• No results found

Sensorisch onderzoek naar verschillen tussen alternatieve en gangbare koffie

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Sensorisch onderzoek naar verschillen tussen alternatieve en gangbare koffie"

Copied!
20
0
0

Bezig met laden.... (Bekijk nu de volledige tekst)

Hele tekst

(1)

Projectnr.: 404.0030

Onderzoek landbouw- en visserijprodukten voor de Consumentenbond Projectleider: dr H. Herstel

Rapport 91.07 Maart 1991 Sensorisch onderzoek naar

verschillen tussen alternatieve en gangbare koffie

D.M. van Mazijk-Bokslag dr ir A.B. Cramwinckel

Afdeling: Sensoriek

Goedgekeurd door dr H. Herstel

Rijks-Kwaliteitsinstituut voor land- en tuinbouwprodukten (RIKILT) Bornsesteeg 45, 6708 PD Wageningen Postbus 230, 6700 AE Wageningen Telefoon 08370-75400 Telex 75180 RIKIL Telefax 08370-17717

(2)

Copyright 1991, Rijks-Kwaliteitsinstituut voor land- en tuinbouw-produkten

Overname van de inhoud is toegestaan, mits met duidelijke bronver-melding . VERZENDLIJST INTERN: directeur sectorhoofd produktkwaliteit sectorhoofd produktveiligheid proj ectleider programmabeheer en informatievoorziening (2x) afdeling sensoriek (5x) circulatie bibliotheek EXTERN :

Dienst Landbouwkundig Onderzoek (directeur) Directie Wetenschap en Technologie (directeur)

Directie Voedings- en Kwaliteitsaangelegenheden (directeur) Consumentenbond (drs C.A.H. Verhülsdonk)

Voorlichtingsbureau voor de Voeding (ir. M.J. van Stigt Thans) Agralin

(3)

1

-ABSTRACT

Sensorisch onderzoek naar verschillen tussen alternatieve en gangbare koffie

Sensory evaluation of differences between alternative and current coffee (in Dutch)

Report 91.07 March 1991

D.M. van Mazijk-Bokslag en A.B. Cramwinckel

State Institute for Quality Control of Agricultural Products (RIKILT) PO Box 230, 6700 AE Wageningen, The Netherlands

2 figures, 7 tables, 3 appendices

At the request of a consumer organization twenty brands of coffee were sensory analyzed. The twenty brands of coffee were divided in six brands of current coffees, eleven brands of alternative coffees with a 'Max Havelaar' hall-mark and three brands of alternative coffees without a hall-mark. Five brands were free of caffein. With the method of free choice profiling the most relevant terms to describe differences between the brands of coffee were selected. Subsequently all brands were randomized and blindly offered to a panel, using a scaling method with the selected terms.

Between the several groups of coffee were differences in the sensory aspects 'aromatic', 'burnt' and 'taste of paper, cardboard etc'.

(4)

VOORWOORD

Het Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij heeft een overkomst met de Consumentenbond over het laten uitvoeren van

onderzoek van voedingsmiddelen door het RIKILT. In dit kader heeft de Consumentenbond het RIKILT verzocht koffie te onderzoeken. De resultaten van het onderzoek zijn weergegeven in het artikel "Max Ha-velaar-kof f ie biedt rijk aroma" in de Consumentengids van oktober 1990. Een kopie van dit artikel treft u aan na het onderzoeksverslag.

(5)

INHOUD biz ABSTRACT 1 VOORWOORD 2 SAMENVATTING 5 1 INLEIDING 6 2 MATERIAAL EN METHODEN 6 2.1 Monstermateriaal 6 2.2 Sensorisch onderzoek 7 3 RESULTATEN EN DISCUSSIE 8 3.1 Sensorisch vooronderzoek 8 3.2 Sensorisch hoofdonderzoek 10 BIJLAGEN

(6)

SAMENVATTING

Op verzoek van de Consumentenbond zijn in mei 1990 twintig merken koffie, waaronder zes gangbare, elf met een Max Havelaar keurmerk en drie merken van het type Max Havelaar zonder keurmerk, onderzocht op sensorische verschillen. Vijf merken koffie zijn cafeïnevrij.

Het sensorische onderzoek is in twee gedeelten uitgevoerd. In het vooronderzoek is nagegeaan welke termen relevant zijn in het benoemen van verschillen tussen de monsters. In het hoofdonderzoek zijn alle monsters met een schaalmethode met de in het vooronderzoek gevonden termen beoordeeld.

Uit de resultaten blijkt dat er significante verschillen tussen de monsters bestaan bij de aspekten 'aromatisch/vol', 'verbrand' en

'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.).

De koffiemerken met het Max Havelaar keurmerk zijn als het meest 'aromatisch/vol' beoordeeld, gevolgd door de gangbare merken. De merken van het type Max Havelaar zonder keurmerk zijn het minst

'aromatisch/vol' gevonden.

De cafeïnevrije koffie met een Max Havelaar keurmerk is wat zuurder gevonden dan de overige koffiemerken. De cafeïnevrije koffies zonder keurmerk zijn als meer 'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.) beoor-deeld dan de overige merken.

(7)

1 INLEIDING

Op verzoek van de Consumentenbond zijn twintig merken koffie onder-zocht op sensorische verschillen. Van deze twintig waren zes merken de gangbare koffiesoorten en veertien merken koffie van het type Max Havelaar, waarvan elf merken met het keurmerk en drie zonder

keurmerk. Vijf monsters koffie zijn cafeïnevrij.

De monsters zijn door de Consumentenbond ingekocht. De monsters voor het vooronderzoek zijn op 13 april en de monsters voor het hoofdon-derzoek op 26 april 1990 bij het RIKILT afgeleverd. Het onhoofdon-derzoek is in mei 1990 uitgevoerd.

2 MATERIAAL EN METHODEN

2.1 Monstermateriaal

In tabel 1 staan de gegevens van de monsters waarop het vooronderzoek uitgevoerd is en in tabel 2 staan de gegevens van de monsters uit het hoofdonderzoek.

