UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)
Geld in Amsterdam. Wisselbank en wisselkoersen, 1650-1725
Dehing, P.
Publication date
2012
Link to publication
Citation for published version (APA):
Dehing, P. (2012). Geld in Amsterdam. Wisselbank en wisselkoersen, 1650-1725.
General rights
It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)
and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open
content license (like Creative Commons).
Disclaimer/Complaints regulations
If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please
let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material
inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter
to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You
will be contacted as soon as possible.
Bijlage 1
Centraliteit en periferie in het internationale monetaire systeem, 1600-1750
A
Uitkomsten: monetair-financiële centraliteitsindex (centrum
= 100, periferie = 0) 158[.] = 1610 1625 1650 1675 1700 1725 1750 Antwerpen 89 Frankfurt 83 Venetië 83 Amsterdam 90 Amsterdam 89 Amsterdam 93 Amsterdam 88 Amsterdam 100 Keulen 75 Antwerpen 72 Amsterdam 80 Antwerpen 90 Antwerpen 87 Hamburg 79 Hamburg 88 Londen 68 Frankfurt 67 Venetië 72 Antwerpen 80 Venetië 89 Hamburg 87 Londen 79 Londen 88 Hamburg 54 Augsburg 50 Neurenberg 67 Frankfurt 80 Frankfurt 78 Venetië 87 Antwerpen 50 Frankfurt 57 Wenen 54 Biçenzone 50 Hamburg 50 Hamburg 71 Londen 78 Frankfurt 75 Venetië 50 Venetië 57 Parijs 52 Dantzig 50 Londen 50 Neurenberg 71 Lyon 67 Londen 62 Parijs 44 Neurenberg 56 Livorno 46 Florence 50 Milaan 50 Lyon 60 Parijs 64 Neurenberg 50 Lyon 38 Wenen 56 Augsburg 39 Hamburg 50 Amsterdam 48 Keulen 57 Lille 56 Keulen 40 Lissabon 31 Breslau 44 Venetië 39 Lissabon 50 Sevilla 40 Novi/Piac. 57 Hamburg 55 Lille 40 Wenen 31 Parijs 44 Madrid 31 Londen 50 Florence 33 Florence 43 Middelburg 55 Parijs 40 Breslau 29 Antwerpen 33 Cádiz 29 Lyon 50 Keulen 33 Lille 43 Milaan 55 Rouen 40 Frankfurt 29 Augsburg 33 Genua 25 Milaan 50 Lille 33 Londen 43 Keulen 45 Augsburg 37 Genua 29 Dantzig 33 Lyon 24 Neurenberg 50 Lissabon 33 Messina 43 Neurenberg 45 Lyon 37 Leipzig 29 Genua 33 Frankfurt 21 Rome 50 Lyon 33 Milaan 43 Rome 45 Leipzig 30 Livorno 25 Lissabon 33 Milaan 21 Rouen 50 Madrid 33 Rome 43 Rouen 44 Livorno 30 Madrid 25 Livorno 33 Neurenberg 21 Sevilla 50 Middelburg 33 Napels 40 Florence 36 Madrid 30 Neurenberg 25 Königsberg 29 Rome 21 Amsterdam 44 Napels 33 Augsburg 29 Genua 36 Middelburg 30 Rotterdam 25 Leipzig 29 Antwerpen 18 Venetië 44 Rome 33 Bari 29 Lucca 36 Milaan 