‘Wow, jouw uitspraak kan echt niet!’ Hoe Facebookgebruikers metacommunicatie inzetten om online discussies te managen

‘Wow, jouw uitspraak

kan echt niet!’

Hoe Facebookgebruikers metacommunicatie

inzetten om online discussies te managen

Chantal Janssen Studentnummer: 4356810 Nederlandse Taal en Cultuur Taalbeheersing Bachelorwerkstuk Begeleider: dr. Wyke Stommel Tweede beoordelaar: Guusje Jol (MA) Datum: 13 juni 2016

1

Samenvatting

In dit onderzoek wordt een kwalitatieve discourseanalyse uitgevoerd om te achterhalen hoe Facebookgebruikers metacommunicatie inzetten om online discussies te managen. Onder metacommunicatie wordt het beoordelen en monitoren van andermans taalgebruik en het eigen taalgebruik verstaan (Caffi, 2006). De manier waarop Facebookgebruikers elkaars taalgebruik beoordelen en de communicatie monitoren, vertelt iets over hoe ze met elkaar interacteren en welke relaties onderling worden aangegaan. Er zijn in totaal 500 reacties uit tien verschillende hoofdberichten onderzocht die geplaatst zijn op de Facebookpagina van het nieuwsmedium Hart van Nederland. Uit de resultaten kwam naar voren dat

Facebookgebruikers voornamelijk elkaars taalgebruik beoordeelden om de relevantie van elkaars reacties in de discussies te achterhalen. Tevens wordt metacommunicatie met name ingezet om discussies te organiseren. Wanneer gesprekken door elkaar heen lopen of het niet duidelijk is wat er wordt bedoeld, zorgt metacommunicatie ervoor dat de communicatie (weer) soepel verloopt. De interactie bevat over het algemeen niet alleen maar oneliners en beledigend taalgebruik zoals werd gesuggereerd in eerder onderzoek van Hille en Bakker (2013). Facebookgebruikers interacteren juist veel met elkaar. Hart van Nederland houdt zich daarentegen als moderator opvallend afzijdig. Vervolgonderzoek zou moeten uitwijzen of andere nieuwsmedia zich ook afzijdig houden en welke invloed dat heeft op de communicatie.

2

Inhoudsopgave

1.2 Metacommunicatie in online interactie 1.3 Definitie metacommunicatie 1.4 Nieuwsmedia op Facebook 2 Probleem- en doelstelling 8 3 Methode 8 3.1 Data 3.2 Methode 4 Analyses en resultaten 10

4.1 Beoordelen van de geschiktheid van de communicatie

4.1.1 Beoordelen van de geschiktheid van andermans taalgebruik 4.1.2 Beoordelen van de geschiktheid van het eigen taalgebruik 4.1.3 Beoordelen van de geschiktheid van het algemeen

gebruikte taalgebruik

4.2 Monitoren van de communicatie

4.2.1 Het organiseren van de communicatie 4.2.2 Het controleren van de communicatie 4.2.3 Het plannen van de communicatie 4.2.3 Hart van Nederland als moderator

5 Discussie en conclusie 21

Literatuur 24

3

Voorwoord

De afgelopen drie jaar heb ik mij verdiept in de Nederlandse taal en cultuur. Hoewel ik in eerste instantie vooral oog had voor oudere letterkunde, heb ik nu mijn passie gevonden in taalbeheersing. Het tweedejaars majorvak ‘Tekstontwerp’ heeft daar zeker aan bijgedragen. Ik heb geleerd dat de manier waarop boodschappen worden overgebracht allesbepalend kan zijn voor de manier waarop de ontvanger de boodschap interpreteert. Taal heeft op die manier de mogelijkheid om het doen en laten van mensen te beïnvloeden. Mijn passie voor

taalbeheersing maakte dat ik deze bachelorscriptie ben gaan schrijven. Het was een uitdaging om een beschrijvend onderzoek uit te voeren omdat ik voornamelijk ervaring had met het uitvoeren van experimenteel onderzoek. Onderzoeksontwerpen moesten nu plaatsmaken voor analysestrategieën. Ik heb er veel tijd en energie in moeten steken, maar dat is niet voor niets geweest als ik nu kijk naar het eindresultaat.

Mijn dank gaat uit naar mijn begeleidster Wyke Stommel die mij regelmatig in de goede richting heeft gewezen. Zij stimuleerde mij om zelfstandig na te denken over welke stappen gezet moesten worden en gaf mij het gevoel dat mijn onzekerheid misplaatst was. Ook wil ik mijn vriend, Twan, bedanken voor het aanhoren van alle ideeën en gedachten die vergezeld gaan met het schrijven van een bachelorscriptie.

Chantal Janssen Nijmegen, juni 2016

4

Inleiding

Op dit moment telt Facebook wereldwijd bijna 1,6 miljard gebruikers. Facebook is daarmee een van de populairste sociale netwerken ter wereld (Statista, 2016). De populariteit van Facebook maakt het interessant om de interactie in deze online community te onderzoeken. Sinds de komst van nieuwe communicatietechnieken in de jaren ´80 en daarmee de komst van computerondersteunde communicatie, zijn wetenschappers al geïnteresseerd in online

interacties. Rond 2000 ebde de aandacht voor conversatieanalyses in online communities echter weg. De komst van sociale netwerken als MySpace en Facebook zorgde voor enorm veel data van online interacties omdat miljoenen gebruikers zich bij deze netwerken

aansloten. De focus verschoof van onderzoek doen naar online interactie, naar onderzoek doen naar het internetgebruik als een sociale activiteit (Giles et al., 2015, p. 46). Hille en Bakker (2013) onderzochten bijvoorbeeld het gebruik van Facebook door Nederlandse nieuwsmedia en hun publiek, om te achterhalen hoe nieuwsmedia Facebook gebruiken om meer publiek aan te trekken. Hille en Bakker (2013) analyseerden veertien Facebookpagina’s van verschillende Nederlandse lokale en landelijke nieuwsmedia. Het gebruik van Facebook door nieuwsmedia en hun publiek hebben ze daardoor in kaart gebracht, maar de online interactie die daarmee vergezeld gaat niet. Specifieker onderzoek naar de interactie tussen Facebookgebruikers en het medium kan bijdragen aan het beter begrijpen van Facebook als online community en het begrijpen van de werking van online communities in het algemeen.

In dit onderzoek wordt onderzocht op welke manier Facebookgebruikers

metacommunicatie inzetten om een online discussie te managen. De Facebookpagina van

Hart van Nederland is als nieuwsmedium een goede community om onderzoek naar te doen,

omdat op deze pagina veel wordt gediscussieerd over de geplaatste nieuwsberichten.

Onderstaande onderstreepte reacties zijn voorbeelden van metacommunicatieve uitingen die in de discussies op de Facebookpagina van Hart van Nederland te vinden zijn:

Persoon 2: Dacht dat het hier over het Dolfinarium ging ????? Sluiten die circus !!!! Persoon 3: Persoon 1, honden zijn HUISDIEREN, een dolfijn niet.

Persoon 4: Persoon 3, met jou wil ik niet in discussie want jij kunt niet normaal een antwoord geven

Persoon 5: Weinig reactie meer van Persoon 1 !

Deze metacommunicatieve uitingen kunnen meer vertellen over hoe mensen met elkaar interacteren in discussies en welke relaties onderling worden aangegaan tussen

5

1 Theoretisch kader

1.1 Online communities

Een online community kan omschreven worden als een groep mensen die voor een bepaald doel online samenkomen en gebonden zijn aan bepaalde normen (Preece, 2000). Afhankelijk van of sociologen, etnografen of technologen onderzoek doen naar online communities wordt de definitie gespecificeerd (De Souza & Preece, 2004, p. 579). Stanoevska-Slabeva (2002, p. 78) onderscheidt vier verschillende soorten online communities: (1) communities waar

discussies of conversaties plaatsvinden, (2) taak- en doelcommunities waarin een gezamenlijk doel kan worden bereikt, (3) virtuele communities waarin fantasiewerelden worden opgezet als spel en (4) hybride communities waarin twee of drie van de bovenstaande communities worden samengevoegd tot een community.

Online communities zijn complex omdat enerzijds de gebruikers erg verschillend zijn en verschillende doelen hebben en anderzijds de communities onderling sterk variëren in het beleid dat ze voeren en de software die ze gebruiken (De Souza & Preece, 2004, p. 579). Met andere woorden: online communities verschillen in welk publiek ze aantrekken, wat de gebruikersmogelijkheden zijn en op welke manieren gebruikers kunnen interacteren. Dit maakt het lastig om in het algemeen iets te zeggen over hoe online communities werken. Giles et al. (2015) beargumenteren dat het ontwikkelen van een conversatieanalyse specifiek voor bijvoorbeeld Twitterberichten, waarde heeft als er enige zekerheid bestaat dat Twitter een veelgebruikte online community blijft. Facebook is naast Twitter een online community waarvan het aantal gebruikers de afgelopen jaren is toegenomen wat wijst op een stijgende populariteit. Onderzoek naar de interactie op Facebook is daarom interessant.

1.2 Metacommunicatie in online interactie

Een manier om online communities beter te begrijpen, is door de interacties die in een deze communities tot stand komen, in kaart te brengen. Taaluitingen kunnen ons echter alleen vertellen hoe de taalgebruiker zich uit maar niet wat de taalgebruiker daadwerkelijk denkt of voelt. Het interpreteren van taaluitingen kan daardoor riskant zijn omdat het altijd een zekere mate van speculatie met zich mee brengt. Door contextuele factoren in kaart te brengen en metacommunicatieve uitingen te interpreteren, kan speculatie tot een zeker punt tegen worden gegaan (Arendholz, 2011, p. 127).