Alle monsters waren verpakt per 250 gram behalve DE Roodmerk dat per 500 gram verpakt was.

Tabel 1. De monstergegevens van het vooronderzoek. RIKILT- Merk

nummer

gangbaar Max Havelaar keurmerk 51213 Tanzania 51214 Café Organico 51215 Neuteboom Solidaridad 51216 AH Perla 51217 DE Roodmerk x x X X X

(8)

Tabel 2. De monstergegevens van het hoofdonderzoek. RIKILT-numme r 51390 51391 51392 51393 51394 51395 51396 51397 51398 51399 51400 51401 51402 51403 51404 51405 51406 51407 51408 51409 CB-nr 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 Merk AH Perla DE Roodmerk DE Gcudmerk Van Nelle Supra DE Décafé Hag Classique Campesino Finca Irlanda Frontlijn Indio Kagera Nicaragua Organico Plata Solidaridad Supporta Tanzania Amigo Finca Irlanda Tanzania gang-baar X X X X X X Max ke met X X X X X X X X X X Havelaar iurmerk zonder X X X X cafeïne-vrij X X X X X 2.2 Sensorisch onderzoek

De koffie is gezet in een sterkte van 42,5 gram gemalen koffie per li-ter wali-ter. Als koffiezetapparaat is de DE Excellent 10 gebruikt met DE koffiefilters. De koffie is opgevangen in een thermoskan. De tempera-tuur van het opgevangen water in de achttien gebruikte thermoskannen varieerde tussen 83,8 °C en 85,0 °C. De monsters zijn in plastic kof-fiebekertjes na elkaar met circa twee minuten tussentijd aangeboden. Alle panelleden hebben de monsters zwart en zonder suiker beoordeel'.! binnen 30 minuten na het zetten van de koffie. De gemalen koffie wer'.

in de verpakking in goed afsluitbare plastic dozen bewaard. Bij het begin van de nieuwe week werden nieuwe monsters genomen; een aangehr

(9)

-ken pak is maximaal drie achtereenvolgende dagen voor de test ge-bruikt .

Het sensorische onderzoek is in twee gedeelten uitgevoerd. In het vooronderzoek is nagegaan welke termen relevant zijn in het benoemen van verschillen tussen de monsters. Daarvoor zijn vijf monsters, waar-van één in duplo, met de free choice profiling methode onderzocht door een panel van twaalf personen. De termen die de meest relevante ver-schillen aangaven zijn gebruikt bij het benoemen van de schalen. Daar-mee is het scoreformulier voor het hoofdonderzoek vastgelegd, (zie bij lage A ) .

Vervolgens is het hoofdonderzoek uitgevoerd. Daarbij zijn vijf mon-sters in duplo aangeboden. De monmon-sters zijn door een panel van vijf-tien personen gerandomiseerd, blind en gecodeerd in vijf sessies beoordeeld (vijf monsters per sessie).

De randomisatieschema's voor het voor- en het hoofdonderzoek zijn als bijlage B en C bijgevoegd.

3 RESULTATEN EN DISCUSSIE

3.1 Vooronderzoek

In figuur 1 is het resultaat, van de free choice profiling en de

procrustus-analyse te zien. In figuur 2 zijn de bijbehorende termen afgebeeld.

Op basis van deze resultaten zijn de termen bepaald waarmee de twintig monsters van het hoofdonderzoek beoordeeld zijn. De volgende termen zijn gekozen: 'aromatisch/vol', 'verbrand', 'bitter', 'zuur' en 'af-wijkend (karton/papier/teer e.d.)'.

(10)

9

-Consensus plot Dimension 1 [H] v s . Dimension 2 [V]

0.55 0.41 0.28 0.14 0.01 -0.13 -0.26 -0.39 -0.53 -0.66 -1.19 -0.90 - I --0.60 -0.30 -0.00 0.30 0.60 Tanzania arabica Cafe Organico arabica Max Havelaar keurmerk Neuteboom Solidaridad Max Havelaar keurmerk Neuteboom Solidaridad Max Havelaar keurmerk AH Perla

0E Roodmerk

Figuur 1. De p l a a t s van de zes monsters k o f f i e u i t h e t vooronderzoek, v e r k r e g e n met de f r e e c h o i c e p r o f i l i n g methode en de p r o c r u s t u s -a n -a l y s e . De h o r i z o n t -a l e -as v e r k l -a -a r t 31% v -a r i -a n t i e , de v e r t i c -a l e -as 14%.

Overzicht van de gebruikte termen (gewogen: x > 293)

1

400 300 200-100 -200 -300 n e e r ( s ) *slap(s) *wrang(s) watirig(s)* 0--100+ •bijsmaak •aangebrand(g) *zuur(s) •waterig(s) -300 -180 -360 -240 -120 --• +-•aangebrande g) •aangçb^andts) *6itfer(s) •brandsmaak aromatisch(g)* *aroAa(s) •pitt g(s) •aroma/i terkte(s) -60 volle smaak* 60 180 300 120 240 360 gewogen factor voor hor. as

Figuur 2. De termen ter verklaring van de verschillende posities van de monsters koffie (g = geur; s = smaak).

(11)

10

3.2 Hoofdonderzoek

In tabel 3 zijn de resultaten van de sensorische beoordelingen van het hoofdonderzoek weergegeven. Dit zijn de gemiddelden van de opgemeten waarden aan de gebruikte schalen.

