Gebiedsclassificatie betreffende verbeteringsmogelijkheden, toegelicht aan verbetering van de waterhuishouding

NN31545.0233

ft CULTUURTECHNIEK EN WATERHUISHOUDING i n r . 233 d . d . 2 j a n u a r i 1964

G e b i e d s c l a s s i f i c a t i e betreffende v e r b e t e r i n g s m o g e l i j k h e d e n ,

toege-licht aan v e r b e t e r i n g van de waterhuishouding

W. C. V i s s e r

BIBLIOïîîEm W r "• •' "'T

Het c l a s s i f i c e r e n van gronden of gebieden heeft tot doel complexe v e r -schijnselen op een zodanige wijze te g r o e p e r e n , dat ze ten a a n z i e n van het doel van de c l a s s i f i c a t i e een d i r e c t e , eenduidige ordening v e r k r i j g e n . Wil m e n gronden c l a s s i f i c e r e n n a a r hun kalkbehoefte, dan b e p a a l t m e n hun v e r z a d i g i n g s g r a a d en totaal basenbindend v e r m o g e n of eigenschappen die d a a r -m e e sa-menhangen en bepaalt hoeveel kalk ze nodig hebben. Wil -m e n een grond c l a s s i f i c e r e n n a a r zijn vochthoudendheid, dan bepaalt m e n s l i b - en humusgehalte of v e l d c a p a c i t e i t en verwelkingspunt en b e r e k e n t hun h o e v e e l -heid voor de plant o p n e e m b a a r vocht. Van de vele eigenschappen van de grond, het profiel of het gebied worden die uitgezocht, die v o o r het c l a s s i ficatiedoel van belang zijn. Deze eigenschappen worden d a a r n a in een b e r e -kening b e t r o k k e n , die zo goed mogelijk het c l a s s i f i c a t i e d o e l w e e r g e e f t . Op deze wijze wordt een aantal eigenschappen, dat op zichzelf geen n a u w k e u r i ge m a a t v o o r de c l a s s i f i c a t i e kan v o r m e n , zo g e c o m b i n e e r d dat uit de g e c o m b i n e e r d e c i j f e r s een getal volgt, dat de grootte of de k l a s s e van de g e zochte e i g e n s c h a p wel w e e r g e e f t . E r zijn eenvoudige c l a s s i f i c a t i e s , g e b a -s e e r d op een enkele e i g e n -s c h a p . E r zijn d a a r n a a -s t m e e r - g e t a l c l a -s -s i f i c a t i e -s , tot z e e r g e c o m p l i c e e r d e t o e . C l a s s i f i c a t i e s van landbouwkundig b e l a n g r i j k e eigenschappen zullen v e e l a l op de betekenis van de gronden of gebieden v o o r het bedrijf b e r u s t e n en een z e e r g e c o m p l i c e e r d k a r a k t e r h e b b e n . Wanneer

2 / 1 / 7 5

;jâr2<?èj

2

-de k l a s s e van een profiel niet l o s g e m a a k t kan wor-den van -de omringen-de profielen vanwege een onderlinge samenhang a l s een g r o n d w a t e r s t a n d , komt m e n tot een g e b i e d s c l a s s i f i c a t i e . Hangt de k l a s s e af van de gronden, die tot hetzelfde bedrijf b e h o r e n vanwege bepaalde b e d r i j f s m a a t r e g e l e n zoals omweiding, dan zal de c l a s s i f i c a t i e m e e r een b e d r i j f s c l a s s i f i c a t i e genoemd kunnen w o r d e n .

2 . Classificatie en o p e r a t i o n s r e s e a r c h

Classificatie in zijn landbouwkundig-cultuurtechnische t o e p a s s i n g v o r m t een samenvatting van - en b e r u s t op - de o p e r a t i o n s r e s e a r c h , de nauwkeurige k e n n i s van het w e r k op het landbouwbedrijf in al zijn i n t e r d e pendenties ten aanzien van profieleigenschappen, waterhuishouding, l a n d -i n r -i c h t -i n g , w e r k k r a c h t , v a k k e n n -i s , e n z . W-il m e n gronden, bedr-ijven of gebieden c l a s s i f i c e r e n n a a r hun knelpunten, v e r b e t e r i n g s m o g e l i j k h e d e n of produktieniveaux, dan dient m e n de wijze te kennen w a a r o p de b e d r i j f s v o e

r i n g zich gunstige eigenschappen van grond, waterhuishouding en v e r k a v e -ling ten nutte m a a k t en z ic h a a n p a s t aan de ongunstige eigenschappen. Veraf gelegen p e r c e l e n worden e x t e n s i e v e r bebouwd, natte p e r c e l e n w o r -den in g r a s gelegd, slecht b e r i j d b a r e p e r c e l e n k r i j g e n hun b e m e s t i n g ' o v e r de v o r s t ' . De a n a l y s e van de b e d r i j f s v o e r i n g i s v o o r a l de a n a l y s e van het a a n p a s s i n g s v e r m o g e n van de b o e r . De o p e r a t i o n s r e s e a r c h i s het v a s t s t e l len van feitelijke toestanden en gedragingen, objectief v a s t s t e l b a a r , w a a r -bij de onderlinge samenhang t u s s e n vele omstandigheden van grond, g e w a s , landinrichting en b e d r i j f s v o e r i n g wordt opgespoord. Deze onderlinge s a -menhang wordt gebruikt om de genoemde omstandigheden en toestanden tot een enkel maatgevend getal s a m e n te vatten dat tot k l a s s e n van g e b i e d s -of bedrijf s w a a r d e r i n g wordt afgerond.

De bed r i j f s a n a l y s e kan z e e r v e r s c h i l l e n d e v o r m e n a a n n e m e n , v a r i ë r e n de van een eenvoudig e m p i r i s m e m e t m a t i g e b e t r o u w b a a r h e i d tot een g e d e t a i l l e e r d onderzoek n a a r a a n p a s s i n g e n en i n t e r a c t i e s m e t goede b e t r o u w -b a a r h e i d . De geringe -b e t r o u w -b a a r h e i d -b r e n g t m e e dat m e n s l e c h t s weinig b r e d e k l a s s e n kan o n d e r s c h e i d e n , toename van de b e t r o u w b a a r h e i d l a a t toe dat een g r o t e r aantal k l a s s e n van g e r i n g e r e b r e e d t e kan worden g e f o r m e e r d .

