VERGELIJKING VAN ENKELE FYSISCHE
ONDERZOEKMETHODEN VOOR POTGRONDEN
C 3771
VERGELIJKING VAN ENKELE FYSISCHE ONDERZOEKMETHODEN VOOR POTGRONDEN
door
d r s . H . van Dijk e n H . P , d e Roos
1 . Doel v a n h e t onderzoek
De g r o t e e n nog s t a a g groeiende s t r o o m van potgronden i n kleine verpakking m a a k t enige r e g u l e r i n g i n d i e r voege d a t e i s e n w o r d e n g e s t e l d a a n d e kwaliteit van de potgrond z e e r gewenst. Voor e e n d e e l z u l l e n dit f y s i s c h e e i s e n m o e t e n z i j n . In d i t v e r b a n d k w a m d e v r a a g n a a r v o r e n of d e k o r t e l i n g s g e s t a n d a a r d i s e e r d e methoden v o o r de f y s i s c h e k a r a k t e r i s e r i n g v a n v e e n e n veenprodukten v o o r d e tuinbouw ook geschikt zouden z i j n v o o r potgronden.
E e n s o o r t g e l i j k onderzoek zou ook w o r d e n i n g e s t e l d d o o r i r . P . Boekei, w a a r b i j .deze enkele b i j h e t f y s i s c h e grondonderzoek g e b r u i k e l i j k e bepalingen zou v e r r i c h t e n . Uit e e n vergelijking v a n u i t k o m s t e n kon d a n w o r d e n nagegaan of op beide l a b o r a t o r i a i n w e z e n hetzelfde zou ^ijja bepaald of dat d e methoden nog wezenlijk v e r s c h i l l e n d e i n f o r m a t i e gaven. In het' e e r s t e ( m e e s t aannemelijke) g e v a l k a n d u s eenvoudig e e n keuze w o r d e n gedaan, w a a r b i j eenvoud, snelheid e n r e p r o d u c e e r b a a r heid v a n d e methode d e d o o r s l a g zullen m o e t e n geven.
2 . M a t e r i a a l e n methoden
A a n 49 m o n s t e r s v a n potgronden i n kleine verpakking (13 m o n s t e r s genomen i n 1962 e n 36 genomen i n 1963) w e r d e n d e volgende b e palingen "er r i c h t :
a . Vochtg ehalte e n g l o e i v e r l i e s . E e n hoeveelheid gewogen grond w e r d gedurende e e n nacht b i j 105 C gedroogd. Vochtbepaling g e s c h i e d d e d o o r opnieuw t e wegen na het d r o g e n , w a a r n a d e grond gedurende 4' u u r b i j c a . 900°C w e r d gegloeid. Uit het gewicht van d e r e s t e r e n d e a s k o n h e t g l o e i v e r l i e s w o r d e n b e r e k e n d ,
b . Volumegewicht. In p l a s t i c buizen van c a . 4 c m d i a m e t e r w e r d 200 m l v a n h e t m o n s t e r i n o n g e v e e r 10 p o r t i e s i n g e b r a c h t , w a a r b i j na e l k e p o r t i e d e buizen 5 x e e n v a l van 5 c m hoogte op d e t a f e l m a a k t e n . De t o t a l e vulhoogte i s c a . 17 c m . Door t a r r e r e n v a n d e b u i s e n wegen v a n d e b u i s + inhoud w e r d h e t volumegewicht bepaald. Dit w e r d zowel b i j m o n s t e r s i n d e t o e s t a n d van ontvangst a l s b i j luchtdroge m o n s t e r s g e d a a n .
Het volumegewicht van de vochtige grond w e r d uitgedrukt i n g vochtige grond p e r 100 m l vochtige grond e n i n g stoofdroge grond p e r 100 m l vochtige g r o n d . Het volumegewicht v a n d e luchtdroge grond i s
2
-c . Opzuig s nelheid. A l s m a a t h i e r v o o r i s genomen d e hoeveelheid w a t e r d i e de grond opnam, w a n n e e r d e buizen m e t luchtdroge grond g e d u r e n d e e e n half u u r g e p l a a t s t w e r d e n op e e n vochtig zandbad b i j e e n gemiddelde p F = 1 , 0 . Het opgenomen w a t e r w e r d d o o r weging bepaald.
W a t e r c a p a c i t é i t . D e z e w e r d bepaald volgens d e g e s t a n d a a r d i s e e r d e methode voor d e bepaling v a n w a t e r c a p a c i t e i t van v e e n e n veenproduk-t e n . Alle buizen m e veenproduk-t g r o n d w e r d e n i n vacuo v e r z a d i g d m e veenproduk-t w a veenproduk-t e r . Na nog 24 u u r b i j gewone d r u k i n w a t e r g e s t a a n t e hebben w e r d e n z e g e d u
r e n d e 15 minuten b i j e e n gemiddelde p F van 1 , 0 n e e r g e z e t , w a a r n a d o o r weging h e t r e s t e r e n d e w a t e r i n h e t m o n s t e r w e r d bepaald.
De w a t e r c a p a c i t e i t w e r d zowel a a n vochtige a l s a a n luchtdroge grond bepaald e n u i t g e d r u k t i n g p e r 100 g d r o g e grond e n t e v e n s i n m l w a t e r p e r 100 m l d r o g e g r o n d .
3. R e s u l t a t e n
De r e s u l t a t e n van het volledige onderzoek z i j n opgenomen i n bijlage 1 .
Van 4 van de 1 3 potgronden uit 1962 w a r e n 5 z a k k e n b e s c h i k b a a r . H i e r a a n w e r d d e gelijkmatigheid nagegaan wat b e t r e f t v o c h t g e h a l t e é n g l o e i v e r l i e s . De v e r k r e g e n c i j f e r s z i j n opgenomen i n t a b e l 1 . T a b e l 1 . Gewicht, vochtgehalte e n g l o e i v e r l i e s van enkele potgronden.