Tabel 3. De resultaten van het hoofdonderzoek. De gemiddelden van de waarden aan de gebruikte schalen.

koffie CB-nr C82b CB3 CB4 CB5 CB7 CB9b CB10 CB11 CB12a CB12b CB13 C B H C315a CB15b CB16 CB17 C818b CB19 CB20 aromat. /vot gem 37 39 40 40 32 41 34 39 25 40 38 35 34 39 39 37 33 45 44 40 45 43 45 28 36 ver-brand gem 34 40 45 31 38 36 21 42 30 44 35 39 44 36 40 36 46 32 28 42 34 40 37 39 37 bitter gem 3:-35 45 36 44 40 30 42 34 45 36 49 48 37 45 32 48 31 27 47 40 42 42 40 32 zuur gem 23 26 23 19 21 21 19 21 23 20 22 26 22 22 22 21 21 21 15 27 25 26 24 20 31 afwi j-kend gem 26 33 38 38 38 32 27 30 41 33 27 56 43 24 29 38 38 27 23 35 26 36 31 50 49

Op de resultaten zijn enkelvoudige variantieanalyses uitgevoerd. Bij de aspekten 'aromatisch/vol' en 'verbrand' zijn significante verschil len gevonden (F-toets, p < 0,05). Ook bij het aspect 'afwijkend (kar ton/papier/teer e.d.)' is een significant verschil gevonden (F-toets p < 0,001). Bij het aspekt'zuur1 is geen verschil aantoonbaar. Bij ':-.,.••

aspekt 'bitter' is weliswaar een significant verschil tussen de monsters aantoonbaar, maar de duplo's zijn hier minder goed, daaror wordt 'bitter' verder buiten beschouwing gelaten.

(12)

11

Op de gemiddelde waarden van de aspekten 'aromatisch/vol', 'verbrand' en 'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.) zijn cluster-analyses uitgevoerd (methode Ward, meetoptie Seuclid), zodat de monsters in ho-mogene groepen ingedeeld kunnen worden. Op basis van de resultaten zijn vier groepen gekozen waarbij groep 1 het minst en groep 4 het meest van de betreffende eigenschap heeft. In tabel 4 zijn de resulta-ten van de clusteranalyses van die aspekresulta-ten waarbij significante ver-schillen tussen de monsters gevonden zijn weergegeven.

Tabel 4. De indeling in groepen met behulp van clusteranalyses op de aspecten waarbij significante verschillen gevonden zijn. Groep één geeft weinig en groep vier veel aan van het onderzochte aspekt.

RIKILT- CB-nr vol/aromatisch verbrand afwijkend numme r 3 1 4 2 4 3 2 3 4 3 3 2 1 1 4 2 2 3 4 2 3 1 4 4 4 3 3 1 4 2 3 3 4 3 2 1 2 1 4 3 3 1 4 3 4 2 4 4 3 4 51390 51391a 51391b 51392 51393 51394 51395 51396 51397 51398a 51398b 51399 51400 51401a 51401b 51402 51403 51404a 51404b 51405 51406 51407a 51407b 51408 51409 1 2a 2b 3 4 5 6 7 8 9a 9b 10 11 12a 12b 13 14 15a 15b 16 17 18a 18b 19 20 3 3 3 3 2 3 2 3 1 3 3 2 2 3 3 3 2 4 4 3 4 4 4 1 2

(13)

12

Vervolgens is nagegaan of de verschillende soorten koffie zoals de gangbare, de koffiemerken met of zonder een Max Havelaar keurmerk en met of zonder cafeïne bij de onderzochte aspekten verschillend beoor-deeld zijn. Uit meervoudige variantie-analyses blijken bij het aspekt

'aromatisch/vol' de koffiemerken met het Max Havelaar keurmerk gemiddeld als het meest aromatisch beoordeeld te zijn, gevolgd door de gangbare merken. De koffiemerken van het type Max Havelaar zonder keurmerk zijn gemiddeld als het minst aromatisch beoordeeld (F-toets, p < 0,05). Tussen de koffiemerken met of zonder cafeïne is geen

verschil in 'aromatisch/vol' aantoonbaar (F-toets, P < 0,05).

In tabel 5 zijn deze gemiddelden weergegeven.

Tabel 5. De gemiddelde waarden van de verschillende koffiesoorten op het aspekt 'aromatisch/vol'. Tussen de haakjes staat het aantal waarnemingen. Max Havelaar met keurmerk Gangbaar Max Havelaar zonder keurmerk totaal met cafeïne 39 (165) 37 (75) 34 (45) 38 (285) zonder cafeïne 41 (45) 37 (30) 28 (15) 38 (89) totaal 39 (210) 37 (105) 33 (60) 38 (374)

Bij het aspekt 'verbrand' is geen verschil in de beoordeling aantoon-baar (F-toets, p < 0,05).

Bij het aspekt 'zuur' is er een interactie tussen de soorten koffie (F-toets, p < 0,05). De koffie met een Max Havelaar keurmerk en zonder cafeïne is iets zuurder beoordeeld dan de overige koffiemerken. De ge-middelde waarden staan in tabel 6.

(14)

13

Tabel 6. De gemiddelde waarden van de verschillende koffiesoorten op het aspekt 'zuur'. Tussen de haakjes staat het aantal waarnemingen.

Max Havelaar met keurmerk Gangbaar Max Havelaar zonder keurmerk totaal met cafeïne 22 (165) 23 (75) 22 (45) 22 (285) zonder cafeïne 27 (45) 20 (30) 20 (15) 24 (90) totaal 23 (210) 22 (105) 21 (60) 22 (375)

Bij het aspekt 'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.) is er ook een in-teractie tussen de verschillende soorten. In tabel 7 is deze interac-tie weergegeven (F-toets, p < 0,05).

De cafeïnevrije koffiemerken van het type Max Havelaar zonder keurmerk zijn gemiddeld als meer 'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.)

beoordeeld dan de overige koffiesoorten

Tabel 7. De gemiddelde waarden van de verschillende koffiesoorten op het aspekt 'afwijkend' (karton/papier/teer e.d.). Tussen de haakjes staat het aantal waarnemingen.

Max Havelaar met keurmerk Gangbaar Max Havelaar zonder keurmerk totaal met cafeïne 34 (165) 35 (75) 33 (45) 34 (285) zonder cafeïne 38 (44) 30 (30) 50 (15) 37 (89) totaal 35 (209) 33 (105) 38 (60) 35 (374)

(15)
(16)

LU O

O

X LLI - j

3

<.

