NN31545.08B4
Nota 864 Juni 1975 INSTITUUT VOOR CULTUURTECHNIEK EN WATERHUISHOUDING
WAGENINGEN
BEDRIJFSGROOTTE EN -RESULTAAT VAN BEDRIJVEN MET G R O E N T E T E E L T IN DE VOLLE GROND IN DE RUILVERKAVELING "OUD GASTEL-OU DEN BOSCH",
BEPAALD MET LINEAIRE PROGRAMMERING
Ing. L . W . Vink i r . C . G . J . van O o s t r o m
SïARi;\^G.„.,,...U'//
N o t a ' s van het Instituut zijn in p r i n c i p e i n t e r n e c o m m u n i c a t i e m i d -d e l e n -dus geen officiële p u b l i k a t i e s .
Hun inhoud v a r i e e r t s t e r k en kan zowel b e t r e k k i n g hebben op e e n eenvoudige w e e r g a v e van c i j f e r r e e k s e n , a l s op een c o n c l u d e r e n d e d i s c u s s i e van o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n . In de m e e s t e gevallen zullen d e c o n c l u s i e s e c h t e r van voorlopige a a r d zijn omdat h e t o n d e r z o e k nog niet is afgesloten.
B e p a a l d e n o t a ' s k o m e n niet voor v e r s p r e i d i n g buiten het Instituut in a a n m e r k i n g .
"S"^?
*?
biz.
Financiële bedrijfsresultaten 28 Bruto veilingopbrengst 29 Kosten en netto-over schot 30 Ondernemer sinkomen 32 PERSPECTIEF GROENTETEELT IN DE VOLLE GROND 37
SAMENVATTING EN CONCLUSIES 41
LITERATUUR 44
INLEIDING
Voor het gebied Oud en Nieuw G a s t e l , Oudenbosch en Hoeven i s een r u i l v e r k a v e l i n g in v o o r b e r e i d i n g . Deze r u i l v e r k a v e l i n g b e s l a a t e e n o p p e r v l a k t e van 7600 ha en omvat n a a s t vrijwel het gehele g r o n d gebied van v o o r n o e m d e g e m e e n t e n , r e l a t i e f kleine d e l e n van de g e -m e e n t e n R u c p h e n , E t t e n - L e u r en R o o s e n d a a l . O n g e v e e r 6800 ha v a n h e t gebied i s in gebruik voor de t e e l t van l a n d en t u i n b o u w p r o -dukten.
In het gebied k o m e n g r o t e v e r s c h i l l e n voor in de a g r a r i s c h e b e d r i j f s s t r u c t u u r (C. D. , 1971; L E I , 1 9 6 9 , 1 9 7 0 ) . N a a s t g e s p e c i a l i s e e r -de a k k e r b o u w - en v e e h o u d e r i j b e d r i j v e n heeft zich in -de loop van -de tijd een groot a a n t a l b e d r i j v e n ontwikkeld, w a a r o p zowel de a k k e r -bouw als de v e e h o u d e r i j w o r d t uitgeoefend, t e r w i j l v o o r a l het l a a t s t e d e c e n n i u m de t e e l t van g r o e n t e n in de volle grond een s t e e d s b e l a n g -r i j k e -r p l a a t s is gaan i n n e m e n ( B a -r e n d s e 1974; M u l d e -r s 1974; Van O o s t r o m en Vink, 1973). Het gemengde bedrijfstype is o n t s t a a n a l s gevolg van het door vele s p l i t s i n g e n te klein geworden landbouwbe-drijf a l s m e d e door de v e r s n i p p e r d e ligging op gronden m e t v e r s c h i l l e n in kwaliteit en g e s c h i k t h e i d .
Bij de l a n d i n r i c h t i n g van h e t gebied in het k a d e r van een r u i l v e r kaveling v o r m t de gewenste ontwikkeling in de t o e k o m s t van de g e -mengde b e d r i j v e n een specifiek p r o b l e e m . D o o r d a t de r e n t a b i l i t e i t van deze b e d r i j v e n de l a a t s t e j a r e n s t e r k i s a c h t e r u i t gegaan, i s e e n groot aantal o n d e r n e m e r s hun hoofdberoep buiten de landbouw gaan uitoefenen. Veelal blijft het bedrijf gehandhaafd, w a a r d o o r nog wat n e v e n i n k o m s t e n w o r d e n v e r k r e g e n . Ook h e t s t r e v e n n a a r ontm e n g i n g k o ontm t e c h t e r s t e e d s ontm e e r in de b e l a n g s t e l l i n g te s t a a n . V o o r al bij de g r o t e r e gemengde b e d r i j v e n i s een s p e c i a l i s a t i e in de r i c h ting van de v e e h o u d e r i j w a a r te n e m e n , t e r w i j l ook de a k k e r b o u w m a -tige t e e l t van g r o e n t e n in de volle grond flinke opgang heeft g e m a a k t .
Als gevolg e c h t e r van het g e r i n g e aanbod van grond zullen v o o r a l de b e d r i j v e n m e t een o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d van m i n d e r dan 10 ha niet in s t a a t zijn zich te s p e c i a l i s e r e n op de akkerbouw of v e e h o u d e -r i j , zelfs niet indien de c u l t u u -r t e c h n i s c h e p -r o d u k t i e - o m s t a n d i g h e d e n s t e r k zouden zijn v e r b e t e r d . De t e e l t van a k k e r b o u w m a t i g e tuinbouwp r o d u k t e n lijkt e v e n e e n s vanwege de te g e r i n g e b e d r i j f s g r o o t t e n a u w e -lijks p e r s p e c t i e f te b i e d e n . N a a s t i n t e n s i e v e v e e h o u d e r i j ( v e r e d e l i n g ) k a n a l s r e ë l e ontwikkelingsmogelijkheid voor de k l e i n e r e gemengde b e d r i j v e n w o r d e n gedacht a a n e e n s p e c i a l i s a t i e in de r i c h t i n g van de a r b e i d s i n t e n s i e v e t e e l t van g r o e n t e n en k l e i n fruit in de volle g r o n d voor o v e r w e g e n d d i r e k t e c o n s u m p t i e . Dit o n d e r m e e r ook vanwege het feit dat deze tak van tuinbouw op v e e l b e d r i j v e n r e e d s wordt
aangetroffen, t e r w i j l bovendien in het gebied voor dit doel u i t s t e k e n d g e s c h i k t e gronden v o o r k o m e n . Op v e r z o e k van de C u l t u u r t e c h n i s c h e Dienst is in s a m e n w e r k i n g m e t ing. A. J. van Oijen en ing. W. van Mullem van het C o n s u l e n t s c h a p voor de Tuinbouw een o n d e r z o e k i n -g e s t e l d n a a r de -gewenste o p p e r v l a k t e en in s a m e n h a n -g h i e r m e e de te v e r w a c h t e n b e d r i j f s r e s u l t a t e n van d e r g e l i j k e b e d r i j v e n . Bij het onderzoek i s gebruik g e m a a k t van l i n e a i r e p r o g r a m m e r i n g a l s b e g r o t i n g s -m e t h o d e , w a a r b i j v a r i a b e l e a r b e i d s b e p e r k i n g e n w e r d e n i n g e v o e r d .
OPSTELLING BEGINTABLEAU
Het k e n m e r k van l i n e a i r e p r o g r a m m e r i n g is dat onder gegeven b e p e r k i n g e n een zodanige b e d r i j f s v o e r i n g w o r d t gekozen dat een op-t i m a a l b e d r i j f s r e s u l op-t a a op-t wordop-t b e h a a l d . H e op-t b e d r i j f s r e s u l op-t a a op-t is afhankelijk van een groot a a n t a l f a c t o r e n , w a a r v a n de w a a r d e n in het b e gintableau tot uitdrukking dienen te w o r d e n g e b r a c h t . Z o zal het r e n d e m e n t o n d e r m e e r w o r d e n beïnvloed door de g e w a s s e n k e u s , de v e r -houding van k o s t e n en o p b r e n g s t e n van de te t e l e n g e w a s s e n , de v r u c h t w i s s e l i n g s e i s e n , de k o s t e n van de grond, het aanbod van en de behoefte aan a r b e i d a l s m e d e van de c u l t u u r t e c h n i s c h e p r o d u k t i e -o m s t a n d i g h e d e n . T -o e p a s s i n g van l i n e a i r e p r -o g r a m m e r i n g v-o-or de opzet van een bedrijf m e t g r o e n t e n en klein fruit in de volle grond v e r e i s t dus een u i t g e b r e i d e i n v e n t a r i s a t i e van t e c h n i s c h e en finan-c i ë l e d a t a .
