BIBLIOTHEEK
STARINGGEBOUW
NN31545.0909
m e i 1976 Instituut voor C u l t u u r t e c h n i e k en Waterhuishouding
Wageningen
BIBLIOTHEEK DE HAAFF
Droevendaalsesteeg 3 a Postbus 241 6700 AE Wageningen GEBRUIKSMOGELIJKHEDEN VOOR VERREGENING VAN AFVALWATER OP GRASLAND MET E E N HOGE V E E B E Z E T T I N GJ . P a n k o w en i r . J . D r e n t
N o t a ' s van het Instituut zijn in p r i n c i p e i n t e r n e c o m m u n i c a t i e m i d d e -l e n , dus geen officië-le p u b -l i k a t i e .
Hun inhoud v a r i e e r t s t e r k en kan zowel betrekking hebben op een eenvoudige w e e r g a v e van c i j f e r r e e k s e n , a l s op een c o n c l u d e r e n d e d i s c u s s i e van o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n . In de m e e s t e gevallen zullen de c o n c l u s i e s e c h t e r van voorlopige a a r d zijn omdat het o n d e r z o e k nog niet i s a f g e s l o t e n .
B e p a a l d e n o t a ' s k o m e n niet voor v e r s p r e i d i n g buiten het Instituut in a a n m e r k i n g .
1 3 FEB. 1998
CENTRALE LANDBOUWCATALOGUSI N H O U D b i z . 1. INLEIDING 1 2 . VERWERKINGSMETHODE AFVALWATER AARDAPPELSCHILBEDRIJF 2 3 . SAMENSTELLING AFVALWATER A A R D A P P E L -SCHILBERDRIJF 3 3 . 1 . B e m e s t i n g s w a a r d e afvalwater a a r d a p p e l s c h i l b e d r i j f 4 3 . 2 . G e w a s k e u z e en afvalwatergift, afgestemd op de
b e m e s t i n g s b e h o e f t e van het gewas 5 4 . BESCHIKBARE GRONDEN VOOR VERREGENING 5
4 . 1 . B e d r i j f s v o e r i n g en veebezetting 7 4 . 2 . B e m e s t i n g s ad v ie s op g r a s l a n d voor fosfaat en k a l i u m 9
5. HAALBAARHEID VERREGENING AFVALWATER OP B E
-SCHIKBAAR GRASLAND 10
6. CONCLUSIES 11 LITERATUUR 12
1 . INLEIDING
Het gebruik van afvalwater in de landbouw i s een v e r w e r k i n g s -m e t h o d e van afvalstoffen die in h e t v e r l e d e n dikwijls w e r d t o e g e p a s t en nu, als gevolg van de Wet V e r o n t r e i n i g i n g O p p e r v l a k t e w a t e r , op-nieuw in de b e l a n g s t e l l i n g s t a a t .
E e n a a n t a l zuivelfabrieken in F r i e s l a n d heeft g e d u r e n d e een a a n t a l j a r e n het afvalwater op g r a s l a n d v e r r e g e n d . In de j a r e n 1955 t / m I957 is het r e s u l t a a t van deze v e r r e g e n i n g b e s t u d e e r d (BAARS, DE GRAAF en KEUNING, I 9 6 0 ) . Een van de c o n c l u s i e s van het ond e r z o e k w a s , ondat v e r r e g e n i n g van zuivel afvalwater in bepaalonde g e -vallen een goedkope en effectieve m e t h o d e van z u i v e r i n g kan zijn. Het bleek dat het belangrijk i s , de d o s e r i n g van het zuivelafvalwater'af t e s t e m m e n op de behoefte aan meststoffen van het g r a s , in v e r b a n d m e t de m i n e r a l e s a m e n s t e l l i n g van het g r a s . H e t g r a s l a n d kan dan n o r m a a l w o r d e n g e ë x p l o i t e e r d , w a a r b i j de b e s p a r i n g op b e m e s t i n g s k o s t e n a a n
z i e n l i j k i s . Ten gevolge van sluiting van de f a b r i e k e n is de v e r r e g e -ning s t o p g e z e t .