Lab. gewicht no. i n c l . z a k (g) vocht % afwij king v . g e -midd. d r . s t o f p e r zak (g) g l o e i v e r l i e s (% van afwij -king v . g e -m i d d . g l o e i v e r l i e s p . z a k 850 1260 50, 0 1 , 4 630 24, 6 1 9 310 1455 56, 3 4 , 9 820 3 1 , 0 4 5 450 1340 4 9 , 4 2, 0 660 24, 5 2 0 330 1325 5 0 , 4 1 , 0 670 26, 2 0 3 345 1245 5 1 , 0 0 , 4 635 26, 2 0 3 325 g e m . 5 i ; 4 s= 2, 8 gem.685 gem.26, 5 s = 2 6 gem. 350 851 1390 5 3 , 4 0 740 2 7 , 4 0 5 380 1505 55, 9 2 , 5 840 3 0 , 4 2 5 460 1620 5 3 , 2 0 , 2 860 26, 3 1 6 425 1875 54, 0 0, 6 1010 2 9 , 4 1 5 550 1630 50, 4 3, 0 820 25, 8 2 1 420 g e m . 5 3 , 4 s= 2, 0 gem.855 gem27, 9 s = 2 0 gem. 445 852 1650 56, 1 0 , 3 925 3 1 , 2 0 1 515 1570 5 7 , 4 1 , 6 900 34, 2 3 1 535 1775 54, 8 1 , 0 970 30, 0 1 1 530 1775 55, 6 0,2 985 2 9 , 9 1 2 5 30 1700 55, 2 0 , 6 940 30, 4 0 7 515 g e m . 5 5 ; 8 s= 1 , 0 gem.94 5 gem.31, 1 3 = 1 8 g e m . 525 853 1490 57, 2 0 , 1 850 3 9 , 4 0 1 585 1475 58, 0 0 , 9 850 40, 6 1 1 600 1470 56, 8 0 , 3 835 3 9 , 2 0 3 575 1510 56, 7 0 , 4 855 39, 1 0 4 590 1505 5 7 , 0 0 , 1 860 39, 0 0 5 590 g e m . 57, 1 s= 0 , 5 gem850 gem.39, 5 S = 0 7 g e m . 590 3
-V o o r t s z i j n s o m m i g e m e r k e n zowel i n 1962 a l s i n 1963 b e m o n s t e r d , w a a r d o o r ook h i e r a a n d e gelijkmatigheid kon w o r d e n v e r g e l e k e n . De c i j f e r s z i j n opgenomen i n t a b e l 2 .
T a b e l 2 . Vergelijking t u s s e n twee b e m o n s t e r i n g e n v a n enkele p o t g r o n d e n .
L a b . vocht g l o e i - w a t e r c a p . vol. gewicht no. % ve r l i e s ( g / 1 0 0 g. d . s . ) ( g . d . s . / l 00 ml) % vochtig / l . d r . vochtig / l . d r . 850 5 1 , 4 26, 5 231 167 33 47 1001 6 3 , 4 32, 8 274 183 27 42 1005 53, 8 23, 0 182 141 40 50 1031 59, 6 33, 0 267 170 30 49 1008 49, 5 21, 2 165 89 46 73 1032 54, 4 30, 4 198 146 39 52 1010 65, 8 44, 7 295 191 26 33 1011 57, 6 34, 0 221 155 37 50 853 57, 1 39, 5 215 175 32 37 1013 52, 0 27, 3 196 141 37 48 1018 5 1 , 8 29, 5 196 144 38 51 1024 50, 6 23, 1 180 150 39 4 8 1029 46, 5 25, 8 180 135 4 3 57 931 59, 9 37, 8 314 210 26 41 1028 64, 5 32, 5 253 179 32 42 862 6 3 , 4 30, 4 - 143 _ 4 3 1030 6 1 , 5 28, 0 252 165 31 46 861 53, 2 38, 6 267 190 30 42 1035 57, 6 29, 8 291 212 28 41 Blijkens t a b e l 1 l a t e n de m o n s t e r s 850 e n 851 t e n opzichte v a n d e beide a n d e r e d a a r i n v e r m e l d e m e r k e n nogal wat t e w e n s e n o v e r . Ook i n t a b e l 2 i s e r nogal wat v e r s c h i l t u s s e n de beide n u m m e r s (850 e n 1001) v a n hetzelfde m e r k . Het v e r s c h i l t u s s e n hoogste e n l a a g s t e gewicht a a n d r o g e stof p e r z a k i s 190 e n 2 70 t e g e n o v e r 85 e n 25 v o o r d e n u m m e r s 852 e n 853. De standaardafwijkingen i n vocht e n g l o e i v e r -l i e s z i j n d a a r b i j v r i j g r o o t . Sommige afwijkingen van h e t gemidde-lde s t i j g e n nog boven d e z e s uit, i n tegenstelling t o t h e t m o n s t e r 853, d a t e e n l a g e s heeft. I n t a b e l 2 blijkt no. 853 nogal af t e wijken van beide a n d e r e b e m o n s t e r i n g e n van hetzelfde m e r k (nos. 1013 e n 1018), O v e r i g e n s z i j n i n t a b e l 2 d e v e r s c h i l l e n t u s s e n d e m e r k e n m i n d e r u i t g e s p r o k e n d a n i n t a b e l 1, h e t g e e n w a a r s c h i j n l i j k m e d e v e r o o r z a a k t wordt d o o r d a t i n t a b e l 2 s l e c h t s 2 (in é é n g e v a l 3) m o n s t e r s v a n e e n zelfde m e r k z i j n v e r g e l e k e n .