30 Augsburg 21 Bilbao 22 Lissabon 18 Parijs 33 Rouen 33 Genua 29 Wenen 36 St. Gallen 30 Sevilla 21 Bordeaux 22 Breslau 14 Ancona 25 Dantzig 24 Lecce 29 Ancona 27 Wenen 30 Lille 20 Cádiz 22 Napels 14 Bari 25 Ancona 17 Leipzig 29 Augsburg 27 Lissabon 25 Bolzano 19 Madrid 22 Bolzano 11 Bolzano 25 Augsburg 17 Middelburg 29 Barcelona 27 Bergamo 20 Dantzig 19 Dublin 14 Bordeaux 11 Emden 25 Barcelona 17 Palermo 29 Bergamo 27 Bolzano 20 Middelburg 19 Ancona 11 Florence 11 Genua 25 Bari 17 Parijs 29 Bologna 27 Cádiz 20 Cádiz 14 Bari 11 Leipzig 11
158[.] = 1610 1625 1650 1675 1700 1725 1750 Lille 25 Bergamo 17 Rouen 29 Bolzano 27 Dantzig 20 Rouen 14 Bergamo 11 Bologna 10 Lübeck 25 Biçenzone 17 Sevilla 29 Lecce 27 Florence 20 Keulen 13 Bolzano 11 Geneve 10 Middelburg 25 Bologna 17 Dantzig 17 Napels 27 Genua 20 Napels 13 Bremen 11 Praag 10 Napels 25 Bolzano 17 Ancona 14 Saragossa 27 Lucca 20 Rome 13 Florence 11 Rotterdam 10 Amiens 0 Emden 17 Aquila 14 Valencia 27 Novi/Piac. 20 St. Gallen 13 Geneve 11 Dantzig 7 Aquila 0 Genua 17 Barcelona 14 Novi/Piac. 22 Rome 20 Bordeaux 7 Gent 11 Marseille 7 Barcelona 0 Lecce 17 Bergamo 14 Bari 18 Sevilla 20 Dublin 7 Keulen 11 Ancona 7 Bazel 0 Leipzig 17 Bologna 14 Medina 18 Ancona 10 Ancona 6 Kleef 11 Bilbao 7 Bergamo 0 Lucca 17 Bolzano 14 Messina 18 Bari 10 Bari 6 Lecce 11 Keulen 4 Berlijn 0 Mantona 17 Cosenza 14 Palermo 18 Bologna 10 Bergamo 6 Lyon 11 Bari 3 Bilbao 0 Messina 17 Lissabon 14 Rotterdam 18 Bordeaux 10 Florence 6 Milaan 11 Brussel 3 Bologna 0 Palermo 17 Lucca 14 Sevilla 18 Breslau 10 Lecce 6 Napels 11 Dublin 3 Bordeaux 0 Parijs 17 Madrid 14 Verona 11 Dordrecht 10 Milaan 6 Novi/Piac. 11 Gent 3 Bremen 0 Saragossa 17 Montelione 14 Calais 9 Dublin 10 Novi/ Piacenza 6 Porto 11 Kopenhagen 3 Breslau 0 Valencia 17 Salerno 14 Dantzig 9 Lecce 10 Porto 6 Praag 11 Lecce 3 Brussel 0 Wenen 17 Saragossa 14 Dordrecht 9 Napels 10 Praag 6 Rome 11 Messina 3 Cádiz 0 Amiens 0 Valencia 14 Leipzig 9 Rotterdam 10 Rochelle 6 Rotterdam 11 Novi/Piac. 3 Calais 0 Aquila 0 Verona 14 Livorno 9 Straatsburg 10 St Malo 6 Rouen 11 Palermo 3 Cartagena 0 Bazel 0 Wenen 14 Madrid 9 Amiens 0 Amiens 0 Sevilla 11 Porto 3 Cosenza 0 Berlijn 0 Amiens 0 Murano 9 Aquila 0 Aquila 0 St. Gallen 11 Rochelle 3 Dordrecht 0 Bilbao 0 Bazel 0 Nantes 9 Barcelona 0 Barcelona 0 Amiens 0 Sevilla 3 Dublin 0 Bordeaux 0 Berlijn 0 St Malo 9 Bazel 0 Bazel 0 Aquila 0 Straatsburg 3 Geneve 0 Bremen 0 Biçenzone 0 St. Gallen 9 Berlijn 0 Berlijn 0 Barcelona 0 Verona 3 Gent 0 Breslau 0 Bilbao 0 Straatsburg 9 Biçenzone 0 Biçenzone 0 Bazel 0 Amiens 0 Kleef 0 Brussel 0 Bordeaux 0 Amiens 9 Bilbao 0 Bilbao 0 Berlijn 0 Aquila 0 Königsberg 0 Cádiz 0 Bremen 0 Aquila 0 Bremen 0 Bologna 0 Biçenzone 0 Barcelona 0 Kopenhagen 0 Calais 0 Breslau 0 Bazel 0 Brussel 0 Bremen 0 Bologna 0 Bazel 0