Xi U 'ü Ü 0) V o 00 ö o a t) <D -o a 4) V o a> 00 <U (O 0} o 1—I a > ö 4) co 0) ö a> - O Ö O 0) Tt Ö > Ö 0) 3 a> ni <D u a) .û • H ü 0 ] <u a> Q ai H h 'O V -O co Ë 1 ( M V M -0 CU au rt e i m ^ t i X) (0 G rt Ë r T H >•-» V O Ë J3 V 'S e t>0 V •0 0 Ë 1 ) •o o Ë V 'a •o o Ë •o V •o o Ë u 'a •o 0 Ë XI 1) •o o Ë rt ai O e 3 V £i t i co DO (0 0 •a 'S M rt T3 4) CO co 0 3 1) - O t l 0) ( 0 tfl o *o <u J3 L i a> co co 0 •O 'S ni T3 t-i 0 ) ca (0 0 • O V £i t i a j co (0 0 T3 ••H - O L i CO co 0 'S - Û L i a> co (0 o ;ö O) J3 M rt QJ CO 0 Tï 1) ,0 M «J 0 t . O H ' 'S « f, C <i) o 0 -0 1 ?, 0 h ni •0 Ë â V o a ' 'S M « S » 0 0 •o i e 0 ' "S » s oo« S « o 0 1 ?, 4) 4) » , O ' 'S » s BC 4> s1« 0 o •0 i fi «Jj 0 0 c i -a v a oo a; 0 § ^ T 3 1 fi M u O 1 T ) <U C 00 0) 0 C •0 1 ?, (U « oo^J o i -a 00 0) fi V, T3 . c Ü «U 00 u o il c 0 0 (D fi ^ •0 1 fi 00 u o i s 00 <U 0 V, ° s T3 < c 0 .' h Ll fll 41 c G dJ O ß O O (M • ^ O O ^ o o o 00 *• o ^ o o ^ t V Û • ^ o o co • * vu • ^ o 0 0 o o P O T * • * s O ^ o o 0 0 • f ^o T H o o ^ • * ^o • H o o (M • * v O • ^ o PO m u G tl) o o P O 0 0 o O co o o * • PO 0 0 o o ro PO 0 0 o o M 0 0 o r-P0 o o v ö PO CO o o • * PO CO o o PO PO 0 0 o o T l P J 0 0 o co u Ë o in ro *• o 0 0 *HI o o P O PO • < * o o r * P O -* o i T ) PO ^ i n m o o ro P O • f O o P O ro • * O o p g • * o i n p j • * o <> ^ M 0-O m P O ^ o 0 0 * - l o o ro ro ^ o o ' M P O • * O m P 0 • f m m O o m P O ^ o o PO PO *• o o T H P J "* o i n P 0 f o o ro t i CL rt O m ro <* o m ro O o ro ro • * O o ro *• o m P 0 • * I -0 -0 o o r O PO «• o o ro PO -tf o o T H ro f o i n P 0 I1 m PO * r * <D S o m ro • * o m ro o o ro P 0 •<*• o o ro • * o m ro *• r-0 r-0 o o f O P O ^< O o P O P O • * o o P O "? o m P O •^f* m P 0 PO ÜJ Ë o m ro • ^ o m ro o o P O ( M • * O O • H ro -tf o m ro • * r-0 r-0 o o ro P 0 •^ O o ro P 0 •* o o P O • * o m ro ** m P 0 T H •2» O o o "*"• ro • * o m ro o o o ** P O • t f o o o ro (M ^ O O o • * * P O • * r-0 r-0 o o o s O ro • * o o o *• PO • * o o o P O ro T f o o o ^ P O T f m P 0 PO •2» o o o - r t ro ^ O m P 0 o o o ^ P 0 t o o o P O ro •* o o o T H P O • * r-0 r-0 o o o s O P O • * o o o • * PO • * o o o ro PO •* o o o •^ ro • f m ro % o o m ro "f O m (M O O o P O P O • * o o o • ^ ro T o o m PO • * r»-0 r»-0 o o o ro PO t o o o ro P O • * o o o T H P O • * o o m P 0 • * m ro ro 3 o o m ro • * o m ro o o o ro P 0 • * o o o •^ ro ** o o m ro ^ r-0 r-0 o o o ro P O *• o o o ro P O • * o o o T H PO • * o o m ro • * m ro ^ Cfl 3 10 g) 0 O O m ro ** o m ro o o o ro ro ^ o o o T H P J • * o o m ro -* r-0 r-0 o o o ro PO • * o o o PO PO -* o o o • ^ PO • * o o m P 0 • * m ro P O CO co 3 3 rt o in ro ** o T H P O o o ro ro ** O o ro • * o i n ro • * CO i n o o ro P O • * O o ro ro "*• O o PO ** o m P 0 • * m o T H t l A Ë a ca O m P O • * o r^ T H O O ro P O ** O o ro • * o m P 0 H * 0 0 PO o o ro ro -* o o PO PO -tf o o PO H T o m ro t m co ro t i £1 £ O. co O m ro ** o r-T * O o P O PO t o o ro • * o m PO - t 0 0 PO o o r O ro T O O ro P 0 • * o o ro ** O m ro •* m 0 0 ^ t i ^3 O 5 O O m ro ** o r-T - t O o P O ro ^ o o ro ** O m ro • 0 -co P 0 o o ro ro • t f O o ro PO f o o ro * • o m ro • t f m 0 0 P 0 4 ) o o o m P 0 ** o -£> T H O O P O ro f o o (M f O i n P O • * o P 0 o o ro P 0 -tf o o PO PO • * o o ro • * o m PO • * o co t l V £i <L> > O G O m ro -^ O >o T H O o ro ro -* O O P O T O i n P O • * o ro o o ro (M -* O O ro ro t O O ro ^t O m P 0 • f o 0 0 P O t l (U Si e 0) > o G O o T H ro 0 0 o CT^ ro o o T f ro co o o P O ro 0 0 o o ro 0 0 CO P O o o v O ro 0 0 o o T PO 0 0 o o ro P 0 0 0 o o ro 0 0 m ^ T H t l O £1 E u <ti T 3 O m ^ ^ o o o ^* o co * H ^ o o co r-o o o *"* o o o 00 o o o o m -* ** o o o m ro ro O o f -PO o o o o o 0 0 r-o o o o o 0 > CO o o o TH o m ** *• o o o TH o <r o P O t l .rt 'rt rt 0
B e d r i j f s m o d e l l e n
Bij de opzet van het begintableau is uitgegaan v a n de opstelling van een n e g e n t a l b e d r i j f s m o d e l l e n , die onderling s l e c h t s v e r s c h i l l e n in de m a t e w a a r i n a r b e i d van de o n d e r n e m e r en los aan te t r e k k e n ge-oefende en ongege-oefende a r b e i d t e r beschikking w o r d t g e s t e l d (tabel 1). De m o d e l l e n zijn onder te v e r d e l e n in een 3 t a l b e d r i j f s v o r m e n g e k e n m e r k t door een v a r i a b e l e v a s t e a r b e i d s b e z e t t i n g . Voor het 1 , 5 -m a n s bedrijf kan h i e r b i j w o r d e n gedacht aan het -m e e w e r k e n voor halve dagen in het eigen bedrijf van de echtgenote of zoon van de on-d e r n e m e r ; voor het 2 - m a n s beon-drijf aan een v a s t e a r b e i on-d s b e z e t t i n g van de t u i n d e r en zijn zoon.
Voor de v e r d e l i n g van de b e s c h i k b a r e a r b e i d is het j a a r o n d e r -v e r d e e l d in 19 p e r i o d e n . V e r o n d e r s t e l d i s dat de te l e -v e r e n a r b e i d van de o n d e r n e m e r exclusief o n w e r k b a a r w e e r , het j a a r t o t a a l van een v a s t e w e r k n e m e r , zoals die is v a s t g e s t e l d bij de c o l l e c t i e v e a r b e i d s o v e r e e n k o m s t voor de tuinbouw, niet m a g o v e r s c h r i j d e n ( L a n d -bouwschap, 1974). Van m e i tot de tweede helft van s e p t e m b e r i s evenwel een verhoging t o e g e s t a a n van 25% p e r halve m a a n d ten op-zichte van de C A . O. - n o r m e n .
Met u i t z o n d e r i n g van m o d e l a is v o o r t s aangenomen, dat e v e n -t u e e l een b e r o e p kan w o r d e n gedaan op de hulp voor m a x i m a a l halve dagen van een geoefende a r b e i d s k r a c h t . Het betreft h i e r m e e s t a l een v o o r m a l i g zelfstandige a g r a r i ë r of een l o s s e a r b e i d s k r a c h t m e t e e n hoofdberoep buiten de landbouw, die door zijn r e g e l m a t i g e w e r k z a a m -heden op het g r o e n t e t e e l t b e d r i j f een z e k e r e e r v a r i n g heeft opgedaan.
De t e e l t van g r o e n t e n en k l e i n fruit in de open grond v r a a g t r e l a t i e f v e e l a r b e i d tijdens de oogst van de g e w a s s e n . Voor een a a n -tal g e w a s s e n kan h i e r b i j gevoeglijk gebruik w o r d e n g e m a a k t van l o s s e , ongeoefende a r b e i d s k r a c h t e n . De omvang van het aanbod van d e r g e l i j k e a r b e i d , w a a r b i j het m e e s t a l a r b e i d v a n v r o u w e n en s c h o -l i e r e n b e t r e f t , za-l nauw v e r b a n d houden m e t de z o m e r v a k a n t i e van de s c h o l e n . Veel s c h o l i e r e n willen dan in de e e r s t e helft van hun v a kantie de k o s t e n van een v a k a n t i e r e i s v e r d i e n e n . Dit gegeven i m p l i
-c e e r t tevens dat het aanbod in de p e r i o d e half j u n i - half juli het g r o o t s t i s . Aangenomen is dat van half juni - half juli en van half j u l i - s e p t e m b e r p e r halve m a a n d twintig k e e r r e s p . t i e n k e e r zoveel l o s s e a r b e i d kan w o r d e n a a n g e t r o k k e n a l s in de o v e r i g e h a l f m a a n d e
-l i j k s e p e r i o d e n van het j a a r .
Met de opzet v a n de m o d e l l e n i s g e t r a c h t het bedrijf s g e b e u r e n in de p r a k t i j k van het r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d w e e r t e geven. Alleen h e t j a a r l i j k s a a n t a l a r b e i d s u r e n van de o n d e r n e m e r is m e e s t a l v e e l h o g e r d a n h i e r i s a a n g e n o m e n . Bij een gezonde opzet v a n een g r o e n t e t e e l t -bedrijf, dient evenwel te w o r d e n uitgegaan van w e r k t i j d e n zoals die thans a l g e m e e n gebruikelijk zijn.
De m o d e l l e n zijn d o o r g e r e k e n d op b a s i s v a n het huidige l o o n k o s -tenniveau van ƒ 1 O/uur voor geoefende en ƒ 6 / u u r voor ongeoefende l o s s e a r b e i d (modellen 1) m e t als a l t e r n a t i e f een verhoogd l o o n k o s -t e n p e i l v a n r e s p . ƒ 1 3 , 50 en ƒ 8 / u u r (modellen 2).
