128 Psychologie : smvt "De Clerck : Wie is de Homo Sapiens"

(1)

www.quickprinter.be

Q

128 8,20 €

1ste bach TEW

Samenvatting boek + les + dia's

uickprinter

Koningstraat 13

2000 Antwerpen

Psychologie

(2)

Online samenvattingen kopen via

(3)

Hoofdstuk 1: Homo sapiens: een veelzijdig studieonderwerp

1.1 Een bijzondere paradox

• Psychologie is de wetenschappelijke studie van het gedrag en alle factoren die het gedrag beïnvloeden

• Psyche

o Gedachten, drijfveren, waarden, voorkeuren zijn allemaal resultaten van

neurofysiologische processen die zich afspelen in ons brein (=wat er in ons brein omgaat)

o Bepaalt wie we zijn en wat we doen

o In tegenstelling tot gedrag, wat observeerbaar is, zijn onze drijfveren, motieven, … dat niet

▪ Gedrag is bijvoorbeeld niet altijd ge ▪ meend

▪ Drijfveren motiveren ons om iets te doen dat van cruciaal belang is en worden in de hersenen gedirigeerd om ons gedrag in die bepaalde richting te sturen

• Gedrag van de homo sapiens o Sociaal

▪ Mens kiest ervoor om sociaal te zijn

▪ Mens is uniek in zijn capaciteit tot samenwerking

▪ Door intelligent samen te werken heeft de mens de levenssfeer sterk verbeterd en de welvaart doen bloeien

▪ Ons verstand is afgestemd op de wereld waarin we leven, ons verstand heeft in die zin een sociale functie

o Intelligent

▪ Geen enkel ander dier heeft abstracte wiskundige symbolen ontwikkeld, kunnen wereldwijd communiceren, hebben ruimtevaart mogelijk gemaakt, … o Combinatie geeft ons een enorme troef om samen te werken, waardoor we zulke

dingen op een hoog niveau kunnen bereiken (vb. technologie, universiteiten <-> nucleaire wapens)

▪ Mens kan zowel constructief als destructief zijn (mens is dus ook uniek in zijn capaciteit om destructief te zijn)

• Paradox

o Hoewel de mens de capaciteit heeft om bijvoorbeeld maatschappijen tot stand te brengen, beschikt hij ook over het vermogen om dat alles in één keer te vernietigen • Mens is uniek in zijn capaciteit om de wereld aan te passen naar zijn

zin (vb. hoe sterk het aanzicht van de planeet veranderd is) o Destructief: dat heeft ook een enorme ecologische

voetafdruk op de planeet gezet

▪ Olieboren, stuwdammen, verspreiding van de soort over de hele wereld, oceanen vol plastic, kernafval, …

(4)

Inleiding tot de psychologie | Kato Van Waas

1 o Conclusie

▪ De homo sapiens is een sociaal wezen met een uniek redeneer vermogen en intellect

• Deze gedragstendensen zijn sterker dan onze individuele subtiliteiten en trekjes

• Data niet kennen, belangrijke namen wel • Hoofdstuk twee = belangrijk

1.2 Ontstaan van de wetenschappelijke psychologie

• Is niet hetzelfde als psychotherapie (=gespreksbehandelmethode)

Ontstaan

• Recent, ongeveer tweehonderd jaar oud

• Mensen begonnen de filosofische kijk op het bewustzijn op een fysiologische manier te benaderen

o Filosofische vragen liggen aan de bron van de gedragswetenschappen ▪ De psychologie begint bij de filosofie

Twee belangrijke stromingen binnen de filosofie

• Twee belangrijke stromen die bij de Griekse filosofen ontstaan zijn (later teruggegrepen in de renaissance)

1.2.1 Het rationalisme en het empirisme

• Rationalisme

o Focus = theorievorming, denken en logica → werkelijkheid modelleren o Begonnen bij Socrates → abstractie maken van tijd en ruimte

