r n a a s t zijn
de m o n s t e r s , o n d e r s c h e i d e n n a a r d i e p t e , g e b i e d s g e w i j s in zg. P i p e r -d i a g r a m m e n w e e r g e g e v e n . H i e r i n w o r -d t het c h e m i s c h k a r a k t e r van het g r o n d w a t e r a a n g e g e v e n door de v e r h o u d i n g Na + K - i o n e n , Ca +Mg i o n e n , S O . + CI i o n e n en H C O , i o n e n in % m i l l i -equivalenten ( s c h a a l w a a r d e 0-100%). Het g e b r u i k van a l l e e n P i p e r d i a g r a m m e n l e v e r t in b e p a a l d e g e bieden m o e i l i j k h e d e n op. S p e c i a a l in het o o s t e n van het h i e r b e
-schouwde o n d e r z o e k s g e b i e d doet zich dit v o o r . Het g r o n d w a t e r blijkt h i e r z e e r weinig opgeloste ionen te b e v a t t e n . Door kleine v e r s c h i l l e n in de o n d e r l i n g e verhouding van de ionen kunnen g r o t e v e r s c h u i v i n g e n in het d i a g r a m o p t r e d e n . De r u i t van P i p e r is o n w e r k z a a m , indien geen r e k e n i n g w o r d t gehouden m e t de a b s o l u t e h o e v e e l h e d e n o p g e l o s t e ionen (zie ook MEINARDI, 1973). In het h i e r b e s c h r e v e n o n d e r zoek zijn d a a r o m n a a s t de P i p e r ook S t i f f d i a g r a m m e n g e b r u i k t , t e r -wijl bovendien de h o e v e e l h e i d zout zowel t o t a a l a l s p e r component in beschouwing i s g e n o m e n .
Het P i p e r d i a g r a m w o r d t in vijf vakken v e r d e e l d , welke elk af-z o n d e r l i j k e e n b e p a a l d c h e m i s c h k a r a k t e r w e e r g e v e n en d a a r m e e e e n b e p a a l d type g r o n d w a t e r v e r t e g e n w o o r d i g e n (zie fig. 8 t / m 14, P I P E R , 1944; GEIRNAERT, 1972). De vakken zijn a l s volgt o m -s c h r e v e n :
Vak 1: S e c o n d a i r e a l k a l i n i t e i t ( c a r b o n a a t - of tijdelijke h a r d h e i d ) . Dit ++ ++
w a t e r b e s t a a t voor m e e r dan 50% uit Ca +Mg en H C O , ionen en wordt g e k a r a k t e r i s e e r d a l s een c a l c i u m b i c a r b o n a a t
-t y p e .
Vak 2: P r i m a i r e a l k a l i n i t e i t ( c a r b o n a a t - a l k a l i s c h ) . Dit w a t e r w o r d t voor m e e r dan 50% i n g e n o m e n door a l k a l i - i o n e n (Na +K ) en b i c a r b o n a a t (HCOJ").
Vak 3 . S e c o n d a i r e s a l i n i t e i t . Dit w a t e r bevat voor m e e r dan 50% SO . + CI - i o n e n en Ca + Mg - i o n e n . Het type w a t e r
w o r d t g e k a r a k t e r i s e e r d a l s h a r d w a t e r ( p e r m a n e n t e h a r d h e i d ) . Vak 4: P r i m a i r e s a l i n i t e i t . Voor m e e r dan 50% w o r d t b i j g e d r a g e n
door Na + K ( a l k a l i - i o n e n ) en S O . + CI - i o n e n ( s t e r k e z u r e n ) . Dit w a t e r w o r d t g e t y p e e r d a l s een n a t r i u m c h l o r i d e -w a t e r .
Vak 5: De v e r h o u d i n g e n van de k a t en anionen b e d r a g e n in h e t d i a -g r a m n i e t m e e r dan 50%.
Van een a a n t a l in het g r o n d w a t e r v o o r k o m e n d e ionen is de p r o -c e n t u e l e b i j d r a g e tot de ionenbalans e v e n e e n s w e e r g e g e v e n in staaf-d i a g r a m m e n , w a a r i n staaf-de s o m van k a t - en anionen ( m e q / l ) op 50% is g e s t e l d . Aan de hand van deze d i a g r a m m e n is het mogelijk k w a l i t a -t i e v e v e r s c h i l l e n -t u s s e n w a -t e r m o n s -t e r s -te o n d e r s c h e i d e n . In fig. 15 zijn de w a t e r a n a l y s e s van zoveel mogelijk b o r i n g e n en f i l t e r s o p g e -n o m e -n .
6. BESPREKING RESULTATEN
6 . 1 . K w a l i t a t i e v e e n k w a n t i t a t i e v e i n t e r p r e t a t i e
De r e s u l t a t e n van het o n d e r z o e k kunnen zowel kwalitatief a l s kwantitatief w o r d e n g e i n t e r p r e t e e r d .
De c h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g van de in het w a t e r o p g e l o s t e z o u ten kan w o r d e n g e k w a l i f i c e e r d a a n de hand van h e t w a t e r t y p e w a a r m e e m e n te m a k e n heeft. Uit de i o n e n c o n c e n t r a t i e s k a n , m e t e v e n -t u e l e v e r a n d e r i n g e n in o n d e r l i n g e v e r h o u d i n g e n , i n f o r m a -t i e w o r d e n v e r k r e g e n o v e r de h o e v e e l h e i d zout, die t o t a a l of p e r afzonderlijk ion o p g e l o s t in het w a t e r v o o r k o m t . De a n a l y s e r e s u l t a t e n zijn in de v o r m van t a b e l l e n , k a a r t b e e l d e n en d i a g r a m m e n w e e r g e g e v e n (zie 5. 2, 5. 3 en 5. 4).
Z o a l s r e e d s bij de beschouwing van de P i p e r d i a g r a m m e n b l e e k , kan uit de r e s u l t a t e n , v a s t g e l e g d in S t i f f d i a g r a m m e n w o r d e n w a a r genomen dat binnen het gebied van M i d d e n W e s t N e d e r l a n d v e r s c h i l -lende g r o n d w a t e r t y p e n v o o r k o m e n (fig. 7). In het a l g e m e e n is het g r o n d w a t e r g e t y p e e r d a l s een n a t r i u m c h l o r i d e en/of een c a l c i u m -b i c a r -b o n a a t w a t e r ( h a r d h e i d ) , t e r w i j l op enkele p l a a t s e n het w a t e r kan w o r d e n g e k a r a k t e r i s e e r d a l s een c a l c i u m s u l f a a t w a t e r . Aan de hand van g e n o e m d e w a t e r t y p e n kunnen duidelijk afzonderlijke g e b i e -den m e t z o u t - e n / o f z o e t - , m e t h a r d e n / o f zacht g r o n d w a t e r w o r d e n o n d e r s c h e i d e n .
