CantillonPP

(1)

0 0

De toekomst van de

welvaartsstaat

Bea

Bea CantillonCantillon

Centrum voor Sociaal Beleid Herman

Centrum voor Sociaal Beleid Herman DeleeckDeleeck, Universiteit Antwerpen, Universiteit Antwerpen Leuven, 17 november 2008

(2)

Het sociaal pact van 1944

het compromis tussen

arbeid en kapitaal

over

welvaart en verdeling

binnen het raam van de

natiestaat

als antwoord op de 19de

eeuwse

sociale

kwestie

(3)

2 2

In

na

-

oorlogse

periode erg succesvol: de

arbeider ‘

gedeproletariseerd

’

De voorbije decennia:

groeivertraging

en

toenemende ongelijkheden

Waarom? En is dat een probleem?

Enkele reflecties voor de toekomst

over

welvaart en verdeling

(4)

Welvaart en verdeling in

(5)

4 4

Welvaart en verdeling doorheen de tijd: België

0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4 0,45 1 9 6 5 1 9 6 9 1 9 7 3 1 9 7 6 1 9 7 8 1 9 8 0 1 9 8 2 1 9 8 4 1 9 8 6 1 9 8 8 1 9 9 0 1 9 9 2 1 9 9 4 1 9 9 6 1 9 9 8 2 0 0 0 2 0 0 2 2 0 0 4

Gini voor belasting (fiscale statistieken) Gini na belasting (fiscale statistieken)

(6)

Welvaart en verdeling

(7)

6 6

Welvaart en verdeling doorheen de tijd: de OESOdoorheen de tijd: de OESO

In a number of OECD countries, inequality in

disposable income decreased until the 80’s, and then

increases again (but not

everywhere)

(8)

By contrast, market income inequality increases more or less continuously

(9)

8 8

The equalizing impact of taxes and transfers increased strongly until the 80’s, and then leveled off

(10)

Waarom ?

(11)

10 10

De grote veranderingen sedert 1970

a.

economische groeivertraging

b.

post

-

industriële

transitie en globalisering

c.

veranderingen in de gezinsvorming

d.

(12)

-4 -2 0 2 4 6 8 10 12 1953 1958 1963 1968 1973 1978 1983 1988 1993 0 50 100 150 200 250 300 350 400

reële groei BNP Reëel BNP, 1953 = 100 economische groeivertraging

(13)

12 12 post-industriële transitie 0 5 10 15 20 25 30 35 40 1953 1957 1961 1965 1969 1973 1977 1981 1985 1989 1993 1997 In p ro ce n t v an h et B B P i n f ac to rk o st en Nijverheid

Handel, verkeer, communicatie, financiële diensten en immobiliën Andere diensten

Landbouw, bosbouw en visserij

(14)

veranderingen in de gezinsvorming

Bron: NIS, Private huishoudens.

33 13 48 2004 28 9 58 1991 19 5 64 1970 17 5 65 1961 Alleenwonenden Eenoudergezinnen Echtparen met en zonder kinderen Jaar

(15)

14 14

emancipatie van de vrouw

Vrouwen 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 15-19 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 leeftijdscategorie % w e rk e n d 1961 2006

(16)

Gevolgen

1.

1. Budgettaire beperkingenBudgettaire beperkingen 2.

2. Nieuwe sociale risico’sNieuwe sociale risico’s: :

-- laaggeschooldheid (nieuwe sociale laaggeschooldheid (nieuwe sociale kwestie ?)

kwestie ?)

-- echtscheiding, één inkomenechtscheiding, één inkomen

-- combinatie combinatie arbeidarbeid--gezingezin 3.

3. Toenemend gebruik SZToenemend gebruik SZ

-- werkloosheidwerkloosheid

-- oudere werknemersoudere werknemers

(17)

16 16

De beleidsuitdaging

fiscale

discipline

Nieuwe behoeften werkgelegenheid

(18)

Beleidsingrediënten

focus op werkfocus op werk (strijd werkloosheidsvallen, (strijd werkloosheidsvallen,

arbeidskostverlaging

arbeidskostverlaging, , aktiveringaktivering, subsidiëring), subsidiëring)

kostenbesparingenkostenbesparingen (selectiviteit, privatisering)(selectiviteit, privatisering)

Bescherming van nieuwe sociale risico’sBescherming van nieuwe sociale risico’s

(loopbaanonderbreking, kinderopvang …)

Focus op Focus op gelijkheid van kansengelijkheid van kansen (meer dan op (meer dan op

gelijkheid van uitkomsten)

(19)

18 18

ook in België, maar vaak later en trager

activering vanaf tweede helft 90’er jaren

privatisering ‘

by

default

’

meer selectiviteit in 80’er jaren

(20)

resultaten

groei tewerkstelling

Vertraagde groei sociale overheidsuitgaven

(21)

20 20

Aantal werkenden en aantal gewerkte uren (België)

(22)