3

-3 . C l a s s i f i c a t i e en decision t h e o r y

Een belangrijke onderscheiding t u s s e n o p e r a t i o n s r e s e a r c h en decision t h e o r y t u s s e n de a n a l y s e van de bedrijfsvoering en de ontwerptechniek

-*

i s die t u s s e n het t r e k k e n van c o n c l u s i e s en het n e m e n van b e s l i s s i n g e n , Deze onderscheiding stelt de g r e n s v a s t tot w a a r c l a s s i f i c a t i e moet gaan. Een conclusie b a s e e r t zich op objectief w a a r n e e m b a r e feiten. Het woord b e s l i s s i n g d a a r e n t e g e n wijst op een subjectieve w a a r d e r i n g van de wijze w a a r o p niet m e e t b a r e of niet bekende omstandigheden de b e t e k e n i s b e h e e r

sen van de objectief v a s t s t e l b a r e feiten. De b e s l i s s i n g geeft aan hoe de c o n -c l u s i e s op grond van die feiten moeten worden s a m e n g e v a t tot een o n t w e r p . Veelal zullen de grootheden, w a a r o v e r geen conclusie mogelijk i s en b e s l i s s i n g e n m o e t e n worden genomen, t o e k o m s t v e r w a c h t i n g e n of b e d r i j f s b e leid betreffen. W a a r c o n c r e t e gegevens niet b e s t a a n kunnen, m o e t de p e r -soonlijke v i s i e dit t e k o r t aanvullen. E r m o e t e n 'knopen worden d o o r g e h a k t ' . Dit i s de t a a k die in de besliskunde en in de ontwerptechniek aan de leiding of de o n t w e r p e r wordt t o e v e r t r o u w d . B e s l i s s e n in d e z e zin kan geen o n d e r -deel zijn van een c l a s s i f i c a t i e . M a a r e r wordt wel b e s l i s t w a a r c o n c l u s i e s getrokken zouden kunnen worden, e r worden wel knopen doorgehakt w a a r een b e d r i j f s - of g e b i e d s a n a l y s e een oplossing zou kunnen geven.

Over deze p r o b l e m a t i e k van decision t h e o r y en o p e r a t i o n s r e s e a r c h b e staat een e n o r m e l i t e r a t u u r , die voor de a l g e m e n e i n d u s t r i e wordt o p g e bouwd en u i t g e b r e i d , m a a r die tevens de g r o n d s l a g e n omvat w a a r o p c l a s s i ficatie en ontwerptechniek b e r u s t e n . De cultuurtechniek kan aan d e z e v a k -gebieden v e e l ontlenen en het zou onjuist zijn voor de ontwerptechniek de al bekende grondslagen w e e r opnieuw zelf te willen ontdekken.

Het doel van een c l a s s i f i c a t i e moet nu zijn gegevens zo s a m e n te voegen dat deze m e t zo weinig mogelijk v e r d e r e b e w e r k i n g in de b e s l i s s i n g of in het ontwerp opgenomen kunnen w o r d e n . V e r d e r moet de c l a s s i f i c a t i e d u i d e -lijk maken ten aanzien van welke eigenschappen m e n b e s l i s s i n g e n z a l m o e t e n

* Monhemius, W. 1963. B e s l i s k u n d e , een vlag die de lading dekt. S t a t i s t i c a N e e r l a n d i c a 17, p a g . 363.

- 4

treffen, Tenslotte m o e t de c l a s s i f i c a t i e , in combinatie m e t de b e s l i s s i n g e n , kunnen worden omgezet in een w a a r d e r i n g van het p r o j e c t . Bij deze d r i e punten i s van belang dat de c l a s s i f i c a t i e geen b e s l i s s i n g e n aan de o n t w e r -p e r uit handen m a g n e m e n , noch door be-paalde b e s l i s s i n g e n r e e d s in de c l a s s i f i c a t i e te i n c o r p o r e r e n noch door in de c l a s s i f i c a t i e voor bepaalde eventueel denkbare richtingen van de b e s l i s s i n g de mogelijkheid uit te s l u i -t e n . Waar di-t de c l a s s i f i c a -t i e -te ingewikkeld zou maken, moe-t m e n de c l a s s i f i c a t i e in o v e r l e g m e t de b e s l i s s e n d e i n s t a n t i e o p s t e l l e n . Bij een goede classificatie wordt geen b e s l i s s i n g genomen, e r worden s l e c h t s o b -j e c t i e v e feiten en r e l a t i e s op zinvolle wi-jze g e c o m b i n e e r d .

4 . Doelstelling van de c l a s s i f i c a t i e

Classificatie kan zich op vele v e r s c h i l l e n d e doelstellingen r i c h t e n . V o o r a l bekend i s de p r o d u k t i v i t e i t s c l a s s i f i c a t i e . Men kan ook een l a n d i n r i c h t i n g s c l a s s i f i c a t i e opstellen of c l a s s i f i c a t i e s , g e r i c h t op te r r e i n sbe g a a n -b a a r h e i d , op v a r e n of rijden of op -bemestings-behoeften. H i e r z a l e c h t e r de v e r b e t e r b a a r h e i d van de waterhuishouding worden b e s p r o k e n . Van belang i s dat m e n e e r s t zich afvraagt wat de grondslag zou zijn, die het g r o o t s t e a a n t a l denkbare b e s l i s s i n g e n omvat.

Men kan zich nu v o o r s t e l l e n dat de ontwerpingenieur de waterhuishouding z a l willen v e r b e t e r e n door middel van 5 v e r s c h i l l e n d e mogelijkheden, n a -melijk:

Drainage Beregening uit sloten B e r e g e n i n g uit putten Infiltratie uit sloten

Niets doen

De beide e e r s t e methoden onttrekken w a t e r aan het gebied, de beide volgende gebruiken w a t e r . Het zal van de hoeveelheden aangevoerd en ont-t r o k k e n w a ont-t e r afhangen of in heont-t gebied heont-t g r o n d w a ont-t e r p e i l sont-tijgont-t of d a a l ont-t , of n i e t s doen, t e s a m e n m e t de v i e r a n d e r e w a t e r b e h e e r s i n g s t e c h n i e k e n , m e e r w a t e r gaat gebruiken dan voorheen of m i n d e r . Het i s een belangrijk punt v a s t te stellen welk deel van de baten van de w a t e r b e h e e r s i n g s t e c h n i e k e n

tan • * • » ,0 ü o +•» + J 3 • I l S Cut) Ö s « 4) cq c v •»-> o •-4 tQ CD fi m c *> bO h u 3 <u ««

«.5

8?

1

1 7

r

T

1

z

+

i

. i \

l

û

l

2

op het v e r b e t e r d e a r e a a l w e r d e n v e r k r e g e n en welk d e e l op het omgevende, niet behandelde gebied. Bij goed doorlatende gronden w a a r infiltratie v e e l zijdelingse w a t e r v e r l i e z e n zal lijden, zal een groot deel van het v o o r d e e l van de niet v e r b e t e r d e p e r c e l e n kunnen k o m e n . De c l a s s i f i c a t i e heeft tot doel van het gebied nu aan te geven wat de optimale v e r d e l i n g van de oppervlakten van de vijf w a t e r b e h e e r sing stechnieken i s bij een w i l l e k e u r i g te kiezen i n v e s t e -r i n g s b e d -r a g en wat de baten bij deze i n v e s t e -r i n g zullen zijn. Het c -r i t e -r i u m wat de optimale o p p e r v l a k t e p e r c e n t a g e s zijn, b e s t a a t z o a l s duidelijk z a l zijn uit de omstandigheid dat bij die v e r d e l i n g de baten o p t i m a a l zijn.

5. De algemene opzet van de c l a s s i f i c a t i e

In een gebied van enige omvang zal m e n , w a n n e e r m e n in een r e g e l m a t i g net de hoogte van het m a a i v e l d boven de g r o n d w a t e r s p i e g e l M m e e t , een k a n s v e r d e l i n g van w a a r d e n vinden, die in vlakke gebieden een g e r i n g e , in g e -a c c i d e n t e e r d e gebieden een grote spreiding v e r t o o n t . B e s t -a -a t het gebied uit hoge gronden en beekdalen, dan zal de v e r d e l i n g t w e e - of m e e r t o p p i g zijn.

