De betekenis van de VENTO voor de Veenkoloniën.
De Veendammers hebben in het Noorden de naam voortvarende mensen te zijn. Wanneer er wat nieuws is, trachten zij het zo spoedig mogelijk te krijgen, wanneer ergens kansen zich voordoen, trach-ten zij zoveel mogelijk vooraan te komen.
Het is dus ook geen, wonder, dat Veendam de eerste plaats was in het Noorden waar na de oorlog plannen naarvoren kwamen om de reeks van goed georganiseerde, succesvolle tentoonstellingen, die we vó6r
de oorlog in deze provincie hebben gekend, voort te zetten. Al werkende groeiden de plannen; was het oorspronkelijk idee een
tentoonstelling te organiseren, die er êên zou zijn geweest in de lange rij, die door de oorlog werd onderbroken, later rijpte de ge-dachte, dat ze zou moeten worden tot een grote demonstratie van het kunnen van de Veenkoloniën op allerlei gebied en daardoor niet
al-leen de aandacht zou kunnen trekken van de engere omgeving, doch van het gehele Noorden, ja van het gehele land.
Naar ik meen, is de ontwikkeling in deze richting uitermate geluk-kig en kan dit van grote betekenis zijn voor de Veenkoloniën en
daardoor voor het gehele land.
Wanneer ik hier spreek van de Veenkoloniën, gebruik ik dit begrip niet in de engere zin van de oude Groninger Veenkoloniën, maar be-doel ik hiermee het gehele gebied, zich uitstrekkende van Zuidbroek tot Almelo, dat eens deel uitmaakte van het grote Boertanger veen, doch in de loop van de laatste eeuwen vrijwel geheel is afgegraven en tot cultuurland is gemaakt. Het is het grootste aaneengesloten binnenlandse kolonisatiegebied, dat Nederland tot nu toe heeft ge-kend.
De verdeling van dit kolonisatiegebied over drie provincies heeft ten gevolge, dat men zich in de rest van Nederland veelal niet be-wust is van de innerlijke eenheid, welke het eigen is. Niet alleen
door de overeenkomstige geografische gesteldheid, doch ook door de wijze waarop de mens hier heeftingegrepen, tonen de verschillende
delen van dit oude veengebied typische kenmerken, die het niet al-leen doet afwijken van het oude land, doch ook van de overige veen-koloniale gebieden in Nederland.
Zoals bekend, is de afgraving van de venen begonnen in het noorlijke gedeelte, in de provincie Groningen. Hier kwam het eerst de-ze merkwaardige, systematische en rationele wijde-ze van veenafgraven tot ontwikkeling, die voor het gehele gebied kenmerkend is geworden en die het zo gunstig onderscheidt van de meeste andere vergraven veengebieden in ons land. Niet alleen werd hierdoor een doelmatiger wijze van afgraving bereikt, doch -wat nog belangrijker was- de
turfgraver liet een terrein achter zich, dat door de wijze van ver-kaveling, van afgraving en van aanleg van wegen en kanalen, de
grondslag bood voor de ontwikkeling van een op hoog peil staande landbouw. Dit, gecombineerd met verschillende andere oorzaken, zoals de aanwezigheid van het compost van de stad Groningen en de sterke