C u l t u u r t e c h n i s c h e p r o d u k t i e - o m s t a n d i g h e d e n De ongunstige c u l t u u r t e c h n i s c h e p r o d u k t i e - o m s t a n d i g h e d e n in het gebied v o r m e n thans voor een a a n t a l p o t e n t i ë l e b e d r i j v e n e e n b e -l e m m e r i n g een g e s p e c i a -l i s e e r d bedrijf m e t g r o e n t e n en k -l e i n fruit op te z e t t e n . E e n m o d e r n e b e d r i j f s v o e r i n g i s vaak niet mogelijk door de v e r s n i p p e r d e ligging van de c u l t u u r g r o n d , t e r w i j l bovendien in een groot deel van het gebied de o n t w a t e r i n g s t o e s t a n d v e r r e van i d e a a l i s ( C D . , 1971). In het a l g e m e e n kan w o r d e n g e s t e l d dat de v e r k a v e l i n g s -t o e s -t a n d van de b e d r i j v e n op de zandgronden onguns-tiger is dan op de k l e i g r o n d e n van het gebied. Alhoewel gemiddeld r u i m 30% van de c u l t u u r g r o n d r o n d o m de bedrijfsgebouwen is gelegen b e d r a a g t de g e m i d d e l d e b e d r i j f s k a v e l a f s t a n d voor de b e d r i j v e n r o n d o m de d o r p s k e r n e n Hoeven en Oudenbosch c a . 2 2, 5 k m . D e z e b e d r i j v e n h e b -ben gemiddeld r u i m 3 b e d r i j f s k a v e l s m e t een gemiddelde oppervlakte v a n 1, 6 h a . P e r bedrijf k o m e n bovendien afwijkingen voor in k w a l i t e i t en geschiktheid van de c u l t u u r g r o n d , m e e s t a l e e n gevolg van v e r s c h i l -len in ontwater ing s to e s tand. Het i s j u i s t op de zandgronden van h e t
gebied w a a r de overwegend k l e i n e r e gemengde b e d r i j v e n w o r d e n a a n -getroffen; b e d r i j v e n w a a r v o o r een ontwikkeling in de t o e k o m s t in de r i c h t i n g van de g r o e n t e t e e l t in de volle grond mogelijkheden kan b i e -d e n .
T e c h n i s c h lijkt het mogelijk bij u i t v o e r i n g van een r u i l v e r k a -veling in het gebied de c u l t u u r t e c h n i s c h e p r o d u k t i e - o m s t a n d i g h e d e n aanzienlijk te v e r b e t e r e n . H i e r b i j kan voor de stichting van b e d r i j v e n m e t g r o e n t e t e e l t in de volle grond aandacht w o r d e n b e s t e e d aan de
s i t u e r i n g , i n r i c h t i n g en v o r m van de k a v e l s a l s m e d e aan een goede w a t e r v o o r z i e n i n g . In het gebied zijn h i e r v o o r v o o r a l na e e n v e r b e t e -r i n g van de o n t w a t e -r i n g s t o e s t a n d -r u i m e mogelijkheden a a n w e z i g . Bij de opzet van het begintableau is d a a r o m voor alle m o d e l l e n uitgegaan van optimale p r o d u k t i e o m s t a n d i g h e d e n in de nieuwe s i t u a t i e , h e t geen inhoudt een c o n c e n t r a t i e van voor g r o e n t e t e e l t g e s c h i k t e c u l t u u r g r o n d in één kavel m e t een o p t i m a l e v o r m en i n r i c h t i n g en g e -s i t u e e r d r o n d o m het bedrijf-sgebouw.
G e w a s s e n k e u z e
Voor de s a m e n s t e l l i n g van het t e e l t p l a n van een bedrijf m e t g r o e n t e n en klein fruit kan een keuze w o r d e n gemaakt uit een groot a a n t a l g e w a s s e n . Voor vrijwel i e d e r gewas w o r d e n in de p r a k t i j k b o -vendien v e r s c h i l l e n d e t e e l t w i j z e n t o e g e p a s t , v o o r a l d o o r d a t v a r i a t i e s mogelijk zijn in de k e u z e van de z a a i - c . q . planttijd en het t i j d s t i p van de o o g s t . E e n a a n t a l t e e l t e n welke in de p r o g r a m m e r i n g e n t e r keuze kunnen w o r d e n gesteld, leggen s l e c h t s g e d u r e n d e een k o r t e tijd b e s l a g op de grond. M e e r d e r e t e e l t e n binnen een k a l e n d e r j a a r zijn h i e r d o o r mogelijk op één p e r c e e l . In de p r a k t i j k komt het zelfs voor dat e r 3 à 4 k e e r p e r j a a r w o r d t geoogst van hetzelfde stuk grond.
Bij de opstelling van het begintableau v r a g e n deze v ó ó r - en n à t e e l t e n b i j z o n d e r e aandacht om een o p t i m a a l gebruik van de c u l -t u u r g r o n d -t e v e r k r i j g e n . In p r i n c i p e zijn voor de oplossing van di-t p r o b l e e m twee mogelijkheden aan te geven. Te denken valt in de e e r s t e p l a a t s aan de mogelijkheid de t e e l t c o m b i n a t i e s als e e n a p a r t e aktiviteit in het begintableau op te n e m e n (Kostelijk en Neefjes, 1970; Van O o s t r o m , 1969)- E r zal dan e c h t e r een k e u z e m o e t e n w o r d e n gemaakt uit de vele t e e l t c o m b i n a t i e s die in p r i n c i p e mogelijk zijn, om de omvang van het begintableau binnen de p e r k e n te houden. De v o o r s e l e c t i e , welke mogelijk op b a s i s van r e n t a b i l i t e i t s n o r m e n zou kunnen w o r d e n u i t g e v o e r d , kan e c h t e r tot gevolg hebben dat geen op-t i m a a l b e d r i j f s r e s u l op-t a a op-t wordop-t b e p a a l d .
B e t e r lijkt het d a a r o m de g e w a s s e n p e r t e e l t w i j z e als a p a r t e g e w a s -aktiviteit op te n e m e n in het b e g i n t a b l e a u . Door p e r gewas-aktiviteit een koppeling te m a k e n m e t de betreffende o n d e r s c h e i d e n p e r i o d e n
w a a r i n het gewas b e s l a g legt op de grond, w o r d e n mogelijke teelt -c o m b i n a t i e s a u t o m a t i s -c h b e p a a l d . Bij de gevolgde m e t h o d e i s het in t e g e n s t e l l i n g tot de opname in het begintableau van de t e e l t c o m b i n a -tie als a p a r t e g e w a s a k t i v i t e i t , onmogelijk de a r b e i d s b e h o e f t e en de k o s t e n van de j a a r l i j k s e b a s i s b e m e s t i n g en g r o n d b e w e r k i n g in het v o o r j a a r van te v o r e n toe te r e k e n e n aan de gewas c o m b i n a t i e . D a a r deze p e r h e c t a r e c u l t u u r g r o n d evenwel constant zijn kunnen de k o s t e n van deze w e r k z a a m h e d e n , zonder dat het e i n d r e s u l t a a t wordt b e -invloed, onder de p o s t a l g e m e n e b e d r i j f s k o s t e n w o r d e n opgenomen. In de b e r e k e n i n g e n i s a a n g e n o m e n dat deze w e r k z a a m h e d e n in loon-w e r k loon-w o r d e n u i t g e v o e r d .
In o v e r l e g m e t het C o n s u l e n t s c h a p voor de Tuinbouw zijn in het b e -gintableau vrijwel alle t e e l t e n opgenomen, welke v o o r a l op de zand-gronden in het gebied t e c h n i s c h goed mogelijk zijn. Het betreft h i e r 162 t e e l t v a r i a t i e s van een twintigtal a r b e i d s i n t e n s i e v e g r o e n t e - en klein f r u i t g e w a s s e n (bijlage I ) . D e z e g e w a s s e n w o r d e n thans r e e d s a a n g e v o e r d op de veilingen van Oudenbosch en/of B r e d a , zodat ze in de s t r e e k niet onbekend zijn. Van de opgenomen t e e l t e n zijn e r een twintigtal g e r i c h t op een b e s t e m m i n g van de p r o d u k t e n voor de c o n s e r v e n i n d u s t r i e . Het gaat h i e r b i j om a r b e i d s i n t e n s i e v e t e e l t m e -thoden van zes g r o e n t e - en klein f r u i t g e w a s s e n , w a a r v a n de afzet al of niet op c o n t r a c t b a s i s via de veiling v e r l o o p t .
De opgenomen g e w a s a k t i v i t e i t e n v e r t e g e n w o o r d i g e n rond 74% van de totale p r o d u k t i e w a a r d e aan v o l l e g r o n d s g r o e n t e n en klein fruit in N e d e r l a n d .