2

(/)

LU ce LU Q

2

O

X

o CO

o

co 2 LU CO

2

LU

lu

co LU

1

CC

o

CO

co

U M

>

M Q U Q S! w Ö . EH 2 H SS U w

>

2 • < W > M En U f a H >

=1 58

n i M K C/3 K E H H <->w LU w z o S O Q o s - « ~ ' J B C C Z ' ( s : — — a z z z z -ZD Z D : C D C D C D <w? : C D Z D < • » C D a c z ) C D C D D Z a O n O o in O CQ •* o < CC ÛC Q. Z Z LU i - u. Q X. LU CC LU O CD

1 £

a. 0) Q) 4-> • • 0 W C E C 0) Q ) T - I Q ) T3 0 - H 0 O C H £ X! (1) 0> T3 *4-< c tu ai mx a ai «JrH o cr> ai c W C (0 u u a> ra a> O A i 4j o « ai w > e ai C TJ 0 C 4 J - H • g ai u u (0 ? - H i n ^ ï D ai N cr ai-P ^ - H •H Ü) Q) (0 N W G-r-iiC ai w o x c s ai g « c W > 4 J (0 . * (0 (0 a i - H CTS -a ai a> a ai+J * C I J C . C •H o a s u 0 10 QuîA •u > £ c cp u - p ai • r - i D W 0) O1 O - H C Ä - H LU M-p ai ai J ,*r-H 0*1-1 t - H - H - H 0) 3 D 3 Ol-Q-O D ) CZ3 A 3 < > CBZ> f W * E S C CBZ C D 9 D « Z zz n e cz) « z cz) « D ZZ- «D CZ) a c c e OC e zz: cz) a o cz> a c C -ZZ O « D CD CO O (Ti 1

SS

1 n CO (M H i J tT> (0 EH T3 W tn CQ C D ai 2 0 2 S H 2 s •* ai w i ai < i x: s r~ ai w m in tr o Q LU 2 h

q 55 ! §

Q. a. _<—_ CZ)' C Z ' C Z ) c b C D •ZZ) C Z ) C Z ) o Z Z ) C Z ) C Z ) C Z ) C D C Z ) C Z ' CZ)' ' — ' — ? C D CD C D •CZ) C D r-~-, C D C D C D C D C D CD C D C D C D r ^ 3 C D C D C D ! -, <—> CO ,—, C D C D C D CD C D CID C D C D C D C D ZZ, C D C D C D C D

=

ZZ . Er Z D Z D

'=

ZZ Z ^ C D -^"~;

»~

J U W

>

o

>

X u w H EH O

«

<

Cd M 2 C D -C D C D C D C D C D C D C D ' C D CID C D r—^ C D C D C D C D -C D C D C D C D C D C D C D C D OD CD CD CD CD C D CD C D C D CD CD <=P —cD-C D i — > O ) < = J CD W ^zD-pa C D > C D CD CD CD CD CD CD CD

==

^

C D

S

Q C D CM —, CQ ZZ « — w C D > *~~ .—-. C D CD-Z D zz ~n.

^

j S EH C D M Z D - 2 CM Ez C D - -ZD-a C D C D -C D C D C D -C D ' C D '

5~

C D r ~ . CZZ' C D -C D C D C D -C D C D C D C D C D C D C D CD CD CD CD CD —CD-CD CD O a J C D « - z o - W C D > C D C D C D C D C D C D 'ZD' C D -CD C D C D C D C D W C D E H c b EH — H Z D ^ ZZ C D

=

C D C D

-5f

^

C D _ S EH C D H CD- 2 M • = C D Z D C D

,;

Z D ' Z D •ZD ' Z D

,

'ZD-:—

. .

C D -C D C D ' C D CD CD CD CD CD C D C D C D C D CD CD CD CD C D C D —CD~

'—,

,—.,

r: •CD C D O CD CD, CD

^

C D -C D C D C D C D ' C D

55

C D -C D C D C D C D C D ,-—.

,

C D -•DZ C D

5E'

^_z C D C D CD T J U u

>

a D EH U l-H 2 -,—-• Z D ' Z D C D '~~) £ — • Z D ' Z D C D ZZ Z D C D -C D CD C D CD CD C D CD CD C D ' C D -C D C D ' cZz ,—, CD CD ~CDD-- Z D C D CM CD C D - O Z D C D Z D '=' CD CD CD C D Z D ' C D

S

CZ3 Z D z_

-

,-D Z ' 'ZD-C D ZZ •CD Ez C D m m CM

^_

5 a. O • J U i l

>

^.^^ Q W X y u EH ex H

<

2 O EH Q 2 y, H 3

<

EH H H 2

^' ^ ;

5 N i o O N O O o o o o » -co C U ' C C ' C C ' 'CC- «o f- 'Zzz az — ' ' C T »--* CI2 •— ^2- ^2-u m C Z ' -T~/ ( j 'CC' m -» ' C C C C 'CC' C C ' v <n ' C C -CC 'CC' -CC n w ZZZZ ' C C C C CC- IN - < = = = = . -o> C " C C • . '. en » ) ' •• .CC' ' C C » r, C C C C ' c c c c »*• to rzzi C1Z' C C OD « ui < ', ( • i " i tCC' in t O C C " C ' « C > ^ . ( -• ' ) <r> M r~7) r~~^ c, • k > e« C C C C C C C C ' -e» C C -CC C C ŒD » o C C ' C C -ZZZJ C C as r- C C -CC' '.CC . > *. to C C ( T -."TO C C - te v -ZZZ- ZZ2 C C -ZZZ- <r « < " ; C C ' C C > tn Cx '. C C -, t ' M C C C C CC CC * X X -o -o -o — o

*-*~

,

ZZD 'ZZ2 - c c v -zr>-ccr' c c c c c c r"-1 ; Ç ~ Sr' ~ c c cc 'CC c c 'CD CC r"- -c~.. CC- ZZZ.