2-Xi & O h •r i © © N £ -Ö •<-3+ > Ö •r i o a > 4 » + > ' Ö fl fl Ö O © © H 1 H O co © © > -d © N fl © -r i " Ü © , Q 3 > N © In t3 -P © b O © bO'r i .f l -P -P b O fi -P .f l H •d o c d © C d " d .O £ © © ra * d bO" d •r i I Q U ö © c d O > c ö u © fl C 5 b O © © t i © •r i ft-d c d 6 rr i © O cd , Q CÖ U < H •r i C d # r » G -r i Oh h H © tS O © © J d S^ s ö i s © H Ö © © O •> < u xi > < d ö ö © • « c d cd Ö O > © « © n • G © •r i N © fl -d bO-P cd fl !> © -ri T) > b o c d Ö fl J H •r i c d b o s 0 Ö © > > « H -d cd c d fc H fl bO © © « H © © cd n ö > © + > © Sfiri'tiO' d © -p © -p cd r » © T * .f l -P - © c -P.fl.r i •r i © a * Ö « H c d ö > c d • Ö , A fl fl fc © © © 4 4 > * ö © c d c d x> u fl 60 G < H fl © c d c d © T 3 •P CQ © • > •r i XI + » _ J 4 + > ö © © c d k 0 4 4 fc -P O b O © 0 S fl fl © + > cd © © •Ö -ri © ö fl -ö © fl © O © N &• ) -r i *Ö M • * © a > © ra 0 •d C Ö N a *s u •ri O >t j O •r i J > fl O 1 © O ©
fl
H cd k 0 0 > •* © © s $H cd cd © •r i -d •* ö :© #» & 3 © © i fl •r i & 3 O © , Q N © © T3 •r i •H -p ra 3 > d -d •d ö cd ,a fc ö •r i & C cd •ö ö cd H © > 13 Ö 4 4 •r i ,0 60 0 © 3 . 0 O . Q © T 3 !> fl cd Ö H •ri •* cd Ö fc cd cd 1-3 • Ö •r i rr i © « • +> b O h O & CQ C cd cd -p ra © x> © & 3 © •r i fl u cd cd fl 1 Ö + > b04 4 Ö rr i Ö 3 O -r 4 M > -p , M > ^ 0 u •p 8 cd > ft © © x\ 0 ra © t3 fl •r i rr i cd h 0 0 > •p ra © V fl •r i © • p •p 0 rr i ra ö © +> fl © & 3 0 X> ra •p : © ^ S « fl :© I fl 0ë
© b O U O O T 3 Ö © -d •r i 3 C d -P © •r i Xi C O fl H © & 3 © O ,M ö © © ; © > © b O •r i U O > © U © u cd cd fl ö !© •r i fl 0 rr i b O O 1 ra 3 -d Ö . •r i fl 0 -P u cd o 0 U -p CO © -d M 0 0 ,f l 0 0 •d •• • Q ) *~\ -ri Ö U Q > -p > d ra J H 3 0 ÖMt J t > •r i Ö O U « ö c ö fl cd > -p ra -p cd ft c d © © iS Q ir i +> © •1 8 .f l •~. S © fd fl •r i -f l rr i •r i p}. ^ U M © © 0 •P cd U 0 0 © T 3 U O fl © © i> © T 3 3 O © O ' S ï> fl © u cd 5 « ö ö © 4 4 fH © • P •r i 3 Ö cd > ra •H © •r i u B -P fl © > M CQ 3 •Ö Ö © •r i 0 H 0 © © © s + > rH © 4 4 ft © ft-ri cd h •d , c ^ c d cd < H cd ö 0 © -p •ö ^ cd H O cd 0 fc ^ 0 -P 0 ra > w v © Ö -ri © u to-v u © •p © xl 'd 0 cd fl cd u f> Q ) © © & 03 cd H < H c d © © « d -r i . f ^ bO-P •r i ra fl CÖ t> M cd •P © H © •d +> cd -d #• N S M © -d ^ a fl •r i !4 £ © 3 -P O Xi £t 0 -d © ö cd fl H • n © © © I S ir i -d fl © © 3 c d -r i >r i " d b o © 'r i © Ö •ri fl XI -P P -P © fl -Q c d O © H © ' S O ,f l © fl O « d O > -r i cö 4 4 « © -P > fl 0 ra -P o co © —Ti c d 3 fl © ra ö © g -d © > ra:© © 0 ft 3 T ! ! H © h © •d ö © x f © U -P +> © * •r i « H fl cd ö M © • p U © ^ i -p ü ft c d O ft © -P fl J H ft«H © » d 0 © & 'J -r H g 4 4 ^ 0 3 ,f l 0 c d J H c d U ra ra M « H ra tr i • O T D •r i h cQ 0 044fl©cd' d •r i fl « H -P S -p -p « © c d ra ra © © © -ri © 4 3 J 3 © > C Q bO H © r-i X> b O O H U O O < d •ri © H N -d fl ft : © 0 •r i ö © 0 -r i rr i -P O t d M + > fl ö ©: © © -r i > u 0 u © © b O b O fl 'ri •r i -d fl ' O O -ri U N © U © & © + > «WO © is C I Q © H fl g : 0 c d + > & © O ï > c d 3 N C O > C d © -r i K N b O H -r i " d 0 > t3 fl ft fl -r i -P H O -r i U <i> -ri 0 4 4 © < ü .f l T 3 -P ^ J H > > d fl 0 0 © ra + > fn > © U b O c ö © © 4 4 c d © ë + > © X> • « C d rr i C Q S -P fl © c d 'ri © C Q b O Ö 5 fl -d 3 ^ 4 4 U © * d © t . c d © bo-d^fl©©cd-r i 'ri U O !