Het afvalwater van de C o ö p e r a t i e v e Z u i v e l f a b r i e k in Dalfsen w o r d t tot op heden nog v e r r e g e n d , zowel tot t e v r e d e n h e i d van de g r o n d g e b r u i k e r a l s van het z u i v e r i n g s s c h a p W e s t O v e r i j s s e l . Het N e d e r -lands Instituut voor Zuivel O n d e r z o e k (NIZO) v e r r e g e n t het afvalwater van een proeffabriek sinds 1966 op een complex g r a s l a n d . Zowel l a n d bouwkundig a l s z u i v e r i n g s t e c h n i s c h zijn de r e s u l t a t e n van d e z e v e r r e g e -ning z e e r goed (VAN GENEIJGEN en SCHELTINGA, 1970).
E e n a n d e r e tak van a g r a r i s c h e i n d u s t r i e , de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e , p a s t zowel v e r r e g e n i n g als bevloeiing toe voor de z u i v e r i n g van het af-v a l w a t e r . Uit o n d e r z o e k is gebleken dat te hoge giften op af-vloeiaf-velden v e r o n t r e i n i g i n g van het g r o n d w a t e r v e r o o r z a a k t (DE HAAN, 1972). Met goede r e s u l t a t e n , zowel qua o p b r e n g s t e n van g e w a s s e n , a l s qua z u i v e r i n g van het afvalwater, w o r d t op vloeivelden van een b i e r b r o u w e r i j en de vloeivelden van de g e m e e n t e T i l b u r g afvalwater v e r w e r k t (DE
Haan, 1972).
Uit de r e s u l t a t e n van de p r a k t i j k p r o e v e n m e t v e r r e g e n i n g van af-v a l w a t e r af-van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e op lOO ha landbouwgrond, blijkt een n o r m a l e o p b r e n g s t van landbouwgewassen (hakvruchten en granen) mogelijk te zijn, m i t s de d o s e r i n g van het afvalwater op de b e m e s t i n g s -behoefte van het gewas w o r d t afgestemd (DRENT, 1975 en 1976).
De r e d e n dat de landbouw in de p r a k t i j k w o r d t i n g e s c h a k e l d voor de v e r w e r k i n g van afvalstoffen van de a g r a r i s c h e i n d u s t r i e kan a l s volgt w o r d e n s a m e n g e v a t :
- de grond z u i v e r t het afvalwater z e e r goed, m i t s de gift niet te hoog i s ;
- het is een r e l a t i e f goedkope z u i v e r i n g s m e t h o d e ;
- zolang geen v r e e m d e stoffen in het p r o d u k t i e p r o c e s in de fabriek w o r d e n g e b r u i k t , w o r d e n geen schadelijke bestanddelen aan de grond toegevoegd;
- de v o e d i n g s e l e m e n t e n in het afvalwater w o r d e n door het gewas op-genomen, h e t g e e n een b e s p a r i n g op de b e m e s t i n g betekent;
- in het geval van v r i j grote watergiften, kan in d r o g e p e r i o d e n de w a t e r v o o r z i e n i n g van het gewas w o r d e n v e r b e t e r d .
2 . VERWERKINGSMETHODE AFVALWATER A A R D A P P E L S C H I L B E -D R I J F
T o t op heden w o r d t het afvalwater van een a a r d a p p e l s c h i l b e d r i j f in Odiliapeel via een a f w a t e r i n g s s l o o t in een k a n a a l geloosd. Het g e -volg is een laag 02 g e h a l t e in het k a n a a l , v o o r a l in tijden van s t i l
-staand w a t e r ( ' s - Z o m e r s ) . De w a t e r b e h e e r d e r heeft de d i r e c t i e van het bedrijf nu o p g e d r a g e n op k o r t e t e r m i j n een oplossing te zoeken voor het b e s t a a n d e a f v a l w a t e r p r o b l e e m .
Op grond van de r e s u l t a t e n m e t v e r r e g e n i n g van v e r s c h i l l e n d e s o o r -ten afvalwater van de a g r a r i s c h e i n d u s t r i e i s b e s l o t e n de mogelijkheden van v e r r e g e n i n g van h e t afvalwater op de o m r i n g e n d e g r a s l a n d e n n a d e r te b e s t u d e r e n . T e n e i n d e inzicht t e k r i j g e n in de m e s t b a l a n s van de b e t r o k k e n g r a s l a n d b e d r i j v e n is e e n i n v e n t a r i s a t i e van de veebezetting op de betreffende g r a s l a n d e n u i t g e v o e r d . Deze i n v e n t a r i s a t i e i s noodza keiijk voor het v a s t s t e l l e n van de additionele r u i m t e van voedings e l e -m e n t e n -m e t a f v a l w a t e r .
