Mioceen Westelijk Amazonia als radiatiecentrum van moderne neotropische molluskenfauna’s

14

_Afzettingen

WTKG _17(1), 1996

Mioceen Westelijk Amazonia als radiatiecentrum van

moderne

neotropische

molluskenfauna’s

1

Frank _Wesselingh

Verschillende taxa die _vandaag de _{dag verspreid zijn} over de _{gehele neotropis (zuidelijke}

Verenigde Staten, Midden- en Zuid Amerika), en zelfs _daarbuiten, hebben _mogelijk hun oorsprong in Mioceen Westelijk Amazonia. Uit de

vergelijking

van tegenwoordige

verspreidingspatronen ten _opzichte van het _{westelijke Amazone-gebied zijn} een drietal

dispersie-groepen gedefinieerd:

1) Een oostwaartse _groep: zes _genera leven _vandaag de _dag in het _oostelijk Amazone-gebied en _op/rond het Braziliaanse schild.

_{Vertegenwoordigers}

van de betreffende genera

leven allen in zoetwater, of hooguit in de bovenste delen van estuaria. Het is

_{waarschijnlijk}

dat deze _groep vanuit _Westelijk Amazonia is _verspreid met de oostwaartse doorbraak van

de_Amazone, zo’n 11 _{Miljoen jaar geleden.}

2) Een _{caribisch-pacifische}

groep: deze groep omvat ca. 10 genera die mogelijk/vermoedelijk hun

oorsprong hebben in Westelijk Amazonia.

Vertegenwoordigers

van de betreffende _genera leven _vandaag de _dag in _kust-zones, estuaria en aangrenzende rivieren van de noordwest Zuidamerikaanse _pacifische en Caribische kusten.

_Mogelijk

_zijn deze taxa _verspreid via de _episodische connecties van Westelijk Amazonia met de Caribische Zee in het Midden-Mioceen. Verdere _verspreiding van de betreffende taxa

langs de _pacifische kusten werd _destijds

nog niet gehinderd door de

Panama-landbrug,

die pas 3.5 miljoen jaar geleden is ontstaan.

‘Samenvatting

van lezing gehouden voor de gezamenlijke vergadering van BVP en WTKG,

Oktober, 1995

Gedurende het Midden-Mioceen (ca. 18-11 _{miljoen jaar geleden)} omvatte het _westelijke Amazonegebied een complex van meren, moerassen en delta’s. Het _gebied moet

onderhevig zijn geweest aan fluctuaties in het _{zoutgehalte, getuige} het _voorkomen van

zowel _duidelijke mariene indicatoren als _{Thais, Phos, foraminiferen,}

zeepokken en

mangrove-pollen, ’brakke’ indicatoren zoals _Hydrobiidae en _{Pachydontinae (endemische}

corbuliden) en ’zoete’ indicatoren als Unionoidea, Pleuroceridae en Thiaridae. De bestudeerde molluskenfauna bestaat uit ca. 200 soorten _(waarvan ca. 45 beschreven), en

wordt _gedomineerd door _{vertegenwoordigers} van de _{cochliopine Hydrobiidae (ca.} 15

genera, meer dan 100 _soorten) en de _pachydontine Corbulidae _{(6 genera} met ca. 30

soorten). Van _{(stratigrafisch)} oud naar _jong vertonen deze laatste twee

groepen een

opvallende diversificatie.

Door middel van het combineren van sedimentologische informatie, _pollen, mollusken assemblages, taphonomische aspecten en isotopen zijn vijf facies _voorgesteld. Deze facies leveren een paleo-ecologisch framework op waarmee een controle _verkregen wordt over de

diversificatie van de Cochliopinae en Pachydontinae.

De _{grootste soortenrijkdom} en

vorm-variatie wordt _gevonden in _{afzettingen gevormd} onder lacustriene condities. Met name een

hoge predatie-druk (afgeleid uit littekens _op de _schelpen en de

_aanwezigheid

van

molluscivore krabben en vissen in het materiaal) _lijkt een _belangrijke oorzaak te _zijn voor

Afzettingen WTKG _17(1), 1996 15

3) Een _{’disjunct’-groep:} ca. zeven _genera van _vermoedelijk Amazonische _oorsprong hebben _vandaag de _dag een _verspreiding ver buiten _Amazonia, tot in de _woestijnen van

Noord-Amerika aan toe. De _{verspreidingsgeschiedenis} van het _{genus Tryonia} maakt

aannemelijk dat een dergelijk

_{verspreidings-type}

_samenhangt met _{vogeltrek (Wesselingh} et

al., 1996). Het zou hier niet om _verspreiding via het verenkleed of _poten van de betreffende _{vogels gaan,} maar om slakken die het _{maag-darm kanaal} van devogels hebben overleefd. Het is ondermeer bekend bij Peringia ulvae _{(Pennant, 1777),} waarvan tientallen

levende _{exemplaren zijn}

waargenomenin uitwerpselen van de bergeend (Cadée, 1988).

Mioceen _Westelijk Amazonia als centrum van radiatie wordt _{goed geïllustreerd} aan de

hand van de _{ontwikkelingsgeschiedenis} van de _{Pachydontinae.} De oudst bekende soort van

deze _groep is _Pachydon cebada _(Anderson), die

ongeveer 22 miljoen jaar geleden leefde in het _{Magdalena-gebied} in Colombia. Gedurende de West-Amazonische binnenzee-fase (ca.

18-11 _{miljoen jaar geleden)} ontstonden uit deze soort 6

genera met ca. 30 soorten. Toen

Westelijk Amazonia rond 11 _{miljoen jaar geleden} in het fluviatiele _{domein kwam,} stierven

vrijwel alle soorten uit. Twee soorten _Pachydon overleefden in het _{Orinoco-gebied,} om

alsnog in het Plioceen uit te sterven. Twee _genera leven _vandaag de _{dag nog:} Panamicorbula ₍₃ soorten) in de _{panameesch-pacifische}

mangroves en _Guyanadesma (1

soort) in de rivieren en estuaria rond het _Guyana schild.

De hier _{gepresenteerde} resultaten _{zijn voorlopig. Belangrijke aanvullingen} worden verwacht met het beschikbaar komen van meer fossiel materiaal uit Centraal- en

Zuid-Amerika, en in verder gevorderde taxonomische inzichten.

Referenties

Cadée, G.C., 1988. Levende _wadslakjes in _bergeend faeces — Corresp.-blad Ned. Malac.

Ver. 243/4: 443-444.

Wesselingh, F.P., K. _Gürs, L. Davila _Arroyo & C.A. Nunez _Vargas, 1996. A Pliocene freshwater molluscan faunule from Guatemala, with

_implications

for _Neogene neotropical molluscan _dispersal —Documenta _naturae 100: 7-22.