! " # $ % & ' $ ( ) * + ,
Inleiding p. 2
Computer Generated Realism p. 4
De hoax p. 8
De nieuwe cultuur p. 14
De weldenkende consument p. 16
Wat brengt de toekomst ons? p. 18
Referenties p. 19
-! " . , -! & -! " )
DEN HAAG - Op het internet zijn gistermiddag, 20 mei 2012, diverse videobeelden verschenen waarop intieme beelden van Prins Willem Alexander en een tot nog toe onbekende vrouw te zien zijn. De beelden zijn door ooggetuigen gemaakt in een bar in het Oostenrijkse Lech. Het voorval zou vorige week plaats hebben gevonden tijdens de wintersport vakantie van de Oranjes.
Willem Alexander zegt, ondanks dat de beelden een duidelijk bewijs vormen, nergens vanaf te weten.
Dit zou zomaar een krantenartikel uit de nabije toekomst kunnen zijn. Ik wil hiermee geen verdenkingen uitspreken over Willem Alexander, die in de toekomst mogelijk een buitenechtelijke liefde zou hebben, maar ik probeer aan te geven wat de eventuele gevolgen kunnen zijn van de ontwikkelingen op het gebied van beeldmanipulatie. Beeldmanipulatie is het aanpassen van het beeld of objecten in het beeld. Niet alleen kleur en contrast kunnen worden veranderd, maar ook onderdelen uit het beeld kunnen worden verwijderd of worden toegevoegd. Het doel van beeldmanipulatie is het versterken of verdraaien van het verhaal dat het beeld weergeeft.
Een fenomeen dat in het straatje van beeldmanipulatie ligt, is de hoax. Een hoax is een object of gebeurtenis dat niet is wat het lijkt te zijn en heeft meestal het doel om een groot publiek voor de gek te houden. Doordat er met
beeldmanipulatie objecten in een beeld verwijdert, toegevoegd of aangepast kunnen worden, wordt de werkelijkheid verdraaid. Beeldmanipulatie is dus een goede techniek waarmee een hoax gecreëerd kan worden. Door de snelle
ontwikkelingen op het gebied van techniek en software wordt het manipuleren van beeld steeds makkelijker. De komst van beeldbewerking programma’s als Adobe Photoshop en Paint Shop Pro maken het ook voor de consument mogelijk om aan beeldmanipulatie te doen.
Een nieuwe ontwikkeling op het gebied van beeldmanipulatie is CGI, oftewel Computer Generated Imagery. Waar beeldbewerkings-software vooral bedoelt is voor het aanpassen van beeld, kan CGI software compleet nieuwe beelden genereren. Dit wordt gedaan aan de hand van een driedimensionaal computermodel. Doordat CGI beelden steeds meer fotorealistisch worden, is het mogelijk om niet bestaande objecten te creëren die door hun realistische uiterlijk wel lijken te bestaan. Dit geeft veel nieuwe mogelijkheden binnen het creëren van een hoax. Een goed voorbeeld is de hoax rondom de UFO’s die boven het eiland Haïti zouden vliegen. Deze gebeurtenissen waren door zogenaamde getuigen
vastgelegd op film, en vervolgens op de videosite Youtube.com geplaatst1. De UFO’s
in deze filmpjes waren gemaakt met behulp van de computer. Toch zag het er zo realistisch uit, dat veel mensen het geloofden. Er ontstond dan ook veel ophef over, toen bleek dat het om een hoax ging.2
CGI zal in de komende jaren niet alleen meer fotorealistisch worden, maar door ontwikkelingen op het gebied van techniek en software zal de CGI software ook toegankelijker worden voor de consument. Deze ontwikkelingen zullen gevolgen hebben voor de hoax. Hoe meer mensen over de kennis, software en techniek beschikken om fotorealistische CGI te kunnen creëren, hoe meer mensen ook de mogelijkheid krijgen om CGI hoaxen te creëren.