Aan de hand van de Stiff- en P i p e r d i a g r a m m e n in r e s p e c t i e v e l i j k figuren 7 en 8 t / m 14, w a a r i n de v e r s c h i l l e n d e typen van diep g r o n d -w a t e r zijn -w e e r g e g e v e n , kan h e t o n d e r z o e k s g e b i e d globaal a l s volgt w o r d e n i n g e d e e l d :
1. De gehele s t r o o k l a n g s de duinen w a a r z o e t en v r i j zacht g r o n d -w a t e r -w o r d t aangetroffen, u i t g e z o n d e r d op die p l a a t s e n , -w a a r d i r e c t e i n d r i n g i n g van het z e e w a t e r p l a a t s v i n d t , z o a l s bij Katwijk en Noordwijk, in het Westland en langs de Nieuwe Waterweg en h e t N o o r d z e e k a n a a l . H i e r wordt n a m e l i j k n a t r i u m c h l o r i d e - en c a l c i u m b i c a r b o n a a t w a t e r aangetroffen (fig. 7, 8 en 11).
2. De omgeving van het N o o r d z e e k a n a a l m e t a a n s l u i t e n d het g r o o t s t e g e d e e l t e van de H a a r l e m m e r m e e r p o l d e r (Rijnland), w a a r het g r o n d w a t e r i s g e t y p e e r d a l s een n a t r i u m c h l o r i d e en een c a l c i u m -c a r b o n a a t w a t e r , p l a a t s e l i j k m e d e a l s een -c a l -c i u m s u l f a a t w a t e r ( h a r d w a t e r ) . Een u i t z o n d e r i n g h i e r o p m a k e n de omgeving van Nieuw Vennep en A a l s m e e r , w a a r het g r o n d w a t e r ( < 45 m NAP)
s l e c h t s weinig c h l o r i d e bevat en o v e r w e g e n d een c a l c i u m b i c a r b o -n a a t type w o r d t aa-ngetroffe-n (fig. 7 e-n 9; VAN REES VELLINGA, TOUSSAINT en VAN GILS, 1972).
3 . Het gebied t e n n o o r d e n van M i j d r e c h t en Abcoude ( A m s t e l l a n d ) w a a r , v o o r a l in de diepe p o l d e r s , een n a t r i u m c h l o r i d e - en c a l c i u m b i c a r b o n a a t w a t e r v o o r k o m t . In het o v e r i g e deel van A m s t e l l a n d i s het g r o n d w a t e r ( < 4 5 m NAP) hoofdzakelijk g e t y p e e r d a l s e e n c a l c i u m b i c a r b o n a a t w a t e r , dat in het a l g e m e e n w e i -nig c h l o r i d e bevat (fig. 7 en 12).
4. De omgeving van L e i d e n . Ten n o o r d e n h i e r v a n kan het g r o n d w a -t e r w o r d e n g e k a r a k -t e r i s e e r d a l s een n a -t r i u m c h l o r i d e - en een c a l c i u m - m a g n e s i u m - b i c a r b o n a a t w a t e r ; ten zuiden van L e i d e n w o r d t het gebied d o o r s n e d e n door een s m a l l e z o e t w a t e r s t r o o k aan w e e r s z i j d e n van de Rijn (fig. 7 en 10).
5. De gehele s t r o o k l a n g s de Oude Rijn ( i n f i l t r a t i e g e b i e d ) w a a r o v e r -wegend c a l c i u m b i c a r b o n a a t w a t e r en weinig n a t r i u m c h l o r i d e w o r d t aangetroffen (fig. 7 en 3).
6. Het gebied t u s s e n Leiden en Alphen ten zuiden van de Oude Rijn (Verenigde p o l d e r s ) w a a r het g r o n d w a t e r i s g e t y p e e r d a l s een n a t r i u m c h l o r i d e - en c a l c i u m b i c a r b o n a a t w a t e r . D a a r n a a s t k o m e n gebiedjes voor w a a r i n h e t b i c a r b o n a a t o v e r h e e r s t en weinig c h l o -r i d e v o o -r k o m t (fig. 7).
7. N a t r i u m c h l o r i d e w a t e r n a a s t c a l c i u m b i c a r b o n a a t w o r d t a a n g e t r o f -fen in het gebied vanaf h e t Westland tot de lijn D e l f t - R o t t e r d a m
inclusief het westelijk gebied van Delfland-Oost (fig. 7 en 14). 8. Het gebied ten w e s t e n van de Rotte (Schieland) w a a r in het a l g e -m e e n v r i j zoet g r o n d w a t e r w o r d t aangetroffen -m e t p l a a t s e l i j k
o v e r w e g e n d c a l c i u m b i c a r b o n a a t w a t e r ; n a t r i u m c h l o r i d e w a t e r k o m t voor ten oosten van de Rotte n a m e l i j k in de Z u i d p l a s - en P r i n s
A l e x a n d e r p o l d e r (fig. 7).
9. Het gebied ten o o s t e n van Gouwe, A a r k a n a a l , Hollandse I J s s e l en ten n o o r d e n van de Lek (Woerden, L o p i k e r w a a r d en K r i m p e -n e r w a a r d ) w a a r b i j het diepe g r o -n d w a t e r i s g e t y p e e r d a l s ee-n c a l c i u m b i c a r b o n a a t w a t e r . Opvallend i s , dat h i e r v r i j w e l geen n a t r i u m c h l o r i d e w o r d t aangetroffen. De w e s t e l i j k e g r e n s van dit gebied kan w o r d e n beschouwd a l s de u i t e r s t e g r e n s , tot w a a r de z e e - i n v l o e d l a n d i n w a a r t s r e i k t (fig. 7 en 13).
De v e r z o e t i n g van het diepe g r o n d w a t e r vanuit de duinen in h e t w e s t e n en door de r i v i e r e n in het midden en o o s t e n van het gebied, k o m t in de figuren duidelijk n a a r v o r e n ( i n f i l t r a t i e g e b i e d e n , zie fig. 7); de b i j d r a g e van n a t r i u m c h l o r i d e i s h i e r g e r i n g (zie e v e n e e n s VAN R E E S VELLINGA, TOUSSAINT en VAN GILS, 1972). E v e n e e n s i s duidelijk w a a r t e n e m e n tot h o e v e r de z o u t g r e n s door z e e - i n v l o e d l a n d i n w a a r t s r e i k t .