Men kan zich v o o r s t e l l e n dat in het gebied een u n i f o r m e , homogene h o o g t e v a r i a t i e o p t r e e d t , m a a r ook wel dat het duidelijk uit enkele goed te b e g r e n -zen gebieden m e t v e r s c h i l in hoogteligging en g e a c c i d e n t e e r d h e i d b e s t a a t . Op grond van de t h e o r i e van de k a n s v e r d e l i n g zou het onjuist zijn elk hoog gedeelte en elk laag gedeelte a l s een afzonderlijk homogeen v a r i a b e l gebied te o n d e r s c h e i d e n . Men houde het a a n t a l gebieden zo klein mogelijk en b e h a n -delt ze elk afzonderlijk. H i e r n a wordt de beschouwing tot een enkel gebied b e p e r k t .

In de k a n s v e r d e l i n g kan m e n nu v i e r stroken o n d e r s c h e i d e n en wel de strook D, w a a r g e d r a i n e e r d moet worden, de strook N, w a a r m e n n i e t s d o e t , de strook R , w a a r uit putten b e r e g e n d z a l worden, en de strook I + R , w a a r

Jr S

i r r i g a t i e beide mogelijk zijn en het van vlakke ligging en p o s i t i e ten opzichte van de a a n v o e r s l o o t afhangt welke w a t e r v e r d e l i n g s t e c h n i e k m e n gebruiken z a l . V e r d e r z a l , indien w a t e r o v e r m a a t van deze m a a t r e g e l e n zich v e r z i j d e l i n g s u i t s t r e k t , i r r i g a t i e een e x t r a v o o r d e e l kunnen geven. De veel g r o t e r e w a t e r -v e r l i e z e n zullen de i r r i g a t i e wegens de gunstige in-vloed in de N - s t r o o k een g r o t e r e a a n v a a r d b a a r h e i d kunnen geven, een en a n d e r afhankelijk van het k o s t e n - b a t e n c r i t e r i u m .

6

-Door d r a i n a g e zullen de maaiveldshoogten M t o e n e m e n en dit deel van de curve wordt n a a r d i e p e r e ontwateringstoestanden v e r s c h o v e n , zie de

stippellijn in s t r o o k D. De infiltratie doet de maaiveldshoogte d a l e n , zie de stippellijn in s t r o o k I + R . De beregening R zal ook het g r o n d w a t e r p e i l

8 S

v e r h o g e n , m a a r h i e r i s het g r o n d w a t e r p e i l , evenals in de strook R , geen

Sr

p r o d u k t i v i t e i t s c r i t e r i u m . T e n s l o t t e zal ook het g r o n d w a t e r p e i l in de N - s t r o o k v e r a n d e r e n door de w a t e r a a n - en afvoer uit de I + R en de D o p p e r v l a k k e n .

Kent m e n de o p b r e n g s t v e r h o g i n g tengevolge van de vijf m a a t r e g e l e n en de kosten van de v i e r i n g r e p e n , dan i s het mogelijk bij een bepaald k o s t e n b e -d r a g -de verhou-ding van -de vijf oppervlakten te bepalen, -die -de hoogste baten geeft en welke deze baten zijn. Men kan deze vijf oppervlakken en de te v e r -wachten baten v o o r een a a n t a l i n v e s t e r i n g s b e d r a g e n bepalen en d a a r m e d e de o n t w e r p e r de g r o n d s l a g e n verschaffen voor zijn door onderzoek n i e t v e r d e r te ondersteunen b e s l i s s i n g e n . Geheel zonder beperkingen van de v r i j h e i d elke willekeurige b e s l i s s i n g te n e m e n , was het onderzoek e c h t e r toch niet uit te v o e r e n . Het v a l t te v e r w a c h t e n dat enige tuinbouw op de b e r e g e n d e b e d r i j -ven ingang zal vinden. In welke m a t e dit zal zijn en hoe snel v a l t buiten het gebied van wetenschappelijk o n d e r z o e k . Hierna wordt de b e r e k e n i n g opgezet in de v e r o n d e r s t e l l i n g , dat het bedrijfstype niet zal v e r a n d e r e n en hoofdzake-lijk akkerbouw z a l blijven.

A r g u m e n t w a s dat de overgang van akkerbouw op tuinbouw in zoveel g r o -t e r e m a -t e afhang-t van onderwijs en o n d e r n e m e r s z i n dan van w a -t e r b e h e e r s i n g , dat m e n de h i e r u i t v o o r t s p r u i t e n d e v o o r d e l e n dan ook aan onderwijs en o n d e r -n e m e r s z i -n moet t o e s c h r i j v e -n e-n -niet m a g gebruike-n v o o r de v e r a -n t w o o r d i -n g van de waterhuishoudkundige i n v e s t e r i n g . Dit i s e c h t e r een knoop d o o r h a k k e n , i e t s wat de c l a s s i f i c a t i e t e c h n i e k eigenlijk niet toekomt. Al te consequent m o e t m e n ook w e e r niet zijn.

6. Algemene werkwijze

De algemene w e r k w i j z e , die bij de c l a s s i f i c a t i e t e c h n i e k z a l w o r d e n g e -volgd i s nu de kosten v r i j ruw te s c h a t t e n , m a a r de baten zorgvuldig uit de

- 7

vele v e r s c h i l l e n d e onderdelen op te bouwen. Dit i s h i e r o m gedaan, omdat in het ontwerp van een leidingennet en van putten voor w a t e r o n t t r e k k i n g a l l e r l e i s p e c i a l e omstandigheden de d o o r s l a g kunnen geven, die z i c h niet v o o r v e r a l g e m e n i n g lenen. Men zou d a a r t o e een plan tot z e k e r e d e t a i l s m o e t e n uitwerken en a l l e r l e i b e s l i s s i n g e n treffen, die m e n in een c l a s s i f i -catie j u i s t niet m o e t opnemen. De kosten worden d a a r o m in h e c t a r e b e d r a g e n a l s v a s t e w a a r d e n g e s c h a t . Blijkt a c h t e r a f dat deze b e d r a g e n c o r r e c t i e b e -hoeven, dan zal dit de c l a s s i f i c a t i e beihvloeden en moet deze over worden gedaan. C l a s s i f i c e r e n betekent h i e r e c h t e r een grote en ingewikkelde f o r m u l e u i t r e k e n e n , w a a r i n alle r e l e v a n t e grootheden op de j u i s t e wijze v o o r k o m e n , en deze berekening wordt toch bij v o o r k e u r m e t de c o m p u t e r u i t g e v o e r d . Het nog eens o v e r r e k e n e n m e t a n d e r e ko stenbedragen i s weinig b e zwaarlijk en m e t niet geheel c o r r e c t e e e r s t e schattingen van de k o s t e n b e -d r a g e n zal m e n -de o n t w e r p e r r e e -d s een goe-de richtlijn kunnen geven.

G e c o m p l i c e e r d i s v o o r a l het batengedeelte van de b e r e k e n i n g , omdat het h i e r v o o r a l van belang i s v a s t te stellen wat de invloed van de w a t e r h u i s h o u -ding op het bedrijf i s . Classificatie op dit niveau i s o p e r a t i o n a l r e s e a r c h , i s analyse van b e d r i j f s v o e r i n g .