K o s t e n , o p b r e n g s t e n e n a r b e i d s b e h o e f t e
A l g e m e e n
In bijlage I i s een o v e r z i c h t gegeven van de o n d e r s c h e i d e n g e -w a s a k t i v i t e i t e n , -w a a r i n t e v e n s de r e s u l t a t e n zijn s a m e n g e v a t van de b e g r o t i n g e n van k o s t e n en o p b r e n g s t e n a l s m e d e van de bepaling van de a r b e i d s b e h o e f t e van de v e r s c h i l l e n d e t e e l t e n . In het a l g e m e e n kan w o r d e n g e s t e l d dat bij de opstelling van de t e e l t b e g r o t i n g e n g e b r u i k is g e m a a k t van l i t e r a t u u r g e g e v e n s w a a r o n d e r de r e e k s t e e l t
-b e s c h r i j v i n g e n van het C o n s u l e n t s c h a p in A l g e m e n e D i e n s t voor de G r o e n t e t e e l t in de vollegrond in N e d e r l a n d , de o p b r e n g s t en p r i j s -s t a t i -s t i e k e n van het P r o d u k t -s c h a p voor G r o e n t e n en F r u i t , de -s e r i e Tuinbouwcijfers van het C e n t r a a l B u r e a u voor de S t a t i s t i e k en het L a n d b o u w - E c o n o m i s c h Instituut, de j a a r v e r s l a g e n van de veilingen B r e d a en Oudenbosch en de p r o d u k t e n n o t a ' s van het C e n t r a a l B u r e a u van Tuinbouwveilingen in N e d e r l a n d . Deze gegevens zijn m e t a a n -vullende i n f o r m a t i e van de veilingen, l o o n w e r k e r s , landbouwcoöpe-r a t i e s en plantenkweekbedlandbouwcoöpe-rijven in de s t landbouwcoöpe-r e e k , in o v e landbouwcoöpe-r l e g m e t het C o n s u l e n t s c h a p voor de Tuinbouw, a a n g e p a s t a a n de v i g e r e n d e o m standigheden in het r u i l v e r k a v e l i n g s g e b i e d . H i e r b i j i s evenwel u i t -gegaan van optimale c u l t u u r t e c h n i s c h e p r o d u k t i e - o m s t a n d i g h e d e n .
O p b r e n g s t e n
De fysieke o p b r e n g s t e n zijn voor enkele t e e l t e n g e t o e t s t aan de r e s u l t a t e n welke zijn v e r k r e g e n op de proeftuin in B r e d a . O v e r i g e n s kunnen deze o p b r e n g s t e n p e r o p p e r v l a k t e - e e n h e i d j a a r l i j k s s t e r k v a r i ë r e n als gevolg van v e r s c h i l l e n in w e e r s o m s t a n d i g h e d e n . De
op-genomen w a a r d e n in bijlage I m o e t e n dan ook a l s gemiddelde opbreng-s t e n w o r d e n beopbreng-schouwd van goed uitgeoefende t e e l t e n op deopbreng-skundig geleide b e d r i j v e n .
De geldelijke o p b r e n g s t e n p e r o p p e r v l a k t e - e e n h e i d zijn afhankelijk van de fysieke o p b r e n g s t e n en van het p r i j s v e r l o o p van de P r o -dukten. P e r eenheid van produkt s c h o m m e l e n de p r i j z e n niet a l l e e n van j a a r tot j a a r , m a a r ook p e r a a n v o e r p e r i o d e . Uitgegaan is van de gemiddeld in 1972-1975 p e r half m a a n d e l i j k s e p e r i o d e behaalde p r i j z e n op de veilingen B r e d a en Oudenbosch. A a n n e m e n d e dat de b e d r i j v e n gebruik m a k e n van de zogenaamde ' l a n d b o u w r e g e l i n g ' , zijn de aldus p e r o p p e r v l a k t e - e e n h e i d b e r e k e n d e g e l d o p b r e n g s t e n verhoogd m e t een B. T. W. - c o m p e n s a t i e van 4, 44% en v e r m i n d e r d m e t eenzelfde p e r c e n t a g e van de a f z e t k o s t e n .
Saldobepaling
Als c r i t e r i u m voor de verhouding van k o s t e n en o p b r e n g s t e n zijn in het begintableau z o a l s gebruikelijk de s a l d i p e r o p p e r v l a k t e
-eenheid van de o n d e r s c h e i d e n g e w a s a k t i v i t e i t e n opgenomen. Onder het saldo wordt de g e l d o p b r e n g s t van de betreffende t e e l t v e r s t a a n v e r m i n d e r d m e t de d i r e k t aan deze t e e l t toe te r e k e n e n t e e l t - en afzetkosten. De t e e l t en afzetkosten hebben b e t r e k k i n g op de u i t g a ven voor z a a i z a a d of planten, k u n s t m e s t , b e s t r i j d i n g s m i d d e l e n , l o o n -w e r k , fusthuur, v e r p a k k i n g , v e i l i n g t r a n s p o r t , v e i l i n g p r o v i s i e , e n z . Ook de j a a r k o s t e n van d u u r z a m e p r o d u k t i e m i d d e l e n die noodzakelijk zijn voor de uitoefening van een b e p a a l d e t e e l t , zijn h i e r b i j i n b e g r e p e n . Bij de b e r e k e n i n g e n zijn de j a a r l i j k s e r e n t e k o s t e n g e s t e l d op 10% van het gemiddeld g e ï n v e s t e e r d v e r m o g e n . Als v o o r b e e l d e n h i e r v a n kunnen de j a a r k o s t e n van de i n v e s t e r i n g in een b e s s e n en f r a m b o z e n aanplant en de j a a r k o s t e n van palen en d r a a d bij de t e e l t van a u g u r -ken, r i j s p e u l e n en stokbonen w o r d e n g e n o e m d . T e v e n s zijn h i e r b i j g e r e k e n d de k o s t e n van een o o g s t en s o r t e e r m a c h i n e voor r e s p e c -tievelijk de t e e l t van w a s p e e n en s p r u i t e n . V e r o n d e r s t e l d i s dat deze van een w e r k t u i g e n c o ö p e r a t i e kunnen w o r d e n gehuurd of dat de m a chines door een g r o e p van t u i n d e r s g e m e e n s c h a p p e l i j k w o r d e n a a n -geschaft,zodat r e k e n i n g houdend m e t de c a p a c i t e i t , t o e p a s s i n g van een t a r i e f p e r o p p e r v l a k t e - e e n h e i d mogelijk i s .
Bij de opstelling van de k o s t e n b e g r o t i n g e n is aangenomen dat voor alle betreffende g e w a s a k t i v i t e i t e n het p l a n t m a t e r i a a l w o r d t a a n -gekocht. Dit geldt ook voor de voor het f o r c e r e n van witlof benodigde w o r t e l e n . H i e r b i j w o r d t afgeweken van de in de s t r e e k gebruikelijke w e r k w i j z e .
Voorts is v e r o n d e r s t e l d dat h e t t r a n s p o r t van de p r o d u k t e n van h e t bedrijf n a a r de veiling g e b e u r t in l o o n w e r k . H i e r v o o r zijn twee t a r i e v e n o n d e r s c h e i d e n te weten ƒ 0, 25 p e r k i s t voor g r o t e k i s t e n z o -als bloemkoolbakken, a u g u r k e n k i s t e n , k o o l k r a t t e n en ƒ 0 , 1 2 p e r k i s t voor k l e i n e r fust z o a l s bakjes voor a a r d b e i e n , f r a m b o z e n en b e s s e n . In de t a r i e v e n is het b r e n g e n van lege e m b a l l a g e op het bedrijf in-b e g r e p e n .
Voor wat betreft het niveau van de in te c a l c u l e r e n v e i l i n g p r o -v i s i e is e n e r z i j d s r e k e n i n g gehouden m e t het feit of het een al of niet op c o n t r a c t b a s i s geteeld produkt betreft en a n d e r z i j d s m e t een j a a r -l i j k s e r e s t i t u t i e door bijschrijving op de -l e d e n r e k e n i n g . G e r e k e n d i s m e t een n e t t o - v e i l i n g p e r c e n t a g e van 4, 5% voor niet op c o n t r a c t
g e t e e l d e p r o d u k t e n en van 3, 5% voor de c o n t r a c t t e e l t e n .
In de k o s t e n b e r e k e n i n g e n zijn geen p r e m i e s voor af t e s l u i t e n h a g e l v e r z e k e r i n g e n opgenomen, gezien het feit dat dit in de p r a k t i j k van d e r g e l i j k e b e d r i j v e n v r i j w e l niet m e e r w o r d t gedaan. Deze r i s i c o ' s worden dus door de b e d r i j v e n in dit gebied zelf g e
-d r a g e n .
Ook de r e n t e van het omlopend k a p i t a a l en het v a r i a b e l e d e e l van de i n t e r n e t r a n s p o r t k o s t e n kunnen na u i t v o e r i g e b e r e k e n i n g e n in p r i n c i p e aan de betreffende t e e l t e n w o r d e n t o e g e r e k e n d . G e z i e n e c h t e r de g e r i n g e v e r s c h i l l e n p e r o p p e r v l a k t e e e n h e i d t u s s e n de g e w a s -aktiviteiten onderling en hun r e l a t i e f g e r i n g e b e t e k e n i s zijn deze k o s t e n eenvoudigheidshalve opgenomen onder de a l g e m e n e b e d r i j f s -k o s t e n .
Arbeidsbehoefte
Uit bijlage I b l i j k t de a r b e i d s b e h o e f t e van de v e r s c h i l l e n d e g e -w a s aktiviteiten te v a r i ë r e n van 200 - 3700 u r e n / h a . De gegeven w a a r d e n hebben b e t r e k k i n g op het gebruik van een 4 - w i e l i g e t r e k k e r m e t b i j b e h o r e n d e w e r k t u i g e n . V e r o n d e r s t e l d is dat de te v e r r i c h t e n t e e l t - en o o g s t w e r k z a a m h e d e n voor zover mogelijk g e m e c h a n i s e e r d w o r d e n u i t g e v o e r d . De opkweek van planten en de uit te v o e r e n w e r k
z a a m h e d e n in loonwerk zijn in de opstelling buiten beschouwing g e -b l e v e n . Met de tijd die -benodigd i s voor a l g e m e e n w e r k en die welke v e r l o r e n gaat door a a n en a f l o o p v e r l i e z e n , s t o r i n g e n en p e r s o o n -lijke v e r z o r g i n g is bij de bepaling van de a r b e i d s b e h o e f t e r e e d s r e k e n i n g gehouden door een v e r h o g i n g van de netto voor de t e e l t e n b e n o d i g d e a r b e i d m e t 17%.