158[.] = 1610 1625 1650 1675 1700 1725 1750 Lecce 0 Cartagena 0 Brussel 0 Berlijn 0 Calais 0 Brussel 0 Brussel 0 Bergamo 0 Leipzig 0 Cosenza 0 Cádiz 0 Biçenzone 0 Cartagena 0 Calais 0 Calais 0 Berlijn 0 Livorno 0 Dordrecht 0 Calais 0 Bilbao 0 Cosenza 0 Cartagena 0 Cartagena 0 Biçenzone 0 Lucca 0 Dublin 0 Cartagena 0 Bordeaux 0 Emden 0 Cosenza 0 Cosenza 0 Bremen 0 Madrid 0 Geneve 0 Dordrecht 0 Bremen 0 Geneve 0 Dordrecht 0 Dordrecht 0 Calais 0 Malaga 0 Gent 0 Dublin 0 Breslau 0 Gent 0 Emden 0 Emden 0 Cartagena 0 Mantona 0 Kleef 0 Emden 0 Brussel 0 Kleef 0 Geneve 0 Kopenhagen 0 Cosenza 0 Marseille 0 Königsberg 0 Geneve 0 Cádiz 0 Königsberg 0 Gent 0 Lille 0 Dordrecht 0 Medina 0 Kopenhagen 0 Gent 0 Cartagena 0 Kopenhagen 0 Kleef 0 Lübeck 0 Emden 0 Messina 0 Livorno 0 Kleef 0 Cosenza 0 Lübeck 0 Königsberg 0 Lucca 0 Kleef 0 Montelione 0 Lübeck 0 Königsberg 0 Dublin 0 Malaga 0 Kopenhagen 0 Malaga 0 Königsberg 0 Murano 0 Malaga 0 Kopenhagen 0 Emden 0 Mantona 0 Lübeck 0 Mantona 0 Lille 0 Nantes 0 Marseille 0 Livorno 0 Geneve 0 Marseille 0 Lucca 0 Marseille 0 Lübeck 0 Novi/Pia- cenza 0 Medina 0 Lübeck 0 Gent 0 Medina 0 Malaga 0 Medina 0 Lucca 0 Palermo 0 Montelione 0 Malaga 0 Kleef 0 Messina 0 Mantona 0 Messina 0 Malaga 0 Porto 0 Murano 0 Mantona 0 Königsberg 0 Montelione 0 Marseille 0 Middelburg 0 Mantona 0 Praag 0 Nantes 0 Marseille 0 Kopenhagen 0 Murano 0 Medina 0 Montelione 0 Medina 0 Rochelle 0 Novi/Piac. 0 Medina 0 Lissabon 0 Nantes 0 Messina 0 Murano 0 Middelburg 0 Rotterdam 0 Porto 0 Murano 0 Lübeck 0 Palermo 0 Montelione 0 Nantes 0 Montelione 0 Salerno 0 Praag 0 Nantes 0 Malaga 0 Porto 0 Murano 0 Palermo 0 Murano 0 Saragossa 0 Rochelle 0 Porto 0 Mantona 0 Praag 0 Nantes 0 Rochelle 0 Nantes 0 St Malo 0 Rotterdam 0 Praag 0 Marseille 0 Rochelle 0 Palermo 0 Salerno 0 Rouen 0 St. Gallen 0 Salerno 0 Rochelle 0 Montelione 0 Salerno 0 Salerno 0 Saragossa 0 Salerno 0 Straatsburg 0 St Malo 0 Rotterdam 0 Porto 0 Saragossa 0 Saragossa 0 St Malo 0 Saragossa 0 Valencia 0 St. Gallen 0 St Malo 0 Praag 0 St Malo 0 Straatsburg 0 Straatsburg 0 St Malo 0 Verona 0 Straatsburg 0 St. Gallen 0 Rochelle 0 Valencia 0 Valencia 0 Valencia 0 St. Gallen 0 Wenen 0 Verona 0 Straatsburg 0 Salerno 0 Verona 0 Verona 0 Verona 0 Valencia 0 Medina =
Medina del Campo; Novi/Piac.