In de k w e l g e b i e d e n k o m t o v e r w e g e n d n a t r i u m c h l o r i d e w a t e r v o o r , vaak gemengd m e t v r i j v e e l c a l c i u m , m a g n e s i u m en b i c a r b o n a a t . Als gevolg van de g e r i n g e b i j d r a g e van sulfaat en stikstof a a n de i o n e n b a l a n s k o m e n deze ionen in de S t i f f d i a g r a m m e n nauwelijks tot u i t i n g . Deze en a n d e r e c o m p o n e n t e n , a l s fosfaat - i j z e r en m a n g a a n ,
zijn e v e n e e n s van belang vanwege hun eventuele b i j d r a g e n aan de v e r o n t r e i n i g i n g van het g r o n d w a t e r . V e r d e r in deze nota zal h i e r o p n a d e r worden ingegccan,
^ 1 . 1 . Ionenbalans
In bijlagen 1 t / m 12 zijn de a n a l y s e r e s u l t a t e n van het diepe g r o n d -w a t e r p e r b o r i n g en p e r f i l t e r d i e p t e -w e e r g e g e v e n . De v e r s c h i l l e n in t o t a a l z o u t c o n c e n t r a t i e lopen s t e r k u i t e e n , evenzo de c o n c e n t r a t i e t u s
sen de ionen a f z o n d e r l i j k . De h o o g s t e w a a r d e n voor h e t t o t a a l z o u t -gehalte (hoog g e l e i d i n g s v e r m o g e n ) w o r d e n aangetroffen in g r o n d w a t e r , dat veel n a t r i u m c h l o r i d e en v e e l a l hoge gehalten a a n c a l c i u m , m a g
n e s i u m en b i c a r b o n a a t bevat. Deze g r o t e v e r s c h i l l e n in g r o n d w a t e r k w a l i t e i t , die s o m s o v e r b e t r e k k e l i j k k o r t e afstand zowel in h o r i z o n -t a l e a l s in v e r -t i k a l e r i c h -t i n g w o r d e n w a a r g e n o m e n , is he-t gevolg van een c o m p l e x van faktoren: m e t n a m e van de v o r m i n g s g e s c h i e d e -n i s va-n de b o d e m , de g e o l o g i s c h e opbouw va-n het p r o f i e l , de fysische en c h e m i s c h e p r o c e s s e n en de g r o n d w a t e r b e w e g i n g (zie o n d e r 2. 2 en 2 . 3 op pag. 2 en 3). In b e p a a l d e gebieden, z o a l s b e s c h r e v e n o n d e r 6. 1 (pag. 10 en 11) k o m e n u i t z o n d e r l i j k hoge i o n e n c o n c e n t r a t i e s v o o r , die het g r o n d w a t e r kunnen v e r o n t r e i n i g e n . De b e l a n g r i j k s t e c o m p o -nenten zullen afzonderlijk w o r d e n b e s p r o k e n .
Uit de r e s u l t a t e n in bijlagen 13 t / m 18 blijkt, dat de p r o c e n t u e l e b i j d r a g e n van de afzonderlijke ionen aan de s o m van k a t - en anionen p e r b o r i n g en p e r diepte binnen h e t gebied van M i d d e n W e s t N e d e r -land v r i j s t e r k u i t e e n l o p e n . D a a r n a a s t zijn e r gebieden, w a a r een duidelijke o v e r e e n k o m s t i s . In fig. 15 i s van een groot a a n t a l b o r i n -gen en diepten de b i j d r a g e van de ionen u i t g e z e t . Zoals r e e d s a a n de hand van de w a t e r t y p e n (fig. 7) is g e c o n s t a t e e r d , blijkt dat het a a n -d e e l van NaCl en C a ( H C O ^ )2 en M g ( H C O ) o v e r h e e r s t . Vaak v o r
m e n deze v e r b i n d i n g e n 70 tot 90% van h e t g e h e l e g e h a l t e . Dit kan i n -houden dat op v e l e p l a a t s e n in M i d d e n - W e s t - N e d e r l a n d het diepe g r o n d w a t e r i s v e r z i l t e n / o f een hoge h a r d h e i d heeft. De b i j d r a g e van sulfaat i s g e m i d d e l d niet g r o o t ; p l a a t s e l i j k e c h t e r z o a l s bij Delft, t u s s e n L e i d e n en Alphen, bij Katwijk en bij de Lek (ten o o s t e n van Schoonhoven) blijkt h e t a a n d e e l h i e r v a n van b e t e k e n i s . H i e r b i j m o e t e c h t e r w o r d e n o p g e m e r k t , dat h e t m e e s t e sulfaat blijkt te w o r d e n aangetroffen in h e t b o v e n s t e g r o n d w a t e r (STIBOKA, 1966; zie ook o n d e r 6 . 1 . 5, pag. 16) en dat m e t n a m e in de w i n t e r in s o m m i g e g e -bieden ( Z u i d p l a s p o l d e r ) dit ion een b e l a n g r i j k e p l a a t s in het t o t a l e ionengehal£ei i n o e e m t .
6 . 1 ^ 2 . C h l o r i d e g e h a l t e
het k a d e r van h e f o n d e r z o e k n a a r de w a t e r - en zouthuishou-ding in Mretdcn-W-e-gf-Nederland i s a a n de v e r z i l t i n g van het diepe
g r o n d w a t e r r u i m a a n d a c h t b e s t e e d (VAN R E E S VELLINGA, TOUSSAINT en VAN GILS, 1972; WIT en WIJNSMA, 1 9 7 2 / 7 3 ) . Van de C l - g e h a l t e n zijn i s o h a l i n e n k a a r t e n voor v e r s c h i l l e n d e diepten v e r v a a r d i g d . Aan
de hand van c l a s s i f i c a t i e s i s een globale indeling g e m a a k t van het o n d e r z o e k s g e b i e d , w a a r b i j b e p a a l d e z o u t g r e n z e n ( n i v e a u s ) w o r d e n o v e r s c h r e d e n . In deze nota zal op de c o n c e n t r a t i e van de c h l o r i d e -ionen in h e t g r o n d w a t e r niet u i t v o e r i g w o r d e n i n g e g a a n . H i e r t o e kan w o r d e n v e r w e z e n n a a r bovengenoemde p u b l i k a t i e s . In hoofdstuk 7 k o m t de v e r z i l t i n g en de invloed h i e r v a n op de w a t e r k w a l i t e i t n a d e r t e r s p r a k e . 6 . 1 .