In t a b e l 3 z i j n d e c i j f e r s van bijlage 1 s a m e n g e v a t i n hun g e m i d delden e n standaardafwijkingen, m e t d i e n v e r s t a n d e , dat d e w a a r d e n v a n d i e potgronden, w a a r v a n m e e r d a n é é n b e m o n s t e r i n g i s o n d e r z o c h t , vooraf z i j n gemiddeld.
T e v e n s z i j n de hoogste e n l a a g s t e w a a r d e n v e r m e l d . Uitgezonderd z i j n e e n v i e r t a l e x t r e m e n (de potgrond F l u j a s e n 3 t u i n t u r f - p r e p a r a t e n ) , d i e afzonderlijk z i j n opgenomen.
T a b e l 3. Samenvatting van de c i j f e r s van bijlage 1 e n hun u i t e r s t e n . w a t e r c a p a c i t e i t ! volume gewicht g / 1 0 0 g d r . g r . mi/lOO m l vochtige j l . d r •M > i ; grond i grond % voch % gloei i o
v
O M >£
j grond ! 1. dr. grond ; ' i i ! g ! fH TJ rH g/100 ml j . a Mm g d. s. 100 ml gemiddelde 5 1 , 0 29, 0 204 146 73 72 82 40 52 hoogste 7 1 , 4 43, 6 346 2 34 8 3 87 114 85 98 l a a g s t e 2 5 , 0 7 , 8 78 64 34 55 64 24 34 s 10, 3 9 , 2 64 41 8 8 12 14 14 m o n s t e r no. 849 70, 7 8 1 , 7 586 1007 7 2 , 8 8 9 , 4 556 1019 7 2 , 1 8 8 , 5 521 1 0 3 6 73, 1 88, 5 522 gemiddeld 7 2 , 2 8 7 , 0 546 De s p r e i d i n g i n d e v e r s c h i l l e n d e grootheden blijkt a a n z i e n l i j k t e z i j n . Dit k a n ook f r a p p a n t w o r d e n g e ï l l u s t r e e r d d o o r t e l e t t e n op twee e x t r e m e n a l s no. 1015 e n no. 1020 (zie bijlage 1). P e r l i t e r g r o n d (= 1140 g b i j no. 1015 e n 820 g b i j no. 1020) loopt d e hoeveelheid w a t e r h i e r i n u i t e e n r e s p . v a n 290 g tot 580 g , d e hoeveelheid d r o g e stof v a n r e s p . 850 g tot 240 g . T o c h bevat 1 l i t e r 1020 nog 35, 5 g o r g a n i s c h e stof m é é r d a n 1 l i t e r 1015 e n wordt d o o r 1 l i t e r 1020 b i j p F 1 , 0 200 m l w a t e r m é é r opgenomen.Op zichzelf i s h e t l a a t s t e p r a c h t i g m a a r of het w e r k e l i j k w e l z o gunstig i s hangt o . a . af v a n d e v r a a g of n a a s t d i t w a t e r b i j p F 1> 0 nog lucht aanwezig i s i n d e g r o n d . Uit e e n onderzoek van i r . Boekei b l e e k dat dit nagenoeg niet het g e v a l i s , t e r w i j l 1 l i t e r van no. 1015 b i j p F 1? 0 o n g e v e e r 200 m l lucht b e v a t t e .
V o o r e e n goed b e g r i p z i j o p g e m e r k t dat h e t h e l e m a a l g e e n r e g e l i s dat e e n h o g e r e w a t e r c a p a c i t e i t g e p a a r d g a a t m e t e e n l a g e r e lucht c a p a c i t é i t . Dit blijkt duidelijk uit e e n vergelijking v a n " g e b r u i k e l i j k e " potgronden ( l e h o r i z o n t a l e r e g e l m e t c i j f e r s i n t a b e l 3) m e t d e gemiddelde c i j f e r s v o o r F l u j a s e n de 3 t u i n t u r f p r e p a r a t e n , e e n v e r g e l i j king die ook o v e r i g e n s i n t e r e s s a n t i s .
5 -449 70 72 37 12 16 403 80 84 53 14 21 451 79 86 54 15 20 462 82 2 1 59 16 20 441 78 83 51 14 19
5
-Het blijkt d a n d a t d e l a a t s t e n p e r l i t e r vochtige g r o n d , z o a l s a a n g e s t a m p t i n d e buis 50 g w a t e r e n 260 g d r o g e stof m i n d e r bevatten, m a a r t o c h 6 g o r g a n i s c h e stof m e e r e n dat ze bij p F 1, 0 50 m l w a t e r m e e r opnemen. Blijkens bepalingen v a n i r . Boekei i s h e t s . g . v a n h e t l u c h t d r o g e , v a s t e m a t e r i a a l v a n d e e e r s t e g r o e p gemiddeld 2 , 2 5 e n v a n d e l a a t s t e v i e r 1 , 63. E d n l i t e r vochtige g r o n d v a n e l k bevat d u s r e s p . 177 e n 86 m l d r o g e stof d . i . e e n v e r s c h i l van 91 m l . M. a . w . b i j p F 1, 0 i s gemiddeld in d e l a a t s t e v i e r 50 m l w a t e r e n c a 40 m l lucht m é é r aanwezig. V e r d e r k a n e r nog op gewezen w o r d e n d a t d e s t a n d a a r d a f w i j king v a n d e w a t e r c a p a c i t e i t uitgedrukt i n g p e r 100 g d r o g e g r o n d c a 1 / 3 b e d r a a g t v a n d e gemiddelde w a t e r c a p a c i t e i t . Wordt d e z e e c h t e r uitgedrukt i n m l / 1 0 0 m l d a n i s de standaardafwijking s l e c h t s 1 / 9 v a n h e t g e m i d d e l d e . D e z e " d e m p i n g " v a n d e s c h o m m e l i n g i n w a t e r c a p a c i t e i t b i j vergelijking v a n de potgronden onderling i s h e t gevolg v a n d e
" c o m p e n s e r e n d e w e r k i n g " van het volumegewicht d i e " u i t g e s c h a k e l d " i s a l s d e w a t e r c a p a c i t e i t w o r d t uitgedrukt i n g / 1 0 0 g d r o g e g r o n d .