Voor enkele veelal a r b e i d s i n t e n s i e v e t e e l t e n wordt in de p r a k t i j k gebruik gemaakt van l o s s e ongeoefende a r b e i d s k r a c h t e n . Hier is a a n g e n o m e n dat a a n t r e k k e n van d e r g e l i j k e a r b e i d mogelijk is voor de oogst van a a r d b e i e n , f r a m b o z e n , r o d e b e s s e n , a u g u r k e n , bonen en p e u l e n . Een deel van de o o g s t a r b e i d van deze g e w a s s e n b e s t a a t e c h t e r uit toezichthoudende en o r g a n i s a t o r i s c h e w e r k z a a m h e d e n , w a a r v o o r de inzet van geoefende a r b e i d noodzakelijk i s .
d e b e s c h i k b a r e eigen a r b e i d w o r d t verbruikt alvorens l o s s e arbeid w o r d t a a n g e t r o k k e n . T i j d v e r l i e z e n v e r o o r z a a k t door o n w e r k b a a r w e e r zijn in het a r b e i d s a a n b o d van de o n d e r n e m e r verwerkt. Voor de l o s s e a r b e i d s k r a c h t e n i s o v e r e e n k o m s t i g de p r a k t i j k aangenomen dat ze n a a r huis gaan.
V r u c h t w i s s e l i n g
De t e r k e u z e g e s t e l d e gewas aktiviteiten zijn gebonden aan v r u c h t -w i s s e l i n g s v o o r -w a a r d e n , -w a a r v a n de e i s e n op een v r u c h t -w i s s e l i n g s r i j in het begintableau zijn opgenomen. De g e s t e l d e e i s e n hebben voor e e n a a n t a l g e w a s s e n b e t r e k k i n g op t e e l t - t e c h n i s c h e b e p e r k i n g e n . Zo m o g e n a a r d b e i e n , peen en b l e e k s e l d e r i j s l e c h t s één k e e r p e r 3 j a a r op hetzelfde p e r c e e l w o r d e n g e t e e l d . De o p p e r v l a k t e b e t e e l d m e t augurken of kool m a g zelfs niet m e e r dan 25% van de t o t a l e b e d r i j f s -oppervlakte i n n e m e n . Voor de weeuwenteelt van bloemkool i s dit p e r c e n t a g e e c h t e r g e s t e l d op 50 evenals voor de t e e l t e n van b e s s e n , f r a m b o z e n , p r e i , peulen en bonen. Voor de o v e r i g e g e w a s s e n zijn b e p e r k i n g e n i n g e v o e r d om een mogelijk te eenzijdig t e e l t p l a n te v o o r k o m e n . Met n a m e is v e r o n d e r s t e l d dat t e e l t e n van r e s p e c t i e -velijk s l a , s p i n a z i e , andijvie en r a d i j s qua o p p e r v l a k t e elk niet m e e r dan 50% van de b e d r i j f s g r o o t t e m o g e n b e s l a a n , ook al betreft dit m e e r d e r e t e e l t e n van eenzelfde gewas binnen hetzelfde j a a r op hetzelfde p e r c e e l . De a r e a a l b e p e r k i n g e n van de o n d e r s c h e i d e n t e e l -t e n zijn in he-t begin-tableau gekoppeld aan de kolom w a a r i n de k o s -t e n van de grond zijn o p g e v o e r d .
K o s t e n c u l t u u r g r o n d
Hoewel de o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d p e r bedrijf niet a l s l i m i t e r e n d e factor is beschouwd, zijn wel de j a a r l i j k s e k o s t e n voor het g e -b r u i k van de c u l t u u r g r o n d p e r o p p e r v l a k t e - e e n h e i d in het -beginta-bleau opgenomen. De k o s t e n voor h e t a a n t r e k k e n van één h e c t a r e c u l t u u r -grond zijn op b a s i s van e i g e n a a r s l a s t e n v a s t g e s t e l d op ƒ 800 p e r j a a r .
Door de opname van de kolom g r o n d k o s t e n zal in de uit te v o e r e n b e r e k e n i n g e n a u t o m a t i s c h een i n t e n s i e v e r grondgebruik w o r d e n b e -v o r d e r d , hetgeen tot uiting komt in de te -v o r m e n t e e l t c o m b i n a t i e s .
E e n s o o r t g e l i j k a s p e c t w o r d t aangetroffen bij het f o r c e r e n van witlof. In de p r a k t i j k wordt witlof g e t r o k k e n in de p e r i o d e a u g u s t u s tot half m e i . Afhankelijk van de oogstdatum d u u r t één witloftrek 4 5 weken. M e e r d e r e t r e k k e n in éénzelfde r u i m t e zijn dus m o g e -lijk. De j a a r k o s t e n van een witlofschuur zijn dientengevolge p e r t r e k afhankelijk van het a a n t a l k e r e n dat witlof w o r d t g e f o r c e e r d . In h e t begintableau zijn d a a r o m de p e r i o d e n w a a r i n de witloftrekken b e s l a g leggen op de t r e k r u i m t e gekoppeld aan de j a a r k o s t e n p e r o p p e r v l a k t e -eenheid van de w i t l o f s c h u u r . E e n o p t i m a a l gebruik van de t r e k r u i m t e
2 w o r d t h i e r d o o r mogelijk g e m a a k t . Als o p p e r v l a k t e - e e n h e i d i s 400 m t r e k r u i m t e gekozen, zijnde de o p p e r v l a k t e die benodigd i s voor de t r e k van één h e c t a r e witlofwortelen.
ALGEMENE BEDRIJFSKOSTEN
Voor de bepaling van het a r b e i d s i n k o m e n van de o n d e r n e m e r zal het totale b e r e k e n d e b e d r i j f s s a l d o nog v e r m i n d e r d m o e t e n w o r d e n m e t de a l g e m e n e b e d r i j f s k o s t e n . Deze o m v a t t e n de niet r e c h t s t r e e k s aan de t e e l t e n t o e g e r e k e n d e j a a r k o s t e n van d u u r z a m e p r o d u k t i e m i d delen, de l o o n w e r k k o s t e n voor de b a s i s b e m e s t i n g en g r o n d b e w e r -king, a l g e m e n e b e d r i j f s u i t g a v e n en de k o s t e n van i n t e r n t r a n s p o r t en omlopend b e d r i j f s k a p i t a a l . K o s t e n d u u r z a m e p r o d u k t i e m i d d e l e n De k o s t e n van de d u u r z a m e p r o d u k t i e m i d d e l e n betreffen de k o s ten van r e n t e en a f s c h r i j v i n g van het g e ï n v e s t e e r d e v e r m o g e n , a l s -m e d e de j a a r l i j k s e uitgaven voor onderhoud. In tabel 2 is h i e r v a n een o v e r z i c h t gegeven, w a a r b i j als r e n t e k o s t e n 10% van het g e m i d -deld g e ï n v e s t e e r d v e r m o g e n i s i n g e c a l c u l e e r d .
Tabel 2. Investering en jaarkosten van duurzame produktiemiddelen voor een vollegronds groenteteeltbedrijf
Produktiemiddel Schuur Beregeningslnstallatle Trekkracht + transportmiddel Freea Cambridge + eg Plantmachlne Precisie saaimachine Lichter Cyelomaaier Pendel atrooier Opbouwapuit Klein gereedschap Totaal Investering gld/bedrijf 10 000 4 000 15 000 2 500 2 000 3 000 1 000 500 2 000 2 000 4 000 2 000 48 000 vermeerderd met gld/ha cultuurgr. 2 500 1 500 1 000 -• -• -250 5 250 Koeten rente, gld/bedr.jr 1 000 720 2 250 375 300 450 150 75 360 300 600 500 7 080 afschrijving, onderhoud vermeerderd met gld/ha cultuurgr. 250 270 150 • -60 730
Getracht is de kosten globaal te splitsen in een vast bedrag per bedrijf en per oppervlakte-eenheid . Voor een bedrijf van 5 ha be-draagt het investeringsniveau derhalve rond ƒ 75 000, waarbij de jaarlijkse lasten op ƒ 10 730 kunnen worden gesteld. Bedacht dient
evenwel te worden dat geen investeringen voor grond zijn opgenomen. De kosten hiervan zijn zoals reeds vermeld, in het begintableau op-genomen.
O v e r i g e b e d r i j f s k o s t e n
Hiertoe zijn in de eerste plaats gerekend de bedrijfsuitgaven voor onder m e e r verlichting, bijverwarming, telefoon, administra-tie, contributies, abonnementen op vakbladen, heffingen, verzeke-ringen, bezoekkosten van vergaderingen en veiling en kosten voor grondonderzoek. Een globale berekening wijst uit dat per bedrijf hiervoor jaarlijks ƒ 2000 moet worden begroot, v e r m e e r d e r d met ƒ 500 per ha cultuurgrond.
de b a s i s b e m e s t i n g en - gr ondb ewer king is geweest een o r g a n i s c h e b e m e s t i n g van 30 ton drijf m e s t p e r 2 j a a r en het e v e n e e n s e e n m a a l p e r 2 j a a r ploegen van het l a n d . De b e m e s t i n g s k o s t e n b e d r a g e n p e r h e c t a r e c u l t u u r g r o n d inclusief a a n v o e r en v e r s p r e i d e n r o n d ƒ 250, de p l o e g k o s t e n ƒ 50. P e r j a a r r e s u l t e e r t dit in een totale bedrijf s u i t -gave van ƒ 150 p e r ha c u l t u u r g r o n d .