In deze scriptie wil ik onderzoeken of het aantal hoaxen toe zal nemen door de steeds meer fotorealistisch wordende CGI en het toegankelijker worden van de techniek en software ervan. Om deze vraag te kunnen beantwoorden zal ik eerst wat meer achtergrondinformatie geven over het begrip CGI en de ontwikkelingen binnen dit gebied. Aan de hand van een analyse over de hoax kan ik precies
vertellen op welke manier een hoax zijn successen kan behalen en hoe CGI hier een rol in kan spelen. Daarna zal ik beschrijven wat voor invloeden de nieuwe
mediacultuur heeft op een hoax en wat voor effecten dit heeft op de CGI hoaxen. Aan de hand van deze bevindingen zal ik mijn conclusie schrijven en schets ik mijn verwachtingen als gevolg van de mogelijke toename van CGI hoaxen. Het
onderzoek in deze scriptie zal ik vooral baseren op literatuuronderzoek en eigen analyses.
0
2 Naisbitt, Michael: Youtube Haiti UFO Hoaxer Reveals Other Youtube UFO Videos.
http://www.ufo-blog.com/ufo-blog/2008/02/youtube-haiti-ufo-hoaxer-reveals-other.html bekeken op 10 Maart, 2009
1 $ 2 ( % 3 , 4 5 5 ) , " , 4 * 3 , & 5 5 4 , * . ! ' 2
Eeuwenlang streefden kunstenaars naar realisme. Er werd geprobeerd
landschappen en objecten zo realistisch mogelijk te schilderen, zodat het de illusie zou wekken ècht te zijn. Volgens Lev Manovich stapte de kunstwereld in de
twintigste eeuw van dit streven naar dit illusionisme af en werd het overgenomen door de massacultuur.3 Deze illusies werden nu geproduceerd met behulp van
optische en elektronische machines, zoals gebruikt werden in de fotografie en de film. Tegenwoordig zijn deze machines vervangen door computers, door Manovich ook wel digitale illusie-generatoren genoemd.4 Met deze computers werd het
makkelijk om illusies te creëren. Software programma’s als Adobe Photoshop en Adobe After Effects maakten het mogelijk om foto- en videomateriaal te bewerken. Een volgende stap was het creëren van driedimensionale afbeeldingen aan de hand van computeralgoritmes. Deze techniek noemen we Computer Generated Imagery, afgekort CGI. Met behulp van computersoftware wordt er een driedimensionaal virtueel model ontworpen van een omgeving of object. Vervolgens rekent de software aan de hand van dit model uit hoe de afbeelding eruit ziet.
Naast het genereren van afbeeldingen kan CGI ook geanimeerd worden. Voor het gemak zal ik voor beide vormen, zowel afbeeldingen als animatie, de term CGI gebruiken. CGI in animatie-vorm is vooral bekend van de toepassingen binnen animaties, films en commercials. Animatiefilms als TOY STORY (John Lasseter, 1995) en FINDING NEMO (Andrew Stanton, 2003) zijn volledig met 3D software tot stand gekomen. Meestal zijn de objecten en karakters uit deze animatiefilms een vertaling van de cartooneske figuren uit de traditionele animatiefilms. Deze vorm van CGI kunnen we de abstracte vorm noemen. Daarnaast bestaat er de
realistische vorm van CGI. Deze wordt vooral gebruikt in films uit de genres actie en science fiction, en noemen we ook wel ‘special effects’. Het aantal films dat deze special effects gebruikt neemt toe. Dit heeft te maken met de voordelen die CGI bied ten opzichte van echt filmmateriaal. Zo kunnen er met behulp van CGI acties en objecten gesimuleerd worden die in de fysieke wereld niet of nauwelijks kunnen bestaan. In de film JURASSIC PARC (Steven Spielberg, 1993) was CGI een goede oplossing om dinosaurussen tot leven te wekken. In de LORD OF THE RINGS trilogie (Peter Jackson, 2001-2003) werden immense legers met behulp van CGI
gevisualiseerd. Het was onmogelijk om tienduizenden figuranten met bijbehorende kleding en attributen te filmen. CGI was hiervoor de juiste oplossing.
6
3 Manovich 2001, p.162. 4 Ibedem
Met behulp van realistische CGI is het dus mogelijk om afbeelding of video te creëren waarop een omgeving, object of gebeurtenis is afgebeeld die de kijker als echt bestaand kan beschouwen. We kunnen zeggen dat dit ook al mogelijk was met software programma’s als Adobe Photoshop en Adobe After Effects. Echter werken deze programma’s voornamelijk op tweedimensionaal vlak en is het alleen mogelijk om al bestaand foto- en videomateriaal te bewerken tot een fotorealistisch geheel. CGI software biedt de mogelijkheid om een driedimensionale ruimte of een
driedimensionaal object vanaf niets op te bouwen, waar vervolgens virtueel
doorheen of omheen bewogen kan worden. Dit maakt CGI veel geschikter voor het creëren van een geloofwaardige realistische afbeelding of video die de kijker kan aannemen als echt.