3 . SAMENSTELLING AFVALWATER AARDAPPELSCfflLBEDRIJF
In een a a r d a p p e l s chilbedrijf w o r d e n na het w a s s e n en s o r t e r e n , de a a r d a p p e l e n geschild op c a r b o r u n d u m s c h i l l e r s en m e s s e n s c h i l l e r s onder toevoeging van w a s w a t e r . De afvoer van deze s c h i l l e r s i s het eigenlijke afvalprodukt. Dit b e s t a a t uit g r o v e b e s t a n d d e l e n (stukjes a a r d a p p e l en v e z e l ) , een b e z i n k b a r e f r a c t i e (hoofdzakelijk z e t m e e l ) en g e s u s p e n d e e r d e en opgeloste v e r o n t r e i n i g i n g e n (eiwitten, k o o l h y d r a t e n en zouten). De grove bestanddelen kunnen m e t afzeven w o r -den v e r w i j d e r d , terwijl in een be zinkt ank het b e z i n k s e l kan w o r d e n afgescheiden. De overblijvende s t r o o m afvalwater b e s t a a t in hoofdzaak uit a a r d a p p e l v r u c h t w a t e r , v e r d u n d m e t w a s w a t e r . Het w a t e r -v e r b r u i k p e r ton a a r d a p p e l e n blijkt in a a r d a p p e l s c h i l b e d r i j -v e n nogal
3 t e kunnen v a r i ë r e n . In het onderhavige bedrijf w e r d gemiddeld 3, 5 m
p e r ton a a r d a p p e l e n v e r b r u i k t . De gemiddelde s a m e n s t e l l i n g van het afvalwater is in t a b e l 1 gegeven.
T a b e l 1. Gemiddelde s a m e n s t e l l i n g (mg/l) van het afvalwater van een a a r d a p p e l s c h i l b e d r i j f in Odiliapeel ( w a t e r v e r b r u i k
3, 5 m 3 / t o n a a r d a p p e l e n )
B O ü f t o t - N P . O . K00
5 2 5 2 Gehalte 2667 170 55 505
De s a m e n s t e l l i n g van het afvalwater van een a a r d a p p e l s c h i l b e -drijf r o e p t een v e r g e l i j k i n g op m e t die van h e t afvalwater van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e . In de l a a t s t g e n o e m d e i n d u s t r i e w o r d e n de a a r d a p p e l e n op een v e r g e l i j k b a r e m a n i e r b e w e r k t , e c h t e r veel i n t e n -s i e v e r : de a a r d a p p e l w o r d t h i e r volledig tot b r e i fijngemalen. Uit de a a r d a p p e l b r e i w o r d t door u i t w a s s e n het z e t m e e l gewonnen. De overblijvende s t r o o m , het eigenlijke a f v a l w a t e r , b e s t a a t uit h e t v r u c h t w a t e r van de a a r d a p p e l v e r d u n d m e t een hoeveelheid p r o c e s -w a t e r .
In p r i n c i p e zijn e r dan ook weinig v e r s c h i l l e n in de behandeling van de a a r d a p p e l in beide bedrijfstakken, zodat m a g w o r d e n v e r w a c h t
d a t de eigenschappen van het afvalwater van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e geheel v e r g e l i j k b a a r zijn m e t die van een a a r d a p p e l s c h i l b e d r i j f . Dit betekent dat de b e m e s t i n g s w a a r d e van het afvalwater van een s c h i l b e -drijf gelijk i s a a n die van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e .
3 . 1 . B e m e s t i n g s w a a r d e a f v a l w a t e r a a r d a p p e l s c h i l b e -d r i j f
M e d e w e r k e r s van h e t I n s t i t u u t voor B o d e m v r u c h t b a a r h e i d hebben gedurende een a a n t a l j a r e n o n d e r z o e k gedaan n a a r de b e m e s t i n g s w a a r d e van het afvalwater van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e (RIEM VIS, 1971). De r e s u l t a t e n van dit o n d e r z o e k kunnen, gegeven h e t gelijke k a r a k t e r van de twee a f v a l w a t e r s o o r t e n , w o r d e n t o e g e p a s t voor de b e m e s t i n g s -w a a r d e van het afval-water van een a a r d a p p e l s c h i l b e d r i j f .
