Voor U gelezen

AFZETTINGEN WTKG 29(3),2008 54

Voor U

_gelezen

Sylvia

Verschueren

Contribution of Eocene sharks and rays from Southern France to the

_history

of

deep-sea

selachians.

Door S.

_Adnet,

H.

_Cappetta

& J.

Reynders.

2008. Acta

_{Geologica Polonica,}

vol

_58,

no

2,

pp 257-260

www.geo.uw.edu.pl/agp/lable/pdf/58-2/21

adnet.pdf

Jaargang 58,

nummer2van Acta

Geologica

Polonica is

geheel gewijd

aankraakbeenvissen. Echter demeeste

ar-tikelen

gaanoverkraakbeenvissenvanver voorhet

Terti-air. Eénvande

uitzonderingen

is dit korte artikelvan

Ad-netetal.

InditartikelzettenAdnet &coeerstuiteenwaarom er

re-latief_zo

_weinig

bekend is_over

_diepzee

fauna’s_aan kraak-beenvissen. Daarna worden deeersteresultaten_{van weer}

eennieuwe Eocene zuid-Franse

vindplaats (Peyrehorade)

beschreven. In 2006 werden altweefauna’s door Adnet be-schreven

_{(lit. 1).}

In 2007werd deze

_publicatie

kort

bespro-ken in de rubriek ‘Voor_u

_{gelezen’ (lit. 2). Nog}

weereen

nieuwe

_vindplaats

_{is geen reden}vooraandacht in deze

ru-briek. Het

_aardige

zit echter in het tweede deelvanhet

ar-tikel. Hierin wordt schematischeenoverzichtvande

stra-tigrafische verspreiding

van moderne

_{diepzeehaaien}

en

-roggen gegevenenkort

_besproken.

Dit overzicht is

geba-seerd oprecente

_{literatuur, eigen}

datavandeauteursende gegevensvande drie Franse

_{vindplaatsen.}

Literatuur

1

_{Adnet, S.,}

2006. Nouvelles faunes deSélaciens

(Elas-mobranchii, Neoselachii)

de 1’Eocène moyen des Lan-des

_(Sud-Ouest,

France.

_Implication

dans la

connais-sancedes communautés de sélaciens d’eaux

_profondes.

Palaeo

_{Ichthyologica}

_{10: pp 5-28}

2

_{Verschueren, S.,}

2007. Vooru

gelezen. Afzettingen

28

₍₄₎

Sylvia

Verschueren,email:

_{verschueren.sylvia@xs4all.nl}

Schelpen

van de Waddeneilanden Door R.H. de

_Bruyne

& Th. W. de Boer. Fontaine

_{Uitgevers, s’Graveland,}

_{2008. 359 pp.} ISBN 9789059562554.

_€29,90.

Hetstaatveel

gebruikt

in de

_kast,

_maardat het alweer ze-ventien

jaar geleden

was is

nauwelijks

aftezienaanhet standaardwerk

_‘Schelpen

_van de Friese Waddeneilanden’

(de

Boer & de

_{Bruyne, 1991).}

En dan

ligt

er nude

schitte-rende,

verder

_{uitgebreide opvolger}

voor

mijn

neus. Meer

pagina’s,

een groter

gebied (het

hele

waddengebied),

en meersoorten.En veel

uitgebreidere beschrijvingen

en nieu-we

afbeeldingen.

De nieuwe

_uitgave

zal welweer

moeite-loos zeventien

_j

_aar

meegaanschat ikzo.

Deeersteauteurkomtzovaak_opde eilanden dat

hij

een

halve eilander is. De tweede iseenechte

eilander, hij

woont op

Schiermonnikoog.

Het

_zijn

ookzeercompetenteen

en-thousiaste

_malacologen,

zoals

_blijkt

uit hun eerdere

_uitgave

envele

_publicaties

diezeop hunnaamhebbenstaanover

Noordzee

_{schelpen (recent}

en

fossiel)

en

schelpen

in het

algemeen.