Onder metacommunicatieve uitingen wordt communicatie verstaan die refereert aan andere communicatie (Lanamäki & Päivärinta, 2009, p. 236). Lanamäki en Päivärinta (2009)

6

zijn twee van de weinige onderzoekers die een analyse naar metacommunicatie hebben uitgevoerd om de werking van online communities in kaart te brengen. Ze onderzochten twee verschillende online communities: een discussiegerichte en een taakgerichte community. Uit het onderzoek kwam naar voren dat in online interactie meer verschijningsvormen van metacommunicatie te vinden zijn dan in offline interactie. Lanamäki en Päivärinta (2009) concluderen dat het van groot belang is dat er vervolgonderzoek wordt gedaan naar de verschijningsvormen van metacommunicatie in online communities omdat het meer kan vertellen over de werking van online communities in het algemeen.

1.3 Definitie metacommunicatie

Bateson (1951; 1972) introduceerde het begrip metacommunicatie waarna hij een onderscheid maakte tussen twee typen metacommunicatie. Wilmot (1980) verduidelijkte deze typen metacommunicatie tot de volgende twee definities: episodische metacommunicatie omschrijft de betekenis van een taaluiting of het communicatieproces zelf, en relationele

metacommunicatie omschrijft de relatie tussen deelnemers van de betreffende communicatie. Lucy (1993) verwoordde metacommunicatie als de reflexiviteit van taal waarmee bedoeld wordt dat taal naar zichzelf kan verwijzen. Reflexiviteit van taal kan enerzijds betrekking hebben op de structuur en de functie van taal, en anderzijds ook op specifieke taalacties of verwijzingen (Lucy, 1993, p. 9-11). Lanamäki & Päivärinta (2009) volgen in hun onderzoek het onderscheid van Wilmot (1980) en voegen een derde type toe: metacommunicatie die refereert aan de communicatieve context als geheel.

Afhankelijk van de discipline waarbinnen onderzoek wordt gedaan, wordt het begrip metacommunicatie anders geoperationaliseerd. In dit onderzoek zal metacommunicatie worden onderzocht om de interacties in discussies op Facebook in kaart te brengen om op die manier deze online community beter te begrijpen. De definitie van Caffi (2006) leent zich hier het beste voor omdat het een onderscheid maakt tussen reflecteren op het eigen taalgebruik en het taalgebruik van iemand anders. Taalgebruikers zouden gebruik maken van

metacommunicatie om de communicatie die plaatsvindt te ‘managen’. Taalgebruikers kunnen bijvoorbeeld tijdens een discussie taaluitingen definiëren, bevestigen of aanpassen (Caffi, 2006, p. 85).

1.4 Nieuwsmedia op Facebook

Er zijn ontzettend veel nieuwsmedia actief op Facebook. Hille en Bakker (2013) onderzochten het gebruik van Facebook door Nederlandse nieuwsmedia en hun publiek om te achterhalen

7

hoe nieuwsmedia Facebook gebruiken om meer publiek aan te trekken. Ze hebben in totaal veertien Facebookpagina’s van lokale en landelijke nieuwsmedia onderzocht. Hille en Bakker (2013) concludeerden dat nieuwsmedia geen duidelijke strategie lijken te hebben voor het gebruik van Facebook wat een lage participatie van Facebookgebruikers en minimale interactie tot het gevolg heeft.

Een van de onderzochte nieuwsmedia is Hart van Nederland. Hart van Nederland werd bestempeld als het meest actieve medium op Facebook. Ze plaatsten de meeste

Facebookberichten van de in totaal veertien lokale en landelijke onderzochte nieuwsmedia en ze kregen tevens de meeste reacties. In december 2011 plaatste Hart van Nederland 355 berichten op haar Facebookpagina waarop gemiddeld 31 reacties werden gegeven en

berichten gemiddeld 28 keer werden geliket. In de maand februari 2016 werden 276 berichten geplaatst waarop gemiddeld 45 keer werd gereageerd. De berichten werden gemiddeld 215 keer geliket. Het gemiddelde aantal likes per bericht is toegenomen in ruim vier jaar tijd, maar ook het aantal volgers. In december 2011 waren er 11.941 volgers en in februari 2016 waren dit er 263.916. Opvallend daarbij is dat 33 van de 276 berichten minstens 80 reacties kregen, waaronder ook berichten zijn met 200 tot 700 reacties. In deze berichten worden discussies gevoerd. Hille en Bakker (2013) hielden zich echter voornamelijk bezig met het onderzoeken van het gebruik van Facebook als sociaal medium in plaats van specifiek onderzoek te doen naar de interactie tussen gebruikers. Over de interactie werd wel gezegd dat reacties

voornamelijk uit oneliners bestaan en veel beledigend taalgebruik bevatten.

Ashuri en Frenkel (2015) probeerden door middel van interviews met journalisten die werken voor televisienieuwsdesks, te achterhalen waarom de nieuwsmedia Facebook niet ten volle benutten:

The interviewees, whether being new media directors, chief editors, or

editors/producers, are well aware of the true potential of networked technologies and platforms. Having said that, their testimonies regarding the actual use of social media is not to be regarded as downgrading the net as a significant tool for both

newsgathering and news dissemination but merely as stating that the Internet is being used above as a promotional tool. (Ashuri & Frenkel, 2015, p. 14)

Journalisten die werken voor nieuwsmedia zijn zich dus zeker bewust van het potentieel van online platforms, zoals Facebook, maar ze gebruiken ze voornamelijk als promotiemiddel in plaats van als een manier om nieuws te verzamelen en te verspreiden. Volgens Ashuri en Frenkel (2015) zijn drie zaken daarvoor verantwoordelijk: (1) de percepties van de

8

journalisten, (2) de rol van hun organisatie en (3) de essentie van het beroep. Journalisten hebben als hoofddoel om het aantal kijkcijfers te laten stijgen. Ze gebruiken daarom Facebook voornamelijk om tv-uitzendingen te promoten en laten de andere gebruiksmogelijkheden links liggen. Daarnaast participeren de nieuwsorganisaties niet op de technologieën online. Als je als nieuwsorganisatie de mogelijkheden van Facebook volop wil benutten, is er meer personeel nodig, maar meer personeel betekent hogere kosten. Tot slot zien journalisten het niet als hun taak om discussies te starten en conversaties aan te gaan. Hun taak is nieuws verzamelen, organiseren en verspreiden.

2 Probleem- en doelstelling

Het doel van dit onderzoek is om de online interactie te analyseren, die plaatsvindt in de online discussies op de Facebookpagina van het nieuwsmedium Hart van Nederland. Een kwalitatieve discourseanalyse naar metacommunicatie is een geschikte manier om interactie in online communities te onderzoeken (Arendholz, 2011, p. 127). Onderzoek naar de

verschijningsvormen van metacommunicatie in online communities, kan ons meer vertellen over de werking van online communities in het algemeen (Lanamäki & Päivärinta, 2009, p. 244). In dit onderzoek zal enerzijds gekeken worden naar hoe Facebookgebruikers de geschiktheid van hun eigen taalgebruik en andermans taalgebruik beoordelen en anderzijds naar de manier waarop Facebookgebruikers de online interactie monitoren. De

onderzoeksvraag luidt:

Op welke manier zetten Facebookgebruikers metacommunicatie in om online

discussies op de Facebookpagina van Hart van Nederland te managen en wat zegt dat over de relaties die onderling worden aangegaan tussen Facebookgebruikers?

3 Methode

3.1 Materiaal

Voor dit onderzoek is een corpus samengesteld dat bestaat uit data afkomstig van de Facebookpagina van Hart van Nederland. Hart van Nederland is sinds 2009 actief op Facebook en heeft op dit moment ruim 285.000 volgers. Het is niet duidelijk of Hart van

Nederland huisregels hanteert. Er worden geen regels genoemd en het is daardoor ook niet

9

modereert. De Facebookpagina van Hart van Nederland wordt onder de sectie pagina-informatie als volgt omschreven:

Hart van Nederland is het dagelijkse nieuwsprogramma van SBS6 met oog voor het kleine én het grote nieuws van eigen bodem. Hart van Nederland is actueel, verrassend, origineel en een van de best bekeken nieuwsprogramma’s op de Nederlandse televisie. Heeft u nieuwstips? Mail naar hart@sbs.nl of bel met de tiplijn 020-8007777

Hart van Nederland presenteert zichzelf als het dagelijkse nieuwsprogramma. Het publiek

wordt gevraagd te mailen of te bellen als ze nieuwstips hebben. Er wordt geen aandacht besteed aan het precieze doel van de Facebookpagina en er wordt ook niet gesproken over de discussies die plaatsvinden op deze online community.

Er is een vooranalyse uitgevoerd om te achterhalen in hoeverre metacommunicatie voorkomt in de discussies op de Facebookpagina van Hart van Nederland en om in te schatten hoeveel berichten moeten worden geanalyseerd om de onderzoeksvraag te kunnen beantwoorden. De eerste 100 reacties van het bericht Grote ophef om bassins en handelswijze

verzorgers Dolfinarium (gepubliceerd op 3 maart 2016) zijn geanalyseerd op de aanwezigheid

van metacommunicatie. In 21 van de 100 reacties kwamen vormen van metacommunicatie voor. Het gaat dan over de goede of slechte redenering in andermans berichten, achterhalen of iets goed begrepen is en of er überhaupt sprake is van een echte discussie. Er wordt verwacht dat van de andere berichten van Hart van Nederland ook minstens 20 procent van de reacties metacommunicatie bevat. Het analyseren van in totaal 500 reacties zou daarmee 100

metacommunicatieve uitingen op moeten leveren in het gunstigste geval. Een analyse van minimaal 100 reacties die metacommunicatieve uitingen bevatten, zou voldoende moeten zijn om gevonden resultaten met genoeg voorbeelden te kunnen onderbouwen.