De m e t het afvalwater gegeven v o e d i n g s e l e m e n t e n w o r d e n s l e c h t s voor een deel door de plant opgenomen. Het d e e l van de plantenvoedende b e s t a n d d e l e n dat w o r d t benut, w o r d t uitgedrukt in een w e r k i n g s c o ë f f i -c i ë n t . Onder de werkings-coëffi-ciënt wordt v e r s t a a n : de verhouding t u s s e n de hoeveelheid m e s t s t o f f e n uit k u n s t m e s t en die uit afvalwater, w a a r m e e dezelfde m e s t s t o f f e n v o o r z i e n i n g van het gewas wordt v e r k r e -gen. In tabel 2 zijn de werkingscoëfficiënten gegeven voor een a a n t a l landbouwgewassen bij gebruik van afvalwater van de a a r d a p p e l m e e l i n -d u s t r i e c . q . een a a r -d a p p e l s c h i l b e -d r i j f .
T a b e l 2. Werkingscoëfficiënten van stukstof, fosfaat en kali uit afval-w a t e r van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e voor enkele landbouafval-w- landbouw-g e w a s s e n N P205 K20 g r a a n f a b r i e k s a a r d a p p e l e n s u i k e r b i e t e n mai's g r a s 0 , 2 0 0,50 0 , 5 0 0,80 0,80 0,50 0 , 5 0 0,50 0 , 5 0 0, 50 0 , 4 0 0 , 8 0 0 , 8 0 0 , 8 0 0,80
3 . 2 . G e w a s k e u z e e n a f v a l w a t e r g i f t, a f g e s t e m d o p d e b e m e s t i n g s b e h o e f t e v a n h e t g e w a s
E e n a a r d a p p e l s c h i l b e d r i j f w e r k t het gehele j a a r door en m o e t dientengevolge h e t hele j a a r continu het. afvalwater kunnen v e r r e g e -n e -n . Dit beteke-nt dat i-n de z o m e r m a a -n d e -n a l l e e -n op g r a s l a -n d ka-n w o r d e n b e r e g e n d en in het v o o r j a a r eventueel op m a i ' s . In het n a j a a r k o m e n in p r i n c i p e ook akkerbouwgronden die v r i j zijn van g e w a s s e n voor b e r e g e n i n g in a a n m e r k i n g .
Op b a s i s van de s a m e n s t e l l i n g van het afvalwater (tabel 1) en de werkingscoëfficiënten (tabel 2) kunnen de in tabel 3 b e r e k e n d e d o s e r i n -gen w o r d e n aangehouden. Bij d e z e b e r e k e n i n g i s geen rekening gehou-den m e t de v r u c h t s b a a r h e i d s t o e s t a n d van de grond.
T a b e l 3. D o s e r i n g ( m m ) van het afvalwater van een a a r d a p p e l s c h i l bedrijf e n de o v e r e e n k o m e n d e effectieve b e m e s t i n g s w a a r -de (kg/ha) op v e r s c h i l l e n d e g e w a s s e n
Afvalwater gift W e r k z a a m uit afvalwater (kg/ha)
(mm) N P205 K20 gras mats aardappelen suikerbieten graan 100 200 50 100 100 136 272 43 85 34 28 56 14 28 28 404 808 202 404 202
Bij de gegevens in t a b e l 3 m o e t w o r d e n o p g e m e r k t dat een gift op g r a s l a n d van 100 m m , in v e r b a n d m e t de hoge k a l i b e m e s t i n g , aan de hoge kant kan zijn, v o o r a l indien de k a l i t o e s t a n d van de grond goed i s . In vele gevallen zal dan ook, t e r c o m p e n s a t i e , e x t r a m a g n e s i u m aan het vee m o e t e n w o r d e n v e r s t r e k t .
4 . BESCHIKBARE GRONDEN VOOR VERREGENING
Het a a r d a p p e l s c h i l b e d r i j f is gevestigd in een a g r a r i s c h gebied, m e t hoofdzakelijk g r a s l a n d en h i e r en d a a r bouwland, b e s t e m d voor de m a i ' s p r o d u k t i e . De v e e h o u d e r s r o n d o m de fabriek hebben zich in
3fabriek veehouderijbedrijf sloot begrenzing beregenings areaal weg F i g . 1,
p r i n c i p e b e r e i d v e r k l a a r d m e e te w e r k e n aan de v e r r e g e n i n g van het afvalwater op hun g r a s l a n d e n , op v o o r w a a r d e dat het g r a s en het vee h i e r v a n geen s c h a d e ondervinden.