7. De kostenschatting

Wanneer men voor de k o s t e n de in de uitvoering bekende gemiddelde b e -d r a g e n aanhou-dt, zal m e n in grote lijnen goe-d uitkomen. Wel i s het no-dig te overleggen w a a r de p l a a t s e n optreden, w a a r het ontwerp het m e e s t g e -voelig i s voor een onjuiste schatting. In het voorbeeld i s dit de infiltratie die in c o n c u r r e n t i e t r e e d t m e t de beregening uit open leidingen. Infiltratie v o e r t v e e l m e e r w a t e r aan dan beregening uit sloten en zal in goed d o o r l a -tende gronden voor een g r o t e r deel van het N-gebied van v o o r d e e l zijn dan de b e r e g e n i n g . Infiltratie en b e r e g e n i n g zullen, omdat ze bij ongeveer g e -lijke w a t e r d i e p t e n v o o r k o m e n , ongeveer ge-lijke baten p e r ha l e v e r e n . Infil-t r a Infil-t i e zal d a a r o m waInfil-t m e e r mogen kosInfil-ten dan b e r e g e n i n g . Zijn de k o s Infil-t e n e c h t e r wat te hoog, dan zal de infiltratie uit het ontwerp verdwijnen. Zijn-ze wat l a g e r , dan zal de beregening uit sloten uit het ontwerp v e r d w i j n e n .

Verdwijnt de i n f i l t r a t i e , dan zal beregening uit sloten m e t die uit putten in c o n c u r r e n t i e t r e d e n en ook nu w e e r hangt het van het v e r s c h i l in kosten en het v e r s c h i l in baten, m e t inbegrip van die in de N s t r o o k , af welke o p p e r vlakteverhoudingen zullen o p t r e d e n . Blijft e r m a a r z e e r weinig w a t e r o n t l e -ning aan sloten o v e r , dan zal men niet l a n g e r van een eenvoudig constant b e d r a g voor de k o s t e n s c h a t t i n g v o o r de I en R o p p e r v l a k t e n gebruik m o

-S

gen m a k e n . De a a n v o e r s l o t e n gaan dan te z w a a r op het k o s t e n b e d r a g drukken en m e n zal de k o s t e n m o e t e n uitdrukken in een constant en een h e c t a r e

-afhankelijk d e e l . In het v o o r b e e l d i s dit niet gedaan.

8. De b e r e k e n i n g van de zijdelingse peilbeihvloeding

De invloed van de zijdelingse w a t e r v e r l i e z e n en de p e i l v e r a n d e r i n g e n in de N - s t r o o k wordt door g e c o m p l i c e e r d e berekeningen v o o r s p e l b a a r g e m a a k t . E e n uiteenzetting v a n deze f o r m u l e s p a s t niet in het k a d e r van deze b e

-schouwing, zodat n a a r de originele beschrijving v e r w e z e n moet worden . Wat e c h t e r de leidende gedachten hierbij w a r e n , kan a l s volgt v e r d u i d e -lijkt w o r d e n . Men kan het gebied a l s een m o z a i e k van kleine oppervlakken m e t v a r i a b e l e maaiveldshoogte boven het g r o n d w a t e r p e i l beschouwen. De p e r c e l e n m e t dezelfde w a t e r b e h e e r s i n g s t e c h n i e k liggen volkomen toevallig o v e r het gebied v e r d e e l d , omdat uitgegaan w e r d van een homogeen v e r d e e l de toevallige t e r r e i n s v a r i a t i e . De dichtheid van deze v e r d e l i n g wordt b e -paald door het oppervlak dat volgens deze w a t e r b e h e e r s i n g s m e t h o d e w o r d t behandeld. Ook de gemiddelde afstand tot de niet behandelde p e r c e l e n ligt v a s t , w a n n e e r m e n de o p p e r v l a k t e p e r c e n t a g e s k e n t . Z o n d e r dat m e n een plan behoeft uit te w e r k e n , kan m e n de invloed van de zijdelingse v e r l i e z e n op de g r o n d w a t e r s p i e g e l b e r e k e n b a a r m a k e n .

Bij deze beschouwing t r e e d t een k a n s e l e m e n t in de gewoonlijk door deze onbepaaldheid weinig beïnvloede hydrologie o p . Het k a n s e l e m e n t r e p r e s e n t e e r t d a a r b i j de niet exact u i t d r u k b a r e b e s l i s s i n g s f a s e in het o n t w e r p . H i e r

-* E r n s t , L . F . Bijdrage aan r a p p o r t onderzoek D e u r n e , in b e w e r k i n g .

9

m e d e kan de c l a s s i f i c a t i e toch nog binnen het gebied van objectieve b e r e k e -ning t r e k k e n wat op of over de g r e n s van het feitelijk m e e t b a r e ligt. Het ontwerpen van wat een toevalshydrologie genoemd zou mogen w o r d e n , lijkt een i n t e r e s s a n t e nieuwe ontwikkeling, die in de a l s onderdeel van de d e c i s i o n t h e o r y te beschouwen ontwerptechniek een waardevol werktuig v o r m t .

9. Algemene werkwijze bij de baten s chatting

Voor de schatting van wat een bepaalde waterhuishoudkundige m a a t r e g e l in het landbouwbedrijf aan gevolgen kan schatten, kan m e n het uitwerken van een e c o n o m i s c h model k i e z e n . Ook kan m e n een enquête i n s t e l l e n n a a r wat bestaande t o e s t a n d e n , die m e n m e t de m a a t r e g e l t r a c h t te beïnvloeden, aan effect blijken te bezitten« Worden deze w a a r n e m i n g e n op de j u i s t e wijze b e w e r k t , dan heeft m e n het v o o r d e e l van de z e k e r h e i d dat m e n alleen con-c l u s i e s kan k r i j g e n , die in de p r a k t i j k een r e a l i t e i t b e z i t t e n . De methode heeft het nadeel dat t o e s t a n d e n , die in de praktijk niet v o o r k o m e n , niet o n d e r z o c h t kunnen worden en dat m e n een s t a t i s t i s c h r e s u l t a a t m a a r geen i n -zicht in het p r o c e s v e r k r i j g t . D a a r i s de modellenmethode op zijn p l a a t s , t e r w i j l ook voor deze methode gepleit moet worden w a a r inzicht in het p r o -c e s e s s e n t i e e l i s . Waar een wetens-chappelijk bewerkte praktijkenquete het gewenste inzicht kan l e v e r e n , p a s t m e n de op g e d a c h t e n s y s t e m e n b e r u s t e n d e modellen b e t e r niet t o e . Modellen moeten eigenlijk s t e e d s w e e r g e c o n t r o -l e e r d worden op hun t o e p a s b a a r h e i d op het bijzondere geva-l. Waar m e n m e t modellen w e r k t , v e r d i e n t het dan ook aanbeveling die c o n s t e l l a t i e s , die v i a een j u i s t bewerkte praktijkenquete te c o n t r o l e r e n zijn, op deze wijze te v e r i -f i ë r e n . In de modellen i s over het a l g e m e e n de a a n p a s s i n g s v a a r d i g h e i d van de b e d r i j f s v o e r i n g , de multiple i n t e r a c t i e t u s s e n de factoren, een u i t e r m a t e moeilijke m a t e r i e , t e r w i j l dit in het bedrijf een van de b e l a n g r i j k s t e r e n t a b i l i t e i t s g r o n d s l a g e n v o r m t . Voor het t o e p a s s e n van beide methoden, hoe g e -wenst ook, w e r d bij het uitwerken van het voorbeeld geen gelegenheid gevon-den.