De i n t e r n e t r a n s p o r t k o s t e n o m v a t t e n de v a r i a b e l e k o s t e n van het gebruik van de t r e k k e r voor t e e l t - en o o g s t w e r k z a a m h e d e n . De j a a r l i j k s e l a s t e n voor dit t r a n s p o r t over de kavel zijn b e g r o o t op ƒ 200 p e r ha b e t e e l d e o p p e r v l a k t e bij e e n uitgavenniveau van ƒ 2 p e r t r e k k e r u u r en een gemiddeld aantal t r e k k e r u r e n van 100 p e r ha g e w a s . T e n s l o t t e m o e t e n de r e n t e k o s t e n van het omlopend b e d r i j f s k a p i t a a l w o r d e n v e r r e k e n d . Het gemiddeld omlopend b e d r i j f s -k a p i t a a l -kan w o r d e n g e s t e l d op 10% van de b r u t o - v e i l i n g o p b r e n g s t . Bij een r e n t e p e r c e n t a g e van 10% b e d r a g e n de k o s t e n h i e r v a n d e r -halve 1% van de b r u t o - v e i l i n g o p b r e n g s t p e r j a a r .
R e s u m e r e n d kan w o r d e n g e c o n c l u d e e r d dat t e r bepaling van het a r b e i d s i n k o m e n van de o n d e r n e m e r het b e r e k e n d e b e d r i j f s s a l d o v e r -m i n d e r d dient te w o r d e n -m e t a c h t e r e e n v o l g e n s ƒ 9080 p e r bedrijf, ƒ 1380 p e r ha c u l t u u r g r o n d , ƒ 200 p e r ha b e t e e l d e o p p e r v l a k t e en 1% van de b r u t o - v e i l i n g o p b r e n g s t . De a l g e m e n e b e d r i j f s k o s t e n , ook
die welke e v e n r e d i g zijn m e t de o p p e r v l a k t e , zijn dus niet in het b e -gintableau opgenomen. D o o r r e k e n i n g van e e n a a n t a l m o d e l l e n w a a r b i j de a l g e m e n e b e d r i j f s k o s t e n p e r o p p e r v l a k t e - e e n h e i d wel zijn i n g e v o e r d , geeft een r e s u l t a a t dat nauwelijks afwijkt van de h i e r n a v e r m e l d e u i t -k o m s t e n van de p r o g r a m m e r i n g e n .
RESULTATEN VAN DE PROGRAMMERINGEN
Op b a s i s van de h i e r v o o r b e s c h r e v e n uitgangspunten zijn m e t behulp van l i n e a i r e p r o g r a m m e r i n g de bedrijfsplannen b e r e k e n d van de o n d e r s c h e i d e n b e d r i j f s m o d e l l e n . H i e r b i j is een eindtableau v e r k r e g e n w a a r u i t n a a s t het o p t i m a l e t e e l t p l a n ook de benodigde o p p e r vlakte land, het a r b e i d s v e r b r u i k a l s m e d e het b e d r i j f s s a l d o kan w o r -den afgelezen. Van dit eindtableau u i t g e b r e i d m e t enkele afgeleide b e d r i j f s k e n m e r k e n w o r d t in bijlage II een s a m e n v a t t i n g gegeven, w a a r v a n op de b e t e k e n i s n a d e r zal w o r d e n ingegaan.
T e e l t p l a n
Bij een beschouwing van de b e r e k e n d e t e e l t p l a n n e n dient vooraf duidelijk te w o r d e n gesteld dat deze het hoogste b e d r i j f s r e s u l t a a t o p l e v e r e n bij de a a n g e n o m e n u i t g a n g s p u n t e n . In de p r a k t i j k z a l e c h t e r n a a s t het behalen van een zo hoog mogelijk i n k o m e n ook de g e -a -a r d h e i d en de p e r s o o n l i j k e v o o r k e u r v-an de t u i n d e r s v-an invloed zijn op de g e w a s s e n k e u z e . In dit geval i s voor het b e r e i k e n van e e n o v e r e e n k o m s t i g i n k o m e n s n i v e a u u i t e r a a r d een wijziging in de v e r o n -d e r s t e l -d e uitgangspunten noo-dzakelijk. De b e r e k e n -d e p l a n n e n m o e t e n dan ook niet a l s een s t a r gegeven w o r d e n b e z i e n , m a a r m e e r a l s een i n d i c a t i e voor wat betreft de mogelijkheden van h e t b e d r i j f s t y p e .
B e d r i j f s t y p e zonder l o s s e a r b e i d
Voor het bedrijf zonder l o s s e a r b e i d blijken 20 t e e l t v a r i a t i e s van zeven g e w a s s e n in het t e e l t p l a n te zijn opgenomen. H i e r v a n n e m e n m e t n a m e de t e e l t e n van bloemkool, s p i n a z i e en w a s - en w i n t e r p e e n een s t e r k e p o s i t i e in. Voldoende r u i m t e i s d a a r n a a s t ook aanwezig voor enkele s l a t e e l t e n en de individueel g e m e c h a n i s e e r d e t e e l t van s p r u i t e n . K e n m e r k e n d is dat voor dit type bedrijf de t e e l t van s t e r k a r b e i d s i n t e n s i e v e g e w a s s e n niet in a a n m e r k i n g k o m t .
B e d r i j f s t y p e m e t l o s s e a r b e i d
Bij de m o d e l l e n w a a r b i j a a n t r e k k e n van l o s s e a r b e i d mogelijk i s , w o r d e n wel a r b e i d s i n t e n s i e v e g e w a s s e n opgenomen. V o o r a l de t e e l t e n van a a r d b e i e n m e t gekoeld p l a n t m a t e r i a a l a l s m e d e een a r -b e i d s i n t e n s i e f gewas als r i j s p e u l e n -blijken voor deze -b e d r i j v e n goede p e r s p e c t i e v e n te b i e d e n . O v e r i g e n s zijn ook h i e r de v e r s c h i l l e n d e t e e l t e n van bloemkool, s p i n a z i e , w a s - en w i n t e r p e e n en sla bijzon-d e r b e l a n g r i j k . De t e e l t van s p r u i t e n en p r e i vallen evenwel bij bijzon-d e z e b e d r i j f s v o r m af. Onder de huidige o m s t a n d i g h e d e n blijken de t e e l t van r o d e b e s s e n en in m i n d e r e m a t e eveneens enkele t e e l t e n van s t a m s l a b o n e n voor de d i r e c t e c o n s u m p t i e nog lonend te zijn. Bij o v e r i g e n s gelijkblijvende o m s t a n d i g h e d e n zijn deze g e w a s s e n bij een verhoging van de kosten voor l o s s e a r b e i d e c h t e r al snel m i n d e r a a n t r e k k e l i j k .
De m o d e l l e n onderling v e r t o n e n , m e t u i t z o n d e r i n g v a n de h i e r voor b e s c h r e v e n afwijkingen, voor wat betreft de ontwikkelde a k t i v i t e i t e n geen grote v e r s c h i l l e n . Globaal kan w o r d e n g e s t e l d dat de o p p e r v l a k t e w a s en w i n t e r p e e n t o e n e e m t n a a r m a t e de v a s t e a r b e i d s b e z e t t i n g g r o t e r i s en afneemt n a a r m a t e m e e r l o s s e a r b e i d t e r b e
-schikking s t a a t . Voor bloemkool, s l a en s p i n a z i e valt e v e n e e n s een v e r g r o t i n g van het a r e a a l te c o n s t a t e r e n bij een g r o t e r aanbod van
eigen a r b e i d . De omvang van de b e s c h i k b a r e hoeveelheid l o s s e a r beid heeft h i e r o p nauwelijks of geen invloed. D a a r e n t e g e n is het a a n -bod van l o s s e a r b e i d s t e r k bepalend voor de g r o o t t e v a n h e t a r e a a l peulen en a a r d b e i e n . Voor a a r d b e i e n is dit v o o r a l het geval bij de b e d r i j v e n m e t een v a s t e a r b e i d s b e z e t t i n g van m e e r dan één m a n . Van b e t e k e n i s i s h i e r b i j ongetwijfeld h e t feit dat voldoende geoefende a r b e i d tijdens de o o g s t w e r k z a a m h e d e n b e s c h i k b a a r m o e t zijn voor toezichthoudende en o r g a n i s a t o r i s c h e taken. Ook de u i t g e b r e i d e v o o r -b e r e i d e n d e w e r k z a a m h e d e n voor de koeling van het p l a n t m a t e r i a a l in de p e r i o d e d e c e m b e r / j a n u a r i is in dit v e r b a n d van b e l a n g .
K o s t e n l o s s e a r b e i d
E e n g r o t e r e v r a a g n a a r l o s s e a r b e i d s k r a c h t e n zal w e l l i c h t g e -p a a r d kunnen gaan m e t een verhoging van de v e r g o e d i n g voor dit
s o o r t a r b e i d . O v e r i g e n s zullen d e z e k o s t e n ook in de t o e k o m s t blijven stijgen a l s gevolg van te r e a l i s e r e n a l g e m e n e l o o n s v e r h o g i n g e n . B l i j -ven de o v e r i g e v o o r w a a r d e n e-venwel constant dan komt een stijging van het kostenniveau voor aan te t r e k k e n l o s s e a r b e i d in het t e e l t -plan tot uiting door een t o e n a m e van het a r e a a l b l o e m k o o l , s p i n a z i e en w a s p e e n en een afname van de o p p e r v l a k t e aan s t a m s l a b o n e n , r o d e b e s s e n en d o o r d r a g e r s t e e l t van a a r d b e i e n . Kennelijk is het a a n t r e k k e l i j k e r de v r i j k o m e n d e eigen a r b e i d bij deze l a a t s t e t e e l t e n aan te wenden voor m i n d e r a r b e i d s i n t e n s i e v e g e w a s s e n dan het a a n -t r e k k e n van d u u r d e r e l o s s e a r b e i d -ten behoeve van deze -t e e l -t e n . E e n stijging van de l o s s e a r b e i d s k o s t e n m e t e e n d e r d e heeft geen invloed op de omvang van het a r e a a l aan r i j s p e u l e n , a a r d b e i e n m e t gekoeld p l a n t e n m a t e r i a a l , sla en w i n t e r p e e n .