▪ Later Descartes

• Alles in twijfel trekken → zintuigen geven een vertekend beeld • Alleen het eigen denken kan je vertrouwen (Je pense donc je suis) • Hersenen staan in voor het logisch redeneren door te reageren op

zintuigelijke impulsen • Empirisme

o Focus = zintuigelijke vaststellingen, dataverzameling → kennis vergaren via ervaring en observatie

o Grondleggers

▪ Aristoteles, John Locke en David Hume ▪ John Locke

• Bij de geboorte is het verstand van de mens een tabula rasa o Geen voorkennis of ideeën

• Kennis wordt opgebouwd door ervaringen en observaties ▪ David Hume

(5)

2 • Als een kind opgroeit in isolatie zonder zintuigelijke waarnemingen

(kleur, geur, …), kan het op volwassen leeftijd onmogelijk weten wat het is

• Voor het formuleren van een goede theorie en antwoorden van filosofische vragen, moet je beide stromingen toepassen

o Beide stromingen zijn complementair

▪ Empirisme vat de essentie van een waarneming niet of deels

▪ Rationalisme baseert zich niet op feiten die je zintuigelijk waarneemt o Immanuel Kant

▪ Kennis opbouwen begint bij zintuigelijke waarnemingen (emirisme), maar kennis vloeit enkel uit die waarnemingen voort door te redeneren

(rationalisme)

• Waarnemingen integreren met voorkennis

• Brug tussen het rationalisme en het empirisme maakt de wetenschappelijke studie over het bewustzijn mogelijk (nl. de psychologie)

o Empirisme → gebruiksmethoden

o Rationalisme → betekenis geven aan de verzamelde gegevens

1.2.2 Het structuralisme van Wilhelm Wundt

• Wilhelm Wundt → bestudeer de onderdelen van het bewustzijn via introspectie (gericht op zelfobservatie van het bewustzijn)

o Structuralisme

▪ Focus op de structurele componenten van het bewustzijn (heel wetenschappelijke aanpak)

• Ging verschillende bewustzijnsverschijnselen meten (vb. reactiesnelheid)

▪ Experimenteel: systematische en objectieve observaties van de bewuste ervaringen

o Methode van de fysiologie toepassen op het filosoferen over het bewustzijn o Gedrag analyseren op een wetenschappelijke, fysiologische manier

o Studie van gewaarwordingen

▪ Nu belangrijk bij domotica en AI voor bijvoorbeeld de bouw van robots

1.2.3 Het functionalisme van William James

• William James → vindt dat het bewustzijn in zijn geheel bestudeerd moet worden op een wetenschappelijke manier

o Functionalisme

▪ Focus = onderzoek naar de functie van het bewustzijn (welke processen maken het bewustzijn mogelijk?)

(6)

3 • het bewustzijn heeft een overlevingswaarde, daarom wordt het van

generatie op generatie doorgegeven en is het niet verloren gegaan in de natuurlijke selectie

o Bewustzijn moet in zijn geheel bestudeerd worden o Wat doet het bewustzijn?

▪ Het bewustzijn stroomt (=uitgangspunt + kritiek op structuralisme) • Het is onmogelijk om de elementen van het bewustzijn apart te

bestuderen, want het bewustzijn ligt juist in de samenhang van die elementen

o Minder experimenteel dan structuralisme, steunt vooral op observatie van bijvoorbeeld ontwikkelingspatronen

1.2.4 Het behaviorisme van John Watson en Burrhus Skinner

Het conflict tussen deze twee visies leidt tot het ontstaan van veel nieuwe wetenschappelijke benaderingen van de psychologie

• Zorgde voor de ontwikkeling van een hele leertheorie binnen de psychologie

• Focus = het objectief observeerbaar gedrag, nl. gedrag dat je kan toetsen aan de hand van experimenten)