=
B Samenstelling index en gehanteerde begrippen
Voor de samenstelling van deze indicator is gebruik gemaakt van de methode die gangbaar is in het on-derzoek naar de samenstelling van het internationale monetaire systeem in de negentiende eeuw. Dat sys-teem wordt vaak voorgesteld als een hiërarchie van financiële centra met één kerngebied en meerdere pe-rifere zones of landen. Deze systematische en hiërarchische ordening van landen en hun valuta vormt als het ware een landenpiramide met sommige landen aan de top en andere landen onderaan de basis. In het monetaire systeem van de negentiende eeuw stonden de landen van Noordwest Europa aan de top van de piramide. Die regio was het kerngebied van het monetaire systeem. De overige landen – in Zuid-Europa, Azië en Latijns-Amerika – vormden de periferie. Vooral Londen was in de negentiende eeuw hét knoop-punt in het netwerksysteem en het pond sterling was ’s werelds belangrijkste munt. Wissels op Londen in ponden sterling waren in alle gebieden – centrum én periferie – ruim beschikbaar. Zie voor een beschrij-ving: Eichengreen en Flandreau, Gold standard. Dit centrum-periferie-model is gebaseerd op een indicator voor centraliteit. Toepassing van dit model op het monetaire systeem van de zestiende, zeventiende en achttiende eeuw vergt daarom een vergelijkbare indicator die op min of meer vergelijkbare wijze is sa-mengesteld. Mijn indicator voor centraliteit in de periode 1600-1750 is aan de hand van de volgende pro-cedure samengesteld.
1. Inventariseren ‘wie op wie noteert’. Hiervoor zijn de wisselkoersnoteringen in de belangrijkste Euro-pese plaatsen steekproefsgewijs verzameld. Vervolgens is vastgesteld of er wél of niet op andere plaat-sen werd genoteerd en is een netwerkmatrix samengesteld op basis van de uitkomsten. Er zijn dus twee notatiemogelijkheden: wél een notering, aangeduid met een ‘1’, of geen notering, aangeduid met een ‘0’. Als we bijvoorbeeld de miniwereld in 1650 laten bestaan uit Amsterdam (A), Londen (L) en Bordeaux (B) dan blijkt dat Amsterdam op Londen noteerde (notatie 1), Londen op Amsterdam noteerde (nota-tie 1) en Bordeaux op én Amsterdam én Londen noteerde (nota(nota-tie twee keer 1). Noch Amsterdam, noch Londen noteerde op Bordeaux (notatie twee keer 0). De plaatsen kunnen niet op zichzelf noteren. Dat levert in de matrix een ‘x’ op. Al deze gegevens leveren de volgende matrix op van de monetaire-mini-wereld-matrix van 1650: A L B A x 1 0 L 1 x 0 B 1 1 x totaal 2 2 0
Deze minimatrix laat de asymmetrie in de internationale monetaire relaties van de miniwereld van 1650 zien: er is een ponden sterling-markt in Amsterdam en een ponden Vlaams/guldenmarkt in Lon-den. Ook in Bordeaux is er blijkbaar een liquide markt voor Engels en Hollands geld. Maar in Amster-dam én in Londen was er geen écu-markt. Deze informatie is beschikbaar voor elke afzonderlijke markt waarvoor bronnen beschikbaar zijn. Een systematische bewerking van de bronnen levert een globaal overzicht op van de monetair-financiële verhoudingen in Europa.
2. Bepalen van de omvang van het totale monetaire netwerk: hiervoor zijn voor alle steden afzonderlijk de plaatsen vastgesteld waarop een wisselkoers werd genoteerd. Dit gebeurde analoog aan de notatie in de minimatrix: 1 = een wisselkoersnotering, 0 is geen wisselkoersnotering en door de uitkomsten in jaarnetwerkmatrices samen te voegen.