> © 0 -ri e -B « p .f l O H -P 44 > © c o > «r a • 0 © © < d " d 3 •r i B e C Ö T 3 ©H©Hf<^J^ Ö •d cd R • fl © -p cd C 5 fl H © © © •d 3 4 4 © -p 0 u xi © © -p O C Q 0 •r i N © T 3 © © "O+ J -r i b O © p , © -H C Ö O ,f l ft S U -r i O S 4 4 c d * d + 5 •r-3 t j • > < u c? \ p fl -r i U C ^ 2 C\ l C d © H c d © 0 0 © © C Ö b O fl rr i O b O b O O c d f-i O © rr i > fl + > n S A I H c d ra •r i ra 0 4 4 > f-t Ö • O C Ö © •p c d * d xi -p ra 0 ra c d © H -ri 3 -P 'ri © © ra • >d ra ^ 1 u ta -r i H ö © © © © u c d •r i ^ > b O 5 : -d 0 > © ,a •p © ^ 3 fl •r i © •d U 0 O < d xi 0 0 •d •* fl © •d •r i © u Xi © •p • p •r i •ri © x> u cd rr i cd •p fl cö cd -p © Xi S CÖ fl © •ri -p as ra © N -p © x\ S cö ö ra •ri ra •r i u 0 © > d fl cö > fl © •r i -d H cd © U fl -P 0 •r i •P fl •r i cd -P U fl © © 3 T ) -p bc c d O fl -P © N < H CÖ ra •r i fl cd ,f l 0 © S © Xi cö fl ö © © 0 •p u © © g © r A H + > 1 cö © -P •r i .f l h fl C Ö O fl C Ö H -r i } > O ft 4 4 Ö © fl © © © 0 & © -p 0 t» ra « • C D © fl © -d © N 3 * d O © u <& Q ) -P J 4 b O © O fl xi 0 -ri > ö 0 0 -4 " Xi U os 0 c 5 H -r i N © C * d © ra 3 H O 0 c d <\ i © O N fl " d rr i © S 5 Ö © 3 © rr i © ra 4 3 © ra 0 3 h © -P ft b O •r i fl © , U © 4 4 0 U ''s > cd -r i 'O H © © * d © b o "d + > c U c d ö 0 f » •r i 0 ra -p m H 3 h c d •do s_
°
-^
•d > • fl © O T l + > •p © ra ra -r i -P xi c d 0 © c d K I Kr i-3-en de daarmee verband houd-3-ende scheepsbouw in de loop van -3-enige tientallen jaren geheel ten onder gingen. Er moesten nieuwe be-staansmogelijkheden worden gezocht. De enige weg, diehiervoor open stond, was de reconstructie van de veenkoloniale industrie van vrij sterk eenzijdige tak van bedrijf tot een gevarieerde industrie, m.a.w. de stichting van nieuwe industrieën van allerlei soort naast de bestaande landbouwindustrie. Inderdaad valt tussen de beide oor-logen een ontwikkeling in deze richting te constateren, doch de over-gang ging met vele moeilijkheden gepaard; het behoeft nauwelijks ge-zegd, dat de crisis in dit opzicht een streep door de rekening be-tekende. Deze bracht enerzijds een sterke achteruitgang van de land-bouwindustrie met zich mee en stond anderzijds de ontwikkeling van nieuwe bedrijven in de weg. De positie van de oude Groninger Veen-koloniën was bij het begin van de oorlog dan ook lang niet in alle opzichten gunstig. Het aantal werklozen was zeer hoog en een groot aantal inwoners van de Veenkoloniën heeft in de laatste tientallen jaren elders een bestaan moeten vinden. Nog groter waren -en zijn-de moeilijkhezijn-den in zijn-de Drentse Veenkoloniën, met name in Emmen. In de vorige oorlog had de veenafgraving daar zijn hoogtepunt bereikt en waren een groot aantal arbeidskrachten naar deze streken getrok-ken. Na de oorlog kon de concurrentie met de steenkolen niet worden volgehouden en trad in deze gebieden een grote werkloosheid op, die in de crisistijd een enorme omvang aannam. Bovendien zal daar binnen afzienbare tijd de werkgelegenheid, die de venen thans
nog'verschaf-fen, geheel verdwijnen; over enige .tientallen jaren zal daar het laatste veen, zelfs bij een betrekkelijk langzaam tempo van vergra-van, gèfeeel zijn verturfd. Mede in verband met de sterke natuur-lijke groei van de bevolking, zal hier, als geen nieuwe bestaans-middelen zouden worden gevonden, de werkloosheid -bijzondere om-standigheden, zoals thans heersen, daargelaten- voortdurend toene-men.