Re^ctitale«-^an o n d e r z o e k in a n d e r e gebieden van ons land, z o a l s in M i d d e n - en N o o r d - L i m b u r g , o o s t e l i j k N o o r d - B r a b a n t ( P e e l g e b i e d ) en het K r o m m e - R i j n g e b i e d hebben r e e d s aangetoond, dat de gehalten a a n i j z e r in h e t diepe g r o n d w a t e r s t e r k u i t e e n kunnen lopen en p l a a t s e -lijk z e e r hoge c o n c e n t r a t i e s zijn aangetroffen (VAN REES VELLINGA, 1965, 1973; DE RIDDER e . a . , 1967). In M i d d e n - W e s t - N e d e r l a n d blijkt m e n e c h t e r weinig of in het geheel niet g e i n f o r m e e r d te zijn o v e r het al of niet v o o r k o m e n van i j z e r in h e t diepe g r o n d w a t e r . De r e s u l t a t e n van dit o n d e r z o e k b e v e s t i g e n e v e n w e l , dat in h e t b e s c h o u w -de gebied op vele p l a a t s e n i j z e r in m i n d e r e of m e e r d e r e m a t e en s o m s in hoge c o n c e n t r a t i e s v o o r k o m t .
Teneinde een o v e r z i c h t t e k r i j g e n o v e r de g r o o t t e van en de v a r i a t i e s in het i j z e r g e h a l t e van het g r o n d w a t e r in de v e r s c h i l l e n d e w a t e r -schappen zijn de b e s c h i k b a r e a n a l y s e s g e r a n g s c h i k t n a a r F e - k l a s s e n van < 3 , 3 - 6 , 6 - 1 5 , 1 5 - 3 0 en >30 m g p e r l i t e r . In fig. 2 zijn deze
k l a s s e n m e t s y m b o l e n in k a a r t g e b r a c h t . Bij b o r i n g e n m e t m e e r d e r e f i l t e r s zijn a l l e e n de g e g e v e n s van het b o v e n s t e filter w e e r g e g e v e n . De g e h a l t e n , ook die van h e t d i e p e r e g r o n d w a t e r , zijn v e r m e l d in bijlagen 7 t / m 12.
Uit de r e s u l t a t e n van dit o n d e r z o e k blijkt, dat p l a a t s e l i j k hoge c o n c e n t r a t i e s a a n i j z e r in het g r o n d w a t e r kunnen v o o r k o m e n . De l a a g s t e F e - g e h a l t e n (<3 m g / l ) k o m e n in h e t a l g e m e e n a l l e e n voor in de s t r o o k l a n g s de duinen en in h e t oostelijk deel van het gebied ( L o p i k e r w a a r d en K r i m p e n e r w a a r d ) . In het o v e r i g e deel van M i d d e n W e s t -N e d e r l a n d w o r d e n hoge tot z e e r hoge gehalten in h e t diepe g r o n d w a t e r aangetroffen; e x t r e e m hoge gehalten aan i j z e r (>30 m g / l ) k o m e n hoofd-zakelijk in Delfland en Schieland voor (fig. 2).
De p r o c e n t u e l e v e r d e l i n g van de i j z e r g e h a l t e n o v e r h e t t o t a a l a a n -t a l m o n s -t e r s i s voor de r e e d s g e n o e m d e F e - k l a s s e n w e e r g e g e v e n in
t a b e l 1. De b e s c h r i j v i n g h i e r v a n e v e n a l s die van de v e r d e l i n g in b e -paalde k l a s s e n van de o v e r i g e c o m p o n e n t e n ( t a b e l l e n 2 t / m 6) w o r d t v e r d e r in deze nota gegeven (zie o n d e r hoofdstuk 8, pag. 24).
T a b e l 1. P r o c e n t u e l e v e r d e l i n g van de i j z e r g e h a l t e n n a a r de v e r -s c h i l l e n d e F e - k l a -s -s e n . Diepten van het o n t t r e k k i n g -s f i l t e r c i r c a 15 m - 40 m - N A P F e - k l a s s e m g / l A a n t a l m o n s t e r s % I (0-3) 1 7 0 3 0 , 8 II (3-6) 94 1 7 , 0 I J z e r III (6-15) 126 2 2 , 9 IV (15-30) 1 0 5 1 9 , 1 V (>30) 56 1 0 , 2 T o t a a l 551 1 0 0 6 . 1 . o o r d e l i n g van de w a t e r k w a l i t e i t i s o n d e r s c h e i d g e m a a k t t u s s e n t o t a l e h a r d h e i d (Ca +Mg ) en t i j d e l i j k e of b i c a r b o -n a a t h a r d h e i d (HCO.T), die h i e r zij-n u i t g e d r u k t i-n D.
Uit de a n a l y s e r e s u l t a t e n blijkt, dat het diepe g r o n d w a t e r in
M i d d e n - W e s t - N e d e r l a n d in het a l g e m e e n m o e t w o r d e n g e k w a l i f i c e e r d a l s h a r d tot z e e r h a r d , r e s p e c t i e v e l i j k ) 1 6 en } 32 D (fig. 3). Op
v r i j v e e l p l a a t s e n in Rijnland ( o . a . in de H a a r l e m m e r m e e r , de o m -geving van L e i d e n ) , in A m s t e l l a n d en Delfland bevat h e t g r o n d w a t e r u i t z o n d e r l i j k hoge g e h a l t e n a a n c a l c i u m en m a g n e s i u m . De h a r d h e i d b e d r a a g t vaak m e e r dan 100, zelfs ^ 1 5 0 D (bijl. 7 t / m 12).