= E

Z D Z Z C D C Z

f f

C C ' ZZ' = -:: • • -_ C C C "

E ~

c^ ' : c c

,

..!_

. ,

•CC zzr ~~ZL (— c : CD r^

(17)

Max Havelaar-koffie / 2 I \

biedt rijk aroma

Twintig verschillende koffiemerken hebben we voor u getest, waarbij we onze testpijlen specifiek op twee doelen hebben gericht In de eerste plaats concentreert het onderzoek zich volledig op de smaak van de koffie. In de tweede plaats hebben we vooral naar "ideële" koffie gekeken, die meestal het Max Havelaar-keurmerk draagt

We hebben goed nieuws over deze "eerlijke" koffie: enkele merken met het Max Havelaar-keurmerk komen als de meest volle of

aromatische uit de test

Met koffie is er weinig mis. Dat weten

we uit eerdere tests van koffie; lees er

bijvoorbeeld de Consumentengids van mei 1988 maar op na.

Het ging toen om een uitgebreide test van gangbare koffie, met en zonder ca-feïne, waarin we metineen verrichtten

naar onder meer de inhoud, het cafeïne-gehalte, en naar resten van het oplosmid-del dichloormethaan en de kankerver-wekkende Pak's (polycyclische aromati-sche koolwaterstoffen). Op geen van deze punten deden we toen verontrus-tende vondsten.

Daarmee lijkt de conclusie gerecht-vaardigd dat het wel goed zit met de koffie. Zij levert het verslavende cafeïne, zo'n 50 tot 85 mg per kopje, maar andere gezondheidsbedreigende effecten zijn niet onomstotelijk aangetoond.

Prijs en smaak

Daarmee blijven twee aspecten over die wat koffie betreft het gesprek van de dag vormen: de prijs en de smaak.

De koffieprijs heeft altijd flink ge-schommeld. Op dit moment is de koffie-prijs niet hoog. Voor een halfpondspak gewone koffie (DE "roodmerk"-kwali-teit) betaalt u nu zo'n ƒ 2,55. De belang-rijkste oorzaken van de lage prijzen zijn de overproduktie van koffie, het wegval-len van de prijs- en produktie-afspraken van de Iko (de Internationale Koffie Overeenkomst) en de lage dollarprijs. In de profielen vindt u onze "richtprijs", een vrij scherpe prijs waarvoor u zonder veel gezoek kunt slagen.

Verder hangt de prijs ook af van het gebruikte bonenras. De vier belangrijk-ste zijn, in volgorde van aflopende kwa-liteit en prijs: Colombiaanse gewassen Arabica's (Columbian mild), de andere gewassen Arabica's (other milds), onge-wassen Arabica's (Brazilians and others) en de Robusta's.

In het algemeen zijn Robusta's minder aromatisch en smaken ze daardoor bit-terder; bovendien bevatten zij meer ca-feïne. De Arabica's, vooral de Colombi-aanse, zijn daarom populairder èn prijzi-ger (zo'n 10 tot 30%). De klant vraagt steeds vaker om Arabica-koffie, maar helaas vermelden de fabrikanten slechts zelden (of alleen als reclame) de ge-bruikte koffierassen. In andere landen, zoals Frankrijk, gebeurt dit al vaker.

En dan is er de smaak. Natuurlijk, over smaak valt niet te twisten, maar deze dooddoener mag niet de doodsklap zijn voor nader onderzoek.

Aroma

Met behulp van een nog vrij jonge onder-zoeksmethode kunnen geoefende proe-vers een karakteristiek van de smaak ge-ven die verder gaat dan het (persoon-lijke) oordeel "lekker of niet". In deze methode wordt eerst nagegaan welke termen zich het best lenen om de smaak-verschillen te karakteriseren. Bii rip iro.

(18)

Profiel van twintig ideële en gewone koffiemerken

Merk: A. Heijn Perla mild Te koop: A. Heijn Oorsprong: onbekend Prijs per pak: ƒ 2.40 Smaak, aroma: ooo Smaak, gebrand: ooo

Merk: DE Roodmerk Te koop: overal Oorsprong: onbekend Prijs per pak: ƒ 2,55 Smaak, aroma: ooo Smaak, gebrand: oooo

Merk: DE Goudmerk Te koop: overal Oorsprong: onbekend;

100% Arabica Prijs per pak: ƒ 3,55 Smaak, aroma: ooo Smaak, gebrand: oo

Merk: Van Nelle Supra Te koop: overal Oorsprong: onbekend Prijs per pak: ƒ 2 Smaak, aroma: oo Smaak, gebrand: oooo

Merk: Campesino Roodmerk Keurmerk: Max Havelaar Te koop: SOS/wereldwinkels Oorsprong: Nicaragua, Tanzania, Angola Prijs per pak: ƒ 3,60 Smaak, aroma: ooo Smaak, gebrand: oooo

Merk: Indio Goudmerk Keurmerk: Max Havelaar Te koop: SOS/wereldwmkels Oorsprong: Guatemala, Costa Rica, Nicaragua;

100% Arabica Prijs per pak: ƒ4,25 Smaak, aroma: oo Smaak, gebrand: oooo

Merk: Tanzania Goudmerk Keurmerk: Max Havelaar Te koop: SOS/o.a. wereldw. Oorsprong: Tanzania;

100% Arabica Prijs per pak: ƒ 4,05 Smaak, aroma: oooo Smaak, gebrand: ooo

Merk: Kagera

Keurmerk: Max Havelaar Te koop: Sll/o.a. Edah Oorsprong: Angola, Tanzania, Nicaragua Prijs per pak: ƒ 3,50 Smaak, aroma: oo Smaak, gebrand: oooo Merk: Nicaragua

Keurmerk: Max Havelaar Te koop: SOS/wereldwinkel: Oorsprong: Nicaragua Prijs per pak: ƒ4,10 Verpakking: PVC Smaak, aroma: ooo Smaak, gebrand: ooo