Ook de veenkoloniën in Noord-Oost-Overijssel hebben met dezelfde moeilijkheden te kampen. Ook hier zijn na de beëindiging van de
turfgraverij meer arbeidskrachten achtergebleven, dan in het agra-risch productieproces plaats kunnen vinden.
Overal dus dezelfde moeilijkheden, de noodzaak van het zoeken van nieuwe bestaansmogelijkheden. Maar took overal in het veenkoloniale gebied dezelfde mogelijkheden van ontwikkeling van een levenskrach-tige industrie. De veenkoloniale bevolking bezit alle eigenschappen, die nodig zijn om hier de industrie tot bloei te brengen. Zij is, als alle koloniale bevolkingsgroepen, vooruitstrevend, weinig ge-hecht aan traditie en geneigd tot ondernemen; de arbeidersbevolking is werkzaam en is veel meer dan b.v. de landbouwbevolking van onze zandstreken gewend en bereid tot ononderbroken regelmatige arbeid, zoals de industiie die vraagt. De droninger Veenkoloniën hebben laten zien, wat de veenkoloniale bevolking in difc opzicht vermag. Ze zijn op een bewonderingswaardige wijze de moeilijkheden, die in de vorige eeuw na de ondergang van de oude zeescheepvaart zich voor-deden, te boven gekomen en ze zijn thans bezig om de moeilijkheden,
-voortkomende uit de stagnatie in de ontwikkeling van de landbouwin-dustrie, te boven te komen. Men is bereid zijn kansen te grijpen. Twee grote bedrijven, de strovezelplatenfabriek te Hoogezand en de grote houtwaren fabriek te Wildervank, zijn nu nauwelijks een jaar na de oorlog bezig te ontstaan, plannen voor verschillende andere nieuwe bedrijven zijn in een meer of minder gevorderd stadium. Maar men moet de Veenkoloniën een kans geven. Men moet de oude Veen-koloniën de kans geven om voort te gaan met de omschakeling van hun industrie, men moet de jongere veenkoloniën de kans geven om hun industrie te gaan ontwikkelen. En hiermee komen wij aan het tere punt. De overheid dient te zorgen, dat de verkeerswegen in het veen-koloniale gebied in zijn geheel in goede staat komen en blijven. Er moet nu eindelijk eens een eind komen aan de tijd, dat gemeentebe-sturen en bedrijfsleven in de Veenkoloniën ieder jaar weer eens een keer opgeschrikt worden door plannen tot stopzetting van het vervoer op
de Noord-Ooster-Locaalspoorweg, er moet eindelijk eens een begin ge-maakt worden met de uitvoering van de kanaalplannen en eindelijk moet de grote rijksweg eens van papier werkelijkheid worden. Blijven de Veenkoloniën stiefmoederlijk bedeeld met verkeersmoge-lijkheden en gaat men zelfs het weinige wat er nog is-, nog gedeel-telijk wegnemen, dan zal het voor de oude Veenkoloniën heel moei-lijk, welhaast onmogelijk worden om de heroriëntering van haar in-dustrie tot een goed einde te brengen en zal het voor de jongere Veenkoloniën onmogelijk zijn een stevige industrie te grondvesten. Dan zal de werkloosheid in deze streken', vooral in de Drentse veen-koloniën, groot blijven en zal men kunnen doorgaan met jaar op jaar millioenen in de bodemloze put van de steunverlening te gooien. Voor de oorlog kon men zich misschien nog op het standpunt stellen, dat een vermeerdering van de werkgelegenheid in de Veenkoloniën al-leen