Er is voor gekozen om van tien verschillende berichten de eerste vijftig reacties op te nemen in het corpus (voor het volledige corpus, zie bijlage). Door naar tien verschillende berichten te kijken, in plaats van naar een of twee berichten, bestaan de berichten uit

uiteenlopende onderwerpen. De tien geanalyseerde berichten zijn geselecteerd op basis van de interactie die aanwezig was. Alle gekozen berichten zijn door Hart van Nederland geplaatst in de maand maart of april 2016. De data zijn daarmee natuurlijk, omdat het bestaat uit

bestaande online interacties die op geen enkele manier zijn gemanipuleerd voor dit onderzoek. Het enige onnatuurlijke is dat van ieder hoofdbericht alleen de eerste 50 reacties zijn

10

reacties die zijn opgenomen in de analyse zijn openbaar in de zin dat het registreren of

inloggen op Facebook niet noodzakelijk is om de berichten en reacties te kunnen lezen. Het is daarom ethisch verantwoord om deze berichten en reacties te gebruiken voor dit onderzoek zonder toestemming te vragen aan Hart van Nederland of de Facebookgebruikers die reageren op deze Facebookpagina.

3.3 Procedure

Er is een corpus samengesteld om een kwalitatieve discourseanalyse uit te voeren. De eerste stap was het preparen van het materiaal. Alle tien de hoofdberichten inclusief de eerste vijftig reacties zijn gekopieerd naar een Word-bestand waarna de namen van de Facebookgebruikers zijn geanonimiseerd. Vervolgens zijn de metacommunicatieve uitingen onderstreept. Wanneer één reactie meerdere metacommunicatieve uitingen bevatte, werden deze apart onderstreept zodat het duidelijk bleef dat het bericht meerdere vormen van metacommunicatie bevat.

Het analyseren van de reacties op metacommunicatieve uitingen is één keer herhaald om er zeker van te zijn dat er geen metacommunicatieve uitingen over het hoofd zijn gezien. Na het analyseren is per hoofdbericht vastgesteld hoeveel metacommunicatieve uitingen voorkwamen in de reacties en tot welke vorm van metacommunicatie deze uitingen behoren. De definitie van metacommunicatie van Caffi (2006) is hiervoor gebruikt. Volgens Caffi kan metacommunicatie betrekking hebben op de beoordeling van de geschiktheid van de eigen of andermans communicatie en het monitoren van de communicatie. Per metacommunicatieve uiting is vastgesteld of het gaat om een beoordeling of om monitoren van communicatie. Er is vervolgens gekeken naar op wie Facebookgebruikers reageren. Een reactie kan betrekking hebben op wat een andere Facebookgebruiker heeft gezegd, wat de beoordelaar zelf eerder heeft gezegd of hoe de communicatie in het algemeen verloopt. Wanneer een

Facebookgebruiker de communicatie monitort, moet er gedacht worden aan een reactie die ervoor zorgt dat de communicatie goed blijft verlopen. Er kan bijvoorbeeld worden

aangegeven voor wie een reactie is bedoeld en wat er überhaupt wordt bedoeld met de reactie.

4 Analyses en resultaten

Caffi (2006) onderscheidt metacommunicatie die betrekking heeft op de beoordeling van de geschiktheid van de communicatie en het monitoren van de communicatie. De analyse is gebaseerd op deze tweedeling waarbij een aantal subtypen te onderscheiden zijn. De

11

Wanneer er in de fragmenten zinnen of zinsdelen onderstreept zijn, betekent dit dat het een vorm van metacommunicatie betreft. Met behulp van regelnummers wordt aangegeven welke zinnen of zinsdelen relevant zijn voor het voorbeeld dat in de tekst wordt besproken.

Er zijn in totaal 202 metacommunicatieve uitingen gevonden in de 500 onderzochte reacties. In tabel 1 staat weergeven in welke aantallen de verschillende vormen van

metacommunicatie voorkomen.

Tabel 1: Alle gevonden metacommunicatieve uitingen in de tien onderzochte

hoofdberichten die betrekking hebben op het beoordelen van de geschiktheid van de communicatie of het monitoren van de communicatie

Aantal gevallen Beoordelen Andermans taalgebruik Eigen taalgebruik Algemeen taalgebruik 128 101 7 20 Monitoren Controleren Organiseren Plannen 74 35 34 5 Totaal 202

Ten eerste moet worden opgemerkt dat de meerderheid van de metacommunicatieve uitingen betrekking heeft op het beoordelen van de geschiktheid van de communicatie. Het kan dan gaan om het beoordelen van andermans taalgebruik, het eigen taalgebruik en het taalgebruik in de discussie in het algemeen. Metacommunicatieve uitingen hebben in ruim 35 procent van de gevallen betrekking op het monitoren van de communicatie. Zowel Facebookgebruikers als

Hart van Nederland houden zich bezig met het controleren, organiseren en plannen van de

communicatie. In de volgende subparagrafen worden de gevonden vormen van

metacommunicatie aan de hand van fragmenten besproken, zodat ook duidelijk wordt wat er daadwerkelijk in de onderzochte discussies gebeurt.

4.1 Beoordelen van de geschiktheid van de communicatie

Bijna 65 procent van de gevonden metacommunicatieve uitingen heeft betrekking op het beoordelen van de geschiktheid van de communicatie. Facebookgebruikers zijn vooral bezig

12

met het beoordelen van de geschiktheid van andermans communicatie. In veel mindere mate wordt de geschiktheid van het eigen taalgebruik of het algemeen gebruikte taalgebruik

beoordeeld. Alle drie de verschijningsvormen worden aan de hand van fragmenten besproken.

4.1.1 Beoordelen van de geschiktheid van andermans taalgebruik

De Facebookgebruikers die zich mengen in de discussies op de Facebookpagina van Hart van

Nederland zijn veel bezig met het beoordelen van taaluitingen. In de meeste gevallen

beoordelen Facebookgebruikers elkaars taalgebruik. Het kan dan zowel gaan om de geschiktheid als om de correctheid van een taaluiting. In fragment 1 is de reactie van Facebookgebruiker Janine een voorbeeld van het beoordelen van de geschiktheid van een taaluiting (regel 7 en 8). Janine zegt immers dat ze de uitspraak van Lia niet gepast vindt.

Fragment 1: reacties op hoofdbericht 3

1 Lia: Frankrijk is ook dichtbij ofnie en dan plaatst iedereen vlag van frankrijk op fb

2 😡😡😡 en nu van belgie maar turkije nee hoor is een moslim land dat mag nie foei kom op en 3 geef het gewoon toe het zijn moslims maakt niet uit en hoe voelt het nu wat wij altijd voelde 4 onschuldige mensen die vermoordt werden pkk is de grootste tereur 😡😡😡😡 belgische eigen 5 schuld (1 like)

6 […]

7 Janine: Wow jouw uitspraak [Lia] kan echt niet. Eigen schuld? Dus alle inwoners van 8 een land zijn schuldig aan het geen wat de regeren doet of juist niet doet? (1 like)

9 Dorry: Janine je doet net alsof ik een hart van steen heb luister even heel goed meid.. 10 Ja klopt het zijn zeker idioten maar als iedereen op zijn tijd op Wilders had gestemd was er 11 minder kans dat er aanslagen hier. En welke uitspraak kan niet van mij? Zeg ik hier iets wat 12 niet kan? (1 like)

In bovenstaand fragment is te zien dat Lia een uitspraak doet over of ze het gerechtvaardigd vindt dat Facebook de mogelijkheid geeft aan Facebookgebruikers om hun profielfoto in de kleuren van de Franse en Belgische vlag te plaatsen, maar niet in de kleuren van de Turkse vlag. Ze besluit haar reactie met dat het ‘de eigen schuld van België is’. Facebookgebruiker Janine reageert daarop met ‘wow jouw uitspraak kan echt niet’ waarmee ze het taalgebruik van Lia beoordeelt als ongepast (regel 7 en 8). Janet laat daarmee blijken dat de uitspraak van Lia volgens haar niet door de beugel kan. In dit geval is het echter de vraag in hoeverre het taalgebruik niet gepast wordt gevonden of slechts de mening van de taalgebruiker.

13

In fragment 1 reageert de beoordeelde taalgebruiker Lia niet meer op de beoordelaar, maar er zijn gevallen waarin dat wel gebeurt. Neem bijvoorbeeld fragment 2.

Fragment 2: reacties op hoofdbericht 8

1 Pieter: Anke Jij hebt begeleiding nodig om goed nederlands te schrijven. (0 likes)

2 Anke: Ben blij dat de meeste mensen begrijpen wat ik bedoel. En dat heeft niks met cursus 3 schrijven te maken. Pieter (1 like)

Facebookgebruiker Pieter spreekt een andere Facebookgebruiker aan op haar taalgebruik. Hij vindt dat Anke begeleiding nodig heeft en impliceert daarmee dat Anke niet goed Nederlands kan schrijven (regel 1). Anke verdedigt zichzelf vervolgens door erop te wijzen dat andere mensen haar wel begrijpen en dat dat dan wel moet betekenen dat haar manier van Nederlands schrijven goed is. In dit geval wordt een Facebookgebruiker dus niet zo zeer beoordeeld op

wat hij/zij zegt, maar hoe hij/zij iets zegt. Daarnaast laat Facebookgebruiker Anke zichzelf

niet zomaar beoordelen door een andere Facebookgebruiker. Dit gegeven komt ook in andere discussies naar voren, bijvoorbeeld in fragment 3.