• Alles is aangeleerd, vrije wil is een illusie

• Veel experimenten met dieren om menselijk gedrag te verklaren • Skinner

o Gedrag wordt bepaald door responsen en prikkels van de buitenwereld ▪ Een organisme zal een bepaalde gedragstendens behouden en

vermeerderen als het positieve gevolgen heeft (vb. beloning) en verminderen als het negatieve gevolgen heeft

• Kritiek

o Te veel focus op dieren en te weinig aandacht voor de menselijke kwaliteiten en sociale context

1.2.5 Sigmund Freud en psychoanalyse

• Theorie voldoet niet aan veel wetenschappelijke vereisten, zijn niet empirisch onderbouwd • Heeft ervoor gezorgd dat het onbewuste een belangrijk onderwerp werd in de psychologie • Het onbewuste is een enorme drijfveer voor het menselijk gedrag

• Het onbewuste uit zich in dromen, versprekingen (slips of the tongue), … • Bijdrage

o Hij heeft aangetoond dat we ons gedrag niet altijd onder controle hebben ▪ Hij was een psychiater, dus grote belangstelling voor abnormaal gedrag

1.2.6 Het humanisme van Carl Rogers

• Mensen zijn veranderbaar → groeien een heel leven lang

o Meer focus op zelfrealisatie, unieke menselijke trekken, persoonlijke vrijheid, talentontwikkeling en persoonlijke groei

(7)

178 o E-bay en Airbnb werken ook op reputatie: handelaars en klanten krijgen de kans om

hun ervaringen te delen en die wordt doorgegeven aan mogelijke toekomstige klanten

• Coöperatie kan ook contractueel vastgelegd worden

o Werknemer-werkgever relatie: elke tewerkstelling in een organisatie kan immers als een wederzijdse afhankelijke sociale uitwisseling beschouwd worden

▪ Het contract stippelt specifiek uit wat de organisatie van de werknemer verwacht en wat de werknemer mag verwachten terug te krijgen o Sancties als je het contract niet naleeft: sancties zijn een stabiliserende factor in

herhaalde sociale dilemma’s

▪ Experimenten met het herhaalde publiek-goedspel tonen aan dat coöperatie veel minder of niet meer afneemt wanneer er sancties worden ingevoerd

• Deelnemers blijken ook de sancties te appreciëren. Mensen houden zich aan de coöperatieve norm om sanctie te vermijden

• Negatieve kant: ze kunnen de intrinsieke motivatie om coöperatief te zijn ondermijnen. Wanneer een sanctie wegvalt, dan daalt het coöperatieve gedrag tot een lager niveau dan voor ze werd ingevoerd

Vertrouwen en groepsidentificatie verhogen

• = twee factoren die mensen ertoe aanzetten om impliciet te gaan samenwerken o Men hoeft er weinig of niet bij na te denken

o Coöperatie is meer uitgesproken tussen vrienden dan tussen vreemden

▪ Wanneer vreemden echter als ‘partners’ worden voorgesteld, stijgt het aantal coöperatieve beslissingen in vergelijking met wanneer ze als ‘tegenstanders’ worden voorgesteld

▪ Communicatie tussen partners verhoogt ook het vertrouwen en vergemakkelijkt de coöperatie

o In groep zullen alle factoren die de groepsidentificatie verhogen, coöperatie aanmoedigen. Groepsidentificatie versterkt de groepscohesie

▪ Groepsidentificatie ontwikkelt zich makkelijker in homogene groepen, omdat gelijkenissen voorspelbaarheid impliceren: men gaat ervan uit dat de

groepsleden zijn ‘zoals wij’ en dat ze zich aan dezelfde groepsnormen zullen houden

• Tenminste als we zelf coöperatie waarderen en de welwillendheid koesteren om het collectieve doel na te streven, zou de

veronderstelling dat anderen zijn zoals wij, de vrees voor vrijbuiters verminderen

▪ Invoeren van competitieve uitgroep is een alternatieve manier om groeps-identificatie te verhogen