P e r c e e l s grootte
De o p p e r v l a k t e van de v e r s c h i l l e n d e ontwikkelde a k t i v i t e i t e n zijn v e e l a l van voldoende omvang om een efficiënte uitoefening van de betreffende t e e l t mogelijk te m a k e n . In dit v e r b a n d is het ook van b e l a n g dat van enkele g e w a s s e n t e e l t v a r i a t i e s zijn opgenomen w a a r -van de oogst in a a n e e n s l u i t e n d e p e r i o d e n m o e t w o r d e n u i t g e v o e r d . Als v o o r b e e l d e n h i e r v a n kunnen t e e l t v a r i a t i e s van a a r d b e i e n , s p i -n a z i e , w i -n t e r - e-n w a s p e e -n w o r d e -n ge-noemd.
A r b e i d s v e r b r u i k
De voor de u i t v o e r i n g van de b e r e k e n d e t e e l t p l a n n e n benodigde h o e v e e l h e i d a r b e i d wordt g e k e n m e r k t door e e n volledig v e r b r u i k van de in te b r e n g e n j a a r l i j k s e eigen a r b e i d van de o n d e r n e m e r ( s ) .
Bovendien w o r d t deze b e s c h i k b a r e a r b e i d bij alle m o d e l l e n eveneens volledig benut in de p e r i o d e m e i tot de tweede helft van s e p t e m b e r w a a r p e r halfmaandelijkse p e r i o d e een o v e r s c h r i j d i n g m e t 25% van de geldende C. A. O . - n o r m e n was t o e g e s t a a n . T e r i l l u s t r a t i e h i e r v a n is in figuur 1 het a r b e i d s v e r b r u i k g r a f i s c h w e e r g e g e v e n van het b e -drijf zonder l o s s e a r b e i d . arbeidsverbruik u r e n /1/2 mnd I 4 0 120 1 0 0 8 0 6 0 4 0 2 0 0 -pJ model a - I I I I I
jan febr mrtapr mei juni juli augseptokt nov dec
F i g . 1. A r b e i d s f i l m 1-mans bedrijf zonder l o s s e a r b e i d
Uit de figuur blijkt dat vanaf a p r i l m e t een duidelijke top in de periode m e i - s e p t e m b e r een grote a r b e i d s i n z e t van de ondernemer is v e r e i s t . Het in de z o m e r m a a n d e n u i t g e v o e r d e overwerk wordt in de periode j a n u a r i - a p r i l g e c o m p e n s e e r d . In deze maanden is er dan ook gelegenheid voor de verwezenlijking van niet op de uitoefening van het bedrijf g e r i c h t e aktiviteiten. In de p r a k t i j k blijken echter nogal wat tuinders deze r u i m t e te gebruiken voor het opkweken van plant-materiaal voor de vroege t e e l t e n .
Een vrijwel identiek verloop van het eigen arbeidsverbruik wordt verkregen bij de bedrijfstypen waarbij l o s s e arbeidskrachten worden ingeschakeld. De a r b e i d s f i l m s voor deze bedrijven zijn w e e r g e g e v e n in de figuren 2a t / m 2c. Voor b e s c h r i j v i n g van de modellen zie pag. 4.
arbeidsverbruik uren / y mnd 8 0 0r b ! b 6 0 0 4 0 0 2 0 0 ' f e b rm r ta p rm e l jun, J°" a u gs e p t f e b rm r t' a p rm e i' j u m ' Ju l i aug s e p t arbeidsverbruik uren / i/2mnd 1200 mode! 2 1000 8 0 0 6 0 0 4 0 0 2 0 0
j a n . mrt mei . juli sept ,. nov febr apr juni aug okt dec
orbeidsverbruik uren / 1/2mnd 1600 1400 1 2 0 0 -1000 8 0 0 6 0 0 400 200 model 2
jan . . f c . w t mei juli sept , nov jan m r t mei . , juli sept nov
febr apr j u n i ' aug K o k t dec|' febr apr juni J aug Ho k t dec
orbeidsverbruik uren / i^mnd 1600 1400 1 2 0 0 -1000 8 0 0 6 0 0 4 0 0 200 model 2
jan f e b rm r ta p r mei j u f ) j juli a u g ' s e p to k t 'nov'd e c jan f e b rm r ta p r mei j u n | juli a u g> e p t !o k t' n o v, d e c
Si losse ongeoefende arbeid l i l l l losse geoefende arbeid
ä arbeid ondernemer
F i g . 2a. A r b e i d s f i l m 1 - m a n s bedrijf m e t l o s s e a r b e i d
arbeidsverbruik u r e n / V2 m nd 8 0 0 600 model 1 model 2 4 0 0 -200
jan m r t mei . . juli sept nov
febr apr juni aug okt dec jan mrt mei juli sept nov febr apr juni aug okt dec
arbeidsverbruik uren / V2 mnd 1400 1200 1000 800 600 400 2 0 0 -model 1
jan m r t mei . . juli sept nov febr apr juni aug o k t dec
model 2
J]
jan' 'mrt mei . .juli sept , nov
febr apr j u n iJ aug v okt dec
jaooo orbeidsverbruik uren/Vjmnd 1600 1 4 0 0 1 2 0 0 1 0 0 0 -800 600 400 2 0 0
-losse ongeoefende arbeid losse geoefende arbeid arbeid ondernemer
F i g . 2b. Arbeidsfilm 1, 5-mans bedrijf met losse arbeid
arbeidsverbruik uren / y2mnd eOOr 6 0 0 4 0 0 -200
losse ongeoefende arbeid losse geoefende arbeid drbeid ondernemer
F i g . 2c. Arbeidsfilm 2-mans bedrijf met losse arbeid
Uit de figuren blijkt dat het van b e t e k e n i s i s te kunnen b e -schikken over een l o s s e a r b e i d s k r a c h t voor halve dagen w a a r m e e in de voor de o n d e r n e m e r ( s ) drukke p e r i o d e een r e g e l m a t i g e a a n vulling kan w o r d e n v e r k r e g e n voor de u i t v o e r i n g van t e e l t w e r k z a a m -h e d e n . Bij -het -huidige p r i j s n i v e a u van deze a r b e i d n e e m t -het belang h i e r v a n toe n a a r m a t e m e e r ongeoefende a r b e i d wordt a a n g e t r o k k e n . Het aanbod wordt behalve in het tijdvak j a n u a r i tot half a p r i l geheel v e r b r u i k t . In de e e r s t e m a a n d e n van het j a a r w o r d t bij de gekozen opzet het aanbod van deze v o r m van l o s s e a r b e i d gedeeltelijk a a n g e -wend voor de c o m p e n s a t i e van het o v e r w e r k van de o n d e r n e m e r in de z o m e r m a a n d e n . Bij een stijging van de loonkosten n e e m t de o m -vang van deze aanwending e c h t e r af.
V o o r t s blijkt uit de w e e r g e g e v e n a r b e i d s f i l m s dat door het a a n t r e k ken van l o s s e ongeoefende a r b e i d s k r a c h t e n een o n r e g e l m a t i g e a r b e i d s -v e r d e l i n g wordt -v e r k r e g e n , een typisch k e n m e r k -van een bedrijf m e t v o l l e g r o n d s g r o e n t e t e e l t e n . Bij de b e r e k e n d e t e e l t p l a n n e n w o r d t deze a r b e i d a a n g e t r o k k e n voor de oogst van a a r d b e i e n (juli 2 t / m s e p t . 2), peulen (juni), r o d e b e s s e n (juli) en s t a m s l a b o n e n (juni 2 t / m juli 1 en s e p t . l t / m okt. 1). Afhankelijk van de b e s c h i k b a r e hoeveelheid geoefende a r b e i d stijgt het v e r b r u i k van ongeoefende a r b e i d d e g r e s s i e f bij een v e r g r o t i n g van het aanbod. Bij het huidige p r i j s n i v e a u wordt het hoogste v e r b r u i k g e r e a l i s e e r d in de m a a n d e n juli en a u g u s t u s . E e n stijging van de k o s t e n van deze a r b e i d gaat g e p a a r d m e t een v e r m i n d e r i n g van de o p p e r v l a k t e r o d e b e s s e n en s t a m -slabonen m e t a l s gevolg een v e r m i n d e r d e v r a a g n a a r ongeoefende a r b e i d in de tweede helft van juni, de m a a n d juli en de e e r s t e helft van o k t o b e r . O v e r i g e n s n e e m t het v e r b r u i k van ongeoefende a r b e i d bij een verhoging van de a r b e i d s l o n e n r e l a t i e f aanzienlijk s t e r k e r
af dan van l o s s e geoefende a r b e i d . Dit is een gevolg van v e r s c h u i vingen in het t e e l t p l a n n a a r m e e r a r b e i d s e x t e n s i e v e g e w a s s e n w a a r -voor in het a l g e m e e n m e e r geoefende a r b e i d is benodigd.
Met u i t z o n d e r i n g van de m e e r m a n s b e d r i j v e n m e t een n a a r v e r h o u -ding g e r i n g e r e inzet van ongeoefende a r b e i d s k r a c h t e n is de afname van het v e r b r u i k van dit s o o r t a r b e i d r e l a t i e f g r o t e r dan de stijging van de a r b e i d s k o s t e n . O v e r het beschouwde p r i j s t r a j e c t is e r dus s p r a k e van een grote e l a s t i c i t e i t in het a r b e i d s v e r b r u i k .