De vele mogelijkheden die CGI te bieden heeft, zorgen ervoor dat er tegenwoordig nauwelijks nog actie- en sciencefiction films gemaakt worden die geen gebruik maken van deze techniek. Explosies kunnen nu wolkenkrabber-hoog zijn. In plaats van het aanschaffen van twintig stuntauto’s is nu 1 CG auto genoeg. Wil je tweehonderd UFO’s waaruit duizenden buitenaardse wezen marcheren die met laserwapens de wereld veroveren en vervolgens vlak na hun vertrek de aardbol laten exploderen? Prima, dat is te regelen.
Om de kijker in de waan te laten dat deze CGI objecten en gebeurtenissen ècht zijn, moet het er zeer realistisch uitzien. Sinds het ontstaan van CGI wordt er al gestreefd naar realisme. Wat opmerkelijk is, is dat er geprobeerd wordt
fotorealisme te behalen en dus niet visuele realisme. Een CGI afbeelding moet de illusie wekken dat het een echte foto is. Hetzelfde geldt voor CGI animatie en film. Ieder jaar weer worden er nieuwe krachtige computers en software ontwikkeld die CGI weer een stapje dichter bij het fotorealisme laten komen. Fotorealisme is echter moeilijk haalbaar. Dit heeft te maken met de complexiteit van de fysieke wereld. Bij het maken van CGI moet er namelijk rekening gehouden worden met veel eigenschappen die de fysieke wereld ook kent, zoals materiaal, textuur, licht, reflectie, schaduw, kleur, atmosfeer, etcetera. Dit zijn de onderdelen waar een CGI afbeelding zich aan moet houden, CGI animatie krijgt hier nog het onderdeel beweging bij. De bewegingen van een auto of een vliegtuig zijn redelijk simpel te simuleren. Bewegingen van organismen zijn echter een stuk gecompliceerder. In het verleden werden deze bewegingen met video geanalyseerd en vervolgens overgebracht op het CGI object. Dit was zeer tijdrovend en onnauwkeurig. Tegenwoordig wordt hiervoor de techniek Motion Capturing gebruikt, ook wel mocap genoemd. Mocap maakt het mogelijk om met behulp van camera’s en sensoren de bewegingen van mensen en dieren driedimensionaal vast te leggen. Deze gegevens worden vervolgens geïntegreerd in het CGI object. Doordat
bewegingen als het ware gekopieerd worden, is dit systeem minder fout gevoelig en is het zeer natuurgetrouw.
Realistische CGI wordt meestal niet gebruikt om volledige CGI beelden te verwezenlijken. Vaak worden er alleen enkele CGI objecten gecreëerd die
vervolgens over echt filmmateriaal worden geplakt. Denk aan het eerder genoemde voorbeeld JURASSIC PARC (Steven Spielberg, 1993), waarin de dinosaurussen en het echte beeld één lijken te worden. Deze techniek, die bij haast alle special effects wordt toegepast, noemen we compositing.
Dat CGI al zeer realistisch kan zijn blijkt wel uit films die tegenwoordig op het witte doek verschijnen. Een goed voorbeeld is de recente film THE CURIOUS CASE OF BENJAMIN BUTTON (David Fincher, 2008) die het verhaal verteld over een kind, genaamd Benjamin, die als oude man geboren wordt en als baby sterft. Het was onmogelijk om Brad Pitt, die de rol van Benjamin speelde, met behulp van make-up dertig jaar ouder en jonger te laten lijken. Om dit te kunnen realiseren werd er gebruik gemaakt van CGI en compositing. Het resultaat was een verbluffend realistische Brad Pitt die zowel dertig jaar ouder als jonger oogde.