Vertraagde groei sociale overheidsuitgaven

1950-1989-1960: M.G. Schmidt (1997), Acta Politica, summer. BRONNEN: 0 5 10 15 20 25 30 35 1960 1980 1990 2003 Oostenrijk België Denemarken Finland Frankrijk Duitsland Nederland Noorwegen Zweden

(23)

22 22

nieuwe sociale risico’s: voorbeelden voor België

• •

kinderopvang

• •

loopbaanonderbreking/tijdskrediet

• •

zorgverzekering

• •

dienstencheques

• •

brugpensioenen

•

gelijke kansen in onderwijs

•

(24)

Welvaart en verdeling:

de nieuwe

puzzle

_puzzle

Waarom is ondanks de groei van

tewerkstelling en sociale

overheidsuitgaven de ongelijkheid

toegenomen?

(25)

24 24

Het antwoord:

nieuwe

Mattheüseffecten

(pm Grotere marktongelijkheden)(pm Grotere marktongelijkheden)

Inzet op werk

: : erosie van sociale uitkeringen erosie van sociale uitkeringen

Inzet op nieuwe sociale risico’s

: : tendentieel tendentieel

meer naar hogere inkomens (kinderpovang)

Inzet op gelijke kansen

: : leidt vaak pas later naar leidt vaak pas later naar

grotere gelijkheid van uitkomsten (bv onderwijs)

(26)

Erosie van de minima in de kopgroep van de EU

Erosie van de minima in de kopgroep van de EU Bijstandsuitkering in % van gemiddeld loon: evolutie van 1992 tot 2002

-16% -19% Luxemburg -16% -19% Zweden -26% -25% Nederland +2% -Frankrijk -5% -6% België -11% -10% Noorwegen -8% -12% Duitsland Alleenstaand/2 kinderen Koppel

(27)

26 26

Minima vergeleken met de

Minima vergeleken met de EUEU--armoedegrenzenarmoedegrenzen

Bron: CSB, 2004 101 115 Nederland 113 106 Zweden 93 89 Luxemburg 90 84 Frankrijk 90 74 België 93 70 Duitsland Eenouder + 2 kinderen koppel

(28)

Groeiende ongelijkheden in

rijke welvaartsstaten:

een probleem?

(29)

28 28

Focus op de onderkant

Het inkomen op de

EU

-

armoedegrens

--

alleenstaande: 821 euro

(30)

Wat koopt een gezin op de EU

Wat koopt een gezin op de EU--armoedegrens?armoedegrens? Het geval van een Het geval van een alleenstaande moeder met 2 kinderen in België

alleenstaande moeder met 2 kinderen in België

100 100 1.422 1.422 Totaal budget Totaal budget 25 25 351 351

Huur in private sector Huur in private sector

2 2 38 38 Verzekering, belasting Verzekering, belasting 8 8 106 106 Vrije tijd Vrije tijd 1 1 16 16 Schoolkosten Schoolkosten 4 4 50 50 Vervoer Vervoer 2 2 28 28 Gezondheidszorg Gezondheidszorg 2 2 26 26 Persoonlijke verzorging Persoonlijke verzorging 2 2 24 24 telefoon telefoon 10 10 144 144 Huishoudelijke goederen en diensten

Huishoudelijke goederen en diensten

35 35 508

508 Voeding, kleding, schoenen

Voeding, kleding, schoenen

% % euro per euro per maand maand

(31)

30 30

16%

16% van alle personen leeft in een gezin met een van alle personen leeft in een gezin met een inkomen gelijk of lager dan de

inkomen gelijk of lager dan de EUEU--armoedegrensarmoedegrens 25%

25% van de 75van de 75--plussersplussers 23%

23% van de niet werkendenvan de niet werkenden 36%

36% van de kinderen van alleenstaande oudersvan de kinderen van alleenstaande ouders 78%

78% van de kinderen die opgroeien in een gezin van de kinderen die opgroeien in een gezin zonder arbeidsinkomen

(32)

Alle bijstandsuitkeringen, álle invaliditeitsuitkeringen

en álle minimumwerkloosheidsuitkeringen zijn in

België lager dan de

België lager dan de EUEU--armoedegrenzenarmoedegrenzen

83% 83% 100% 100% Invaliditeit Invaliditeit 72% 72% 91% 91% Werkloosheid Werkloosheid 68% 68% 76% 76% Bijstand Bijstand Koppel Koppel Alleenstaand Alleenstaand Minimumuitkering in % van

(33)

32 32

21% van de kinderen in arme gezinnen loopt 21% van de kinderen in arme gezinnen loopt

schoolse achterstand

schoolse achterstand opop

22% heeft 22% heeft gedragsproblemengedragsproblemen (heeft zorgen, is (heeft zorgen, is

bang, wordt gepest, is overactief, heeft moeite

om zich te concentreren)

DepressiviteitDepressiviteit komt significant meer voor onder komt significant meer voor onder