3. Basisaannames formuleren:
– een actieve wisselkoersnotering voor buitenlands geld is in essentie een maatstaf voor liquiditeit en daarmee een betrouwbare indicator voor de marktliquiditeit van dat geld in de plaats van de note-ring;
– de verzamelde wisselkoersnoteringen leveren voor de geselecteerde jaren netwerkmatrices op die een betrouwbare maatstaf bieden voor de liquiditeit van de Europese geldmarkt;
– het monetaire belang of de financiële populariteit van een plaats hangt af van het aantal keren dat anderen een actieve wisselkoersnotering óp die plaats noteren. De plaatsen met de meeste noterin-gen zijn de knooppunten in het systeem, plaatsen zonder noterinnoterin-gen of met relatief weinig note-ringen vormen de periferie.
4. Berekening van de centraliteitsindex. Deze is de ongewogen ratio van:
het aantal ontvangen wisselkoersnoteringen (bijvoorbeeld Londen op Amsterdam) x 100 het potentiële of theoretisch mogelijke aantal noteringen (dus N-1)
Deze index is niet gecorrigeerd voor de belangrijke concentratie van het lokale en interlokale betalings-verkeer. Die concentratie zorgt voor enige vervuiling omdat het hier vooral gaat om de internationale positie van een regio of stad en niet van landen. Bij landennoteringen zouden alle lokale noteringen herleid moeten worden tot één nationale valutanotering. De weergave van de Amsterdamse prijscou-rant, met noteringen voor Rotterdam, Middelburg en Antwerpen in dezelfde rekeneenheid óp Amster-dam zou dan voor deze plaatsen gecorrigeerd moeten worden. Hetzelfde geldt vooral voor de Italiaanse steden waar het lokale betalingsverkeer van oudsher goed ontwikkeld was.
Deze index is wél gecorrigeerd voor het belang en gewicht van individuele noteringen: dat Amiens, St. Malo en Rouen noteringen op Bordeaux hebben, is niet van hetzelfde monetaire gewicht of be-lang als een notering in Londen of Amsterdam. Daarom is niet alleen het aantal noteringen van bebe-lang maar ook het soort notering, want door een notering op een markt in het monetaire centrum krijgen de genoteerde valuta meer status. De ongewogen index is de ratio zoals hierboven is aangegeven. De gewogen index is berekend door de ongewogen index te normaliseren met de ratio van de meest cen-trale plaats.
C Bronnen, vindplaatsen en steekproef
Voor de samenstelling van de centraliteitsindex is gebruik gemaakt van de collectie commerciële en finan-ciële seriële publicaties bij het IISG in Amsterdam (aldaar beschikbaar als archiefstuk NEHA Bijzondere col-lecties 472). Posthumus beschreef deze bron al in zijn Nederlandsche prijsgeschiedenis, xix e.v. Posthumus spitste zich toe op de situatie in Amsterdam en de Amsterdamse couranten. De IISG-collectie omvat inmiddels echter ook een grote hoeveelheid prijscouranten en wisselkoersbriefjes uit belangrijke Europese handels-centra. Zie voor een meer complete introductie op deze bron, een toelichting per Europese plaats en een overzicht van de vindplaatsen van de bronnen: McCusker en Gravesteijn, The beginnings of commercial and fi-nancial journalism, 21-41 en de inventaris op de IISG-collectie van P. Boorsma en J. van Genabeek, Commercial and financial serial publications.
Het moge duidelijk zijn dat deze bron onvolledig beschikbaar is omdat veel prijscouranten en wissel-koersbriefjes verloren zijn gegaan. Integraal gebruik was dus uitgesloten. Met het nodige passen en meten bleek een steekproef echter wel mogelijk en aldus zijn voor de jaren 1586 (N=4), 1610 (N=5), 1625 (N=7), 1650 (N=10), 1675 (N=10), 1700 (N=16), 1725 (N=9) en 1750 (N=29) de monetaire netwerkmatrices samen-gesteld die de basis vormen voor de hierboven gepresenteerde centraliteitsindex.