Fragment 3: reacties op hoofdbericht 4

1 Ben: Dus jullie hebben ook al je kranten abonnementen van mei 2002 verwijderd

2 waar pim fortuin met bebloed hoofd op stond dit is idd walgelijke foto maar zo staat heel fb 3 mee vol !! (2 likes)

4 Dionne: Zo en wie ben jij dan ? Eindredacteur? Pffff draait niet aleen om 1 persoon he de 5 wereld.... (1 like)

In hoofdbericht 4 wordt er gediscussieerd over de vraag of Hart van Nederland er goed aan doet om schokkende foto’s te plaatsen zonder dat Facebookgebruikers de mogelijkheid hebben om zelf te beslissen of ze de foto in kwestie willen zien of niet. Facebookgebruiker Ben laat met zijn reactie weten dat hij het plaatsen van een schokkende foto niet ongepast vindt omdat ‘Facebook er toch al mee vol staat’ (regel 1-3). Hij spreekt in zijn reactie ‘jullie’ aan waarmee hij doelt op de Facebookgebruikers die al in gesprek waren met elkaar in de discussie. Eén van die Facebookgebruikers, Dionne, reageert op Ben met ‘Zo en wie ben jij dan?’ (regel 4). Dionne laat op deze manier impliciet merken dat zij vindt dat Ben niet zomaar een ander mag beoordelen. Dionne zegt dan ook ‘Eindredacteur?’ waarmee ze eigenlijk vraagt naar welke autoriteit maakt dat Ben iets over anderen mag zeggen. Zowel Ben als de andere Facebookgebruikers reageren niet meer op de reactie van Dionne.

14

Facebookgebruikers geven elkaar dus regelmatig een wat negatieve beoordeling, maar ook positieve beoordelingen over de geschiktheid van de communicatie worden gegeven. In hoofdbericht 5 start Facebookgebruiker Jos een discussie door het schrijven van een kort verhaal over iets wat hij pas heeft meegemaakt.1 De helft van de reagerende

Facebookgebruikers complimenteert de schrijver van het korte verhaal omdat ze vinden dat het zo goed is geschreven (zie fragment 4).

Fragment 4: reacties op hoofdbericht 5 1 Sandra: Mooi geschreven Jos! (3 likes)

2 Bob: Wauw... Ben er stil van🍀 (1 like)

3 Yonne: Kippevel (1 like)

4 Fenne.: Mooie wijze woorden. ...👍😀💖 (2 likes)

5 Mark.: Mooi verhaal (2 likes)

6 Moos: Heftig zeg jeetje. Mooi verwoord vreselijk de wereld tegenwoordig (1 like)

Opmerkingen als ‘Mooi geschreven’, ‘Mooi verhaal’ en ‘Mooi verwoord’ zijn allemaal positieve beoordelingen op het taalgebruik van Facebookgebruiker Jos. Bij de opmerking ‘mooi verhaal’ is het de vraag of het daadwerkelijk over het taalgebruik gaat of over de inhoud van het verhaal, maar bij de opmerkingen ‘Mooi geschreven’ en ‘Mooi verwoord’ wordt met zekerheid het taalgebruik beoordeeld. Facebookgebruikers geven elkaar dus niet alleen negatieve beoordelingen maar ook positieve beoordelingen. Dit komt wel in veel mindere mate voor. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn is dat op de pagina van Hart van

Nederland vooral discussies worden gevoerd waarbij men elkaar met name negatief

beoordeeld omdat de gebruikers tegenover elkaar staan. In dit hoofdbericht is er niet echt sprake van een discussie. Iedereen is het erover eens dat Jos een mooi verhaal heeft geschreven en andere of nieuwe onderwerpen worden niet genoemd.

4.1.2 Beoordelen van de geschiktheid van het eigen taalgebruik

Het beoordelen van de geschiktheid van het eigen taalgebruik komt nauwelijks voor in de onderzochte discussies. Over de metacommunicatieve uitingen die bestempeld zijn als

1 _{De reactie van Jos is niet opgenomen in fragment 4 vanwege de lengte van de reactie en omdat de inhoud van}

15

beoordeling van de geschiktheid van het eigentaalgebruik valt tevens te discussiëren. Neem bijvoorbeeld fragment 5.

Fragment 5: reacties op hoofdbericht 3

9 Dorry: Janine je doet net alsof ik een hart van steen heb luister even heel goed meid.. 10 Ja klopt het zijn zeker idioten maar als iedereen op zijn tijd op Wilders had gestemd was er 11 minder kans dat er aanslagen hier. En welke uitspraak kan niet van mij? Zeg ik hier iets wat 12 niet kan? (1 like)

Facebookgebruiker Dorry reageert op Janine omdat ze het gevoel heeft dat Janine haar verkeerd beoordeeld: ‘Je doet net alsof ik een hart van steen heb’ (regel 9). Dorry vraagt Janine expliciet welke uitspraak ze niet gepast vindt. Met deze vraag verwijst Dorry naar haar eigen taalgebruik, maar ze beoordeelt haar eigen taalgebruik niet. Wanneer ze vervolgens vraagt ‘Zeg ik hier iets wat niet kan?’ (regel 11-12) lijkt ze haar eigen taalgebruik wel te beoordelen. Aan de ene kant kan deze vraag geïnterpreteerd worden als beoordeling, maar aan de andere kant ook als controle. De vraag kan suggereren dat Dorry haar eigen taalgebruik gepast vindt en dus uitleg nodig heeft van Janine om te begrijpen waarom het dan niet gepast zou zijn, maar het kan ook suggereren dat Dorry helemaal geen oordeel heeft over haar eigen taalgebruik en ze gewoon wil weten wat Janine bedoelt. In het eerste geval beoordeelt Dorry haar eigen taalgebruik (impliciet) en in het laatste geval monitort ze slechts de communicatie. Voor beide beweringen is iets te zeggen. Wat tot slot opgemerkt moet worden is dat

uiteindelijk blijkt dat Janine’s reactie niet voor Dorry was bedoeld. Er werd dus in de eerste plaats eigenlijk niets over de geschiktheid van Dorry’s taalgebruik gezegd.

4.1.1 Beoordelen van de geschiktheid van het algemeen gebruikte taalgebruik

Naast het beoordelen van de geschiktheid van andermans taalgebruik en het eigen taalgebruik wordt ook het algemeen gebruikte taalgebruik in de discussie beoordeeld. Dit komt regelmatig voor in de onderzochte discussies. Facebookgebruikers beoordelen dan niet zo zeer het

specifieke taalgebruik van een andere Facebookgebruiker, maar meer de communicatie die in het algemeen plaatsvindt. In fragment 6 zijn twee voorbeelden hiervan terug te vinden:

Fragment 6: reacties op hoofdbericht 10

1 Ronnie: Eric 1stapje is tot daar aan toe maar die witte boorden maffia blijft continu

2 aan het korten en dan word het de broekriem aanhalen. Valt mij wel op dat hier bijna allemaal 3 vrouwen op reageren. Zwakke geslacht net als de hond misschien. wink-emoticon (1 like)

16

5 Angela: Tuurlijk gaat het niet over rozen in Nederland. Maar kijk het bericht mensen. 6 Daar gaat het niet over. Jullie dwalen allemaal af. Het gaat hier nog steeds om dierenleed en 7 niet om deze zinloze discussie. En tuurlijk mogen jullie geld doneren...doe maar richting de 8 dierenambulance 😂😂😂 (1 like)

In hoofdbericht 10 wordt gediscussieerd over het gegeven hoe betrouwbaar het nieuwsbericht van Hart van Nederland is. Een aantal Facebookgebruikers is van mening dat het dierenleed door Hart van Nederland wordt ‘overdreven’. Een andere groep is juist van mening dat men de ogen niet mag sluiten voor dit soort dierenleed. Facebookgebruiker Ronnie merkt op een gegeven moment op dat vooral vrouwen lijken te reageren in de discussie. Dit lijkt in eerste instantie niet op een beoordeling, maar door vrouwen vervolgens het ‘zwakke geslacht’ te noemen zegt dat indirect wel iets over hoe de communicatie eraan toe gaat en welke soort mensen op de discussie reageren. Facebookgebruiker Angela geeft daarna een wat duidelijker beoordeling van de manier van communiceren in de discussie: ‘Jullie dwalen allemaal af’ (regel 6). Angela impliceert daarmee dat er van het onderwerp wordt afgeweken. Dit is iets wat in bijna alle discussies aan de orde is. In hoofdbericht 6 gaat het bijvoorbeeld al vrij snel niet meer over het gestolen kalfje zelf, maar over of Hart van Nederland er goed aan doet om schokkende foto’s (zoals van het gestolen kalfje) te plaatsen. Fragment 6 bevat de laatste reactie op de discussie en vat goed samen wat er is gezegd door de Facebookgebruikers:

Fragment 7: reactie op hoofdbericht 6

1 Fenne:Waarom roepen de meeste dat ze in een droomwereld leeft??? Ze zegt niet dat

2 ze het niet wilt lezen, ze zegt dat ze niet direct een foto ervan wilt zien zodra ze haar facebook 3 opent en dat ze beter een link kunnen plaatsen voor de mensen die wel geïnteresseerd zijn in 4 de foto. Is dat zo erg? Of vinden de mensen die zo een antwoord geven op haar reactie het leuk 5 om iemand zo te benaderen zonder ook echt te lezen wat ze zegt/typt??? Ik vind dat ze gelijk 6 heeft. Het is erg nieuws en nee het hoort niet genegeerd te worden, maar het plaatje hoeft niet 7 direct gepost te worden! (12 likes)

Tijdens de discussie in hoofdbericht 6 zijn er twee groepen ontstaan van voor- en tegenstanders. De voorstanders vinden dat de ogen niet gesloten mogen worden voor dierenleed en dus schokkende foto’s geplaatst mogen worden. De tegenstanders vinden dat deze foto’s alleen aandachttrekkerij zijn en beter via een link kunnen worden getoond zodat iedereen zelf kan beslissen of hij of zij de foto wil zien. De Facebookgebruikers discussiëren dus over het gegeven hoe Hart van Nederland hoort te communiceren en geven afhankelijk van hun eigen standpunt een positieve of negatieve beoordeling aan Hart van Nederland. Dit is de enige discussies waarin de geschiktheid van de communicatie van Hart van Nederland

17

wordt bediscussieerd. In alle andere discussies beoordelen Facebookgebruikers vooral de geschiktheid van elkaars taalgebruik.