De hoeveelheid afvalwater die m o e t w o r d e n v e r w e r k t b e d r a a g t 3
c a . 60 000 m p e r j a a r . W a n n e e r een gift van 100 m m w o r d t a a n g e -houden, i s een a r e a a l grond van 60 ha nodig. Dit oppervlak w o r d t
v e r k r e g e n indien het land van 4 v e e h o u d e r i j b e d r i j v e n w o r d t b e r e g e n d . F i g u u r 1 geeft s c h e m a t i s c h de ligging van de desbetreffende p e r c e l e n . De v e e b e z e t t i n g van deze v e e h o u d e r i j b e d r i j v e n blijkt, bij n a d e r e i n f o r m a t i e , v r i j hoog te zijn. Dit betekent dat m e t de m e s t van het vee r e e d s aanzienlijke hoeveelheden meststoffen n a a r het g r a s l a n d wordt g e b r a c h t . Aangezien m e t het afvalwater ook v o e d i n g s e l e m e n t e n w o r d e n a a n g e v o e r d , m o e t w o r d e n v a s t g e s t e l d , welke aanvullende
r u i m t e a a n meststoffen in h e t b e s t a a n d e b e m e s t i n g s p l a n nog a a n w e -zig i s , t e r voorkoming van o v e r d o s e r i n g .
4 . 1 . B e d r i j f s v o e r i n g e n v e e b e z e t t i n g
De v i e r v e e h o u d e r i j b e d r i j v e n die in p r i n c i p e in a a n m e r k i n g k o -m e n voor de ontvangst van het afvalwater zijn g e ï n v e n t a r i s e e r d n a a r veebezetting en b e d r i j f s v o e r i n g . In de t a b e l l e n 4 , 5 en 6 zijn de r e -s u l t a t e n van d e z e b e d r i j f -s i n v e n t a r i -s a t i e gegeven. De t a b e l l e n geven een o v e r z i c h t van r e s p e c t i e v e l i j k de oppervlakten land, de veebezetting en de hoeveelheid g e p r o d u c e e r d e o r g a n i s c h e m e s t .
Tabel 4 . O v e r z i c h t van de oppervlakten g r a s l a n d en bouwland p e r b e -drijf, welke r e s p . in en buiten h e t b e r e g e n i n g s a r e a a l liggen
Bedrijf 1 Bedrijf 2 Bedrijf 3 Bedrijf 4
14 7 2 4 0 , 5 4 18 7 , 5 Totaal 27 25 18 1 3 , 5 O p p e r v l a k t e g r a s l a n d in a r e a a l buiten a r e a a l O p p e r v l a k t e bouwland in a r e a a l buiten a r e a a l s u b - t o t a a l (in a r e a a l 20 -5 2 25 10 4 -11 10
T a b e l 5. O v e r z i c h t van de v e e b e z e t t i n g p e r bedrijf, g e r e k e n d n a a r a a n t a l stuks vee en n a a r g r o o t v e e - e e n h e d e n (gve)
i
m e l k v e e jongvee m e s t k a l v e r e n fokvarkens m e s t v a r k e n s legkippen totaal p e r ha B e d aantal 80 20 200 80 -5500 -rijf 1 gve. 80 8 180 24 -74 3 6 6 13.6 B e d aantal 50 5 -350 -rijf 2 gve. 50 2 -88 -1 4 0 5.6 Bedrijf 3 aantal 50 -1 0 0 -g v e . 50 -30 -80 4 . 4 Bedrijf 4 aantal 16 14 -290 -g v e . 