Bij de enquêtes worden gewoonlijk m e e r dan 30 bedrijven bezocht en een r u i m aantal punten g e n o t e e r d . G r a s l a n d l e v e r t bij de enquête veel m o e i l i j k -heden op.

•»•I

10

Gebruik w e r d gemaakt van de begrotingstechniek z o a l s die bij de R i j k s -landbouwvoorlichtingsdienst wordt t o e g e p a s t . Hierbij wordt het bouwplan, uitgedrukt in ha p e r g e w a s , vermenigvuldigd m e t de h a - o p b r e n g s t en de p r i j s om de b r u t o opbrengst te v e r k r i j g e n . De kosten volgen uit de h o e v e e l -heid aan m e s t - en hulpstoffen en de a r b e i d s k o s t e n zowel van m e n s a l s van m a c h i n e . Bij deze begrotingen wordt v e r d e r aandacht gegeven a a n een aantal v a s t e k o s t e n . Voor het waterhuishoudingsonderzoek v o r m e n deze kosten een m i n d e r gewichtige factor dan voor de v o o r l i c h t i n g . De v e r b e t e -r i n g s c l a s s i f i c a t i e heeft belangstelling voo-r v e -r s c h i l l e n in kosten en baten, w a a r b i j de v a s t e k o s t e n tegen e l k a a r wegvallen. Bij de v e r d e r e b e s c h o u wing zullen we nog enkele punten tegenkomen, die bij de v e r b e t e r i n g s c l a s

-sificatie wat gemakkelijker liggen dan bij de v o o r l i c h t i n g . In de volgende p a r a g r a f e n zullen de vijf posten van de begroting v o o r z o v e r nodig n a d e r worden uitgerafeld en aangetoond hoe ze m e t de waterhuishoudkundige toestand samenhangen.

10. De a r b e i d s k o s t e n

Veelal wordt de invloed van de waterhuishoudkundige t o e s t a n d van een p e r c e e l op de a r b e i d s k o s t e n a l s een belangrijke b a s i s voor de r e n t a b i l i t e i t van w a t e r b e h e e r sing s w e r k e n genoemd. Waar deze wetenschap vandaan k o m t , i s niet bekend. V o o r z o v e r dit het r e s u l t a a t van een studie zou zijn i s een eventuele publikatie d a a r o v e r aan de aandacht ontsnapt. Bij de tot d u s v e r gehouden enquêtes konden in de p e r s o n e e l s b e z e t t i n g van natte en droge bedrijven geen v e r s c h i l l e n worden aangetoond. Wanneer m e n h i e r -tegenover de e r v a r i n g s t e l t , dat w a t e r o v e r l a s t s o m s tot u i t e r m a t e grote p e r s o n e e l s m o e i l i j k h e d e n aanleiding geeft, dan moet m e n mogelijk aan het volgende denken.

Na heftige r e g e n zullen gronden s o m s onbewerkbaar w o r d e n . Dit hangt van de g r o n d s o o r t en de regenval af en niet van de o n t w a t e r i n g s d i e p t e . Men denke bijvoorbeeld aan de z w a r e d o l l a r d k l e i . De b o e r kent deze m o e i l i j k -heden en p a s t zich aan ofwel door op b e w e r k b a a r d e r (bouwte) grond te gaan w e r k e n , dan wel een a n d e r gewas - g r a s - te verbouwen.

-O D C\j U "*-BS 00 •r* IM >

E

o '

o

o

o

11

-Bij het kleinbedrijf b e s t a a t s o m s een v e r b o r g e n w e r k e l o o s h e i d , w a a r m e d e de e x t r a a r b e i d indien niet door h a r d e r en l a n g e r w e r k e n van de b o e r zelf -kan worden opgebracht.

De a r b e i d s v o o r z i e n i n g op het bedrijf i s ingesteld op de piekbehoefte die j a a r l i j k s o p t r e e d t . De m i n d e r frequent optredende arbeidstoppen door k o r t -durende w a t e r o v e r l a s t kunnen door deze a r b e i d s c a p a c i t e i t blijkbaar eveneens w o r d e n b e s t r e d e n .

De hinder op het g e m e c h a n i s e e r d e grootbedrijf spruit v e r m o e d e l i j k niet uit de w a t e r b e h e e r s i n g v o o r t , m a a r uit het s t r u c t u u r v e r v a l tengevolge van het b e r i j d e n van de grond m e t de z w a r e werktuigen. Dit effect vindt men in een enquête niet a l s functie van de ontwateringstoestand t e r u g .

Enige d e t a i l l e r i n g van de b e s p r e k i n g van de invloed van de w a t e r h u i s h o u -ding op de a r b e i d s k o s t e n leek nodig omdat in de enquête deze door a n d e r e n s o m s m e t nadruk gestelde invloed niet werd gevonden. Op dit m o m e n t lijkt deze stelling niet geloofwaardig. In de kostenbegroting worden alleen de u r e n die de g e w a s s e n van het bouwplan v e r g e n n a g e r e k e n d om te zien of deze c i j f e r s wijzen op l o s s e tijdelijke hulp. Zo n i e t , dan wordt de gemiddelde p e r s o n e e l s -v o o r z i e n i n g aangehouden.

1 1 . De kosten aan m e s t - en hulpstoffen

Een onderzoek n a a r de bij de enquête v e r m e l d e meststofaankopen blijken geheel a n d e r e r e g e l s te volgen dan m e n op grond van de b e m e s t i n g s t h e o r i e a l s j u i s t zou m e n e n te mogen beschouwen. Of de t h e o r i e niet j u i s t i s of wel de bedrijfsvoering fout doet weinig t e r z a k e , omdat m e n m a g aannemen dat bij p e i l s v e r a n d e r i n g m e n de b e m e s t i n g op hetzelfde niveau zal brengen a l s voor een p e r c e e l dat v o o r de v e r b e t e r i n g een gelijke w a t e r s t a n d b e z a t . De m e s t -stofkosten w o r d e n voor alle soorten samengeteld en de samenhang m e t de

waterhuishoudkundige toestand v a s t g e s t e l d . Worden hulpstoffen gebruikt, dan w o r d e n de d a a r v o o r gemaakte k o s t e n bij die van de meststoffen geteld.

F i g . bij § 14

in %

40 50 60 70 100 150 2 0 0 250 Verschil in g r o n d w a t e r s t a n d in c m

• 5 0 m afstand tussen t w e e punten o 1 0 0 m

A 150 m

A 2 5 0 m

12

-1 2 . De p r i j s van de g e w a s s e n

De gebruikelijke p r i j z e n l e v e r e n geen moeilijkheden. Gedacht moet bij het enquêteren worden aan de wijze waarop stro gebruikt wordt of gras of hooi gekocht en v e r k o c h t wordt en tegen welke prijzen, of produkten direct aan de consument worden g e l e v e r d . Zijn deze bijzondere inkomsten niet a l -g e m e e n , dan wordt de e x t r a o p b r e n -g s t , die hierdoor wordt verkre-gen, niet aan de waterhuishouding m a a r aan het o n d e r n e m e r s c h a p toegeschreven en bij deze beschouwingen g e n e g e e r d .