4.2 Monitoren van de communicatie

Facebookgebruikers zijn dus voornamelijk bezig met het beoordelen van elkaars taalgebruik. In iets meer dan 35 procent van de gevonden metacommunicatieve uitingen wordt de

communicatie slechts gemonitord. Monitoren vindt met name plaats door het controleren en organiseren van de communicatie en in mindere mate door het plannen van de communicatie. In de praktijk betekent dit dat Facebookgebruikers taal inzetten om het gesprek dat ze voeren zo nodig (bij) te sturen.

4.2.1 Het organiseren van de communicatie

Het organiseren van de communicatie wordt vooral ingezet als het niet meer duidelijk is welke reactie voor wie bedoeld is doordat meerdere gesprekken van verschillende

Facebookgebruikers door elkaar heen lopen. In hoofdbericht 1 is dit bijvoorbeeld het geval:

Fragment 8: reacties op hoofdbericht 1

1 Jan: Nou Hachel geeft netjes Mohammed antwoord. waar is de mijn? (0 likes)

2 Hachel: Welke vraag heb ik niet beantwoord? (0 likes)

3 […]

4 Jan: Hachel sorry geen beetje door elkaar hen zie ik.(…) (0 likes)

5 Hachel: […] Idd ik reageer soms ook terwijl jouw laatstecreactie er nog niet staat. 6 Lastig (0 likes)

Verschillende Facebookgebruikers zijn met elkaar in gesprek waardoor één van hen geen, of niet tijdig, antwoord krijgt en om antwoord vraagt (regel 1). Met andere woorden: de

conversatie wordt door de Facebookgebruiker bijgestuurd, zodat het gesprek verder kan gaan. Dit is een voorbeeld van het organiseren van de communicatie.Facebookgebruiker Hachel vraagt vervolgens om verduidelijking: ‘Welke vraag heb ik niet beantwoord?’ (regel 2). Hachel probeert op deze manier de conversatie te herstellen en controleert tegelijkertijd haar eigen taalgebruik. Ze staat immers stil bij de vraag of ze wel volledig genoeg is geweest en überhaupt heeft gereageerd op Jan. Hachel en Jan zijn het er vervolgens met elkaar over eens dat meerdere gesprekken door elkaar heen lopen en dat ze daardoor elkaar niet meer goed

18

kunnen volgen (regel 4 en 5). Door het hierover te hebben (her)organiseren ze samen de communicatie. De misverstanden worden immers besproken waardoor de communicatie weer kan worden voortgezet. De conversatie wordt besloten met een oordeel: het is ‘lastig’ om met elkaar te communiceren als gesprekken van verschillende Facebookgebruikers door elkaar heen lopen. Dit geeft aan dat het met elkaar communiceren in de discussies op de

Facebookpagina van Hart van Nederland niet altijd gemakkelijk is. Verschillende vormen van monitoren helpen dan om de communicatie weer goed te laten verlopen. Facebookgebruikers organiseren en controleren de communicatie in acht van de tien discussies om het gesprek zo vlekkeloos mogelijk te kunnen laten verlopen. Zo ook in het onderstaande fragment:

Fragment 9: reacties op hoofdbericht 8

1 Anke: Ben benieuwd hoeveel kinderen jij hebt en hoe perfect jij ze op voed.zo niet moet je 2 niet zo maar oordelen. Hoe goed je ze ook opvoed als ze eenmaal verkeerde vrienden krijgen 3 kan je als ouders opvoeden wat je wilt maar daar helpt niets bij. Dus denk eerst na voordat je 4 conclusie trekt (1 like)

5 […]

6 Lisanne: Anke weet niet of je dit tegen mij of tegen anderen had. Maar dit is precies wat 7 ik bedoel. Iedereen wijst met zn vingertje naar de ouders van het kind, maar de

8 verantwoording ligt ook bij het kind zelf en wat hij of zij met de opvoeding doet (1 like)

9 […]

10 Anke: Lisanne ik had dit tegen Suzan (1 like)

In fragment 8 werd communicatie ingezet om ervoor te zorgen dat de conversatie niet onbedoeld stil kwam te liggen. In fragment 9 is er iets anders aan de hand: de twee

Facebookgebruikers waren nog niet in gesprek met elkaar maar doordat Facebookgebruiker Lisanne aanneemt dat een reactie (deels) voor haar bedoeld is, start ze een conversatie. Facebookgebruiker Anke geeft vervolgens aan dat de aanname van Lisanne verkeerd is en beëindigd de conversatie. Opnieuw is dit een voorbeeld van dat de communicatie op Facebook niet altijd vlekkeloos verloopt met als gevolg dat Facebookgebruikers

metacommunicatie inzetten om de conversatie weer naar wens te kunnen laten verlopen. Facebookgebruikers moeten zich dus van tijd tot tijd inzetten om een interactie te laten ‘werken’ door om antwoorden te vragen of door te achterhalen voor wie een reactie is

bedoeld. Het is niet duidelijk of het monitoren van de communicatie voor Facebookgebruikers een moeilijke taak is. Het is wel duidelijk dat ze ertoe in staat zijn en dat er de wens is om elkaar zo goed mogelijk te begrijpen en te volgen.

19 4.2.3 Het controleren van de communicatie

Het controleren van de communicatie komt op twee manieren tot uiting in de onderzochte discussies. Aan de ene kant controleren Facebookgebruikers zichzelf en elkaar wanneer ze niet zeker weten of een reactie goed is begrepen. Dit kwam in fragment 1 al tot uiting toen een Facebookgebruiker de vraag stelde ‘En welke uitspraak kan niet van mij?’ (regel 12, fragment 1). Facebookgebruikers controleren elkaar ook door het taalgebruik onder de loep te nemen. In fragment 10 bijvoorbeeld heeft Facebookgebruiker Hachel het taalgebruik van Mohammed op taalfouten gecontroleerd:

Fragment 10: reacties op hoofdbericht 9

1 Leonie: Mohammed Wat jij daar schrijft van burgeroorlog dat heb ik al gezegt toen de 2 eerste asiel zoeker naar binnen kwam,er zijn mensen die geholpen moeten worden maar 3 helemaal niet die alleen staande mannen die hier naar binnen komen,maar ik vin dat ze eerst 4 maar eens met het nederlandse volk beginnen die hulp nodig hebben (0 likes)

5 [16 reacties]

6 Hachel: Voor een deel klopt wat je schrijft. Geld gaat naar hoge piefen niet alleen in de zorg. 7 Je schrijft ook erg veel fouten hoor sorry dat ik het zeg maar is best lastig lezen. Oordelen doe 8 jij zelf net zo goed Mohammed (0 likes)

Facebookgebruiker Hachel benoemt dat de taalfouten die Mohammed maakt de

begrijpelijkheid van zijn reactie negatief beïnvloedt: ‘sorry dat ik het zeg maar [het] is best lastig lezen’ (regel 7). Hachel heeft dus in eerste instantie het taalgebruik van Mohammed gecontroleerd. Door te benoemen dat de begrijpelijkheid van het taalgebruik daardoor wordt aangetast, schuilt er ook een negatieve beoordeling in de controle. Het feit dat

Facebookgebruikers elkaars communicatie op fouten controleren, kan betekenen dat ze het belangrijk vinden dat wanneer iemand deelneemt aan een discussie, hij of zij ook goed Nederlands kan schrijven.

Opvallend is nog dat de reacties van Mohammed niet in de discussie terug te vinden zijn. Mogelijk heeft Mohammed zelf of Hart van Nederland de reacties verwijderd.