Merk: Organico biologisch Keurmerk: Max Havelaar, Ska! Te koop: SOS/wereldwinkels, alternatieve winkels

Oorsprong: onbekend Prijsper pak: ƒ4,65 Verpakking: PVC Smaak, aroma: ooo Smaak, gebrand: ooo

Merk: Finca Irlanda B.D. Keurmerk: Demeter Te koop: alternatieve winkels, SOS/wereldwinkels

Oorsprong: Mexico; Arabica Prijs per pak: ƒ 5,25

Verpakking: PVC Smaak, aroma: o Smaak, gebrand: oo

Merk: Café Plata

Keurmerk: Max Havelaar Te koop: Albert Heijn Oorsprong: onbekend Prijs per paie ƒ 3,60 Smaak, aroma: oo Smaak, gebrand: oooo

Merk: Café Solidandad Keurmerk: Max Havelaar Te koop: supermarkten Oorsprong: onbekend Prijs per pak: ƒ 3,70 Smaak, aroma: oooo Smaak, gebrand: oo

Merk: DE Décafé Te koop: overal Oorsprong: onbekend Prijs per pak: ƒ 3,15 Smaak, aroma: ooo Smaak, gebrand: ooo

Merk: Koffie Hag Classique *i Te koop: overal

Oorsprong: onbekend Prijs per paie ƒ 3,15 Smaak, aroma: oo Smaak, gebrand: o

Merk: Café Amigos Keurmerk: Max Havelaar Te koop: supermarkten Oorsprong: onbekend Prijs per pak: ƒ 3,90 Smaak, aroma: oooo Smaak, gebrand: oooo

Merk: Finca Irlanda Keurmerk: Ska! Te koop: SOS/wereldw., alternatieve winkels Oorsprong: onbekend; uit biologische teelt Prijs per pak: ƒ 5,95 Verpakking: PVC Smaak, aroma: o Smaak, gebrand: oooo

Merk: Frontlijn

Te koop: Sll/o-a. wereldw. Oorsprong: Angola,

Tanzania, Zambia

Prijs per paie ƒ4,30

Smaak, aroma: ooo Smaak, gebrand: ooo

Merk: Supporta Keurmerk Keurmerk: Max Havelaar Te koop: Sll/supermarkten Oorsprong: Tanzania, Angola, Nicaragua Prijs per pak: ƒ 3,50 Smaak, aroma: ooo Smaak, gebrand: oooo

Merk: Tanzania

Keurmerk: Max Havelaar Te koop: SOS/aa. wereldw. Oorsprong: Tanzania;

100% Arabica Prijs per pak: ƒ 4,40 Verpakking: PVC Smaak, aroma: oo Smaak, gebrand: ooo

(19)

teste koffie blijkt dat met vijf termen te kunnen.

Ten eerste is dat de omschrijving aro-matisch of vol. Een bakkie leut kan meer of minder aromatisch zijn; de mate waarin dit het geval is, hebben we in de profielen weergegeven met rondjes (hoe meer, des te "voller"). Hiermee wordt de volle (of sterke) koffiesmaak omschre-ven.

Ten tweede is dat de term gebrand. Koffiebonen worden gebrand en dat geeft ze een aparte geur en smaak. Hoe meer dit het geval is, des te "gebrander" smaakt de koffie. Ook dit hebben we in rondjes weergegeven.

Ten derde heeft koffie een typerende bittere smaak. Deze bittere smaak wordt vaak toegeschreven aan het gebruik van het Robusta-ras. En ten vierde smaakt koffie soms wat zuur. Hoewel bitter en zuur in de test duidelijk werden waarge-nomen, waren de onderlinge verschillen tussen de koffiemerken op dit punt te klein om ze te vermelden.

Als laatste springt de categorie afwij-kend eruit. Sommige koffies bezitten een duidelijk afwijkende smaak, die door de proevers doorgaans in weinig lovende bewoordingen wordt omschreven, zoals "papier- of kartonachtig", "een teer-smaak" en dergelijke. Ook de afwijkende smaak wordt vaak toegeschreven aan het gebruik van Robusta-bonen.

In het overzicht vindt u bij iedere kof-fie het prokof-fiel van de smaak wat aroma en branding betreft. Houdt u van een koffie met een vol aroma? Probeer dan eens Solidaridad of de Tanzania Goud-merk of, als u een cafeïnevrij Goud-merk zoekt, de Amigos. De beide Finca Irlanda's daarentegen hebben uitgesproken wei-nig aroma.

Evenzo zijn er vrij veel merken met een sterke brandsmaak, maar slechts één waarbij dit nauwelijks het geval is. Houdt u niet van die brandsmaak, pro-beer dan eens Hag Classique of (wat meer gebrand) DE Goudmerk, Finca Ir-ianda (cafeinehoudend) of Solidaridad. De sterkst afwijkende smaken troffen de proevers aan bij Indio Goudmerk, en de cafeïnevrije Finca Irlanda en Tanza-nia. De minste smaakafwijkingen zijn er bij de AH Perla, Hag Classique, Nicara-gua, Solidaridad en Tanzania Goud-merk.

Gewoon versus ideëel

In deze test is een bewuste keus gemaakt

voor het op de proef stellen van de

"al-ternatieve" of, zo u wilt, "ideële" koffie. Mensvriendelijk" noemen de voorstan-ders van deze koffie haar zelf, en daar-mee worden de koffiemerken bedoeld die "et Max Havelaar-keurmerk dragen, elf

in totaal. Hierna leest u meer over het Max Havelaar-initiatief.

Overigens bevat deze test ook drie "al-ternatieve" merken zonder het Max Ha-velaar-keur. Dit betreft de Frontlijn, een produkt van de Stichting Ideële Import (dus wel degelijk een ideëel produkt) en twee Finca Irlanda's, waarvan de ca-feïnehoudende het Demeter-keur (uit de biologisch-dynamische stal) draagt en de cafeïnevrije het Skal-keur; de laatste heet ook "uit biologische teelt".