13. De opbrengst v a n de g e w a s s e n

De r e l a t i e t u s s e n de opbrengst van de gewassen en de grondwaterdiepte wordt op de wijze, zoals dat in de COLN-rapporten wordt gedaan, voor het gemiddelde bouwplan door een enkele curve weergegeven. Dit wil niet zeggen dat voor alle g e w a s s e n dezelfde curve wordt gebruikt. Er wordt alleen een curve voor het gemiddelde bouwplan toegepast en verondersteld, dat de w i j -zigingen in het bouwplan op dit gemiddelde niet een zodanige invloed

uitoefe-nen, dat het v e r a n t w o o r d i s de complicatie van een curve per gewas te intro-duceren. De curven van de COLN, gegeven voor een aantal profielgroepen

en voor g r a s l a n d en bouwland afzonderlijk, zijn bepaald op proefvelden en proefplekken. Deze curven v e r a n t w o o r d e n de ongelijkheid van de m a a i v e l d s -ligging n i e t . Kouwe geeft een bewerking aan om deze ongelijke -ligging in de bewerking te i n t r o d u c e r e n . Dit i s van belang omdat dit tegelijk een entree

geeft voor beschouwingen o m t r e n t de toelaatbaarheid van egalisatie.

14. De ongelijke maaiveldsligging

Ongelijkmatige maaiveldsligging wordt gekenmerkt door de grootte van de t e r r e i n o n g e l i j k h e i d de amplitude en de horizontale schaal van deze o n -effenheden - de golflengte. De verheffingen kunnen steil of vlak zijn. De

Fig. bij § 15 Opbrengst in % 1 0 0 r

50

1 = curve voor vlak t e r r e i n

2.= curve voor geaccidenteerd terrein

- 13

werkelijke hoogtetopografie i s niet redelijkerwijze t e h a n t e r e n en wordt dus vervangen door een k a n s v e r d e l i n g die zich wel l a a t b e s c h r i j v e n .

Kouwe toonde aan, dat de hoogte van het m a a i v e l d boven de g r o n d w a t e r -spiegel zich door een l o g - n o r m a l e kansverdeling liet w e e r g e v e n . Wanneer nu alle hoogtecijfers binnen een c i r k e l van 50 m , 100 m , e n z . tot 500 m tot een aantal k a n s v e r d e l i n g e n w e r d e n samengevat, bleek het dat de lijnen op een v e r s c h u i v i n g na aan e l k a a r gelijk w a r e n . Deze v e r s c h u i v i n g v e r a n t w o o r d t dus de h o r i z o n t a l e schaal van de ongelijkheid, t e r w i j l de helling de h o o g t e -m a a t in een h a n t e e r b a r e v o r -m b r e n g t . Bij c i r k e l s g r o t e r dan 500 -m w o r d e n de v e r s c h u i v i n g e n v e r w a a r l o o s b a a r en dus geeft v e r g r o t i n g van het a r e a a l geen v e r s c h i l m e e r .

Wil m e n nu m a a t r e g e l e n van w a t e r b e h e e r s i n g afzonderlijk op kleine p e r celen treffen, dan wel m e t g r o t e r e eenheden w e r k e n , dan moet men de v e r d e l i n g s k r o m m e v o o r de desbetreffende c i r k e l g r o o t t e v e r d e r g e b r u i k e n . H i e r -m e e stelt -m e n de -maatgevende perceelsongelijkheid v a s t . In het v o o r b e e l d w e r d de grootte van 200 m gekozen, hetgeen betekent dat de eenheden van oppervlak van de v e r b e t e r i n g e n op m a x i m a a l 10 ha w e r d e n g e s t e l d .

15. De o n t w a t e r i n g s d i e p t e c u r v e voor g e a c c i d e n t e e r d e gebieden

De o p b r e n g s t c u r v e n van de COLN geven aan wat de invloed van de g r o n d -2

w a t e r d i e p t e op een enkele m of a r e s zal zijn. Bij een g e a c c i d e n t e e r d gebied z a l een zo klein oppervlak nog wel vlak mogen worden g e a c h t . Bij eenheden van vele ha z a l een gemiddelde grondwaterdiepte e c h t e r plekken m e t d i e p e r e en ondiepere g r o n d w a t e r s t a n d omvatten. Uit de k a n s v e r d e l i n g s c u r v e weet men hoe groot h e t aandeel in ha i s van elke w a t e r s t a n d . Men kan nu bij een bepaalde gekozen gemiddelde w a t e r s t a n d de k a n s v e r d e l i n g om dit gemiddelde a l s hoogtebeschrijving n e m e n . Voor elke afwijking van de gemiddelde stand wordt het a a n t a l ha, w a a r i n de afwijking v o o r k o m t , vermenigvuldigd m e t de opbrengst volgens de C O L N - c u r v e . Voor alle afwijkingen wordt dit b e d r a g b e r e k e n d , opgeteld en door het totaal oppervlak gedeeld. Dit i s de g e m i d -delde opbrengst bij de gekozen ontwateringsdiepte, die bij natte p e r c e l e n de opbrengst volgens de COLNcurven zal overtreffen, t e r w i j l bij goed o n t

F i g . bij g 16

Frequentie van v o o r k o m e n in °/o 70 r 6 0 -50 4 0 30 20 10

25 75 125 175 225 275

14

w a t e r d e p e r c e l e n de gemiddelde opbrengst beneden de COL»N-curve v a l t . B e r e k e n t m e n de op de ongelijke maaiveldsligging g e c o r r i g e e r d e opbrengsten voor de opeenvolgende gemiddelde grondwaterdiepten, dan o n t s t a a t de g r o n d -w a t e r d i e p t e c u r v e , die voor het geaccidenteerde gebied geldt.

16. Het bouwplan

Het bouwplan i s afhankelijker van de waterhuishouding dan m e n zich v e e l a l bij het opstellen van plannen r e a l i s e e r t . Ook bij de c l a s s i f i c a t i e van de gronden op de v e r b e t e r b a a r h e i d van de waterhuishouding m a g deze r e l a t i e niet worden v e r g e t e n . D a a r t o e worden van vele honderden p e r c e l e n de g e m i d -delde ontwateringsdiepte en de verbouwde gewassen in de l a a t s t e p a a r j a r e n n a g e v r a a g d . Voor elk gewas en elke grondwaterdiepte wordt bepaald welk p e r c e n t a g e van de in elke k l a s s e vallende p e r c e l e n m e t elk gewas i s beteeld g e w e e s t . Hierbij blijkt de bekende r e l a t i e dat van nat n a a r droog het o p p e r -vlak aan g r a s en v o e d e r b i e t e n afneemt en van a a r d a p p e l e n en rogge t o e n e e m t . M a a r ook v o o r g e w a s s e n w a a r o v e r m i n d e r bekend i s , vindt m e n zo curven die niet alleen aangeven wat e r g e b e u r t , m a a r ook in welke m a t e .

Een moeilijkheid dat men zo e n o r m veel gegevens moet v e r z a m e l e n om tot een beetje b e t r o u w b a a r gemiddelde te komen, kan worden overkomen door een bewerkingstechniek toe te p a s s e n van vergelijking van de c u r v e n o n d e r -ling. Deze techniek b e r u s t op de vrijheid van de b o e r binnen b r e d e g r e n z e n zijn bouwplan n a a r eigen inzicht te k i e z e n , w a a r d o o r deze keuze een t o e v a l s -k a r a -k t e r -krijgt m e t bepaalde vrijheden en b e p e r -k i n g e n . Deze technie-k m a g h i e r buiten beschouwing blijven «

17. De b e d r i j f s b a t e n c u r v e voor het g e a c c i d e n t e e r d e t e r r e i n

Wanneer de vijf groepen van gegevens, w a a r o p de berekening van de b e -groting g e b a s e e r d wordt, zo g e p r e p a r e e r d zijn, kan de be-groting volgens de d a a r v o o r bestaande v o o r s c h r i f t e n worden d o o r g e r e k e n d . Voor een aantal

ont-* V i s s e r , W . C . en J . H . S n i j d e r s . I 9 6 0 . De geschiktheid van de profielen in het G e e s t m e r a m b a c h t voor de tuinbouw, gemeten aan het bouwplan en de a r b e i d s b e h o e f t e . Rapport 9 I. C . W .