In het verleden hebbenze

daarbij lastige

groe-pen, zoals

wadslakjes

enkleine

parasitaire tweekleppigen,

niet

_geschuwd.

Het resultaat iserdan ooknaar: een

schit-terend

_uitgegeven

standaardwerkwaar we nog

lang

ple-ziervanzullen hebben!

De nieuwe

uitgave

telt zo’n 260 soorten weekdieren

(on-danks de titel_gaathet boek

_feitelijk

_over

_weekdieren,

_en niet alleenoverde

schelpen

van

weekdieren).

Heldere

be-schrijvingen, goede

foto’s_en

_tekeningen,

_enveelal

_goede

discussies. Aan bod komen

(als

ik het

_goed

heb

_geteld):

_een keverslak soort, 116

huisjesslakken

en18

naaktslakken,

11

inktvisachtigen,

114

_{tweekleppigen}

_entwee soorten stoot-tanden. Het

_gaat

_om zowel levende

_dieren,

_verse

_schelpen

alsmedeom

fossie-le

_{schelpen, waarbij}

metnameHoloceen en vooral soorten

uit het Eemien op-vallen. De determi-naties ende

naam-geving

zijn

over

het

_{algemeen goed,}

al kan ik de _naam Cerastoderma la-marcki_voor debrak-waterkokkel in het lichtvanmoleculair werk_van Nikula & Vainola

₍₂₀₀₃₎

niet

volgen: hij

moetC.

glaucum

heten!

Het boek heefteenflinken zeer

gevarieerd

inleidend deel. De kern wordt

_gevormd

door de

_{schelpbeschrijvingen.}

Het

eindigt

met

_{verspreidingskaartjes, registers}

en verklaren-de

_{woordenlijsten.}

Deauteurs hebben Liesbeth Listweten testrikkenvoorde

inleiding.

InwoonstervanVlielandenliefhebstervanhet strandenhaar

_schelpen.

Het boek

_begint

meteen

uitgebrei-de

verantwoording,

waarin ondermeer het verschiltussen autochtonesoorten enexoten wordt behandeld. Ook

ko-mende informatiebronnenaan de orde

_{(veel eigen}

verza-melwerk_maarook

grotehoeveelheden werk in collecties Komtu

boeken,

artikelen websitestegenwaarvan u

denkt,

datzouinteressant kunnen

zijn

voor

mijn mede-WTKG-ers,

stuuruw

bijdrage

in! Commentaaren

suggesties

kuntu

AFZETTINGENWTKG 29_(3),2008 55

vanandere verzamelaarsen

instituten).

Er iseeninleidend

hoofdstukover weekdierenenhun

schelpen. Vervolgens

komt het verzamelenvan

schelpen

aan de orde.

Hierbij

gaathet ondermeeroverhet

vermijden

van

schade,

waar en wanneerte

verzamelen,

enhoe het

geheel

te conserve-ren ende

waarnemingen

vast te

leggen.

De veldfoto’s

bie-den_eenzeer

goede kijk

op de

praktijk

vanhet

verzame-len. Ook komen deexotenkortaanbod

(minimaal veertig

soorten,waarvan velevan

drijvende voorwerpen).

In het eerstedeel komt de faunavan de verschillende eilanden

aanbod.Er

zijn

zekerfaunaverschillentussende eilanden.

Ook wordt de

_{geologische geschiedenis}

behandeld. Klein

foutje daarbij

is de

_onduidelijke

_{Eemien kaart op}

pagina

43 die_suggereertdat het IJsseldal ende Peel ook onder-deelwarenvande Eemzee.

De

_{soortbeschrijvingen zijn duidelijk}

vanopzet.Voor alle soorten

zijn achtereenvolgens

de_naam

_{(Nederlands, Latijn}

en

Fries), afmeting, kleur, beschrijving, algemeen

voorko-men,voorkomenop deWaddeneilanden,trefkansen

aan-vullende

_opmerkingen

beschreven. De

_{beschrijvingen}

wor-den

_gelardeerd

met

goede

enmooie foto’svan

exemplaren

vande

Waddeneilanden,

veelal

_aangevuld

met

exemplaren

uit andere

_gebieden.