CGI en zijn toekomst
Door de komst van mocap en de toenemende kracht van computers en software is CGI in de afgelopen jaren veel realistischer geworden. Het gebruik in films neemt daardoor toe. Fotorealistische CGI is echter nog niet makkelijk om te creëren. Vooral het menselijk lichaam is door zijn complexiteit aan vormen, texturen en bewegingen zeer moeilijk om realistisch weer te geven. Tot nu toe zijn het alleen degenen die over de juiste kennis, software en technieken beschikken die dit fotorealisme tot op zekere hoogte kunnen behalen. Maar hier zal verandering in komen. Doordat ieder jaar computers en software krachtiger worden, komt CGI steeds weer een stapje dichter bij het fotorealisme. Daarnaast worden de technieken en software steeds goedkoper, waardoor gaandeweg ook de kleine bedrijven en consumenten de beschikking krijgen over de hulpmiddelen om realistische CGI te creëren.
Door deze ontwikkelingen zal CGI in de toekomst niet alleen voornamelijk op het witte doek vertoond worden, maar zal het ook gebruikt worden voor andere doeleinden. De hoax is daar één van.
Een hoax is een object of gebeurtenis dat niet is wat het lijkt te zijn, met het doel om een groot publiek in het onwetende te laten. Doordat er met
realistische CGI een object of gebeurtenis kan worden gemaakt die echt lijkt te bestaan, vormt CGI een goed middel om een hoax mee te creëren. Een voorbeeld van zo’n hoax, dat ik in de inleiding ook vermelde, is het verhaal over UFO’s rondom het eiland Haïti.5 In Augustus 2007 verschenen er op de videosite
8
5 Barzolf814:UFO Haiti. http://www.youtube.com/watch?v=up5jmbSjWkw
Youtube.com diverse videobeelden waarop UFO’s te zien waren die over het
hawaiiaanse eiland vlogen. De UFO’s leken zo realistisch dat veel mensen de video’s geloofden. Niet veel later deed men de ontdekking dat dit allemaal het werk was van animator David Nicolas.6 Met behulp van CGI had hij verschillende UFO’s in
echt filmmateriaal geplakt. Door de lage kwaliteit van het totale beeld bleven oneffenheden onopgemerkt.
De ontwikkelingen op het gebied van CGI zullen ook effect hebben op de hoax. In plaats van het laten rondvliegen van vliegende schotels wordt het ook mogelijk om een virtuele kloon van mensen te maken en die vervolgens vreemde acties te laten doen. Afbeeldingen en videomateriaal hiervan zullen door het publiek worden beschouwd als echt gebeurd. Je kunt je wel voorstellen dat deze
ontwikkeling voor ongewenste situaties kan zorgen. Daarbij komt nog eens dat, door de versimpeling van software en technieken van CGI, steeds meer mensen dit soort hoaxen kunnen gaan creëren.
We kunnen ons nu afvragen of dit soort CGI hoaxen zullen gaan toenemen, en wat hiervan de consequenties zijn. In deze scriptie probeer ik vooral antwoord te geven op de eerste vraag. De consequenties van de mogelijke toename van CGI hoaxen zal ik ook in het kort beschrijven, maar door de complexiteit en de grote omvang van deze vraag zou dit een mogelijk vervolgonderzoek kunnen zijn.
9
6 Naisbitt, Michael: Youtube Haiti UFO Hoaxer Reveals Other Youtube UFO Videos.
http://www.ufo-blog.com/ufo-blog/2008/02/youtube-haiti-ufo-hoaxer-reveals-other.html bekeken op 10 Maart, 2009
& , 5 5 # $ * :
Op 1 Juni 2007 zond de jongerenomroep BNN het eenmalige programma ‘De Grote Donorshow’ uit.7 Tijdens deze spelshow zou Lisa haar nier weggeven aan één van
de drie kandidaten, alle drie nierpatiënt. Lisa was een jonge vrouw die door een hersentumor niet lang meer te leven had. Aan de hand van levensverhalen van de kandidaten zou Lisa de toekomstige drager van haar nier uitkiezen. Één van de kandidaten zou dus kans maken op een hoopvolle toekomst. De andere twee zouden aan hun lot worden overgelaten.