T e n s l o t t e i s het v a n belang d e aandacht t e v e s t i g e n op h e t f e i t d a t d e gemiddelde verlaging v a n d e w a t e r c a p a c i t e i t uitgedrukt i n g / 1 0 0 g d r o g e g r o n d tengevolge van h e t d r o g e n a a n d e lucht b i j d e z e potgronden bijna 30 % v a n d e o o r s p r o n k e l i j k e w a a r d e b e d r a a g t . D a a r entegen i s e r b i j uitdrukken van d e w a t e r c a p a c i t e i t i n m l / 1 0 0 m l g e middeld nagenoeg g e e n invloed van h e t d r o g e n a a n d e lucht h i e r o p t e z i e n . Het effect v a n het d r o g e n k o m t h i e r v o o r a l tot uiting i n d e s t i j ging v a n h e t volumegewicht uitgedrukt i n g d r o g e stof p e r 100 m l .
Gemiddeld k r i j g t m e n d u s dit d a t bij vergelijking van e e n b e paald volume vochtige grond m e t eenzelfde volume luchtdroge grond i n beide gevallen nagenoeg evenveel w a t e r aanwezig i s b i j p F 1 , 0 . Aangezien i n het tweede g e v a l m e e r g r a m m e n d r o g e grond, d u s ook e e n g r o t e r v o l u m e p e r c e n t a g e d r o g e grond aanwezig i s , i s d u s d a a r h e t volume lucht bij p F 1 , 0 gemiddeld l a g e r .
R e s u m e r e n d : Het effect van d e ' i r r e v e r s i b e l e " indroging e n d e d a a r m e e g e p a a r d gaande "blijvende k r i m p " uit z i c h kwantitatief i n d e daling van d e w a t e r c a p a c i t e i t uitgedrukt i n g / l 0 0 g d r o g e grond e n gemiddeld g r o t e n d e e l s ook i n d e daling van h e t luchtvolume b i j p F 1 , 0 . G e v a l v o o r geval b e z i e n k a n h e t l a a t s t e e c h t e r nogal v a r i ë r e n . E r z i j n ook g e v a l l e n w a a r h e t v o l u m e p e r c e n t a g e w a t e r bij p F 1 , 0 d a a l t bij d r o g e n e n h e t luchtvolume s t i j g t .
6
-4 . Nauwkeurigheid v a n d e bepalingen
Alle bepalingen w e r d e n i n duplo v e r r i c h t e n van e l k e d u p l o bepaling w e r d h e t v e r s c h i l t u s s e n beide u i t k o m s t e n b e r e k e n d . De f r e -kwentiea, w a a r m e e bepaalde af .vijkingen t u s s e n d e d u p l o ' s voorkwamen i n a b s o l u t e z i n z i j n w e e r g e g e v e n i n d e f i g u r e n l a e n l b . De v e r s c h i l l e n t u s s e n d e d u p l o ' s b e r e k e n d i n p r o c e n t e n v a n d e gemiddelden z i j n w e e r gegeven i n d e f i g u r e n l c e n l d .
H i e r i n valt op, d a t d e d i a g r a m m e n , d i e betrekking hebben op d e bepalingen v e r r i c h t i n luchtdroge grond afwijken v a n de n o r m a l e v o r m e n a . h . w . u i t g e r e k t z i j n (wat w a t e r c a p a c i t e i t b e t r e f t a l l e e n i n d i e n uitgedrukt i n g / 1 0 0 g). B i j luchtdroge grond b e z i t t e n d e f r e k w e n -t i e s v a n d e v e r s c h i l l e n -t u s s e n d e d u p l o ' s nie-t e e n dusdanige v e r d e l i n g , w a a r b i j d e k l e i n s t e v e r s c h i l l e n i n h e t g r o o t s t e a a n t a l voorkomen, doch z i j n , v o o r a l bij h e t volumegewicht, v r i j r e g e l m a t i g o v e r h e t gehele d i a g r a m v e r d e e l d . De o o r z a a k zou kunnen z i j n e e n z e k e r e ontmenging v a n d i e luchtdroge m o n s t e r s , w a a r i n e e n hoeveelheid zand i s v e r w e r k t . Zand i s t e n opzichte van d e a n d e r e grondbestanddelen v r i j z w a a r , f i j n k o r r e l i g e n onsamenhangend e n n e e m t m i n d e r w a t e r op. E e n weinig zand m e e r i n é é n d e r d u p l o ' s zou d a n r e e d s g r o t e v e r s c h i l l e n kunnen g e v e n i n d e u i t k o m s t e n . In dat g e v a l zou dit e c h t e r r e e d s t e z i e n m o e t e n z i j n i n d e gewichten v a n de i n d e buizen i n g e z e t t e g r o n d , voordat
m e t d e eigenlijke bepaling wordt begonnen. D a a r t o e w e r d i n figuur 2 d e v e r s c h i l l e n i n d u p l o - w a a r d e n van d e w a t e r c a p a c i t e i t uitgezet t e g e n d i e van d e inweeg. E r blijkt i n d e r d a a d v e r b a n d t e b e s t a a n . De figuur i s v o o r t s i n v i e r s e c t o r e n v e r d e e l d , w a a r d o o r blijkt d a t d e v e r s c h i l l e n t u s s e n d u p l o - w a a r d e n van d e inweeg niet m e e r d a n 10 g r a m m o g e n b e d r a g e n teneinde de v e r s c h i l l e n t u s s e n d u p l o ' s van de w a t e r c a p a c i t e i t niet boven d e 8 % t e doen uitkomen. Zorgvuldig inwegen e n eventueel h e r h a l i n g v a n de inweeg k a n d u s w e r k b e s p a r e n d z i j n .