De p r o c e n t u e l e v e r d e l i n g van de v e r s c h i l l e n d e h a r d h e i d k l a s s e n w o r d t w e e r g e g e v e n in t a b e l 2. T a b e l 2. P r o c e n t u e l e v e r d e l i n g van de h a r d h e i d n a a r de v e r s c h i l -l e n d e k -l a s s e n Totale h a r d h e i d (Ca + Mg) T o t . H - k l a s s e
°D
A a n t a l m o n s t e r s % I (0-8) 7 1 , 8 II (8-16) 1 0 8 2 8 , 1 III IV V T o t a a l (16-32) (32-64) (>64) 153 54 63 385 3 9 , 7 1 4 , 0 1 6 , 4 100N a a s t de totale h a r d h e i d , die een m a a t i s voor de t o t a l e h o e v e e l -heid c a l c i u m - en m a g n e s i u m z o u t e n die in het w a t e r zijn o p g e l o s t , kent m e n nog de tijdelijke of b i c a r b o n a a t h a r d h e i d en de z o g e n a a m d e p e r m a n e n t e h a r d h e i d . De p e r m a n e n t e h a r d h e i d i s d i e , welke h e t w a t e r blijkt te b e z i t t e n , nadat door koken de b i c a r b o n a t e n o n t l e e d en als c a l c i u m - r e s p . m a g n e s i u m c a r b o n a a t uit de o p l o s s i n g zijn n e e r g e s l a g e n . Het v e r s c h i l t u s s e n de t o t a l e en de p e r m a n e n t e h a r d -heid, beide in g r a d e n u i t g e d r u k t , l e v e r t de bicarbonaatharchekiop; deze l a a t s t e is een m a a t voor de h o e v e e l h e i d c a l c i u m en m a g n e s i u m -c a r b o n a a t die het w a t e r b e v a t .
Ten a a n z i e n van de a l g e h e l e w a t e r k w a l i t e i t heeft de b i c a r b o n a a t -h a r d -h e i d in -het a l g e m e e n m i n d e r a a n d a c -h t . Dit kan w o r d e n v e r k l a a r d uit h e t feit, dat de b i c a r b o n a a t v e r b i n d i n g e n g e m a k k e l i j k e r d i s s o c i f i r e n , v o o r a l w a n n e e r b e p a a l d e z u r e n (zwavelzuur of o x a a l z u u r ) aan het
w a t e r zouden w o r d e n t o e g e v o e g d , w a a r d o o r de eventuele s c h a d e l i j k e w e r k i n g , o. a. a l s n e e r s l a g , wordt g e m i n i s e e r d . Men dient h i e r b i j e c h t e r t e bedenken, dat ondanks het aanzienlijk k l e i n e r e e q u i v a l e n t g e l e i d i n g s v e r m o g e n dan a n d e r e ionen, n a a r verhouding kwantitatief veel h y d r o c a r b o n a a t i o n e n a a n w e z i g kunnen zijn. Indien h e t w a t e r b e -h a l v e c a l c i u m - en m a g n e s i u m b i c a r b o n a a t ook veel n a t r i u m b i c a r b o n a a t bevat kan dit s c h a d e l i j k e gevolgen hebben (tuinbouw, i n d u s t r i e ) . V e r -d e r i s van belang hoe hoog h e t gehalte aan C 02- ( v r i j k o o l z u u r ) en
H C O , ionen i s en in welke verhouding d e z e v o o r k o m e n , o m d a t h i e r -door de a g r e s s i v i t e i t van het koolzuur w o r d t b e p a a l d , dat in s t a a t i s o m o n d e r a n d e r e c a l c i u m c a r b o n a a t op t e l o s s e n tot c a l c i u m h y d r o -c a r b o n a a t v o l g e n s de v e r g e l i j k i n g :
C a C 03 + C 02 + HzO < I I * C a2 + + 2 HCO-j"
De a n a l y s e r e s u l t a t e n geven aan dat de g e h a l t e n a a n b i c a r b o n a a t in M i d d e n - W e s t - N e d e r l a n d m i n d e r s t e r k u i t e e n l o p e n , u i t g e z o n d e r d enkele s t r o k e n l a n g s de duinen en in de L o p i k e r - en K r i m p e n e r w a a r d , w a a r s o m s zowel e x t r e e m hoge a l s e x t r e e m l a g e g e h a l t e n in h e t
g r o n d w a t e r v o o r k o m e n . In het o v e r i g e gebied k o m e n g e m i d d e l d hoge tot z e e r hoge ( > 20 D) h a r d h e d e n voor (bijl. 7 t / m 12). E v e n a l s bij de r e e d s e e r d e r b e s c h r e v e n c o m p o n e n t e n is de tijdelijke h a r d h e i d in k l a s s e n i n g e d e e l d en m e t s y m b o l e n in k a a r t g e b r a c h t (fig. 4).
De p r o c e n t u e l e v e r d e l i n g van de h a r d h e i d n a a r de v e r s c h i l l e n d e k l a s s e n i s in t a b e l 3 opgenomen. T a b e l 3 . P r o c e n t u e l e v e r d e l i n g van de h a r d h e i d n a a r de v e r s c h i l -lende k l a s s e n Tijdelijke h a r d h e i d (HCO3) Tijd. H - k l a s s e I II III IV V T o t a a l ° ~ (0-10) (10-15) (15-20) (20-25) ( > 25) ' D Aantal m o n s t e r s 34 77 68 % 8 , 8 2 0 , 0 1 7 , 6 38 169 386 9,8 4 3 , 8 100 mangaanVehalte
ondwat^r lopen de g e h a l t e n aan sulfaat en m a n g a a n z e e r sffc*te-^fiteen. Z&wel in de ondiepe a l s in de diepe f i l t e r s k o m t S O . en Mn v o o r . In h e t diepe g r o n d w a t e r i s het sulfaatgehalte g e m i d d e l d l a a g (bijl. 7 t / m 13. en t a b e l 4) a l s gevolg van de s u l f a a t r e d u c t i e die o. a. door a n a e r o b e b i o l o g i s c h e p r o c e s s e n in h e t g r o n d -w a t e r -w o r d t v e r o o r z a a k t . H i e r b i j o n t s t a a t k o o l z u u r (CO.,), -w a a r d o o r de h a r d h e i d kan t o e n e m e n (MEINARDI, 1973).
Hoge tot z e e r hoge s u l f a a t g e h a l t e n (van 300 tot m e e r dan 1000 m g p e r l i t e r ) k o m e n s l e c h t s p l a a t s e l i j k voor; in Rijnland n a m e l i j k l a n g s h e t N o o r d z e e k a n a a l , in de H a a r l e m m e r m e e r p o l d e r , bij Katwijk en in de o m g e v i n g van Leiden; in Delfland bij L e i d s c h e n d a m , ' s G r a v e n -zande (Westland), Hoek van Holland en h e t zuiden van Delfland (bijl. 7 t / m 12). In h e t ondiepe g r o n d w a t e r ( < 10 m N A P ) blijkt p l a a t s e -lijk ( v o o r a l in O o s t - D e l f l a n d en Schieland) v e e l m e e r sulfaat voor te k o m e n , a l s gevolg van o. a. de a a n w e z i g h e i d van k a t t e k l e i . H i e r o v e r zijn e c h t e r weinig g e g e v e n s b e s c h i k b a a r (TOUSSAINT, 1972 a ) .