Al voordat de show was uitgezonden kreeg het wereldwijde belangstelling door de ethische kwestie ervan. De politiek in Den Haag kon het programma niet verbieden, maar raadde BNN wel aan om het niet uit te zenden.8 Zij trokken zich
hier niets van aan, de uitzending ging gewoon door. Echter vlak voordat Lisa aan het eind van de show de winnaar van haar nier bekend wilde maken, werd het programma onderbroken door presentator Patrick Lodiers. Hij verklaarde dat er helemaal geen nier zou worden weggegeven, maar dat de show was opgezet om extra aandacht te geven aan het donor tekort. En met de wereldwijde commotie rondom het programma, was dit zeker geslaagd. Dit tv-programma is een goed voorbeeld van een geslaagde hoax. Het publiek werd een verhaal voorgeschoteld dat nauwelijks te geloven was, maar dat toch door iedereen werd geaccepteerd.
Een hoax is een verzonnen of verdraaid verhaal dat door een groot publiek geacht wordt echt of waargebeurd te zijn. Kort gezegd, een hoax is een voorwerp of gebeurtenis dat niet is wat het lijkt te zijn. We moeten dit niet verwarren met fraude en leugens. Bij deze zaken draait het vaak om het verkrijgen van financiële of materiële zaken op een ongeoorloofde manier. Het doel van een hoax is meestal het veroorzaken van een sociale verandering in de maatschappij (denk aan het voorbeeld van De Grote Donorshow) of het in verlegenheid brengen van mensen.
Een hoax is geslaagd wanneer een groot publiek het onwaarschijnlijke verhaal van de hoax geloofwaardig acht. Hoe onwaarschijnlijker het verhaal en hoe meer mensen het geloven, hoe succesvoller de hoax. De mogelijke toename van CGI hoaxen zal afhankelijk zijn van het succes, en dus van de geloofwaardigheid van deze hoaxen. Aangezien CGI een visuele vorm is, en het dus alleen toegepast kan worden in hoaxen die ook gebruik maken van visuele media, zal ik het vanaf nu vooral hebben over de foto- en video-hoax. Om de hoofdvraag te kunnen
beantwoorden, moeten we weten wat de voordelen zijn van het toepassen van CGI in een hoax. Daarvoor moeten we weten hoe een hoax is opgebouwd en waar het
;
7 De Grote Donorshow. http://www.bnn.nl/page/donorshow, bekeken op 24 februari 2009
8 Bet Wagendorp: Nier. http://www.volkskrant.nl/binnenland/article430328.ece/Nier, 30 mei 2007, bekeken op
zijn successen kan behalen. Hiervoor zal ik de hoax opsplitsen in verschillende onderdelen. Per onderdeel bekijk ik wat het toevoegt aan het succes van de hoax. De onderdelen die ik analyseer zijn het verhaal, de uiting, de context en de bron. Alvorens we deze onderdelen analyseren moeten we het volgende weten. Een eis van de hoax is dat het verhaal onwaar is. Om het publiek in de waan te laten dat dit verhaal waar is, moeten de uiting, de context en de bron het verhaal
bevestigen. Het verhaal
Het verhaal van de hoax kan allerlei zaken betreffen, zolang er maar onwaarheden in verwerkt worden. Meestal komt het verhaal voort uit een mythe of sage. Zo’n mythe of sage wordt vaak als uitgangspunt gebruikt omdat het een goede context geeft aan het verhaal. Hier zal ik in het onderdeel context op terugkomen.
Hoe ongeloofwaardiger het verhaal, hoe meer er gelet zal worden op de uiting, de context en de bron. Ligt het verhaal te dicht bij de realiteit, dan zal het publiek het verhaal direct aanzien voor waargebeurd en wordt er geen verdere aandacht meer aan geschonken. Hierdoor zal de hoax minder belangstelling krijgen.
De uiting
De uiting van de hoax kan allerlei vormen aannemen. Voorbeelden zijn video, foto, tekst, audio en schilderkunst. Nog een extreme vorm die wel bekend is, is de graancirkel. De graancirkel-hoax heeft helaas zijn geloofwaardigheid verloren door het herhaaldelijke gebruik en de bewijzen die bevestigen dat hier geen aliens aan te pas kwamen.
Omdat het publiek vooral visueel is ingesteld willen ze ook visuele bewijzen zien. Daarom zijn foto en video de meest succesvolle uitingsvormen. Deze worden door de kijker beschouwt als een redelijk zuivere weergave van de werkelijkheid, waardoor het verhaal makkelijker te geloven is.