Wat d e v e r s c h i l l e n t u s s e n d u p l o ' s b e t r e f t blijkt uit figuur l c d a t b i j d e bepaling van d e w a t e r c a p a c i t e i t d e m e e s t e afwijkingen v a l l e n binnen 8 % van h e t gemiddelde, b i j de bepaling i n vochtige g r o n d z e l f s nog i e t s l a g e r , zowel i n g p e r 100 g a l s i n m l p e r 100 m l . De t o e l a a t b a r e fout b i j d e bepaling van h e t volume gewicht z a-l n a a a n
b r e n g e n v a n d e bovenvermelde v e r b e t e r i n g ook niet m e e r d a n 8 % b e hoeven t e b e d r a g e n . Uit h e t b l o k d i a g r a m van d e opzuigsnelheid (figuur l b e n l d ) blijkt e e n v r i j g r o t e onnauwkeurigheid van d e m e t h o d e . N a g e noeg d e helft v a n d e m o n s t e r s vertoont e e n afwijking v a n m e e r d a n 10 % van het gemiddelde tot z e l f s 40 % t o e .
7
-5 . Het v e r b a n d t u s s e n w a t e r c a p a c i t e i t e n opzuigsnelheid
Het b i j veenprodukten gevonden verband t u s s e n d e o p z u i g s n e l heid e n d e t o t a a l o p n e e m b a r e hoeveelheid w a t e r zou ook b i j potgronden kunnen b e s t a a n . D a a r t o e w e r d e n d e opzuigsnelheid e n d e w a t e r c a p a c i t e i t (de l a a t s t e vermenigvuldigd m e t 2 o m d e z e ör c ^ t h e i d , uitgedrukt
i n m l p e r 100 m l , op dezelfde hoogte t e b r e n g e n a l s d e opzuigsnelheid» d i e i s uitgedrukt i n g / 2 0 0 u u r ) t e g e n e l k a a r uitgezet i n e e n g r a f i e k . Hoewel de punten, z o a l s uit figuur 3 blijkt, t a m e l i j k v e r s p r e i d liggen, i s t o c h w e l e e n z e k e r e l i j n t e h e r k e n n e n . D a a r o m w e r d e n d e r e g r e s s i e - e n d e c o r r e l a t i e c o ë f f i c i ë n t b e r e k e n d . De w a a r d e v a n d e correlatiecoëfficiënt blijkt r = 0,442 te zijn. Toetsing met een ^/2. % significantie gebied geeft a l s r e s u l t a a t e e n significante c o r r e l a t i e , d a a r d e gevonden r juist boven d e g r e n s w a a r d e van 0 , 4 1 5 l i g t . Voor d e o n d e r z o c h t e potgronden b e s t a a t d u s i n d e r d a a d v e r b a n d t u s s e n d e w a t e r c a p a c i t e i t e n d e opzuigsnelheid v a n d e v o r m Y = 0 , 90X + 127, 5 . 6 . Het v e r b a n d t u s s e n w a t e r c a p a c i t e i t e n volumegewicht
In figuur 4 z i j n a l l e a a n d e onderzochte potgronden v e r k r e g e n w a a r d e n v o o r d e w a t e r c a p a c i t e i t (in g / 1 0 0 g d r . stof) uitgezet t e g e n h e t volumegewicht, zowel b i j vochtige a l s b i j luchtdroge g r o n d . De punten l i g g e n o p m e r k e l i j k dicht rondom e e n gebogen l i j n , zodat r e e d s op h e t oog e e n goed v e r b a n d t u s s e n beide grootheden t e z i e n i s . G e t r a c h t w e r d beide grootheden i n e e n f o r m u l e o n d e r t e b r e n g e n . Door d e l o g a r i t m e n v a n y e n x t e n e m e n w e r d d e volgende f o r m u l e v o o r e e n r e c h t e gevonden: log Y = - 1,04., log X + 3 , 9 3 7 .
Het gevonden v e r b a n d i s z e e r b e t r o u w b a a r ( c o r r e l a t i e c o ë f f i c i ë n t r = - 0 , 93).
De w a a r d e v o o r p = - 1 , 0 4 5 b l e e k e c h t e r niet significant v a n - 1 af t e wijken, h e t g e e n betekent dat d e c u r v e e e n hyperbool i s volgens d e f o r m u l e Y = + q.- Na b e r e k e n i n g v a n d e z e l i j n b l e e k h i e r v o o r t e gelden: Y 8050 ,
-X
De c o r r e l a t i e c o ë f f i c i ë n t b e d r a a g t 0 , 982, d u s e e n v e r b e t e r i n g t . o . v . d e l o g a r i t m i s c h e functie. De c o r r e l a t i e t u s s e n d e beide grootheden blijkt nu nagenoeg volledig t e z i j n . A a n d e hand v a n d e l a a t s t g e n o e m d e f o r m u l e w e r d e n e e n a a n t a l punten b e r e k e n d e n h i e r d o o r e e n vloeiende l i j n g e t r o k k e n . ( Dit i s d e l i j n die i n figuur 4 i s weergegeven).
Nu i s de bepaling v a n het volumegewicht v e e l m i n d e r b e w e r k e lijk e n tijdrovend d a n d i e van de w a t e r c a p a c i t e i t . Kwaliteitscontrole b i j potgronden i s i n d e p r a k t i j k a l l e e n t e v e r w e z e n l i j k e n a l s d e k o s t e n d i e d e z e controle m e e b r e n g t binnen r e d e l i j k e g r e n z e n blijven. Het i s d a a r o m v a n belang na t e g a a n of niet m e t de bepaling v a n h e t v o l u m e -gewicht k a n w o r d e n v o l s t a a n .