Zo zie

_je

vaakeenrecent

exemplaar

afgebeeld

naastfossiele

_exemplaren

van een en dezelfde

soort.Ook wordener

tekeningen

enfoto’svan

levenssitu-aties gegeven

bij

eendeelvan desoorten.Met het

goede

fotowerk iseenvan de

weinige

echt zwakke kanten van

de

_{vorige uitgave aangepakt.}

De

goede beschrijvingen

en

de_zeer

_gevarieerde

illustraties maakt het boek veelmeer

daneen

_{determinatiewerkje.}

Een

speciale vermelding

ver-dienen deschitterendenaaktslak

_foto’s,

veelal uit

_Zeeland,

vande handvanPetervan

Bragt.

Ik ben zoals vaker

_bij

werkenvande beideauteursonder de indrukover hun soortonderscheiden

naamgeving.

De

lastige

Nucula’s

zijn goed

weergegeven,enal die kleine

mosselslurpertjes!

Een paar kleine

foutjes

naastde eerder

genoemde

brakwaterkokkel: de

gladde

vormvan

Mytilas-terlineatus uit deMiddellandseZee

_afgebeeld

_op

_pagina

194 betreft

waarschijnlijk

M. minimus. De fossiele

exem-plaren zijn

echter onmiskenbaar

gestreept

enderhalve

cor-rect

geïdentificeerd.

Het laatste deelvanhet boek

begint

met

verspreidingskaar-tenvan

kustgebieden

rond deeilanden. Jammergenoeg

zijn

ergeen gegevensvanvoorkomens op het wad zelfen van

de

_aangrenzende

_{Noordzee meegenomen,}

terwijl

daar in de

_loop

vande

tijd,

ondermeer inrapportenvanhet

NIOZ,

wel het

_nodige

overis

gepubliceerd.

Het boek wordt

afge-slotenmeteen

synoniemenlij

st, eenverklarende

woorden-lijst, danklijst

enliteratuuropgave.Heteerstedeelvande

literatuuropgave

is

_alfabetisch,

maarhet tweede deel is dat

niet, klaarblijkelijk

het

_{noodzakelijke gevolg}

vanhet

aan-duiden_vanreferentiesmetnummers in de tekst.

‘Schelpen

vande Waddeneilanden’is eenerg

goed

boek

geworden

waarvanik deaanschafheel erg kan aanraden

voor liefhebbersvan fossieleenrecente

_{strandschelpen.}

Tekortkomingen

als de deels onalfabetische

_{literatuurlijst,}

het ontbrekenvan een

lijst

met soorten of het

_vermijden

van gegevensvan de bodem van de Waddenzeeen

aan-grenzende

Noordzee

_zijn

klein _grutin

_verhouding

tot de

enorme

hoeveelheid,

mooi

gepresenteerde

en

toegankelijk

geschreven

informatie. Nederland is_eenschitterend boek

overhaar

_eigen

weekdieren

schelpenfauna rijker!

Literatuur

Boer,T.W. de &

_Bruyne,

R.H. de. 1991.

_Schelpen

vande Friese Waddeneilanden.

_{Fryske Akademy,}

Leeuwar-den. 300 pp.

Nikula,

R. &

_Vainola,

R. 2003.

_{Phylogeography}

of Ceras-toderma

_{glaucum (Bivalvia: Cardiidae)}

across

Europe:

A

major

break in the Eastem Mediterranean. Marine

Biology

143; 339-350.

Frank

_Wesselingh

email:

_{wesselingh@naturalis.nnm.nl}

Reis door

_Lapland

_1732,

door Carl Linnaeus

Vertaald door Ger Meesters K.NNV

_Uitgeverij,

2008

Paperback,

232

_blz,

€

_22,95.

ISBN 978-90-5011-250-5.