"S-i OB 00 CD r-O r-O r-O r-O r-O o in o m CM *"~ * ~

15

-wate ring sdiepten ontstaat op deze wijze een c u r v e , die aangeeft hoe het geldelijke inkomen van het gemiddelde bedrijf bij v e r s c h i l in gemiddelde ontwateringsdiepte v e r a n d e r t . Hierbij mag m e n a l l e r l e i v a s t e kosten buiten beschouwing laten, omdat m e n de bedrijfsbatencurven alleen gebruikt om v a s t te stellen wat het gevolg z a l zijn van de overgang van de ene g r o n d w a t e r d i e p t e op de a n d e r e . Met deze curve kan nu worden v e r d e r g e w e r k t z o n -d e r v e r -d e r acht te slaan op -de v a r i a t i e in maaivel-dshoogte of v e r s c h i l in verbouwd g e w a s , omdat die in de curve v e r a n t w o o r d zijn.

Een enkel punt i s e c h t e r nog niet v e r a n t w o o r d en dat i s de k e u z e , die wat betreft de w a t e r b e h e e r s i n g s t e c h n i e k e n gedaan z a l worden ten aanzien van de g r o n d w a t e r d i e p t e . Hierbij wordt m a a r een deel van de k a n s v e r d e l i n g voor een bepaalde techniek uitgezocht en dient de r e s t van de p e r c e l e n b u i -ten beschouwing te blijven.

18. De baten van g r o n d w a t e r p e i l b e h e e r s i n g bij s e l e c t i e v e t o e p a s s i n g

Drainage zal m e n alleen t o e p a s s e n bij gronden m e t hoog w a t e r p e i l . De niet voor v e r b e t e r i n g in a a n m e r k i n g komende p e r c e l e n zullen een s e l e c t i e zijn w a a r i n de z e e r ondiep ontwaterde en de z e e r diep ontwaterde p e r c e l e n zullen ontbreken. De e e r s t e vijf p r o c e n t van het gebied, dat g e d r a i n e e r d wordt, z a l een s l e c h t e r e ontwatering hebben dan het tweede vijftal p r o c e n -t e n . De e e r s -t e vijf p r o c e n -t z a l d a a r o m een g r o -t e r e m e e r o p b r e n g s -t l e v e r e n dan de tweede groep van vijf p r o c e n t . De grootte van het g e d r a i n e e r d e a r e aal bepaalt dus m e d e de m e e r o p b r e n g s t , die men gemiddeld in de b e r e k e -ning mag i n v o e r e n . Aannemende dat de drainage zo wordt uitgevoerd dat elk p e r c e e l een gemiddeld goede waterhuishouding k r i j g t , i s e c h t e r alleen de o n d e r g r e n s afhankelijk van de g e d r a i n e e r d e o p p e r v l a k t e , de b o v e n g r e n s i s dit niet en h i e r v o o r kan de optimale opbrengst worden gekozen.

Voor het niet te v e r b e t e r e n gebied hangt de grootte van de m e e r o p b r e n g s t a l s gevolg van de zijdelingse werking van de w a t e r b e h e e r s i n g s m a a t r e g e l e n , die op de wel v e r b e t e r d e p e r c e l e n worden getroffen, niet alleen van de

grootte van het gebied af, m a a r m e e r in het bijzonder van de keuze van de o n d e r - en bovengrens van deze m a a t r e g e l van n i e t s doen in de k a n s v e r d e l i n g van de ontwatering sdiepten. Bij het niet te v e r b e t e r e n gebied zijn zowel de

o w Ui O sz v» CT

| o

c

- 16

oorspronkelijke a l s de l a t e r v e r k r e g e n toestand gekenschetst door deze oppervlakafhankelijke o p b r e n g s t e n . Het z a l duidelijk zijn dat dit zijn o o r -zaak vindt in het min of m e e r o n b e h e e r s t v e r a n d e r e n van de g r o n d w a t e r s t a n d , w a a r d o o r e r geen z e k e r h e i d zal b e s t a a n o m t r e n t de m a t e , w a a r i n v o o r elk p e r c e e l de m e e s t gewenste g r o n d w a t e r s t a n d zal worden b e n a d e r d . Men b e r e kent de m e e r o p b r e n g s t door het o p p e r v l a k t e a a n d e e l m e t w a t e r s t a n d e n t u s

-sen de o n d e r - en bovengrenzen, zoals die m e t de p r o c e n t u e l e aandelen van drainage en n i e t s doen o v e r e e n k o m e n , te vermenigvuldigen m e t de m e e r o p -b r e n g s t e n uit de -b e d r i j f s -b a t e n c u r v e , die -bij de o n t w a t e r i n g s k l a s s e n h o r e n . Dit wordt gedaan voor de oorspronkelijke en voor de v e r w a c h t e w a t e r s t a n d , Zoals zal worden aangetoond, i s dit een p r o c e s dat niet zo m a a r uit te v o e -r e n valt, omdat men de m e e -r o p b -r e n g s t alleen kent w a n n e e -r de oppe-rvlakten van toepassing van de v e r b e t e r i n g s m e t h o d e n vastliggen en vice v e r s a . Dit wordt in een r e k e n s y s t e e m opgevangen.

Het zal duidelijk zijn dat m e n dit punt van de selectieve t o e p a s s i n g van b e h e e r s i n g s t e c h n i e k e n p r e p a r e e r t door bij opeenvolgende verhogingen v a n de g r o n d w a t e r s t a n d de oppervlaktekansverdeling te v e r m e n i g v u l d i g e n m e t de b e d r i j f s b a t e n c u r v e en bij het g e s o m m e e r d e r e s u l t a a t te n o t e r e n wat de grondwaterstandswijziging - die m e n voor e e r s t moet v e r o n d e r s t e l l e n - en het p e r c e n t a g e aan oppervlak, w a a r o v e r m e n s o m m e e r d e , bij elk punt van de g e s o m m e e r d e b a t e n c u r v e w a s dat bij het batenbedrag b e h o o r d e .

Deze berekening geldt voor alle v e r b e t e r i n g s t e c h n i e k e n voor de o n v e r b e -t e r d e -toes-tand en voor he-t nie-t behandelde a r e a a l ook v o o r de ba-ten na de

v e r b e t e r i n g . Voor de b e r e g e n i n g s t e c h n i e k e n i s de toestand na v e r b e t e r i n g gelijk aan de optimale o p b r e n g s t volgens de c u r v e , die geen rekening houdt m e t de accidentatie van het t e r r e i n , voor drainage en infiltratie dient de t o e

-stand na de v e r b e t e r i n g deze accidentatie wel in a a n m e r k i n g te n e m e n .