In v e r b a n d h i e r m e e hebben wij b e r e k e n d hoeveel de w a t e r c a p a citeit i n werkelijkheid k a n afwijken v a n d i e b e r e k e n d uit h e t v o l u m e g e w i c h t . Uit d e e x p e r i m e n t e e l bepaalde w a a r d e n v a n X d i e k l e i n e r w a r e n d a n 30 hebben w i j d e bijbehorende Y b e r e k e n d . Van het v e r s c h i l d t u s s e n d e z e b e r e k e n d e w a t e r c a p a c i t e i t e n d e e x p e r i m e n t e e l gevonden w a t e r c a p a c i t e i t i s d e standaardafwijking s^= 20. De g r o o t t e van d bleek o v e r e e n groot t r a j e c t g e e n v e r b a n d t e houden m e t d e g r o o t t e v a n d e w a t e r c a p a c i t e i t . Dit betekent dat d uitgedrukt i n p r o c e n t e n van d e w a t e r c a p a c i t e i t gemiddeld k l e i n i s bij e e n hoge w a t e r c a p a c i t e i t of l a a g volumegewicht (8% b i j e e n volumegewicht v a n 30 g d r . s t o f / 1 0 0 m l , d . i . e e n w a t e r c a p a c i t e i t v a n 25X)g/l00 g d r . s t o f . H i e r b i j k a n w o r d e n h e r i n n e r d a a n h e t s l o t v a n § 4 w a a r a l s t o e l a a t b a r e fout b i j d e bepaling v a n de w a t e r c a p a c i t e i t 8 % wordt genoom m o n s t e r s m e t e e n volumegewicht k l e i n e r d a n 20 i s w e l i s w a a r s^= 28, 5 . P r o c e n t u e e l i s dit e c h t e r e e n nog k l e i n e r e afwijking (n. 1. b i j e e n volumegewicht v a n 15 nog m a a r s l e c h t s 5 , 4 %). S l e c h t s b i j hoge volumegewichten of l a g e w a t e r c a p a c i t e i t e n m a a k t s ^ e e n g r o o t p e r c e n t a g e v a n d e w a t e r c a p a c i t e i t uit, b . v . bij e e n volumegewicht v a n 70 g / 1 0 0 m l w a a r b i j volgens figuur 4 e e n w a t e r c a p a c i t e i t h o o r t v a n 100 g / 1 0 0 g d r o g e stof ( s ^ i s h i e r d u s 20 % v a n de w a t e r c a p a c i t e i t ) .
Nu l i g t h e t v o o r d e hand bij potgronden e e n m i n i m u m e i s t e s t e l l e n t e n a a n z i e n v a n d e w a t e r c a p a c i t e i t ofwel e e n m a x i m u m d s t e n a a n z i e n v a n h e t volume ge wicht. We z i t t e n d a n d u s i n h e t gebied w a a r d e w e r k e l i i k e w a t e r c a p a c i t e i t r e l a ' ief weinig v e r s c h i l t v a n d i e b e r e k e n d uit h e t volume gewicht. M . a . w . ook i n h e t e e r s t e g e v a l k a n b i j d e k w a l i t e i t s e ont rôle v e e l a l w o r d e n v o l s t a a n m e t e e n volumegewichtsbepaling^ S l e c h t s i n twijfelgevallen zou e e n bepaling van d e w a t e r c a p a c i t e i t nodig z i j n .
7. Het v e r b a n d t u s s e n o r g a n i s c h e stof e n volumegewicht r e s p . w a t e r c a p a c i t e i t .
In § 4 w e r d r e e d s gewezen op de tegengestelde eigenschappen v a n zand e n o r g a n i s c h e stof m . b . t . gewicht e n w a t e r c a p a c i t e i t . Zand heeft e e n hoog volumegewicht e n e e n l a g e w a t e r c a p a c i t e i t , t e r w i j l d i t b i j h e t o r g a n i s c h e gedeelte van p o t g r o n d m e n g s e l s juist a n d e r s o m i s . Het v e r b a n d t u s s e n d e z e grootheden w e r d onderzocht a a n 36 m o n s t e r s .
In figuur 5 i s h e t volumegewicht uitgezet t e g e n d e d o o r i r . Boekei opgegeven " h u m u s " c i j f e r s . Het b e s t e i n e e n f o r m u l e uit t e
718 d r u k k e n v e r b a n d blijkt t e z i j n van d e v o r m Y = -tt— + 2 3. .X.
ä
) Dit g a a t u i t e r a a r d niet op a l s t e v e n s e i s e n m o e t e n w o r d e n g e s t e l d a a n d e " l u c h t c a p a c i t e i t " b i j p f 1, 0 (of 1, 5). 9-De c o r r e l a t i e blijkt significant t e z i j n ( r = 0, 851). -De berekening van h e t volumegewicht uit h e t g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e stof i s m e t e e n v r i j g r o t e fout behept, h e t g e e n g e ï l l u s t r e e r d wordt d o o r h e t feit dat volgens d e f o r m u l e h e t volumegewicht niet l a g e r k a n z i j n d a n 30, 2 n l . b i j 100 % o£ga/iiische stof. F i g u u r 6 toont h e t v e r b a n d t u s s e n h e t p e r c e n t a g e " h u m u s " e n d e w a t e r c a p a c i t e i t . Dit i s rechtlijnig v a n d e v o r m Y = 4 , 6X + 20 m e t r = 0, 957. De standaaardafwijking b e r e k e n d a l s i n § 6 i s e c h t e r g r o t e r d a n d a a r w e r d gevonden, s ^ i s h i e r n . 1. 27. B i j e e n p e r c e n t a g e h u m u s van 50 % w a a r b i j e e n w a t e r c a p a c i t e i t behoort van 250 i s d e p r o c e n t u e l e afwijking d u s 11 %. H i e r u i t blijkt d a t niet a l l e e n d e o r g a n i s c h e stof a l s zodanig d e w a t e r c a p a c i t e i t bei'nvloedt, doch ook a n d e r e f a c t o r e n . W a a r schijnlijk i s d e v o o r n a a m s t e h i e r v a n de kwaliteit van d e organische stof. D i t betekent dat h e t a a n t a l twijfelgevallen, w a a r i n h e t v o l u m e g e wicht c . q . w a t e r c a p a c i t e i t a f z o n d e r l i j k m o e t w o r d e n bepaald, h i e r d u s g r o t e r i s . O v e r i g e n s i s e e n " h u m u s " bepaling niet eenvoudiger d a n e e n bepaling v a n h e t volumegewicht.