Van alle

biologen

is Carl Linnaeus

_(1707-1778)

ongetwij-feld demeestbekende. Maar

hij

was meerdaneen

bioloog

die wereldberoemdwerd door het_systeemvan

_naamgeving

van

planten

endieren:

_hij

was - zoals in

zijn tijd

gebrui-kelijk

-

wetenschapper (ook

alwas

zijn

voorliefdevoorde botanie

_{onmiskenbaar).}

Dat betekent dat

_hij

zich niet alleen

voor andere

_{(natuur)wetenschappen}

_{interesseerde,}

maar

ook in

_aspecten

diewe nutot de

_{gamma-wetenschappen}

zouden

_rekenen,

zoals

_{tradities, samenlevingsvormen,}

etc.

Hij

nam

scherp

waar,entekende veelvan

zijn bevindingen

op.Uit hetoogpuntvan

wetenschapshistorie zijn

vooral de

verslagen

die

_hij

maakte_van

_zijn

reizen

_(we

zouden beter kunnen

_spreken

van

expedities,

wanthet_waren

_langdurige

en soms

gecompliceerde

tochten- _van

belang.

In totaal maakte Linnaeus

_vijf

_grote

_tochten,

_naar verschil-lende

_regio’s

vanZweden. Van de laatste drie tochten

be-werkte

_{hij zijn aantekeningen}

tot

boeken;

dat deed

_hij

ech-ternietmet

betrekking

tot

zijn

eerstetwee

tochten,

waar-van

aanvankelijk

alleen de

_manuscripten

bewaard bleven

(wel gaf

Linnaeusin 1737

zijn

botanische

_waarnemingen

van

zijn

eerste tocht uit onder denaam‘Flora

Lapponi-ca’).

De

manuscripten

vanLinnaeus’eerste tweetochten

zijn moeilijk toegankelijk,

niet alleen

vanwege

zijn

hand-schrift,

maarook omdat

_hij

veel

_{afkortingen gebruikte}

en

omdat

_hij

het Zweeds

_regelmatig

afwisseldemetwoorden of hele passages in het

Latijn (dat

ook geen zuiver

Latijn

was).

In de

_loop

der

_{tijd zijn}

deze

_manuscripten

echter in ‘modem’ Zweeds vertaalden

uitgegeven.

Dat

_geldt

ookvoor

zijn

eerste

_reis,

waarvan dit boek de eersteNederlandse

_vertaling

is. Een

_vertaling

nietvan een vande eerdere Zweedse

uitgaven (die volgens

de

_vertaling

AFZETTINGEN WTKG 29 _(3),2008 56

niet

_altijd

het

manus-cript precies volgen),

maar vanhet

oorspron-kelijke manuscript,dat

Linnaeus zelf wel met de

_Latijnse

naam‘Iter

Lapponicum’

aanduid-de. Omdat deze unieke Nederlandse

_vertaling

bedoeld is voor een

groot publiek,

heeft de

vertaler echter

_typisch

taxonomische

passa-ges

achterwege

gela-ten. Voor

_biologen

is dat wellichtte

betreu-ren, maarhet resultaat

is wel dat het ‘verhaal’

_goed

leesbaar

blijft.

Dat iszelfste

_weinig

eer:het boek leest alseen

interessant,

somszelfs

_spannend,

reisverhaal.

Linnaeus tekende in

_principe

elke

_{dag zijn ervaringen}

op, in enkele

_gevallen

eenpaar

dagen

later.

_Hij

werd

_daarbij

niet

_afgeleid

door

_{zijn reisgenoten,}

wantdezeeerste

_reis,

die

hij

in 1732 op

25-jarige

leeftijd maakte,

is de

_enige

van

zijn vijf ‘expedities’

die

_hij

zonder

_reisgenoten

maak-te.

_Zijn

tocht voerde hem vanuit

_{Uppsala langs}

de

west-kust van de BotnischeGolftot aanTomeaaanhet

uiter-stenoordenvan de

golf.