4.2.4 Het plannen van de communicatie

Naast het organiseren en controleren van de communicatie, wordt er ook communicatie gepland. Dit komt vrij weinig voor in de onderzochte discussies: 7 van de 211 gevonden metacommunicatieve uitingen hebben betrekking op het plannen van de communicatie. In hoofdbericht 2 gaat de discussie over een boer die niet meer in staat was om voor zijn vee te

20

zorgen, waardoor 50 koeien overleden. In fragment 11 zijn een aantal reacties op deze discussie te lezen:

Fragment 11: reacties op hoofdbericht 2

1 Monica: NIET IN STAAT ??? wtf..dan schakel je toch hulp in..of probeer je hiermee weg 2 te komen.walgelijk hoe mensen in dit geval (een regelrechte BOER) met zijn dieren om is 3 gegaan..hier had makkelijk wat aan gedaan kunnen worden..je gaat niet toekijken hoe je dieren 4 naar adem snakken..droplul..een BOER VAN NIKS.. (37 likes)

5 [43 reacties waarin verschillende Facebookgebruikers ingaan op het bericht van Moontje] 6 Katy: Walgelijke reactie Monica! Makkelijk oordelen als je et hele verhaald niet weet! 7 Misschien heeft deze beste man wel heel vaak aan de bel getrokken voor hulp of wat dan ook! 8 Je wee het niet! En nee hier in Nederland word je niet Zo snel geholpen als je een hulp vraag 9 hebt! Walgelijk mensen zoals jij ! Oordelen en nog eens oordelen terwijl ze niks van de feiten 10 weten! Jij bent zeker ook vegetarisch ??? Dropkut! MEID VAN NIKS.... (3 likes)

11 Pricilla: Ik denk dat jij straks de vlaag van voren krijgt Katy. (1 like)

12 Monica: Hahaha ik lach hier om..hilarisch (1 like)

Facebookgebruiker Pricilla voorspelt dat de Facebookgebruiker Katy zo aangesproken gaat worden door Monica: ‘Ik denk dat jij straks de vlaag van voren krijgt Katy’ (regel 11). Op deze manier wordt de communicatie die gaat komen, gepland. De verwachte reactie van Monica komt echter niet. Monica reageert immers niet op de reactie van Katy, maar op de communicatie in het algemeen (regel 12). Facebookgebruikers proberen elkaar dus in te schatten op basis van het eerdere taalgebruik van andere Facebookgebruikers. De inschatting kan echter verkeerd uitpakken of op niets uitlopen.

4.2.2 Hart van Nederland als moderator

De Facebookgebruikers zijn niet de enige die de communicatie in de discussies monitoren. De leiding van de Facebookpagina van Hart van Nederland doet dat ook. In hoofdbericht 3 loopt een discussie uit de hand waardoor Hart van Nederland in moet grijpen:

Fragment 12: reacties op hoofdbericht 3

1 Hart van NL: Laten we in onze comments respect tonen aan de slachtoffers en de 2 nabestaanden. Racistische uitingen of oproepen tot moord worden verwijderd (100 likes)

3 Semmie: Heel goed Respect voor elkaar mensen!!! (0 likes)

4 Tom: Juist (0 likes)

5 Robbie: Dus links lullen of kop dicht?Dat is echt iets voor de linkse media gedraag je als een 6 schaap!!!!no way (9 likes)

21

Hart van Nederland geeft de norm aan door voor te stellen respect te tonen in de comments

(regel 1). Ze proberen op die manier de discussie bij te sturen. Hart van Nederland geeft tevens aan dat racistische uitingen of oproepen tot moord worden verwijderd (regel 2). Hart

van Nederland is dan niet meer de discussie aan het bijsturen, maar aan het controleren. Ze

monitoren daarmee de communicatie in de discussie. Dit zou ook gezien kunnen worden als beoordelen, aangezien Hart van Nederland bepaalt welke reacties wel of niet binnen de norm vallen. Verschillende Facebookgebruikers reageren positief op de reactie van Hart van

Nederland. Facebookgebruiker Robbie laat in zijn reactie echter blijken dat hij het niet eens is

met Hart van Nederland. Door te zeggen ‘Dus links lullen of kop dicht’ (regel 5) uit hij zijn frustratie. De uiting wijst erop dat Robbie zich ‘gecontroleerd’ voelt, dat hij daardoor niet kan zeggen wat hij eigenlijk zou willen zeggen. Doordat het tevens een vraag is, kan de reactie ook gezien worden als het controleren van Hart van Nederland: bedoelen ze daadwerkelijk dat men ‘links moet lullen’ of anders de mond moet houden? Hart van Nederland reageert niet op de reactie van Robbie.

Fragment 12 is het enige voorbeeld waarin Hart van Nederland van zich laat horen.

Hart van Nederland lijkt op basis van de onderzochte discussies niet echt de rol van

moderator in te nemen. Ze stellen slechts éénmaal de norm, maar gaan niet in gesprek met Facebookgebruikers en stimuleren Facebookgebruikers niet om met elkaar in discussie te gaan. Hart van Nederland gaat daardoor op geen enkele manier een relatie aan met de Facebookgebruikers die hun Facebookpagina bezoeken. Er moet wel worden opgemerkt dat het niet uit te sluiten is dat Hart van Nederland onopgemerkt in discussies ingrijpt door bijvoorbeeld reacties te verwijderen zonder daar melding van te maken.

5 Discussie en conclusie

Het doel van dit onderzoek was achterhalen op welke manier Facebookgebruikers

metacommunicatie inzetten om online discussies te managen en wat dat zegt over de relaties die onderling worden aangegaan. Uit het onderzoek komt naar voren dat Facebookgebruikers metacommunicatie inzetten om zowel de geschiktheid van de communicatie te beoordelen, als om de communicatie te monitoren. In de meeste gevallen, bijna 65 procent, beoordelen

Facebookgebruikers de geschiktheid van andermans taalgebruik, het eigen taalgebruik of het algemeen gebruikte taalgebruik in de discussie. In de andere gevallen wordt communicatie slechts gemonitord. Facebookgebruikers proberen onderling discussies aan te gaan, ook als er verschillende gesprekken door elkaar heen lopen en dit de communicatie bemoeilijkt. Het

22

gebruik van metacommunicatie helpt dan door de communicatie te organiseren en te controleren. Metacommunicatie heeft daarmee een belangrijke, sturende rol op Facebook.

In één van de tien hoofdberichten liep een discussie uit de hand. Hart van Nederland nam toen de rol van moderator in door in te grijpen en de Facebookgebruikers erop te wijzen dat respectloze reacties niet zijn toegestaan en verwijderd zullen worden. Dit is het enige moment waarop Hart van Nederland deelneemt aan een discussie. In geen enkele andere onderzochte discussie neemt Hart van Nederland de rol van moderator in. Hart van

Nederland bouwt daardoor op geen enkele manier een relatie op met de Facebookgebruikers

die hun Facebookpagina bezoeken. Dit komt overeen met conclusies uit eerder onderzoek van Ashuri en Frenkel (2015). Nieuwsmedia lijken Facebook vooral als distributiekanaal te

gebruiken om nieuwsberichten te verspreiden. Journalisten zien het niet als hun taak om discussies te starten en conversaties aan te gaan (Ashuri & Frenkel, 2015, p.15). Het feit dat

Hart van Nederland niet deelneemt aan discussies en Facebookgebruikers in hoofdberichten

niet stimuleert om over het bericht te discussiëren, wijst erop dat het nieuwsmedium dit ook niet als haar taak ziet. Dit zou ook verklaren waarom onder de sectie pagina-informatie niets wordt vermeld over de discussies die worden gevoerd en welke huisregels gehanteerd dienen te worden. Er moet wel worden opgemerkt dat het niet uit te sluiten is dat Hart van Nederland onopgemerkt reacties van Facebookgebruikers verwijderd zonder daar melding van te maken. Het is mogelijk dat Hart van Nederland globaal de discussies controleert, zodat wanneer een discussie echt uit de hand loopt, er ingegrepen kan worden.

Ondanks dat Hart van Nederland zich niet presenteert als een discussieplatform, biedt de Facebookpagina wel de mogelijkheid om te discussiëren doordat reacties onder de

hoofdberichten geplaatst kunnen worden. Facebookgebruikers maken hier veel gebruik van en interacteren volop met elkaar. Uit eerder onderzoek van Hille & Bakker (2013) kwam naar voren dat interacties op de Facebookpagina’s van nieuwsmedia met name uit oneliners bestonden en veel beledigend taalgebruik bevatten. Uit de onderzochte discussies op de Facebookpagina van Hart van Nederland komt naar voren dat dit niet het geval is en dat er juist veel wordt geïnteracteerd. Facebookgebruikers gaan het gesprek met elkaar aan en wanneer de communicatie moeilijk verloopt zijn ze in staat met gebruik van

metacommunicatie de communicatie te herstellen of bij te sturen. Facebookgebruikers gaan een relatie met elkaar aan in de zin dat ze geïnteresseerd zijn in de reactie van de ander en wanneer deze reactie niet komt dat ze dan bereid zijn om actie te ondernemen door

bijvoorbeeld expliciet naar een reactie te vragen. De relaties tussen Facebookgebruikers zijn echter niet altijd positief. Doordat Facebookgebruikers elkaar veel beoordelen, wordt

23

regelmatig de vraag gesteld wanneer iemand de autoriteit heeft om iets over een ander te zeggen. Dit wijst erop dat de relaties tussen Facebookgebruikers wankel kunnen zijn. Ze nemen door het beoordelen van de geschiktheid van elkaars communicatie een positie in die niet altijd door de ander wordt gewaardeerd of geaccepteerd.

Caffi (2006) maakte het onderscheid tussen het beoordelen van andermans taalgebruik en het eigen taalgebruik. Uit deze kwalitatieve discourseanalyse is naar voren gekomen dat ook het algemeen gebruikte taalgebruik in de discussie wordt beoordeeld. Dit gegeven past binnen het idee van Caffi (2006) van het beoordelen van andermans taalgebruik. Caffi (2006) maakte daarnaast het onderscheid tussen het organiseren, controleren en plannen van

communicatie. Alle drie de vormen zijn aangetroffen in het samengestelde corpus. Belangrijk om te benoemen, is dat het onderscheid tussen alle vormen van metacommunicatie niet altijd goed te maken is. Een taaluiting kan bijvoorbeeld zowel beoordelend als controlerend van aard zijn. Dit is het geval bij taalfouten. Daarnaast is het onderscheid tussen controleren en organiseren niet altijd goed aan te wijzen. Deze problemen zouden verholpen kunnen worden door de analyse in de toekomst door meerdere onderzoekers te laten uitvoeren of door te erkennen dat een taaluiting meer dan één metacommunicatieve verschijningsvormen kan bevatten. Een discourseanalyse naar metacommunicatie levert verder vooral veel informatie op, omdat het niet alleen duidelijkheid geeft over wat er in discussies wordt gezegd maar ook hoe het wordt gezegd en wat nodig is om de communicatie goed te laten verlopen.