8 . Vergelijking m e t d e r e s u l t a t e n v e r k r e g e n d o o r i r . Boekei
I n d e f i g u r e n 7 t / m 9 z i j n d e u i t k o m s t e n v a n e e n d r i e t a l b e p a lingen d i e d o o r i r . Boekei e n ons onafhankelijk v a n e l k a a r z i j n v e r r i c h t , t e g e n e l k a a r u i t g e z e t .
De c i j f e r s v o o r luchtvolume w e r d e n o n e e r z i j d s v e r k r e g e n v o l g e n s d e b e r e k e n i n g : 1 Q 0 _ ,vol. gew. + w c a \
s . g . * '
w a a r b i j volumegewicht i s uitgedrukt i n g stoofdroge grond p e r 100 m l vochtig e n d e w a t e r c a p a c i t e i t i n v o l u m e p r o c e n t e n . D e z e c i j f e r s w e r d e n v e r g e l e k e n m e t d e d o o r i r . Boekei v e r k r e g e n w a a r d e n v o o r v o l u m e p r o c e n t e n lucht b i j p F 1 , 0 (= 100 - vol. % g r o n d - vol.% w a t e r ) . De punten liggen i n figuur 7 e c h t e r dusdanig v e r s p r e i d d a t h i e r g e e n s p r a k e k a n z i j n v a n wezenlijk gelijke r e s u l t a t e n . Dit hoeft niet t e v e r b a z e n want d e " l u c h t c a p a c i t e i t " i s h e t r e l a t i e f kleine v e r s c h i l t u s s e n 100 e n d e s o m v a n d e volumina v a n v a s t e stof e n w a t e r . Kleine v e r s c h i l l e n i n d e b e p a ling v a n d e l a a t s t e twee hebben d u s r e l a t i e f e e n z e e r s t e r k e invloed op h e t c i j f e r v o o r de l u c h t c a p a c i t e i t .
A n d e r s i s het g e s t e l d m e t d e bepaling v a n h e t volumegewicht (figuur 8) e n m e t d i e v a n d e w a t e r c a p a c i t e i t , r e s p . g w a t e r p e r 100 g d r o g e grond b i j p F 1, 0 (figuur 9). De r e s u l t a t e n v a n beide l a b o r a t o r i a k o m e n behoorlijk m e t e l k a a r o v e r e e n e n l a t e n g e e n wezenlijke v e r s c h i l l e n z i e n . Van d e z e bepalingen zou d e r h a l v e d e m e e s t e eenvoudige kunnen w o r d e n uitgekozen v o o r d e k w a l i t e i t s c o n t r o l e .
1 0 -Samenvatting
A a n e e n a a n t a l potgronden i n kleine verpakking w e r d e n enige f y s i s c h e bepalingen v e r r i c h t , d i e onderling w e r d e n v e r g e l e k e n .
V o o r t s re r d e n v a n e n k e l e willekeurig gekozen m e r k e n d e g e l i j k m a t i g
heid i n gewicht v a n e e n z a k potgrond, i n vochtgehalte e n i n gehalte a a n o r g a n i s c h e stof bepaald, a l s o o k d e d i v e r g e n t i e t u s s e n d e d i v e r s e m e r k e n .
Beide l a t e n v e e l t e w e n s e n o v e r . De d i v e r g e n t i e t u s s e n d e m e r k e n i s v o o r a l t . a . v . vochtgehalte e n o r g a n i s c h e stof g r o o t , doch ook t . a . v . volumegewicht e n w a t e r c a p a c i t e i t z i j n e r a a n z i e n l i j k e v e r s c h i l l e n , zowel absoluut a l s r e l a t i e f .
B i j d e bepaling v a n volumegewicht(en w a t e r c a p a c i t e i t ) a a n lucht -d r o g e g r o n -d -dient m e n zorgvul-dig t e w e r k t e g a a n b i j h e t vullen v a n -d e buizen i n v e r b a n d m e t ontmenging v a n d e g r o n d . T u s s e n d e ingewogen d u p l o ' s m a g h e t v e r s c h i l niet m e e r d a n 10 g r a m b e d r a g e n . Het v e r s c h i l t u s s e n d e d u p l o - w a a r d e n voor volumegewicht of w a t e r c a p a c i t e i t i s d a n m a x i m a a l 8 %.
T u s s e n w a t e r c a p a c i t e i t e n opzuigsnelheid v a n d e o n d e r z o c h t e potgronden b e s t a a t e e n r e c h t l i j n i g v e r b a n d m e t e e n nog juist s i g n i f i c a n t e c o r r e l a t i e .