19. Berekening van de complexe classificatie orde

V o o r b e r e i d werden de berekening van de w a t e r stand s stijging op het niet v e r b e t e r d e gebied a l s gevolg van de wel v e r b e t e r d e gebieden, (zie p a r . 8) V e r d e r werden voor alle v e r b e t e r i n g s t e c h n i e k e n de m e e r o p b r e n g s t e n b e r e

JOi m c\i ü en • H 0 c • o ! Û 0) CT -»-> .C C O > o > £ _ Q) CL CL O V s u © « - » s .o o •M o

•S s

1

17

kend, voor het niet v e r b e t e r d e gebied als functie van de gr o n d wa t e r stands stijging (zie p a r . 13). Als d e r d e gegeven zijn voor de v i e r v e r b e t e r i n g s m e -thoden de eenheidskosten p e r ha v a s t g e s t e l d (zie p a r . 7).

, Men zou zich nu door deze drie r e s u l t a t e n in f o r m u l e s uit te drukken van de m a t h e m a t i s c h e techniek van het aan het gewenste r e n t e p e r c e n t a g e g e -lijk stellen van de e e r s t e afgeleide kunnen bedienen om het m a r g i n a l e punt van hoogste b e d r a g van de gezamenlijke baten te b e r e k e n e n . Het i s e c h t e r

z e e r belangrijk dat m e n t e v e n s een oordeel kan vellen over de k o s t e n - en b a t e n v a r i a t i e s , die in de buurt van het optimum o p t r e d e n . Ook zal het van belang zijn te weten wat de optimale a r e a a l v e r d e l i n g zou zijn bij l a g e r e i n -v e s t e r i n g e n dan de o p t i m a l e .

D a a r o m worden m e t de computer a l l e r l e i verhoudingen in de a r e a l e n m e t v e r s c h i l l e n d e v e r b e t e r i n g s t e c h n i e k e n doorgerekend n a a r hun kosten en b a ten en voor een aantal opeenvolgende kostenbedragen de vijf o p b r e n g s t p e r centages en de d a a r b i j behorende baten bepaald. H i e r m e e i s het gebied g e -c l a s s i f i -c e e r d m e t behulp van het i n v e s t e r i n g s b e d r a g a l s v r i j e v a r i a b e l e en de vijf oppervlakten en de baten a l s afhankelijke v a r i a b e l e n .

20. Betekenis van de uitkomst van de classificatie

Zoals onder de t e r m operational r e s e a r c h w e r d o p g e m e r k t , v o r m t de c l a s s i f i c a t i e een zorgvuldige bedrijfsanalyse en niet een ontwerp of een p l a n . De analyse i s e r zowel een van het landbouwbedrijf a l s van het bedrijf v a n

g e b i e d s v e r b e t e r i n g van de cultuurtechnische p l a n n e n m a k e r . De b e s l i s s i n g e n van wat nu werkelijk moet gebeuren, zullen in grote m a t e p a r a l l e l lopen m e t de weg die door de b e d r i j f s a n a l y s e of de classificatie i s aangewezen, m a a r zal d a a r niet m e e kunnen s a m e n v a l l e n . Was dit het geval, dan zou dit willen zeggen dat e r geen subjectieve e l e m e n t e n , geen i m p o n d e r a b i l i a , geen buiten wetenschappelijke toekomstverwachtingen en geen buiten economische i n v l o e -den in het spel w a r e n .

Men zou zich ten aanzien van het gebruik van de c l a s s i f i c a t i e bij het ontwerp kunnen v o o r s t e l l e n , dat de ontwerper een i n v e s t e r i n g s b e d r a g , dat h e m h a a l b a a r lijkt, k i e s t , dan de p e r c e l e n tot een totaal van het b e r e k e n d e

18

p e r c e n t a g e op de v e r d r o g i n g s - en w a t e r o v e r l a s t k a a r t e n opzoekt, drainage op de n a t s t e , b e r e g e n i n g uit putten op de droogste e n z . en dan nagaat of e r ee~ l e i d i n g e n s y s t e e m valt op te zetten, dat het w a t e r kan a a n - en afvoeren. Een b e g r o t i n g van een d e r g e l i j k avant p r o j e c t maakt duidelijk of de in p a r , 7 b e

s p r o k e n g e s c h a t t e h a k o s t e n ongeveer goed liggen. Zo n i e t , dan i s de h e r -b e r e k e n i n g m e t de c o m p u t e r weinig -bewerkelijk en e r kan worden nagegaan of de nieuwe b e r e k e n i n g van de o p p e r v l a k t e p e r c e n t a g e s voor het avant p r o -j e c t betekenis heeft. Men zal zich bi-j de v e r d e r e uitwerking van het p r o -j e c t d a a r n a s t e e d s v e r d e r van de classificatie af bewegen. De v e r d e r e gang van zaken bij het ontwerpen van een plan mag d a a r o m v e r d e r aan m e e r d e s k u n -dige overwegingen worden o v e r g e l a t e n .

H e r h a a l d m a g w o r d e n , dat classificatie v r i j w e l identiek i s m e t s e l e c t i e v e b e d r i j f s a n a l y s e . C l a s s i f i c a t i e behoort een objectieve samenvatting te geven van dat wat wetenschappelijk v e r a n t w o o r d i s . Onverantwoorde schattingen of k o r t s l u i t i n g e n h o r e n in een classificatie niet t h u i s . Voor w a t e r h u i s h o u ding s p r o b l e m e n i s r e e d s zoveel bekend, dat een dergelijke c l a s s i f i c a t i e u i t -v o e r b a a r i s . De om-vang -van een dergelijke b e d r i j f s a n a l y s e i s niet g e r i n g , Men moet e c h t e r bedenken dat wanneer in deze c l a s s i f i c a t i e alleen objectieve feiten worden v e r w e r k t de r e s u l t a t e n dan ook voor een g r o t e r gebied en v o o r lange tijd hun geldigheid behouden. Tevens l e v e r t de zorgvuldige b e d r i j f s a n a l y s e , v o o r a l indien deze niet te selectief op een enkel facet a l s de w a t e r -huishouding i s i n g e s t e l d , een inzicht in de knelpunten in het bedrijf en de invloed, die de c u l t u u r t e c h n i s c h e v e r b e t e r i n g wel en niet kan hebben. De b o d e m c l a s s i f i c a t i e - in de zin van een v e r b e t e r i n g s c l a s s i f i c a t i e - i s dan ook een nog b e l a n g r i j k e r facet van de b e d r i j f s a n a l y s e , m a a r i s van niet geringe g e c o m p l i c e e r d h e i d en mogelijk nog wel wat e r g moeilijk uit te v o e r e n . De s e l e c t i e v e c l a s s i f i c a t i e kan d a a r o m van belang zijn, omdat h i e r m e d e a l t h a n s een bepaald facet tot een e e r s t e afsluiting kan k o m e n .

Classificatie van toestanden en v e r b e t e r i n g s m o g e l i j k h e d e n b e r u s t op een samenvatting v a n inzichten in de i n t e r r e l a t i e van bedrijf en "echniek, die in de k r i n g van cultuurtechnici alle as.::.dacht w a a r d i s .

* Het voorbeeld van dit type b e r e k e n i n g voor een proefgebied nabij D e u r n e i s in de l a a t s t e stadia van bewerking en geeft aan hoe een groep van o n d e r -z o e k e r s de oplossing van het c l a s s i f i c a t i e v r a a g s t u k m e e n t te kunnen geven. Het m a n u s c r i p t z a l binnenkort t e r publikatie worden ingezonden.