Binnen de verschillende uitingen bestaan weer verschillende genres. Twee veelgebruikte genres binnen video zijn documentaire en homevideo. De
documentaire wordt door de kijker ervaren als een wetenschappelijk werk dat de realiteit weergeeft. Door een hoax in deze vorm te gieten erkent de kijker de hoax al snel als plausibel. We noemen deze hoax-documentaire ook wel
mock-documentary. Het genre homevideo wordt ook steeds meer gebruikt. Dit heeft te maken met de film, die door de komst van de camcorder ook gemaakt kan worden door de consument. In een homevideo is vaak een gebeurtenis vastgelegd door een amateur-filmer. De kijker verwacht bij dit genre niet dat er geknoeid is met het beeld, omdat dit alleen voor professionals is weggelegd. Het voordeel dat
homevideo biedt, is de simpele schokkerige manier van filmen en de lage kwaliteit van het beeld. Hierdoor blijven niet kloppende details onopgemerkt.
Bij het nabootsen van zo’n genre is het vooral belangrijk dat de uiting gecreëerd wordt aan de hand van de codes en conventies van dit genre. Zo moet een hoax die wordt uitgewerkt als homevideo uit de hand gefilmd worden, mag de kwaliteit van het beeld laag zijn en moeten de acteurs spontaan lijken te handelen. Voor een documentaire-hoax gelden weer andere codes en conventies. Het verhaal dat verteld wordt moet goed opgebouwd en onafhankelijk zijn, de kwaliteit van het filmmateriaal moet hoog zijn. Het aan het woord laten komen van (nep-)
wetenschappers kan belangrijk zijn, en het audiocommentaar moet een duidelijk, rustgevend en autoritair karakter hebben. Zo zijn er nog tal van andere codes en conventies die belangrijk zijn bij de geloofwaardigheid van de uiting.
De context
Net als de uiting moet de context van de hoax de ongeloofwaardigheid van het verhaal opvangen. De uiting doet dit meestal visueel, de context doet dit met verhalen en gebeurtenissen rondom de hoax. Tijd, actualiteit, originaliteit, publiek, verspreiding en reacties zijn een aantal belangrijke begrippen die de totale context bepalen. In deze context moet het publiek ‘bewijzen’ kunnen vinden die bevestigen wat de hoax vertelt.
Zoals ik eerder al aangaf wordt het verhaal vaak voortgebouwd op een mythe of sage. Dit zorgt ervoor dat de hoax meteen een goede fundering krijgt en dat het verhaal niet meer op zichzelf staand is. Een goed voorbeeld van een hoax die voortbouwt op zo’n sage is de film ALIEN AUTOPSY (Ray Santilli, 1995).9 In deze zogenaamde documentaire, die gemaakt zou zijn door het Amerikaanse leger, is te zien hoe een aantal wetenschappers autopsie voeren op een buitenaards wezen. Dit wezen zou zijn weggedragen na de UFO crash die in 1945 in het Mexicaanse stadje Roswell zou hebben plaatsgevonden. Door dubieuze verklaringen van de
Amerikaanse luchtmacht en diverse getuigenissen, wordt verhaal rondom deze crash door veel mensen geloofd.10 ALIEN AUTOPSY speelde hier goed op in. Volgens
de mensen die in de UFO crash geloofden, was dit het bewijs van deze mysterieuze gebeurtenis. De hoax geldt als een bevestiging op alle verhalen en geruchten rondom de crash.