Ten a a n z i e n van het m a n g a a n kan w o r d e n g e s t e l d dat v r i j w i l l e -k e u r i g o v e r het gebied hoge g e h a l t e n ( > 1 m g / l ) v o o r -k o m e n (bijl. 7 t / m 12). Opvallend i s dat e x t r e e m hoge c o n c e n t r a t i e s v e e l a l w o r d e n aangetroffen op die p l a a t s e n , w a a r veel sulfaat v o o r k o m t .
De p r o c e n t u e l e v e r d e l i n g van de v e r s c h i l l e n d e S O . - en Mn-k l a s s e n wordt w e e r g e g e v e n in t a b e l 4 en 5.
Tabel 4 . P r o c e n t u e l e v e r d e l i n g van de s u l f a a t g e h a l t e n n a a r de ver> s c h i l l e n d e S O . - k l a s s e n Sulfaat (SO4) S 04- k l a s s e I II III IV Totaal m g / l (0-50) (50-200) (200-300) ( > 3 0 0 ) Aantal m o n s t e r s 224 41 5 24 294 % 7 6 , 2 1 3 , 9 1,7 8 , 2 100 Tabel 5. P r o c e n t u e l e v e r d e l i n g van de m a n g a a n g e h a l t e n n a a r de v e r s c h i l l e n d e M n - k l a s s e n Mangaan (Mn) M n - k l a s s e I II III IV V Totaal m g / l ( < 0 , 3 ) ( 0 , 3 - 0 , 6 ) ( 0 , 6 - 1 , 0 ) ( 1 , 0 - 2 , 0 ) ( 2 , 0 - 4 , 0 ) Aantal m o n s t e r s % 78 2 7 , 9 100 3 5 , 7 53 1 8 , 9 39 1 3 , 9 10 3 , 6 280 100 6 . 1 .
vrijwel^ai Rist^diepe g r o n d w a t e r van M i d d e n - W e s t - N e d e r l a n d w o r d t ~stikstof en fosfaat aangetroffen. De gehalten lopen e c h t e r v r i j
s t e r k u i t e e n . Het diepe g r o n d w a t e r bevat v r i j w e l geen n i t r i e t (NO-,) en n i t r a a t (NO,) zodat de b i j d r a g e van het a m m o n i u m ( N H . ) tot h e t t o t a l e s t i k s t o f g e h a l t e n a g e n o e g 100% i s .
Uit fig. 5, w a a r i n de g r o o t t e van en de v a r i a t i e in de g e h a l t e n p e r k l a s s e zijn a a n g e g e v e n , blijkt dat op v r i j v e e l p l a a t s e n op c i r c a 1530 m diepte z e e r hoge a m m o n i u m en o r t h o f o s f a a t g e h a l t e n w o r -den aangetroffen. De c o n c e n t r a t i e s b e d r a g e n s o m s m e e r dan 15 m g N / l en 4 m g P / l (zie e v e n e e n s bijl. 7 t / m 12).
Aan de hand van de p r o f i e l b e s c h r i j v i n g kon w o r d e n v a s t g e s t e l d dat op v r i j v e e l p l a a t s e n veen en/of v e e n r e s t e n op v e r s c h i l l e n d e diepten v o o r k o m e n . Afhankelijk van de v e e n s o o r t bevat h e t diepe g r o n d w a t e r v e e l of weinig stikstof en fosfaat. Het i s m e t v r i j g r o t e
z e k e r h e i d a a n t e n e m e n , d a t de h o g e r e c o n c e n t r a t i e s a a n N e n P v o o r n a m e l i j k w o r d e n v e r o o r z a a k t d o o r a a n w e z i g h e i d v a n o r g a n i s c h e s t o f b i j of i n de d i r e k t e o m g e v i n g v a n de b e m o n s t e r i n g . W e i n i g s t i k s t o f e n f o s f a a t w o r d t a a n g e t r o f f e n o p e n k e l e p l a a t s e n l a n g s d e d u i n e n ( o . a . t u s s e n ' s - G r a v e n h a g e e n K a t w i j k ) , in h e t G r o o t w a t e r s c h a p W o e r d e n e n i n de L o p i k e r - e n K r i m p e n e r w a a r d . In g e n o e m d e g e b i e d e n k o m t w a a r s c h i j n l i j k w e i n i g e u - of p o l y t r o o f v e e n o p g r o t e d i e p t e v o o r . In o v e r i g M i d d e n - W e s t - N e d e r l a n d m e t n a m e i n A m s t e l l a n d , R i j n l a n d , D e l f l a n d en S c h i e l a n d b e v a t h e t d i e p e g r o n d w a t e r a a n z i e n l i j k m e e r s t i k s t o f e n f o s f a a t (fig. 5). T a b e l 6. P r o c e n t u e l e v e r d e l i n g v a n d e a m m o n i u m g e h a l t e n n a a r d e v e r s c h i l l e n d e N H . - N - k l a s s e n 4 S t i k s t o f ( N H4) N H4- k l a s s e I II III IV V m g N / l ( 0 - 0 , 3 ) ( 0 , 3 - 2 , 5 ) ( 2 , 5 - 7 , 5 ) ( 7 , 5 - 1 5 ) ( > 1 5 ) T o t a a l A a n t a l 4 2 9 g i Q 4 ? 4 ^ 3 g 7 m o n s t e r s % 1 0 , 9 2 5 , 3 2 6 , 9 1 9 , 1 1 7 , 8 100 T a b e l 7 . P r o c e n t u e l e v e r d e l i n g v a n d e o r t h o - f o s f a a t g e h a l t e n n a a r d e v e r s c h i l l e n d e P O . - P - k l a s s e n 4 3 F o s f a a t ( P 04 ) P 04- k l a s s e 1 II HI IV V m g P / l ( 0 - 0 , 5 ) ( 0 , 5 - 1 , 0 ) ( 1 , 0 - 2 , 0 ) ( 2 , 0 - 4 , 0 ) ( > 4 , 0 ) T o t a a l A a n t a l ±24 ? 5 ? g 3 g g 3 2 Q m o n s t e r s % 3 8 , 7 2 3 , 4 2 4 , 4 1 1 , 9 1 , 6 1 0 0
7. DE INVLOED VAN HET GRONDWATER O P DE KWALITEIT VAN HET O P P E R V L A K T E W A T E R
De invloed van het g r o n d w a t e r op de kwaliteit van het p o l d e r -en b o e z e m w a t e r wordt bepaald door de h o e v e e l h e i d g r o n d w a t e r -en de c h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g e r v a n . De g r o o t t e van de g r o n d w a t e r t o e v o e r kan p e r polder s t e r k afwijken, d o o r d a t de kwel g r o t e v e r -s c h i l l e n v e r t o o n t (fig. 6, WIT, 1973).