Daar maakte

hij

een

lange

tocht

noordwaarts het binnenland in

_{(wat hij}

eerder

op

zijn

tocht ook had

_gedaan

vanuitRoback_en

_Lulea),

_om

_vervolgens

langs

de oostkust vande Botnische Golfnaar

Uppsala

te-rugtereizen.

Op

een

kaartje

is

zijn

reis

precies

te

volgen;

helaasstaanechter niet alle in

zijn manuscript

vermelde

plaatsen

opdie kaart.

Uiteraard deed Linnaeus vooral botanische

_{waarnemingen,}

maar

hij

had ook oogvoorandere

zaken,

ondermeer voor

wat we nu

aardwetenschappelijke

aspecten zouden noe-men.

Hij

wasduseensoort

geoloog/geograaf

avant-la-let-tre.

Daarbij

stelde

_hij

_{zich ook vragen die}

_hij,

zelfofmet

behulp

van

anderen, probeerde

tebeantwoorden

_{(blz. 30):}

“Ik zag dataande

noordelijke

kantvande rivier deoever

vrij

steil was enik vroeg

mij

afhoe dezezorecht kon

blij-ven.Dat

kwam,

naarik vernam, doordat het zand

vermengd

wasmetklei. Nooitzouwelke

ingreep

dan ook haar steiler hebbenkunnen

_{maken, ja,}

de horizontale

lijnen

lekenaan

tegeven hoe

diep

hetwaterzich ieder

_jaar

had

_gegraven”.

Eerlijk gezegd betwijfel

ik of deze

_{vertaling volledig}

cor-rectis: de vertaler is

_duidelijk

niet

_{geologisch geschoold}

enheeft

kennelijk

ook geen

geologen geraadpleegd

over

zijn vertaling.

Zo _gaathet elders over

‘gruizig

leem’en over

‘meerstrepig graniet’.

Dat doet echter

_weinig

afaan

de

_gedachten

die Linnaeus hadover de

geologische

ver-schijnselen

die

_hij

_waarnam:“De denk zeker dat alle dalen

en moerassenzee

zijn

geweest endat detoppenvan de

bergen

voorheen

_{klippen zijn geweest”.}

Het

_{zijn typische}

voorbeeldenvanhoeeen toen_{nog niet of}

_nauwelijks

be-staande

_discipline

tot

_ontwikkeling

kwam.

Zo boeiend als Linnaeusweet te

_schrijven,

_zo

_onbeholpen

zijn zijn tekeningetjes (beter: krabbels)

in

_{zijn manuscript.}

Deze ‘krabbels’

_zijn

_{ook overgenomen in het}

_boek,

wat des te

_duidelijker

maakthoeveel

_hulp

Linnaeus latermoet

heb-ben

_{gehad bij}

het

_publiceren

van

zijn

botanische werken. Het

_blijft

interessanttebedenken dat de_grootste

botani-cus uit de historie ook oogvoorde

_geologie

had. En omdat

zijn geologische waarnemingen

nuvooriedere Nederlan-der

_{toegankelijk zijn}

ineen

prima

leesbaar

_boek,

kan dat zeker

_bijdragen

aan eenbeter

_begrip

vande

_wijze

_waarop de

_{aardwetenschappen}

_langzaam

vorm

kregen.

Dit boek iseenaanrader!

TomvanLoon

Geologisch

Instituut,Adam Mickiewicz Uni-versiteit, Poznan, Polen,email:

_{tvanloon@amu.edu.pl}

www.nystmania.org

Websitevan medelid

_{Johny Laporte}

Bij

toeval kwam ik terecht op de site

Nystmania

van ons

medelid

_{Johny Laporte}

uit

_België

_enmetveel_genoegen heb ik daar_een

_{tijd rondgestruind.}

Desgevraagd

vertelt

Johny

dat

_hij

met

_zijn

site nieteen

diep

doordacht doel_voor

ogenheeftendaterookgeen prangen-de

_boodschap

_aan de mensheid in tevinden is.

Neen,

heel

simpel; je

hebt_een

_{verzameling schelpen}

_en

je fotografeert

graag,danga

je

duseen

dergelijke

fraaie site creëren.