een sociaal belang was en dat 'in een wereld van overproductie en gebrek aan afzetmogelijkheden geen behoefte was aan de nieuwe producten, die een zich uitbreidende industrie in dit gebied zou kunnen leveren. Nu we echter in ons land overal handen te kort ko-men om de voor het herstel van ons economische leven noodzakelijke goederen te produceren, is het eenvoudig onverantwoord om mogelijk-heden tot uitbreiding van de productie te laten varen. Deze moge-lijkheden liggen er in de Veenkoloniën met hun grote reserve aan arbeidskrachten en aan energie en ondernemingslust. Het is een lands-belang, dat de Veenkoloniën zoveel mogelijk worden ingeschakeld in het herstel van ons land en dat kan alleen, door de industrie hier tot ontwikkeling te brengen.
Zou men tot de conclusie komen, dat het een nationale plicht en een nationale noodzaak is de ontwikkeling van de Veenkoloniën zoveel mogelijk te bevorderen, dan zal men zich daarbij steeds voor ogen moeten houden, dat men het gehele gebied van Noord tot Zuid als een
eenheid zal moeten zien. De Groninger Veenkoloniën hebben de jon-gere Veenkoloniën de weg gewezen bij de afgraving der venen, bij de ontginning der dalgronden, bij de ontwikkeling van de landbouw en van de landbouwindustrie en hierdoor is, zoals ik opmerkte, reeds
-5-een innerlijke -5-eenheid ontstaan, die men niet kan negeren. Een be-langrijke taak echter kan ook in de toekomst het oude gebruik ver-vullen bij de verdere ontwikkeling van het nieuwe gebied. Het is 'thans zelf bezig de uiteindelijke fase van zijn industriële ont-wikkeling, die van een "all-round" industriegebied te bereiken en,
evenals in de vorige fasen van zijn ontwikkeling kan en zal het in dit opzicht weer het voorbeeld en de gangmaker zijn voor het nieuwe gebied. Wil men echter de invloed van de oude Veenkoloniën in de nieuwe tot volle ontplooiing laten komen, dan dient men de eenheid van het gebied te handhaven en te versterken; verbreken bijvoor-beeld van de spoorwegverbinding tussen de verschillende delen der Veenkoloniën, zou in dit opzicht fataal zijn.
In het licht van het bovenstaande meen ik de betekenis van de VENTO te moeten zien. De oude Veenkoloniën en in het bijzonder Veendam, kunnen laten zien, wat de Veenkoloniale bevolking vermag. Zij kun-nen tokun-nen, dat zij op industrieel gebied grote dingen kunkun-nen doen en het recht hebben op de kans om hun industriële ontwikkeling te voltooien. Maar wat zeker niet minder belangrijk is, ze kunnen la-ten zien wat de jongere Veenkoloniën kunnen worden en wat ze voor Nederland kunnen betekenen, als men hen de kans geeft om tot ontwik-keling te komen.
Het is de taak van de VENTO dit veenkoloniale kunnen in een gecon-centreerde vorm te tonen en aan iedereen, die het moet weten, dui-delijk te maken, wat de Veenkoloniën thans reeds voor Nederland be-tekenen, doch vooral ook, wat ze in de toekomst kunnen bebe-tekenen, wanneer de overheid aan dit gebied in zijn volle omvang de zorg be-steed, waarop het recht heeft.
Groningen, 29 juni 19^-6. Prof.Dr. E.W; Hofstee Directeur van de
Noordelijke Economisch-Technólogis&he Organisatie.