Diep g r o n d w a t e r m e t hoge z o u t c o n c e n t r a t i e s kan voor gebieden ( p o l d e r s ) m e t een g r o t e kwel een aanzienlijke b e l a s t i n g van het o p p e r -v l a k t e w a t e r b e t e k e n e n . Door de mogelijke in-vloed -van h o r i z o n t a l e g r o n d w a t e r s t r o m i n g , menging van bovengrondwater en c h e m i s c h e en b i o l o g i s c h e p r o c e s s e n i s het e c h t e r moeilijk o m de op g r o t e r e diepten g e m e t e n c o n c e n t r a t i e s d i r e k t in v e r b a n d te b r e n g e n m e t de o p p e r v l a k t e w a t e r k w a l i t e i t . Indien e r een r e l a t i e i s t u s s e n de k w a l i -t e i -t van he-t g r o n d - en o p p e r v l a k -t e w a -t e r zou deze a l l e r e e r s -t gezoch-t m o e t e n w o r d e n bij de c h l o r i d e g e h a l t e n in c a s u de C l b e l a s t i n g , o m -dat o. a. het n a t r i u m c h l o r i d e in o p l o s b a r e v o r m v o o r k o m t en blijft. Bij a n d e r e v e r b i n d i n g e n , w a a r i n o. a. c o m p o n e n t e n a l s c a l c i u m , m a g n e s i u m , b i c a r b o n a a t , sulfaat, fosfaat en i j z e r v o o r k o m e n , zal e e n d e e l h i e r v a n aan het b o d e m c o m p l e x w o r d e n gebonden en als z o -danig niet volledig in o p l o s s i n g zijn. Bij het w a t e r t r a n s p o r t n a a r de o p p e r v l a k t e z a l dus een a a n t a l ionen a c h t e r b l i j v e n . Het diepe g r o n d -w a t e r , dat via k-wel n a a r boven komt heeft e c h t e r v e e l a l een h o g e r e t o t a a l z o u t c o n c e n t r a t i e dan die van het o p p e r v l a k t e w a t e r ( v e r g e l i j k r e s u l t a t e n deze nota, bijl. 1 t / m 12 en die van TOUSSAINT, 1972a).
Aan de hand van S t i f f d i a g r a m m e n , die in fig. 7 zijn w e e r g e g e v e n , blijkt dat e r p l a a t s e l i j k een o v e r e e n k o m s t i s t u s s e n de typen van het g r o n d en die van het b o e z e m en p o l d e r w a t e r . Dat de k a r a k t e r i s -t i e k e n vaak nie-t iden-tiek zijn is e n e r z i j d s he-t gevolg van de h o g e r e s u l f a a t g e h a l t e n , die in het o p p e r v l a k t e w a t e r v o o r k o m e n , a n d e r z i j d s beinvloedt het N a C l - g e h a l t e van het diepe g r o n d w a t e r z e e r s t e r k het w a t e r t y p e , w a a r d o o r v e e l a l een afwijkend beeld ten opzichte van dat van het o p p e r v l a k t e w a t e r o n t s t a a t . Speciaal k o m t dit voor op p l a a t -sen w a a r v e e l c h l o r i d e in het g r o n d w a t e r w o r d t aangetroffen. In de gebieden m e t zoute kwel bevat het aanwezige p o l d e r w a t e r v e e l
n a t r i u m c h l o r i d e , dat een aanzienlijke b i j d r a g e l e v e r t aan de i o n e n b a l a n s . In de H a a r l e m m e r m e e r p o l d e r o. a. is gemiddeld h e t o p p e r -v l a k t e w a t e r g e k a r a k t e r i s e e r d a l s een n a t r i u m c h l o r i d e - en een c a l c i u m b i c a r b o n a a t w a t e r , p l a a t s e l i j k m e d e a l s een c a l c i u m s u l f a a t -w a t e r . Het diepe g r o n d -w a t e r i s van eenzelfde t y p e . G e l i j k s o o r t i g e v o o r b e e l d e n doen zich o. a. voor in de D r o o g g e m a a k t e N o o r d p l a s nabij H a z e r s w o u d e en Stompwijk (Rijnland) en in de P o e l p o l d e r en H o l i e r -h o e k s e / Z o u t e v e e n s p o l d e r (Delfland). In die b o e z e m w a t e r e n , w a a r i n frequent k w e l w a t e r uit de p o l d e r s w o r d t g e l o o s d , blijkt h e t w a t e r type v e e l a l van eenzelfde type a l s van h e t p l a a t s e l i j k diepe g r o n d -w a t e r (fig. 7 en TOUSSAINT, 1972a).
O v e r de c h e m i s c h e s a m e n s t e l l i n g (ionenbalans) van het p o l d e r -w a t e r i s in h e t a l g e m e e n e c h t e r -weinig bekend. Van s l e c h t s enkele p o l d e r s in geheel M i d d e n - W e s t - N e d e r l a n d zijn volledige a n a l y s e s b e s c h i k b a a r (SONNEVELD, 1966; TOUSSAINT, 1972a). Het zou d e r -h a l v e aanbeveling v e r d i e n e n o m -h i e r in de t o e k o m s t m e e r a a n d a c -h t aan te s c h e n k e n . H i e r d o o r zou het o n d e r z o e k n a a r e e n e v e n t u e l e r e l a t i e t u s s e n de k w a l i t e i t van het diepe g r o n d w a t e r en o p p e r v l a k t e -w a t e r -w o r d e n v e r g e m a k k e l i j k t . Mogelijk kan dit in een e v e n t u e e l volgend o n d e r z o e k w o r d e n g e r e a l i s e e r d .