Daarnaast bevat de test zes "gewone" merken om een vergelijking tussen ge-woon en alternatief mogelijk te maken. Bovendien zijn vijf van de geteste mer-ken cafeïnevrij. Wat dit laatste betreft kan gezegd worden dat de cafeïnevrije merken er in geen enkel opzicht uitsprin-gen. Positief noch negatief. Ook verschil-len ze onderling weinig in smaak. Daarom durven we de stelling aan dat u

tussen koffie met en zonder cafeïne geen smaakverschil zult proeven.

De vergelijking tussen "gewone" en "ideële" koffie levert een aardige uit-komst op: enkele merken met Max Have-laar-keur bieden meer aroma of, zo u wilt, een "vollere" smaak dan de gewone merken. De beide Finca Irlanda's zonder Max Havelaar-keur bieden daarentegen juist wat minder aroma.

Verder is gebleken dat de Max Have-laar-koffie zonder cafeïne een tikje zuurder smaakt dan de overige merken, en dat de cafeïnevrije ideële koffie zon-der Max Havelaar-Keurmerk meer smaakafwijkingen kent. Voor ideële kof-fie met Max Havelaar-Keurmerk betaalt u gemiddeld ƒ 1 à ƒ 1,50 méér dan voor gangbare; voor ideële koffie zonder dit keur betaalt u circa twee keer zoveel. Bij cafeïnevrije koffie zijn de prijsverschil-len iets geringer.

Zuivere koffie en het

Max Havelaar-keurmerk

Koffie met het Max

Havelaar-keur-merk is commercieel een schot in de roos gebleken. In twee jaar tijd heeft deze koffie zich een vaste stek op het schap van de supermarkt verworven. Welke zijn de achtergronden van deze koffie en waar gaat de gulden die u extra betaalt naartoe? Hier leest u er meer over.

"Eerlijke handel is beter dan hulp". On-der dit motto zijn al vele jaren enkele ideële importorganisaties actief; SOS/ Wereldhandel in Culemborg en de Stich-ting Ideële Import in Amsterdam zijn de bekendste. Hun produkten zijn onder meer in wereldwinkels te koop. Veruit hun belangrijkste produkt, goed voor ongeveer de helft van de omzet, is koffie.

Ondanks al hun inspanningen heeft deze alternatieve koffie nooit meer dan zo'n 0,3% van de totale Nederlandse kof-fiemarkt omvat. Een erg bescheiden aan-deel dus, dat vrij algemeen wordt toege-schreven aan de beperkte verkrijgbaar-heid ervan.

Waarom niet proberen deze ideële kof-fie ook via de supermarkt aan de klant te brengen? Deze gedachte, en de vraag van kleine boeren(organisaties) in de

ontwikkelingslanden zelf naar meer af-zetmogelijkheden, heeft in 1988 geleid tot de oprichting van de Stichting Max Havelaar.

Max Havelaar

De Stichting Max Havelaar stelt zich in

wezen maar één doel: het verbeteren van de slechte positie van medemensen in ontwikkelingslanden door het bewerk-stelligen van een rechtvaardiger wereld-handel.

Veelal zijn dit kleine boeren, die meer gebaat zijn bij een eerlijke prijs voor hun produkten dan bij hulp. Voor een gift moet je je hand ophouden; hulp alléén lost de problemen niet wezenlijk op, en vergroot soms zelfs de afhankelijkheid. Een goede prijs voor de produkten kent deze bezwaren niet. Daarom is "eerlijke handel" misschien wel de beste vorm van ontwikkelingshulp

Dit uitgangspunt brengt de Stichting ook in praktijk, en wel als volgt. De circa dertig aangesloten boerenorganisaties in een tiental verschillende landen (dit komt overeen met zo'n 400.000 boeren-gezinnen) krijgen voor hun Arabica-kof-fie een gegarandeerde minimumprijs van 126 dollarcent per pound (0,454 kg). Dat is aanzienlijk meer aar. de prijs op de wereldmarkt, die c : aar tussen de 70 en 90 dollarcent schimmelt. Veel kleine boeren krijgen trouwens met eens de we-reldmarktprijs.

Daarnaast kunnen de aangesloten or-ganisaties voor een deel geld vooraf krij-gen (voorfinanciering), tot 60% van de geschatte handelswaarde. Dit vermin-dert hun afhankelijkheid van dubieuze kredietverleners. Bovendien zijn de

(20)

leve-ringsvoorwaarden vrij gunstig en wor-den er in principe langlopende (dus meerjarige) contracten afgesloten. Dit vergroot de (inkomens)zekerheid voor de kleine boeren.

Verder wordt er zoveel mogelijk direct van de boeren ingekocht. Bij de gewone handel komt namelijk een groot deel van de winst bij machtige lokale tussenhan-delaren terecht, die de boeren voor hun bonen vaak veel te weinig betalen. In landen als Angola, Tanzania en Nicara-gua koopt men nog grotendeels bij staatsbedrijven, al probeert de Stichting dit op korte termijn te veranderen.

Overigens: niet de Stichting Max Ha-velaar sluit deze contracten af, maar de deelnemende Nederlandse koffiebran-ders doen dat. Deze hebben een licentie-overeenkomst met de Stichting, die de licentiehouders dan het recht geeft het Max Havelaar-keurmerk te voeren. Daarvoor dragen de branders per pak koffie 6 cent aan de Stichting af, die daarvan haar activiteiten betaalt: de controle op de gang van zaken en de promotie van het keurmerk.

Die controle is hier vooral boekhoud-kundig. De Stichting controleert de boe-ken van de aangesloten koffiebranders en waakt voor misbruik van het keur-merk. Het is immers niet de bedoeling dat die branders gewone koffie als keur-merk-koffie verkopen. Er is een open-baar jaarverslag met accountantsrap-port.