Al met al vertellen de resultaten van de kwalitatieve discourseanalyse veel over de manier waarop Facebookgebruikers online discussies proberen te managen. Het gebruik van metacommunicatie helpt de Facebookgebruikers om de conversatie zo goed mogelijk te laten verlopen. Facebookgebruikers zijn in staat met elkaar te interacteren en een relatie met elkaar aan te gaan. Hart van Nederland houdt zich als moderator echter opvallend afzijdig. In vervolgonderzoek zou onderzocht kunnen worden op welke manier andere nieuwsmedia hun rol als moderator innemen en welk effect dit heeft op de communicatie. Tevens is het

interessant om te onderzoeken of het liken van reacties een vorm van metacommunicatie zou kunnen zijn. Een like kan immers betekenen dat iemand het eens is met de inhoud van een reactie, maar het kan ook betekenen dat specifiek het taalgebruik wordt gewaardeerd.

24

Literatuur

Arendholz, J. (2011). Chapter 7. Analyzing online message boards 1. Thread starts. In J. Arendholz, (In)Appropriate Online Behavior: A Pragmatic Analysis of Message Board

Relations (pp. 127-163). Amsterdam / Philadelphi: John Benjamins Publishing

Company.

Ashuri, T. & Frenkel, A. (2015). Online/offscreen: On changing technology and practises in television journalism. The International Journal of Research into New Media

Technologies, 1-18.

Bateson, G. (1951). Information and Codification: A Philosophical Approach. In J. Ruesch, G. Bateson (Eds.), Communication: The Social Matrix of Psychiatry (pp. 168-211). New York: W.W. Norton.

Bateson, G. (1972). Steps to an Ecology of Mind. Chicago: University of Chicago Press.

De Souza, C.S. & Preece, J. (2004). A Framework for Analyzing and Understanding Online Communities. Interacting with Computers, 16, 579-610.

Giles, D., Stommel, W., Paulus, T., et al. (2015). The microanalysis of online data: The methodological development of ‘digital CA’. Discourse, context & media,, 7, 45-51.

Herring, S., (2004). Computer-mediated discourse analysis; an approach to researching online behaviour. In S. Barab, R. Kling & J. Gray (Eds.), Designing for Virtual

Communities in the Service of Learning (pp. 338-376). New York: Cambridge

University Press.

Hille, S. & Bakker, P. (2013). I like news. Searching for the ‘Holy Grail’ of social media: The use of Facebook by Dutch news media and their audiences. European Journal of

25

Lanamäki, A. & Päivärinta, T. (2009). Metacommunication Patterns in Online Communities.

Online Communities and Social Computing, 5621, 236-245.

Lucy, N. (1993). Reflexive language: reported speech and metapragmatics. Cambridge: Cambridge University Press.

Preece, J. (2000). Online Communities: Designing Usability, Supporting Sociability. Chichester: Wiley.

Stanoevska-Slabeva, K. (2002). Toward a Community-Oriented Design of Internet Platforms.

International Journal of Electronic Commerce, 6(3), 71-95.

Widdowson, H.G. (2007). Discourse analysis. Oxford: Oxford University Press.

Wilmot, W.W. (1980). Metacommunication: A Re-examination and Extension. In: D. Nimmo (Eds.), Communication Yearbook 4 (pp. 61-69). New Brunswick: Transaction

26

Bijlage: Volledige corpus van geanalyseerde berichten

Bericht 1: Slachtoffers uitspraken Wilders willen schadevergoeding (3 maart 2016)

Hannah.: Of schadevergoeding de aangiftes verzachten gaat puur om geld,word er doodziek van de buitenlanders worden onderhand belangrijker als ons eigen volk,wat nep allemaal het is hier Amerika niet ,nou geert ik hoop dat je de rechtzaak wint (213 likes)

Jan: Ja kut hè tijden zijn aan het veranderen. White privelege is over. (1 likes)

Jannes.: Jan, Is jouw lul ook Marokkaans? (6 likes)

Remo.: Als je jezelf zo beledigd voelt dan maakt geld dit toch niet goed??? Dat zou dus mijn eer te na zijn en er ver boven staan, dat heeft met eergevoel te maken, want eer is toch zo belangrijk bij die beledigde partijen ??? (10 likes)

Marte: Is helemaal niks over als je zo met je eigen kleur begaan ben waarom luister je dan naar Andrea Hazes ? (2 likes)

Hachel: Het is een democratisch land. Als ze schadevergoeding krijgen dan is het einde zoek. Enne mandy [Geen eerdere reactie van Mandy, verwijderd?] ik bekommer me om mijn naasten en heel veel anderen maar echt niet meer on iedereen. Genoeg kladlopers in

27

Nederland die net zo goed aangepakt moeten worden. En Jan stomme opmerking. Iedere fatsoenlijke Nederlander die probeert te werken voor zijn gezin. Niet crimineel is. Etc. Hoort in Nederland. Black or white. Jouw opmerking geeft me het gevoel dat jij daar niet bijhoort. (4 likes)

Leonie: Ik ben wel voor mijn mede mens daar geweest ben 5 jaar en heb dagen gehad van 13 uur en alles om 000euro en ik zeg iedere dag eerst eigen volk en die er anders over denken dat die ze op neemt en betaald. (3 likes)

Jan: ik ben antiliaan.ik ben ook maar de boodschapper White privilege is over.de oude

racisten zijn aan het uitsterven.ken er ook niks aan doen krijgt steeds meer mixen.in 2025 zijn de witte European de minderheid en niet zo als het lang was de meerderheid.ik hoor hier zeker wel.heb Nederlandse paspoort mijn opa's heeft ook in de 2de wereld oorlog gevochten voor de democratie in Nederland. (2 likes)

Jan.: Marte, echt? Luister jij an geen Engels taling muziek dan?is gij dan ook een Engelse? (0 likes)

Hachel.: Oke maar snap dan niet waarom je [Jan] met dat white privilege verhaal komt. Wil je niet bij Nederland horen? En wat vind je van het bericht eigenlijk? (2 likes)

Leonie: Jan Als je 1 paspoort hebt dan ben je een nederlander,er zijn er die hebben twee paspoorten en dat zijn geen nederlanders want een echte nederlander heeft maar 1 paspoort. (3 likes)

Jan: Hachel ik hoor bij Nederlandse punt woont er al 35 jaar.het bericht dat wilders moet betalen goed.het bericht van Hannah. ik wil bij een Nederlander horen die eerlijk is.is toch gek Hachel dat jij als vrouw minder verdiend dan een man.is dat eerlijk ?waarom is dat?wil je dat niet veranderen?wil jij dat later je dochter nog minder verdienen dan je zoon? (1 likes)

Jan: De witte bevoorrechte is lang genoeg door gegaan.moet een einde aan komen.niks buitenlander,allochtoon,vluchtelingen meer maar mensen.is onze aarde niet alleen van JULLIE maar van alle mensen.als jullie overal hen kunnen reizen dat moet een andere ook moeten en niet gelijk veranderen in een vluchteling. (0 likes)

Leonie: Mohammed [Vreemd, zijn reacties zijn verwijderd/ heeft hij zelf verwijderd] Wat jij daar schrijft van burgeroorlog dat heb ik al gezegt toen de eerste asiel zoeker naar binnen kwam,er zijn mensen die geholpen moeten worden maar helemaal niet die alleen staande mannen die hier naar binnen komen,maar ik vin dat ze eerst maar eens met het nederlandse volk beginnen die hulp nodig hebben (0 likes)

Hachel: PVV zit niet in het huidige kabinet. Daar ga je al. En een vluchteling die dankbaar is is echt wel welkom. De rest opdonderen. Degene die fatsoenlijk zijn worden niet beledigd. Is jouw conclusie. Zie trouwens ook genoeg andere filmpjes in de media. Dat is zien wat je wilt zien. Je wilt geen geld? Mooi zo. Kijk als je werkt verdien je geld. Ben je ziek of ongewild werkloos geworden dan heb je ook rechten. En anders? Inderdaad verdien je geen geld. Alles wat je schrijft over nazi s en isis is een bodemloze discussie. Daar heb ik geen zin in sorry. [Lijkt ook op Mohammed B. te reageren, niemand anders heeft het over nazi’s] (2 likes)

28

Hachel: Sorry Jan heb een goede baan waar ik keihard voor gewerkt en geleerd heb. Werk keihard. Voedt mijn 3 kinderen zelf op met mijn vent. Iedereen die op deze manier een steentje bijdraagt prima. En waarom witte bevoorrechte? Iedere witte die niet wil werken en zijn handen overal voor ophoudt moet ook aangepakt worden. Ik heb ook geen behoefte aan reizen naar het buitenland. Maar reizen voor een vakantie waar je vet voor betaald is toch iets anders dan een vluchteling. En nogmaals echte oorlogsvluchtelingen die zich hier aanpassen mogen blijven. Alleen vind ik dat streven wel moet zijn terugkeer naar eigen cultuur. (4 likes)

Jan: Ten eerste je geeft geen antwoord op mijn vraag.oké je werk hard maar verdient minder dan jouw mannelijke collega's.is een feit Hachel kijk maar op de loonstrookje van een mannelijke collega van je.je hoeft mijn niet te geloven.