16 6 -87 -109 8.1Tabel 6. O v e r z i c h t van de hoeveelheden m e s t s t o f f e n (kg) p e r m e s t -s o o r t en p e r bedrijf. S t a l p e r i o d e m e l k - en jongvee 180 dagen, o v e r i g vee 365 dagen ( C o n s u l e n t s c h a p , 1974) Bedrijf M e s t s o o r t m e l k v e e jongvee m e s t k a l v e r e n fokvarkens m e s t v a r k e n s legkippen totaal N 3520 350 1800 1120 -3960 10750 Bedrijf P2 ° 5 1600 160 780 750 -4130 7420 1 K20 4000 4 0 0 1440 640 -1980 8460 N 2200 90 -4200 -6490 Bedrijf P2 ° 5 1000 40 -2980 -4020 2 K20 2500 100 -2560 -5160 N 2200 -1400 -3600 Bedrijf P2 ° 5 1000 -9 4 0 -1940 3 K20 2500 -800 -3300 N 700 2 5 0 -40 60 -5010 Bedrijf 4 P2 ° 5 320 110 -2730 -3160 K20 800 280 -2320 -3400 In t a b e l 7 i s de b e m e s t i n g p e r ha b e r e k e n d indien de o r g a n i s c h e m e s t r e g e l m a t i g over a l l e p e r c e l e n w o r d t v e r s p r e i d . H i e r b i j i s r e kening gehouden m e t de werkingscoêfficiënten van de v o e d i n g s e l e m e n -ten in o r g a n i s c h e m e s t . Indien j a a r l i j k s g r o t e hoeveelheden o r g a n i s c h e m e s t w o r d e n gegeven dan kan voor alle g e w a s s e n , in v e r b a n d m e t de n a w e r k i n g in de volgende j a r e n , w o r d e n g e r e k e n d m e t een gemiddelde
werkingscoêfficiënt voor stikstof van 50%, de w e r k i n g van P?0 en
K20 i s dan voor bouw- en g r a s l a n d 100% (KOLENBRANDER en DE
T a b e l 7. W e r k e l i j k e b e m e s t i n g m e t o r g a n i s c h e m e s t s t o f f e n in k g / h a p e r bedrijf
Bedrijf 1 Bedrijf 2 Bedrijf 3 Bedrijf 4 stikstof (N) fosfaat ( P2°5) k a l i u m ( K20 ) 199 275 3 1 3 1 3 0 1 6 1 2 0 6 100 1 0 8 1 8 3 1 8 6 2 3 4 252 4 . 2 . B e m e s t i n g s a d v i e s o p g r a s l a n d v o o r f o s f a a t e n k a l i F o s f a a t
Bij een goede fosfaattoestand van de grond i s op g r a s l a n d de v o l -gende b e m e s t i n g nodig (Handboekje l a n d b o u w v o o r l i c h t e r , 1965):
a l l e e n weiden 25 kg P _ 0 _ / h a
1 x m a a i e n + weiden 45 kg P20 , . / h a
p e r snede e x t r a 30 kg P20 , - / h a
Uit de r e s u l t a t e n van een g r o n d o n d e r z o e k van bedrijf 1 in 1974 bleek dat de gronden een fosfaattoestand van hoog tot v r i j hoog hadden. Dit betekent dat h e t b e m e s t i n g s a d v i e s bij 1 x m a a i e n + weiden 0 - 25 kg P20 _ p e r ha i s .
K a l i u m
Bij een goede k a l i t o e s t a n d van de grond m o e t op g r a s l a n d op zand-en dalgrond o n g e v e e r de volgzand-ende b e m e s t i n g w o r d e n gegevzand-en (Handboek-je l a n d b o u w v o o r l i c h t e r , 1965):
a l l e e n weiden 60 kg K ^ O / h a
1 x m a a i e n + weiden 140 kg K20 / h a
p e r snede e x t r a 80 kg K20 / h a
Uit hetzelfde g r o n d o n d e r z o e k a l s boven o m s c h r e v e n bleek de k a l i -t o e s -t a n d goed -to-t -te hoog -t e zijn. Bij 1 x m a a i e n en weiden i s dan he-t b e m e s t i n g s a d v i e s r e s p e c t i e v e l i j k 140 en 40 kg K20 p e r h a .