Ten a a n z i e n van c h l o r i d e zijn veel g e g e v e n s v o o r h a n d e n . In het k a d e r van het o n d e r z o e k n a a r de w a t e r - en zouthuishouding in Mid-d e n - W e s t - N e Mid-d e r l a n Mid-d zijn o v e r v e r z i l t i n g r e e Mid-d s e e n a a n t a l p u b l i k a t i e s v e r s c h e n e n . In dit v e r b a n d kan w o r d e n v e r w e z e n n a a r n o t a ' s van COUWENHOVEN/TOUSSAINT (1969), TOUSSAINT (1972 a en b), WIT en WIJNSMA (1972), WIJNSMA (1972), VAN REES VELLINGA, TOUSSAINT en VAN GILS (1972), w a a r i n het C l g e h a l t e e n / o f de C l -b e l a s t i n g in g r o n d - of o p p e r v l a k t e w a t e r w o r d e n -b e s c h r e v e n . Z e e r r e c e n t i s h e t o n d e r z o e k van WIT (1973) w a a r i n z e e r g e d e t a i l l e e r d de kwel en i n f i l t r a t i e in het beschouwde gebied zijn g e k w a n t i f i c e e r d . Aan de hand van deze r e s u l t a t e n i s g e t r a c h t een r e l a t i e te vinden t u s s e n de c h l o r i d e b e l a s t i n g van het g r o n d en die van h e t o p p e r v l a k t e w a t e r . In een a a n t a l gebieden ( p o l d e r s ) b e s t a a t e r e e n duidelijk v e r -band, m e t n a m e in de H a a r l e m m e r m e e r , de N o o r d p l a s p o l d e r , de M i d d e l b u r g p o l d e r , de Z u i d p l a s p o l d e r en de p o l d e r Groot M i j d r e c h t (tabel 8 ; WIT, 1973).
Tabel 8. C l - b e l a s t i n g en soutconcentraties in grond- en oppervlaktewater. Kvel • / 4 M 0,11-0,46 0,06 0,11 0,11 0,06 ft'3 0 , 0 6 0 , 1 5 0 , 1 1 0 , 0 6 0 , 0 8 0 , 0 8 0 , 1 1 H y d r o l . e e n h e i d (WIT) F T T T T r T T T r T T T T 1973 1 3 , 6 1 1 , 8 1 1 . 7 1 1 , 8 1 1 , 8 10.U 1 1 , 2 1 3 . 6 1 1 , 8 1 3 , 6 1 1 , 8 l l . k 11.1. 1 3 , 6 . C l - b e l a s t i n g k v e l k g / h a 3 5 3 2 1 9 7 4 8 7 1 8 5 3 0 2 3 8 "•39 5 3 0 1096 3 5 3 530 I185 1.85 3 5 3 681. o p p . w a t e r k g / h a 5 8 9 5 9 8 9 0 0 1165 ll42t> 61.1. -1061. 1802 161.7 1061. 1298 1116 1019 1377 NH^-H N-totaal Ortho-fosfaat grond- opp. mg P / l water water grond- opp.
water water Hardheid D grondwater opp.water t o t a a l bicarb, t o t a a l bicarb. Totaal zout mg/1 grond- opp. water water DELFLAND Polder Berkel Dorppolder Duifpolder Holierh.- en Zoutev. polder Kralinger polder Polder Hootdorp Ooat Abstpolder Oude Lierpolder Poelpolder Schieveen Vlietpolder Oud- en Nieuw Watering*. polder Woudse Droogmakerij Zuidpolder y.Delfgauv (dr. making) Zestienhoven 16,1. 3 3 . 8 2 1 , 1 2 1 , 1 3 0 , 3 2 2 , 5 3 1 , 4 1.0,8 3 0 , 9 2 5 , 0 1.6,1. 1.6,1. 4 , 2 6 , 7 1 . 5 4 , 6 4 , 5 8 , 8 5 . 3 8 * 3 1 8 , 6 4 . 8 1 0 , 0 8.8 9.8 4 . 0 2 , 1 2 , 9 2 , 4 2 , 4 2 . » 3 , 2 2 , 0 6 , 4 1,2 0 , 7 3 . 9 3 , 9 2 , 1 38 69 31 31 69 33 74 81 66 42 49 49 37 24 24 24 29 45 22 63 49 13 8 8 34 17 2100 3570 1940 1940 40'5 2115 1804 46 444; 10035 2931 4395 5200 2525 2925 2890 RIJHUHD Driemanspolder 0,38 Drooggem.Orote polder 0,58 Googer polder 0,08 I Grote U e i l i g a Geestpolder 0,12 Haarlenmeraeerpolder 0 , 5 3 Middelburgpolder 2,00 Vieuve drooggea.polder 0,43 Polder Nieuvkoop 1,15 Oosteinderpoelpolder 0,07 Hoordplaapolder 0,48 Veenderpolder 0,09 AMSTELLATO •oorder Legmeerpolder 0,07 Polder Oroot Mijdrecht 5,00 Polder Mijdrecht 0,32 Wilnia-Veldiijde 5,00 10,4 1,14 2.3 2.5 7,3 10,7 T 3,8 f 2,3 r 3,8 r 4,13 r 4 , i 2 T 4,13 317 848 500 166 2813 6729 706 760 52 2086 562 52 24090 349 4198 1024 1446 682 3048 9757 1519 2671 8 , 4 10,0 9 . 6 9 , 8 10,3 36,6 5 , 6 5 , 6 15,5 23,9 7 , 7 9 , 1 16,0 14,1 -_ 5 . 3 _ 8 , 5 10,6 8 , 5 2 , 8 5 , 3 -2 , 9 2 , 3 1,1 1 , 1 1 , 1 „ 0 , 9 0 , 9 1 , 0 2 . 0 0 , 5 0 , 2 1 , 8 2 . 4 0 , 1 . 0 , 2 0 , 1 0 , 1 0 . 5 0 . 4 _ . -30 14 55 5 5 7 5 4 0 27 2 3 80 6 6 2 4 9 2 31 3 3 46 2 5 4 4 4 4 3 0 4 8 36 2 6 38 61 4 4 2 4 37 34 1623 6.7 3910 3910 4513 1TC3 1636 5286 4711 'T59 6261 1265 131-6 3800 SCHIELAND Binnenvegae polder Polder Blaiavijk Eendragtspolder Prina Alexanderpolder Polder Wilde Venen Zuidplaapolder 0,36 0,47 0,35 0,82 0,45 0.49 10,9 10,10 13,1 12,7 12,8 10,8 10.8 405 2170 15,9 1034 890 1176 1043 1812 1224 882 2410 852 2142 8 , 4 11,4 2 2 , 5 1 4 , 1 1 0 . 6 -1,1 1,4 3 , 2 2 , 0 1.4 42 32 36 27 31 50 35 36 31 42 30 40 20 1447 1405 2253 1110 1575 2955 2268
Tabel 9. Analyse r e s u l t a t e n van net oppervlaktewater in 'West-Nederland'. Gemiddeld per zomer- en B e p a l i n g Na K* Ca+ -+. Mg N H * 4 Cl" s