Ooit was de eerste S. ook een vluchteling hier, wat het is niet echt Janssen .niet echt een oerHollanderse naam waar ga jij dan terug naar toen dan? (0 likes)

Hachel: Ik heb zeker moeite om jouw schrijven te begrijpen Mohammed B. doe mijn best echt. Ik snap niet wat je oordeelt over mijn werk. Mensen worden ziek gemaakt schrijf je. Alles draait om geld zeg je. Wat denk je dat de zorg voor vluchtelingen kost? De zorg voor bewuste uitkeringstrekkers. Kost idd bakken met geld waar anderen de dupe van zijn. Verder is je verhaal erg gekleurd door je eigen mening geen idee of je nou voor of tegen

gelukszoekers bent. Voor of tegen aanpak mensen die geld vangen voor niks doen terwijl ze kunnen werken. Pegida is trouwens tegen nazis of wist je dat (2 likes)

Natalie.: Jan helaas is het wel zo gesteld dat alles over 1 kam geschoren word als je een buitenlandse naam hebt,mijn kids zijn half anti en hou mijn hart vast met alle haat nu naar "buitenlands en licht getint" ook op sites van pvv(overigens niet van g wilders zelf) als je ziet die haat bah walgelijk gewoon.eigen volk dit en eigen volk dat en vuile zwarten enzz. tsja word nog een hels karwei dan om elke lichtgetinte en "zwarten"t land uit te werken...die schadevergoeding?waar gaat dat over, ik word geregeld verrot gescholden in een combinatie van oudste beroep en haarkleur door ze op facebook frown-emoticon (3 likes)

Hachel: Ik verdien net zoveel als mijn mannelijke collega s Jan .Laat me zien dat de eerste S. een vluchteling was ben erg benieuwd!!!!! Heb alleen geboren en getogen Nederlanders als familie. Zou het heel graag horen! (0 likes)

Heidi S.: Nederland gaat te ver qua intergreren. Idd wat dat betreft de slechtste integratiedienst Mohammed B. (0 likes)

Jan: Nou Hachel geeft netjes Mohammed B. antwoord. waar is de mijn? (0 likes)

Hachel: Welke vraag heb ik niet beantwoord? (0 likes)

Hachel: Wie is ‘ze’ Natalie? (0 likes)

Hachel: Ook veel buitenlanders scheren alle Nederlanders over 1 kam. Dat is toch echt over en weer. (0 likes)

Hachel: Ben trouwens tegen uitschelden van wie dan ook. (1 like)

Jan: Hachel sorry geen beetje door elkaar hen zie ik.jij verdient echt niet het zelfde punt.je kan zeggen van wel maar dan ben jij de eerste.geloof mijn niet kijk dan op een collega's

29

loonstrookje.en waar de eerst S. vandaan komt weet ik niet maar is geen oerHollandse naam.ik ben bezig met het uitzoeken van mijn eigen stamboom.dus die van jouw moet even wachten.maar echt Nederlandse Namen waren meestal beroepen bakker ,of gewoon

verzonnen ik ken iemand die heet " in het veld "dus kan je vertellen dat jouw naam niet uit Nederland komt.je zou het moeten vragen aan je groot ouders. (1 like)

Marion: Ja dat hoop ik ook (0 likes)

Natalie: Hachel de groep van minder minder die schadevergoedingen vraagt smile-emoticon dus ga ik ook maar een schadevergoeding vragen de volgende keer als ze me uitschelden als ik hun vriendschapsverzoek vriendelijk weiger omdat ik geen interesse heb in die persoon. (4 likes)

Hachel: Mijn grootouders zijn dood en familie weet niet beter dan dat we Nederlands zijn. Zijn meer Nederlandse namen san die jij noemt. Ik verdien hetzelfde en verdien ook meer dan mijn vent sorry. Idd ik reageer soms ook terwijl jouw laatstecreactie er nog niet staat. Lastig.

(0 likes)

Hachel: Voor een deel klopt wat je schrijft. Geld gaat naar hoge piefen niet alleen in de zorg. Je schrijft ook erg veel fouten hoor sorry dat ik het zeg maar is best lastig lezen. Oordelen doe jij zelf net zo goed Mohammed B. (0 likes)

Hachel: Leuk je stamboom uitzoeken Jan! (0 likes)

Jan: Natalie, jij verdient alles wat je wilt. Ik las dat je halfbloedjes heb als kinderen. jouw kinderen zijn de toekomst geen zwart en wit dan meer.maar mix. Want ik vindt echt dat vrouwen als jij helden zijn.jullie kunnen ook toveren haha want nu heb jij twee halfbloedjes omdat ze donker zijn maar als jij nou met een witte Chinees een kind zou krijgen.zou dat gewoon een autochtonen zijn.maar nu zijn je kinderen voor de buitenwereld een buitenlander of allochtoon.gek is dat. (1 like)

Hachel: Gelijk heb je Natalie klopt. (0 likes)

Hachel: Nou Jan alle kinderen zijn de toekomst. Discriminatie zwart of wit hoort allebei niet.

(0 likes)

Jan: Ja Hachel zeker.ik stam van mooie achternamen af dus wou kijken waar ze vandaan komen. (1 like)

Hachel: Sorry Mohammed met jou ben ik uitgepraat. Ik ben goed op de hoogte maar ben jou geen verantwoording schuldig. Andere mening mag maar zo min schrijven over iemand terwijl over jou ook genoeg te zeggen valt daar pas ik voor. (1 like)

Jan: 1 van mijn voorouders heten sint jago ik wil weten hoe die in curaçao is gekomen.waren geen Slaven.maar uit Mexicaanse streken.en dan weer gemixt met Afrikanen.als je dat zo uit zoek Hachel kom je achter dat het raar is dat wij nog steeds in huidskleur denken.eerlijk hoeveel van ons weten wie hun voorouders waren?of ze donkerhuidkleur had of niet.?Want ik heb ook veel achterneven en nichten met blauwe ogen en blond haar.dat hun opa net zo donker is als ik. (1 like)

30

Hachel: Klopt maar ik denk niet in huidskleur volhens mij. Er zijn veel mooie blanke en gekleurde mensen. Mooi wel om je roots uit te zoeken. Prachtig!

Ik heb wel een mening over bepaalde groepen mensen. En over vluchtelingen die hier komen als goudzoekers en dan ook nog onrust stoken etc. Die mening maakt naar mijn mening iemand niet gelijk een racist. (0 likes)

Hachel: Mohammed bla bla bla jij niet willen begrijpen. (0 likes)

Jan: Niet een racist.maar ook niet echt eerlijk toch.je schrijft net iedere kind is belangrijk.niet iedere mens dan?ik leg net uit dat ik me stamboom aan het uit zoeken ben.en weet je wat ik tot nu toen ben achter gekomen ben dat het leven (aarde )gek is.want niemand van ons bepaald waar je geboren wordt.je kies er niet voor toch!dus als jij daar geen keuze in heb van waar je wordt geboren.dus omdat die kleine kinderen die vandaag geboren worden en er niks aan kunnen doen dat ze vluchtelingen zijn.vindt ik het niet eerlijk dat wij hun zo noemen. (1 like)

Jan: Dus waarom ze vluchteling noemen en niet gewoon mensen. (0 likes)

Hachel: Natuurlijk zijn het mensen. Degene fie met hun gezin gevlucht zijn voor oorlogsgeweld zijn zeker mensen.

Ik deel je mening maar vind ook dat je zelf kunt groeien. Je kiest niet voor waar en wie je geboren wordt maar je kunt er wel voor kiezen bv in een arm gezin om te gaan leren. Hard te werken. Om een beter bestaan te krijgen. Grijp je kansen.

Het blijft raar als je nadenkt over de wereld. Snap er ook niks van. Je knokt om te bestaan terwijl we allemaal dood gaan. Pppffff (1 like)

Hachel: Kijk je eigen reacties effe na. Ik reageer op je schrijven niet op je naam. Jij bent niet gewend te discussieren met vrouwen. Denk dat dat het is. Ik hoef niet te winnen. Wat valt er te winnen? Kinderachtig? Kijk in de spiegel. Flauw persoon. Trouwens ik vind Marlon wel een mooiere naam! (1 like)

Jan: Oké arm gezin.harde werken.en leren oké. Maar hoe verkomt een kind uit Syrië die gisteren geboren is dat mensen haar/of hem ziet als vluchteling?maar een kind dat gisteren geboren was in Nederland,is gewoon mens Nederland autochtoon. (0 likes)

[26 reacties resterend in deze discussie]

Beoordelen Monitoren Andermans Eigen Hoofdbericht Algemeen 9 - - - Controleren Organiseren Plannen 9 6 2

31

Bericht 2: Vijftig dode koeien in stal Gelderse veehouder (11 maart 2016, 59 reacties)

Monica: NIET IN STAAT ??? wtf..dan schakel je toch hulp in..of probeer je hiermee weg te komen..walgelijk hoe mensen in dit geval (een regelrechte BOER) met zijn dieren om is gegaan..hier had makkelijk wat aan gedaan kunnen worden..je gaat niet toekijken hoe je dieren naar adem snakken..droplul..een BOER VAN NIKS.. (37 likes)

Pricilla: Jij bent perfect.. sorry hoor mensen die geen bal verstand hebben van een boerderij en zo moeten niet gaan oordelen..er zal een reden zijn en zo lang je het hele verhaal niet kent kun je niks zeggen .nee verhaal hebben namelijk 2 kanten (8 likes)

Monica: ja de boer zn kant en die arme naar adem happende dieren die hier om gevraagt hebben zeker..rot toch op..als je dieren neemt is dat jouw verantwoording en van niemand anders..klaar (9 likes)

Monica.: P.S heeft helemaal niks met perfectie te maken,maar met verantwoording en gevoel..