Het iseensite in

ontwikkeling,

maarelke

goede

site

blijft

zich

_ontwikkelen;

blauwe letters betekenen dat

_je

_een on-derdeel kunt

_aanklikken,

wit houdt in dat zo’n onderdeel

nog ontwikkeldgaatworden.

De naam

Nystmania

is uiteraard

_gekozen

_naar

_analogie

metde Franse site

_Cossmannia,

_omzode beroemde

_Belg

Nyst

teeren.

Er iseen

afdeling

Recent Atlantische Kust

_Europa

metal veel kleuren- endetailfoto’svan

gastropoden;

de bivalven komen later in beeld.

Er

_{zijn literatuurverwijzingen}

enlinks naarandere

sites,

zoalsonze

eigen

WTKG.

Hoeweler al veel schitterende

afbeeldingen,

ook_van

de-tails,

van mollusken uit het Plioceenvan

België (Kallo/

Doel)

tevinden

_zijn,

ishetde

_bedoeling

dit deel_vande site vanaf

_september

_{nog uit}te

breiden;

in het

_bijzonder

zul-lenvankleinere

objecten (nog)

betere

_afbeeldingen

AFZETTINGEN WTKG 29 _(3),2008 57

Het Mioceenmoetnogeven

geduld

hebben omdaternog veel materiaalmoetworden

_uitgezocht.

Dat laatste komt in de beste familiesvoor.

Johny

zou willen dat de site niet alleengaat over dode

schelpen,

maardaterook aandacht komtvoorhet

beestje

daterin zit ofzat. Daarom is

hij

opzoeknaar een

duiker-fotograaf

die

_zijn

foto’s

opdeze site wil

publiceren.

Wel-licht_eenWTKG-er?

HenkMulderemail:

_{hjmulder@kabelfoon.nl}

Zoekkaart

‘Schelpen

van het Nederlandse Strand’

Uitgever:

Nederlandse

_{Malacologische Vereniging}

/ Hans der Natur.

Prijs

€2,50.Te bestellen via

www.spirula.nl

Wateenschitterende zoekkaartvandeNederlandse

strand-schelpen! Mijn verbazing

overzoveel

nuttige

informatie die

bovendien

_plezierig

is om naarte

kijken.

De kaartvormt

eenuitermate

handige ondersteuning

voorveel

strandschel-penjutters.

Erstaan

prima

foto’svanzo’n honderd

soor-tenNederlandse

_{strandschelpen}

_op,vande 13 centimeter

lange

Noordhorentot de 1 millimeter kleine atoomslak.

Deze zoekkaart is_voor

_degene

onder_udie de Nederlandse strandsoorten niet_paraathebbeneenwelkome

ondersteu-ning,

enis

bijvoorbeeld

ookte

gebruiken

door scholieren en

algemene

natuurliefhebbers.

_Bij

elkesoortisnaasteen

goede foto,

de Nederlandseende

_Latijnse

naam weerge-geven alsmedeeenindicatievande_grootte.De

tweeklep-pigen

nemen een en eenderde

_{pagina in,}

de slakken

on-geveereenhalveende

_overige

_groepen

_(inktvissen,

stoot-tandje

en

keverslak)

derest.

Ik hebmaar eenpaar kleine

foutjes

enonvolkomenheden kunnenontdekken. De

Latijnse

naam van deBrakwaterkok-kel is nietCerastodermalamarckimaarC.

glaucum.

Daar-naastliet de

_beperkte

ruimte_eenblik_aande binnenkant_van de

_{tweekleppigen,}

metdaarin

_belangrijke

determinatieken-merkenvanhet slotende

palliale sinus,

niettoe.

Almetal is heteenuitermate

goed geslaagde zoekkaart,

waarvan

blijkens

de websitevan onze

zustervereniging,

de NMV,ook nog delenover de landslakken ende zoetwa-termollusken in

voorbereiding zijn.

Envoorde

prijs

hoef

je

het niettelaten!