Van de a n d e r e d r i e bedrijven zijn geen gegevens van g r o n d o n d e r -zoek b e s c h i k b a a r , m a a r gegeven de v r i j hoge v e e b e z e t t i n g van a l l e b e d r i j v e n m a g w o r d e n v e r w a c h t dat a l l e b e t r o k k e n g r a s l a n d p e r c e l e n
een fosfaat- en k a l i t o e s t a n d hebben die t e n m i n s t e voldoende i s . Dit blijkt ook uit de m e d e d e l i n g van de v e e h o u d e r s , dat e r geen a a n v u l -l e n d e k a -l i b e m e s t i n g w o r d t gegeven en s o m s w e -l een b e p e r k t e fosfaat-b e m e s t i n g . Dit fosfaat-betekent dat de fosfaat-b e m e s t i n g van h e t g r a s l a n d m e t fosfaat en k a l i uit de o r g a n i s c h e m e s t , b e r e k e n d in t a b e l 7, r u i m s c h o o t s v o l -doende i s en in s o m m i g e gevallen (bedrijf 1) v o o r a l voor k a l i zelfs t e hoog. Het i s dan ook n i e t v r e e m d , gegeven de c i j f e r s in t a b e l 7, dat
s o m m i g e g r a s l a n d p e r c e l e n van bedrijf 1 een k a l i t o e s t a n d 'te hoog' h e b b e n . De stikstof b e m e s t i n g m e t o r g a n i s c h e stikstof uit t a b e l 7 i s voor e e n
goede g r a s p r o d u k t i e onvoldoende. Na het weiden w o r d t door alle v e e -h o u d e r s 500 kg k a l k a m m ons a l p e t e r p e r -ha gegeven ( = 130 kg N/-ha)
5. HAALBAARHEID VERREGENING AFVALWATER O P BESCHIK-BAAR GRASLAND
3
Het a a r d a p p e l s c h i l b e d r i j f p r o d u c e e r t 60 000 m afvalwater p e r j a a r en voor b e r e g e n i n g is b e s c h i k b a a r 60 ha g r a s l a n d (fig. 1). Bij gelijkmatige v e r d e l i n g w o r d t een j a a r l i j k s e gift van 100 m m gegeven. Gegeven de s a m e n s t e l l i n g van het afvalwater en de w e r k i n g s coëffi-c i ë n t e n van de v o e d i n g s e l e m e n t e n N , P20 . en K?0 is de b e m e s t e n d e
w a a r d e van 100 m m afvalwater p e r ha g r a s l a n d : 136 kg N , 28 kg P205 en 404 kg K20 (vergelijk t a b e l 3).
Vergelijking van de b e m e s t i n g m e t afvalwater m e t de b e s t a a n d e o r g a n i s c h e b e m e s t i n g en indien zowel het afvalwater als de o r g a n i s c h e m e s t op het g r a s l a n d wordt v e r w e r k t , op de v i e r b e d r i j v e n , l e v e r t het volgende b e e l d .
- de s t i k s t o f b e m e s t i n g heeft duidelijk een aanvullende w a a r d e ; - de f o s f a a t b e m e s t i n g kan, afhankelijk van de fosfaattoestand van de
grond een a a n t r e k k e l i j k e aanvulling zijn; z o d r a de grond een t e hoge fosfaattoestand heeft, is fosfaat uit afvalwater overbodig;
- de k a l i b e m e s t i n g van het afvalwater betekent een o v e r d o s e r i n g die
niet a l l e e n overbodig i s , m a a r t e v e n s de gewenste m i n e r a l e s a m e n stelling van het g r a s kan v e r s t o r e n , m e t als mogelijk gevolg k o p -ziekte van h e t v e e .
Kopziekte bij vee o n t s t a a t bij een ongunstige verhouding t u s s e n de gehalten aan stikstof, k a l i u m en m a g n e s i u m in het g r a s , het gevolg is een daling van het m a g n e s i u m g e h a l t e van het b l o e d s e r u m . Het zal duidelijk zijn dat een d e r g e l i j k g e v a a r a l s kopziekte bij te hoge k a l i u m b e m e s t i n g betekent, dat h e t niet v e r a n t w o o r d is n a a s t de o r g a n i s c h e m e s t ook het afvalwater op de g r a s l a n d e n t e v e r w e r k e n . E e n van de twee v o r m e n van b e m e s t i n g zal dan m o e t e n wijken. Bij n a d e r e i n f o r m a t i e bij de v e e h o u d e r s i s gebleken dat de v o o r k e u r uitgaat n a a r de o r g a n i s c h e m e s t . Dit betekent dat e r voor de v e r r e g e n i n g van het afvalwater van het a a r d a p p e l s chilbedrijf op de o m r i n g e n d e g r a s l a n d e n geen mogelijkheden zijn.
6. CONCLUSIES
Op b a s i s van de s a m e n s t e l l i n g van het afvalwater van een a a r d appels chilbedrijf in Odiliapeel en een i n v e n t a r i s a t i e van de v e e b e z e t ting op de o m r i n g e n d e g r a s l a n d e n , kunnen ten a a n z i e n van de m o g e l i j k -heden voor b e r e g e n i n g van het afvalwater van h e t schilbedrijf op d e z e g r a s l a n d e n de volgende c o n c l u s i e s w o r d e n g e t r o k k e n .