T u s s e n volumegewicht e n w a t e r c a p a c i t e i t b e s t a a t e e n h y p e r bolisch v e r b a n d , w a a r v a n d e c o r r e l a t i e z e e r nauw i s . W a n n e e r v o o r potgronden e e n o n d e r g r e n s zou w o r d e n v a s t g e s t e l d voor d e w a t e r c a p a c i t e i t d a n zou d e contrôle i n vee~ g e v a l l e n toch b e p e r k t kunnen w o r d e n tot d e v e e l eenvoudiger bepaling v a n h e t volumegewicht.
T u s s e n " h u m u s " e n volumegewicht b e s t a a t e v e n e e n s e e n o v e - „ r i g e n s m i n d e r f r a a i h y p e r b o l i s c h v e r b a n d . T u s s e n " h u m u s " e n w a t e r c a p a c i t e i t i s e e n r e c h t l i j n i g v e r b a n d aanwezig m e t e c h t e r e e n g r o t e r e s p r e i d i n g d a n b i j h e t v e r b a n d volumegewicht - w a t e r c a p a c i t e i t . Dit duidt op k w a l i t e i t s v e r s c h i l l e n b i j d e o r g a n i s c h e s t o f . Het v o l u m e g e wicht geeft d u s e e n n a u w k e u r i g e r i n f o r m a t i e o v e r d e w a t e r c a p a c i t e i t d a n h e t g e h a l t e a a n o r g a n i s c h e s t o f . De c i j f e r s v o o r d e " l u c h t c a p a c i t e i t " gevonden d o o r i r . Boekei e n d i e b e r e k e n d uit onze gegevens k o m e n s l e c h t o v e r e e n , doch d i e v a n h e t volumegewicht e n d e w a t e r c a p a c7teit kloppen goed.
BIJLAGE 1 . R e s u l t a t e n van h e t onderzoek a a n enkele handelspotgronden. o ö rû w a t e r c g / 1 0 0 g d r . g r
X
u o>
1—1 <u O 00 I u O > a, ^D o
.3* *+5 üjo
m l / l 0 0 m l vochtige | 1. d r . g ï j r j ^ ^ 0-> * ti o h M IXi
O > s M T3 ; gxand—S' «.s
! ° ! oS i - - *
4°
00 « i bfl CG en .SP-Sfc S N -H Ai ; i s 1 o 45 ,o 1001 63 4 32 8 274 183 73 78 73 27 42 26 1002 55 6 31 1 228 178 74 80 73 33 45 32 1003 36 0 17 9 110 92 68 73 97 62 79 17 1004 57 4 34 5 2 34 184 72 68 72 31 37 17 1005 5 3 8 23 0 182 141 72 71 86 40 50 18 1006 49 8 28 4 186 140 74 75 80 40 54 2 7 1007 72 8 89 4 556 40 3 80 84 5 3 14 21 24 1008 49 5 21 2 165 89 76 65 91 46 73 5 1009 57 0 33 7 257 174 78 76 71 31 44 8 1010 65 8 44 7 295 191 76 6 3 75 26 33 1 3 1011 5 7 6 34 0 221 155 75 77 8 8 37 50 27 1012 59 3 35 3 215 158 77 64 84 34 4 1 8 1013 52 0 27 3 196 141 73 67 77 37 48 17 1014 38 8 24 9 140 122 74 69 86 53 58 24 1015 25 0 7 8 78 64 61 62 114 85 98 30 1016 56 4 28 7 289 2 32 8 3 87 66 29 38 20 1017 47 4 21 8 134 88 75 62 106 56 71 14 1018 51 8 29 5 196 144 73 74 78 38 51 21 1019 72 1 88 5 521 451 79 86 54 15 20 36 1020 71 4 42 4 346 2 34 81 80 82 24 34 1 3 1021 64 2 4 3 6 280 157 77 78 76 27 50 20 1022 40 4 17 2 115 86 66 62 97 58 73 17 1023 38 8 14 1 115 86 69 6 3 9 8 60 74 21 1024 50 6 23 1 180 150 70 71 78 39 48 2 8 1025 54 4 30 1 174 124 78 6 3 98 45 51 22 1026 39 2 14 6 127 96 71 69 91 56 72 36 1027 46 9 19 1 167 116 75 77 85 45 66 32 1028 64 5 32 5 253 179 80?'J
89 32 42 25 1029 46 5 25 8 180 135 77 77 9013
5 7 26 1030 61 5 28 0 252 165 79 75 82 31 46 14 1031 59 6 33 0 267 170 80 8 3 74 30 49 24 1032 54 4 30 4 198 146 77 76 85 39 52 29 1033 35 0 15 2 114 110 70 70 94 61 64 18 1034 57 0 31 2 226 168 78 8 3 81 35 49 26 1035 57 6 29 8 291 212 80 86 65 28 41 36 1036 73 1 88 5 522 462 82 91 59 16 20 2 8 849 70 7 81 7 586 449 70 72 37 12 16 850 51 4 26 5 231 167 77 78 69 33 4 7 _ -851 5 3 4 27 9 184 121 64 55 76 35 4 5 - -852 35 8 31 1 208 143 70 64 77 34 45 _ _ 8 5 3 57 1 39 5 215 175 6665
72 32 37 859 59 0 39 0 207 132 6 8 61 81 33 46 -860 61 6 41 4 273 187 75 69 70 27 37 « -861 5 3 2 38 6 267 190 80 79 64 30 42 - — 862 6 3 4 30 0 - 1 4 3 81 62 73 - 4 3 - -929 42 9 41 5 185 123 75 80 72 4 1 6 1 « -930 36 4 22 4 152 136 71 73 76 4 7 54 - -931 59 9 37 8 314 210 82 80 72 26 41 -932 5 7 4 42 8 274 185 79 82 71 24 44 1) D e c i j f e r s v o o r % g l o e i v e r l i e s v a n d e n o s . 1001 t / m 1036 z i j n a f : F i g u u r ; 1 a :