• Rober’s Cave zomerkampstudie • Onderzoek plukken sinaasappels:

o Wanneer de studenten per team werden betaald voor elke kist geplukte sinaasappels dan was de productiviteit lager dan wanneer ze individueel werden uitbetaald

(8)

179 o De verlaagde productiviteit was te wijten aan de wederzijdse

afhankelijkheid van de groepsleden, waarbij sommigen de verleiding niet konden weerstaan om zich in te spannen toch betaald te worden dankzij het werk van anderen

▪ Vrijbuiters kunnen niet afgestraft worden wanneer de individuele prestaties niet waarneembaar zijn • → homogeniteit vergemakkelijkt de coöperatie binnen groepen + competitieve uitgroep

versterkt de cohesie van een samenwerkende groep

o → verklaart waarom het zo moeilijk is om diverse culturen met elkaar te integreren o Ingroepsfavoritisme: kostenplaatje voor een soort die automatisch gaat

samenwerken op basis van gevoel (vooral als de middelen schaars worden of het voortbestaan van de soort schaars wordt) → conflicten met uitgroep escaleren

Individuele verschillen en veelzijdige rationaliteit

• Sommige mensen zijn eerder coöperatief en anderen egoïstisch

o Individuele verschillen in het belang dat mensen hechte naan zichzelf (egoïsten) vs het collectieve (altruïsten) hebben uiteraard een grote impact op het verdere verloop van sociale dilemma’s

▪ Een groep met veel egoïsten kan er voor zorgen dat een altruïst zijn collectieve ideaal opgeeft en stopt met zich coöperatief te gedragen, want zelfs een altruïst wil niet de dupe zijn van het egoïsme van anderen

▪ Een groep altruïsten kan er toe aanzetten om toch coöperatief te zijn en zich in te spannen voor anderen, toch zeker wanneer een egoïst weet dat een altruïst er niet voor terugdeinst om op te komen tegen het egoïsme van anderen en dat dan ook te bestraffen

• Motivaties om samen te werken zijn verschillend → oplossingen voor sociale dilemma’s ook: o Egoïsten

▪ Niet intrinsiek gemotiveerd om te coöpereren wanneer ze evengoed kunnen profiteren van de coöperatie van anderen, maar zullen zich wel wederkerig gedragen als ze bewust worden gemaakt van de langetermijnvoordelen ▪ Gevoeliger voor strategische oplossingen van sociale dilemma’s; ze zullen de

extrinsieke of langetermijnbeloningen voor coöperatie nastreven en sancties vermijden

• Gedreven door eigenbelang (‘Wat zit er in voor mij?’)

▪ Als de voordelen van coöperatie zowel baten hebben voor zichzelf als voor anderen, zullen egoïsten evengoed als altruïsten samenwerken

• Onder die omstandigheden is voor hen samenwerking economisch rationeel

o Altruïsten

▪ Wel intrinsiek gemotiveerd om samen te werken

• Ze putten genoegen uit de collectieve voordelen van coöperatie en coöpereren niet noodzakelijk vanuit strategische overwegingen ▪ Meer op hun hoede zijn voor misbruik van hun vertrouwen

▪ Meer geneigd om breuk in vertrouwen te sanctioneren

(9)

180 ▪ Samenwerkingsgedrag wordt gedreven door inclusiegevoel

▪ Mensen kunnen zich goed voelen bij een samenwerking omdat ze graag in het bijzijn van anderen vertoeven en omdat ze het fijn vinden anderen te helpen

• ‘geven is het nieuwe nemen’, warme gloed van het geven → samenwerking: sociaal rationeel

• Dezelfde hersendelen in het beloningssysteem worden geactiveerd wanneer mensen iets van iemand anders krijgen als wanneer ze iets van zichzelf geven

10.3.4 Sociale dillema’s en beleid

Dure coöperatie (mensen betalen het collectieve kostenplaatje vrijwillig en zetten hun eigenbelang opzij) wordt in grote mate geapprecieerd in onze maatschappijen