Wat het buitenland betreft controleert de Stichting of het geld is aangekomen. Zij informeert naar de besteding ervan en of de besluiten hierover democratisch worden genomen. Er is dus controle op de bestedingen, maar tegelijkertijd wü de Stichting niet te bevoogdend overko-men. Stringente eisen voor de besteding van het geld zijn er niet. In de praktijk worden de deelnemende coöperaties één- à tweemaal per jaar bezocht.

Succes

Uiteindelijk betaalt natuurlijk de koper van koffie het Max Havelaar-keurmerk. Die meerprijs bedraagt op dit moment ƒ 1 à ƒ 1,50 per halfpondspak.

Het prijsverschil tussen gewone en ideële koffie is nu groot, omdat de koffie-prijs vorig jaar een vrije val heeft ge-maakt. In juli 1989 werd namelijk de economische paragraaf van de Internati-onale Koffie Overeenkomst geschrapt. Daarmee verviel in feite het belangrijk-ste instrument: de minimumprijs van 120 dollarcent per pound.

Desondanks is Max Havelaar-koffie een succes. De Stichting schat haar marktaandeel nu op 2,3%. Kijk je alleen naar de consumentenmarkt (60 tot 65%

Een voorbeeld van het verschil in prijs tussen een koffie met Max Havelaar-keurmerk (f 3,50, links) en een gangbare van roodmerk-kwaliteit (f 2J0, rechts).

De prijsopbouw is als volgt A voor de boer,

8 handel, krediet en transport in het

produktie-land; C uitvoerbelasting; D transport naar het consumptieland, kosten en marge van de bran-der; E commissie Max Havelaar, F marge groot-en detailhandel; groot-en G invoerbelasting plus BTW.

Duidelijk is te zien dat een boer aan Max Havelaar-koffie meer verdient

van het totaal), dan bedraagt het aandeel zelfs zo'n 3%. De grootverbruikers, zoals de horeca en kantines, blijven wat ach-ter. Daarom propageert de Stichting nu haar koffie vooral in deze markt.

Daarnaast wordt er hard gewerkt aan een gelijksoortig initiatief in andere Europese landen. Zo staat de introductie op de commerciële markt van ideële kof-fie in België er aan te komen, terwijl ook Duitsland, Engeland, Scandinavië, Frankrijk, Italië en Zwitserland niet zul-len achterblijven.

Nog wat verder weg is de commerciële introductie van andere ideële produkten, waarbij men vooral denkt aan thee, ca-cao, textiel en vruchten als bananen en noten. Voorlopig heeft de Stichting ech-ter aan koffie haar handen vol, want zó-veel boerenorganisaties uit

Derde-we-reldlanden willen deelnemen dat men wel 20 keer zoveel koffie zou kunnen verkopen, als daar kopers voor waren.

Milieuvriendelijk?

Een wat heikel punt tenslotte is de vraag of de huidige ideële koffie ook milieu-vriendelijk is.

Volgens de Stichting is de teelt milieu-vriendelijker dan de gangbare. Door-gaans gebruiken kleine boeren minder kunstmest en bestrijdingsmiddelen, want de arbeidskrachten zijn er wel, maar het geld niet. Er wordt meer ge-wied en meer organische mest gebruikt.

Een aardige redenering, maar geen sluitende. Want de kans op een (insek-ten)plaag is weliswaar kleiner voor een kleine boer dan op een grote plantage, maar desondanks kan er een optreden. Ook die plaag zal dan met chemisch ge-weld bestreden moeten worden.

In ieder geval heeft de koper van het ideële produkt nu geen absolute garantie van een milieuvriendelijke teelt. De Stichting Max Havelaar onderkent ove-rigens dit probleem, en overweegt het milieuvriendelijke telen toch meer aan-dacht te geven.

In deze test zit overigens ook koffie die beweert wel aan milieu-eisen te voldoen. Dat zijn de "biologische" Organico, die naast het Max Havelaar-keur het Skal-keur draagt, de Finca Manda met ca-feïne die het biologisch-dynamische De-meter-keur draagt, en de cafeïnevrije Finca Manda met Skal-keur. Helaas zijn deze drie in het milieu-onvriendelijke PVC verpakt.

Nuttige adressen

• SOS/Wereldhandel, Culemborg, ®(03450) 13744

• Stichting Ideële Import (SU), Amsterdam, ®(020)272566/237403 • Stichting Max Havelaar, Utrecht, ®(030)334602

Enkele koffiemerken m e t het Max Havelaar-keurmerk bieden w a t meer aroma dan de gewone merken. Voor Max Havelaar-koffie betaalt u per pak ƒ 1 i ƒ 1,50 meer.

Wie van een volle, weinig gebrand smakende koffie houdt, moet de Soli-daridad (ƒ3,70) eens proberen. Wie daarentegen een volle koffie m e t brandsmaak zoekt, heeft een goede kans dat de Amigos (ƒ3,90) in de smaak zal vallen. •

Referenties

GERELATEERDE DOCUMENTEN

waarden in de buurt van x 0  wordt de machtsfunctie met negatieve exponent heel erg groot (omdat de noemer heel erg klein wordt; vrijwel 0)b. Dus a beïnvloed het gedrag van

3,91 maand is elke 117 dagen moet de band opgepompt worden, er vanuit gaande dat elke maand 30 dagen

Bij de omzetting van aspartaam in het lichaam wordt namelijk fenylalanine gevormd.. Hierbij ontstaat uit één mol aspartaam één

Het college verzoeken om in het vierde kwartaal 2019 met een antwoord te komen op de vraag of het mogelijk is om voor Albrandswaard het Cittaslow keurmerk binnen te halen. Hier

The UNFCCC (2007) warns that the pace at which climate change is likely to unfold means that it is vital that the vulnerability of developing countries to climate change

The housing officials confirmed during the interviews that areas are identified for in-situ upgrade according to the City of Cape Town Municipality's Strategic

Owing to the existing risk of small conduit size for graft failure, vein size plays an important role in the choice of procedure used to revascularize limbs in patients with

We measured the effectiveness and cost-effectiveness of community-based support (CBS) provided by lay health workers for ado- lescents and youth receiving ART in South Africa..