V e r s c h u i v i n g e n in het a r b e i d s a a n b o d
Z o a l s r e e d s i s o p g e m e r k t wordt het te ontwikkelen t e e l t p l a n en d a a r m e e samenhangend het a r b e i d s v e r b r u i k p e r p e r i o d e onder m e e r b e p a a l d door de grootte van het a r b e i d s a a n b o d in de v e r s c h i l l e n d e p e r i o d e n . G e t r a c h t i s h i e r b i j aan te sluiten aan de v i g e r e n d e p r a k -t i j k o m s -t a n d i g h e d e n . Doorda-t nà a p r i l he-t gehele aanbod aan geoefende a r b e i d w o r d t v e r b r u i k t zullen geoefende mogelijk nog toe t e p a s s e n g e -r i n g e v e -r s c h u i v i n g e n in dit -relatief toch al hoge aanbod nauwelijks van invloed zijn op s o o r t en omvang van de te ontwikkelen a k t i v i t e i t e n . Een verhoging van het aanbod van deze a r b e i d in de e e r s t e m a a n -den van het j a a r is evenwel mogelijk indien de o n d e r n e m e r b e r e i d i s een op j a a r b a s i s n a a r verhouding groot a a n t a l w e r k u r e n te m a k e n . Voor de aanwending h i e r v a n zal e n e r z i j d s gedacht kunnen w o r d e n aan het opkweken van p l a n t m a t e r i a a l , hetgeen e e n k o s t e n v e r l a g i n g tot gevolg heeft. A n d e r z i j d s is het w e l l i c h t mogelijk de v e r k r e g e n r u i m t e te benutten voor de oogst van een w i n t e r gewas zoals b i j v o o r -beeld w i n t e r p r e i . Het zal h i e r b i j evenwel om een r e l a t i e f g e r i n g e o p p e r v l a k t e kunnen gaan, a a n g e z i e n voor d e r g e l i j k e g e w a s s e n ook w e r k z a a m h e d e n m o e t e n w o r d e n v e r r i c h t in de h i e r v o o r b e s c h r e v e n k n e l p e r i o d e . Omdat de ongeoefende a r b e i d w o r d t a a n g e t r o k k e n voor de oogst van a r b e i d s i n t e n s i e v e g e w a s s e n zullen ook v e r s c h u i v i n g e n in dit aanbod nauwelijks van b e t e k e n i s zijn ten a a n z i e n van de gewas -s e n k e u z e , het t o t a l e a r b e i d -s v e r b r u i k en de benodigde o p p e r v l a k t e cultuu r g r ond.
B e d r i j f s g r o o t t e
Voor de aanduiding van de grootte van h e t bedrijf w o r d e n in de tuinbouw in het a l g e m e e n een t w e e t a l k e n g e t a l l e n g e b r u i k t . Te on-d e r s c h e i on-d e n zijn h i e r b i j on-de te b e t e l e n o p p e r v l a k t e en on-de o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d , a c h t e r e e n v o l g e n s een in t e e l t t e c h n i s c h en c u l t u u r -t e c h n i s c h opzich-t b e l a n g r i j k gegeven.
Met de te b e t e l e n o p p e r v l a k t e w o r d t de s o m van de a r e a l e n b e -doeld van alle t e e l t e n die binnen een k a l e n d e r j a a r w o r d e n uitgeoefend.
D e z e oppervlakte is gelijk aan of g r o t e r dan de oppervlakte c u l t u u r -grond. De verhouding van te b e t e l e n o p p e r v l a k t e en de o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d i s een aanduiding voor de i n t e n s i t e i t van h e t g r o n d g e b r u i k . H i e r m e e wordt w e e r g e g e v e n het a a n t a l k e r e n dat de c u l t u u r g r o n d p e r k a l e n d e r j a a r w o r d t b e t e e l d . In bijlage II zijn voor de te beschouwen b e d r i j f s m o d e l l e n de b e r e k e n d e w a a r d e n voor de b e t e e l d e o p p e r v l a k t e , de benodigde o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d en de i n t e n s i t e i t van h e t g r o n d gebruik opgenomen. Bij een b e o o r d e l i n g h i e r v a n dient te w o r d e n b e -dacht dat bij de u i t g e v o e r d e b e r e k e n i n g e n de b e s c h i k b a r e o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d niet als l i m i t e r e n d e factor is a a n g e n o m e n . Wel zijn op b a s i s van e i g e n a a r s l a s t e n de j a a r l i j k s e k o s t e n van de grond i n g e v o e r d . De b e r e k e n d e o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d v e r m e e r d e r d m e t h e t b e n o -digde a r e a a l voor erf en gebouwen kan dan ook w o r d e n beschouwd
als de gewenste b e d r i j f s g r o o t t e voor het betreffende b e d r i j f s t y p e , een gegeven wat voor de t o e k o m s t i g e i n r i c h t i n g van het r u i l v e r k a v e l i n g s -gebied van veel b e t e k e n i s i s .
Ongeoefende a r b e i d
Als b e l a n g r i j k s t e c o n c l u s i e kan w o r d e n getrokken dat de m a t e w a a r i n ongeoefende a r b e i d t e r beschikking w o r d t g e s t e l d nauwelijks
of geen invloed heeft op de benodigde o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d . Een g r o t e r v e r b r u i k van dit s o o r t a r b e i d v e r o o r z a a k t e e n v e r s c h u i v i n g in het t e e l t p l a n n a a r m e e r a r b e i d s i n t e n s i e v e g e w a s s e n . In v e r b a n d m e t h e t feit dat dit voor een d e e l g e w a s s e n betreffen die h e t gehele k a l e n d e r j a a r b e s l a g leggen op de grond ( a a r d b e i e n , r o d e b e s s e n ) n e e m t de i n t e n s i t e i t van g r o n d g e b r u i k e n i g s z i n s af n a a r m a t e m e e r ongeoefende a r b e i d w o r d t i n g e z e t .
Kosten l o s s e a r b e i d
E e n p r i j s v e r h o g i n g van de aan te t r e k k e n l o s s e a r b e i d gaat g e -p a a r d m e t een v e r g r o t i n g van de benodigde o -p -p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d . Relatief blijft deze v e r g r o t i n g , welke bovendien afneemt n a a r m a t e de v a s t e a r b e i d s b e z e t t i n g g r o t e r i s , e c h t e r b e l a n g r i j k a c h t e r bij de
stijging van de loonkosten. T e v e n s m o e t h i e r b i j n o g m a a l s w o r d e n o p g e m e r k t dat bij de i n g e v o e r d e stijging van de a r b e i d s l o n e n de
o v e r i g e v o o r w a a r d e n constant zijn v e r o n d e r s t e l d . E e n v e r h o g i n g v a n b i j v o o r b e e l d de v e i l i n g o p b r e n g s t e n in de t o e k o m s t , w a a r o p h i e r n a nog n a d e r zal w o r d e n ingegaan, zal dit effect mogelijk kunnen compens e r e n . De v e r g r o t i n g van het benodigde a r e a a l i compens o v e r i g e n compens een g e -volg van e e n v e r m e e r d e r i n g van h e t a a n d e e l in het b e d r i j f s p l a n van de a r b e i d s e x t e n s i e v e t e e l t e n . D o o r d a t de i n g e v o e r d e v r u c h t w i s s e l i n g s -b e p e r k i n g e n voor a r -b e i d s e x t e n s i e v e r e g e w a s s e n als s p i n a z i e , kool
en peen al s n e l effectief w o r d e n zal ten behoeve van de t e e l t van deze g e w a s s e n e x t r a grond w o r d e n a a n g e t r o k k e n . H i e r d o o r n e e m t door het feit dat de b e t e e l d e o p p e r v l a k t e nauwelijks t o e n e e m t , ook de i n t e n s i -t e i -t van he-t g r o n d g e b r u i k af.
Geoefende a r b e i d
Van g r o t e b e t e k e n i s is dat de gewenste b e t e e l b a r e o p p e r v l a k t e in s t e r k e m a t e afhankelijk i s van de omvang van de b e s c h i k b a r e geoefende a r b e i d . Voor het é é n m a n s bedrijf zongeoefender l o s s e a r b e i d is een o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d van r o n d 4 ha g e w e n s t Bij een benodigd a r e -a -a l v-an c -a . 10% voor erf, gebouwen, p-aden en sloten k-an de o p t i m -a l e b e d r i j f s g r o o t t e voor dit type bedrijf w o r d e n gefixeerd op c a . 4, 5 h a . I n s c h a k e l i n g van e e n l o s s e geoefende a r b e i d s k r a c h t gedurende h e t g e -hele j a a r voor m a x i m a a l halve dagen in e e n bedrijf w a a r b i j gebruik w o r d t g e m a a k t van s c h o l i e r e n - en v r o u w e n a r b e i d voor de oogst van a r b e i d s i n t e n s i e v e g e w a s s e n heeft o n d e r de huidige o m s t a n d i g h e d e n een v e r g r o t i n g van de benodigde o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d van r o n d 0 , 4 ha tot gevolg. Dit gegeven i m p l i c e e r t dat voor een d e r g e l i j k e e n -m a n s b e d r i j f de b e t e e l b a r e o p p e r v l a k t e c a . 4 , 4 0 ha -m o e t b e d r a g e n , o v e r e e n k o m e n d m e t een o p t i m a l e bedrijf s g r o o t t e van bijna 5 h a . Voor een s o o r t g e l i j k bedrijf w a a r b i j n a a s t de o n d e r n e m e r ook zijn vrouw of een zoon voor de helft in het bedrijf m e e w e r k t r e s u l t e e r t dit in o p p e r v l a k t e c u l t u u r g r o n d van r o n d 6, 5 ha ofwel e e n b e d r i j f s g r o o t t e van 7, 20 h a . Voor een t w e e m a n s bedrijf t e n s l o t t e zou kunnen w o r -den v o l s t a a n m e t e e n b e t e e l b a r e o p p e r v l a k t e van 8,40 ha, h e t g e e n een o p t i m a l e b e d r i j f s g r o o t t e van 9, 30 ha b e t e k e n t . De t o e n a m e van