1 . Op b a s i s van de v e r w e r k i n g s m e t h o d e van de a a r d a p p e l e n in een a a r d a p p e l s chilbedrijf kunnen de eigenschappen van het afvalwater van deze i n d u s t r i e w o r d e n v e r g e l e k e n m e t die van het afvalwater van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e . Dit betekent dat de b e m e s t i n g s w a a r d e van beide afvalwater s oor ten gelijkwaardig is en de kennis van het afvalwater van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e voor h e t e e r s t g e n o e m d e afvalwater kan w o r d e n t o e g e p a s t .
2 . Een j a a r l i j k s e gift van 100 m m van h e t afvalwater van het a a r d a p -pel s chilbedrijf op g r a s l a n d betekent een effectieve b e m e s t i n g van 136 kg N , 28 kg P205 en 404 kg K20 p e r h a .
3 . De in het b e r e g e n i n g s a r e a a l gelegen v e e h o u d e r i j b e d r i j v e n blijken na een i n v e n t a r i s a t i e een z e e r hoge veebezetting p e r ha t e hebben, die uiteenloopt van 4 , 4 tot 1 3 , 6 gve p e r h a . W a n n e e r de o r g a n i s c h e
m e s t van het vee r e g e l m a t i g w o r d t v e r s p r e i d over het g r a s l a n d i s e r , afhankelijk van de b e m e s t i n g s t o e s t a n d van de grond, geen of nauwelijks aanvullende r u i m t e voor fosfaat en k a l i uit a n d e r e b r o n -n e -n .
4 . V e r r e g e n i n g van het afvalwater n a a s t v e r s p r e i d i n g van o r g a n i s c h e m e s t op het b e t r o k k e n g r a s l a n d houdt in dat een o v e r d o s e r i n g aan fosfaat en v o o r a l kali p l a a t s v i n d t . Vanwege het g e v a a r voor k o p ziekte van het vee bij een te hoge k a l i b e m e s t i n g is het niet v e r a n t -w o o r d n a a s t de o r g a n i s c h e m e s t het afval-water t e v e r r e g e n e n .
Aan-gezien de v e e h o u d e r s een v o o r k e u r hebben voor o r g a n i s c h e m e s t , zijn e r geen mogelijkheden voor v e r r e g e n i n g van het afvalwater van h e t a a r d a p p e l s c h i l b e d r i j f op de o m r i n g e n d e g r a s l a n d p e r c e l e n .
LITERATUUR
BAARS, C, A . W . DE GRAAF en J . A . KEUNING, I 9 6 0 . Landbouwkun-dige en t e c h n i s c h e a s p e c t e n van het v e r r e g e n e n van zuivelafval-w a t e r op g r a s l a n d . P r o e f s t a t i o n voor de Akker en Weidebouzuivelafval-w, n r . 14. Wageningen.
CONSULENTSCHAP I . A . D . voor B o d e m a a n g e l e g e n h e d e n in de Landbouw, 1974. S a m e n s t e l l i n g van o r g a n i s c h e meststoffen van d i e r l i j k e o o r -s p r o n g . DRENT, J . , I 9 7 5 . O v e r z i c h t van b e m e s t i n g , g e w a s g r o e i en g e w a s o p b r e n g s t op m e t afvalwater van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e v e r r e -gende p e r c e l e n . ICW-nota 836. , 1976. O v e r z i c h t van b e m e s t i n g , g e w a s g r o e i en g e w a s o p b r e n g s t op m e t afvalwater van de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e b e r e -gende p e r c e l e n , deel II. ICW-nota 899.
HAAN, F . A . M . D E , 1972, R e s u l t a t e n van b e l a s t i n g van de bodem m e t grote hoeveelheden afvalstoffen. ICW-nota 657.
HANDBOEKJE voor de l a n d b o u w v o o r l i c h t e r , 1965. P r o e f s t a t i o n voor de A k k e r - en Weidebouw. Wageningen.
GENEIJGEN, J . VAN en H . M . J . SCHELTINGA, 1970. Z u i v e r i n g van zuivelafvalwater door v e r r e g e n i n g .H^O (3) n r . 8 .
KOLENBRANDER, G . J . en L . C . N . DE LA LANDE CREMER, 1967. S t a l m e s t en G i e r , Veenman, Wageningen.
RIEM VIS, F . , I 9 6 9 . De w e r k i n g van v r u c h t w a t e r van a a r d a p p e l m e e l -f a b r i e k e n a l s m e s t s t o -f . H90 (2) n r . 5.