Ook de bevestiging van deskundigen is belangrijk voor een hoax. Vaak bevestigd of ontkracht de hoax een zaak waar deskundigen zich al enige tijd over buigen. Dit maakt ‘buitenaards leven’ zeer populair onderwerp om een hoax op voort te bouwen. Wanneer zo’n hoax in de wereld wordt gebracht, zullen
-=
9 Ray Santili, 1995
10 Kort na de crash verklaarde de Amerikaanse luchtmacht in een officieel persbericht dat het om een UFO
zou gaan. Deze verklaring werd de dag erna aangepast, het zou om een weerballon gaan. Jaren later veranderde deze verklaring nogmaals, het gecrashte object zou een spionageballon zijn. In de laatste verklaring die werd afgelegd is het object een cockpit-dummy met etalagepoppen. Bron: http://
deskundigen maar al te graag de authenticiteit ervan willen vaststellen en er verder onderzoek naar willen doen. Het is echter moeilijk om hen in de hoax te laten geloven, ze houden zich mogelijk al jaar en dag bezig met het onderwerp. Toch zou de bevestiging van een deskundige het publiek kunnen overtuigen. Een deskundige wordt namelijk gezien als een onafhankelijk en autoritair persoon. Doordat het overtuigen van deskundigen nauwelijks mogelijk is, wordt er vaak gebruik gemaakt van nep-deskundigen. In het voorbeeld van ALIEN AUTOPSY liet Ray Santilli de
authenticiteit van het beeldmateriaal zogenaamd bevestigen door Kodak.11
Verder zijn de methode waarmee de hoax onder de aandacht gebracht wordt en hoe het publiek er vervolgens op reageert ook belangrijk. Dat eerste punt verschilt per uiting van de hoax. Wanneer de hoax de vorm heeft van een
documentaire is het natuurlijk niet logisch om deze in de media te brengen via een videosite als Youtube.com. Een logischere stap zou zijn om de documentaire te laten uitzenden op televisie. Voor de homevideo hoax geldt juist dat een website als Youtube.com kan bijdragen aan een goede context. Dit is immers dé plek waar de consument zijn homevideo’s publiceert.
De manier waarop het publiek vervolgens reageert speelt ook een rol in het succes. Discussies die rondom de hoax ontstaan zorgen voor meer aandacht. Een goed voorbeeld is de hoax rondom de documentaire THE BLAIR WITCH PROJECT (Danial Myrick, 1999). Maanden voordat deze documentaire werd uitgebracht, werden via verschillende websites geruchten verspreid over vermiste studenten die een documentaire over de Blair Witch zouden maken. Het rumoer en de discussies die hierdoor ontstonden, zorgden voor een goede publiciteit rondom de hoax. Het uitlokken van discussies kan ook het doel van de hoax zijn, bijvoorbeeld wanneer een hoax wordt ingezet om sociale verandering te veroorzaken in de maatschappij.
Een context hoeft niet al te bestaan maar kan ook gecreëerd worden door de maker. Zoals bij THE BLAIR WITCH PROJECT ook gebeurt is, kunnen er van tevoren geruchten in de media worden gebracht. Er zouden websites rondom de hoax gemaakt kunnen worden die de hoax bevestigen. Wikipedia pagina’s kunnen
worden opgezet die door het publiek kunnen worden beschouwd als een autoritaire bevestiging van de hoax. Op fora kunnen nep-discussies worden gestart. Nep-deskundigen kunnen hier een eventuele bevestiging geven op het verhaal, etcetera. Voor de hoax geldt dat hoe meer bevestigingen er voor het publiek te vinden zijn, hoe sneller het publiek de hoax zal accepteren.
De bron
Eigenlijk kunnen we de bron van de hoax onder het kopje ‘context’ plaatsen. De bron maakt namelijk ook onderdeel uit van de context van de hoax. Toch benoem ik
--11 De briefwisseling die tussen Santilli en Kodak zou hebben plaatsgevonden is hier te vinden:
het hier apart, omdat dit onderdeel meestal direct bij de uiting ter sprake komt maar geen directe invloed hoeft te hebben. Wanneer men het verhaal door de uiting en context geloofwaardig acht, doet men in eerste instantie weinig verder onderzoek naar de authenticiteit ervan. Echter wanneer de uiting en context het verhaal niet genoeg kunnen onderbouwen, zal men op zoek gaan naar andere feiten die het verhaal bevestigen of ontkrachten. In dit geval zal er gekeken worden naar de bron. De bron kan veel vertellen over authenticiteit van de hoax. Wanneer het verhaal naar buiten wordt gebracht door een commercieel bedrijf, zal het
publiek de hoax al snel als een reclamestunt beschouwen. Een onpartijdige persoon of instantie die de hoax onder de aandacht zal brengen, zal daarentegen
geloofwaardig overkomen.
Een hoax bestaat dus uit vier onderdelen. Het eerste onderdeel, het verhaal, is het ongeloofwaardige onderdeel van de hoax. Deze ongeloofwaardigheid moet
opgevangen worden door de uiting, de context en de bron. Het publiek zal als eerste te maken krijgen met de uiting. Deze uiting kan veel verschillende vormen hebben, echter zijn visuele vormen als foto en video tegenwoordig de meest gebruikte. Daarnaast is er de context die de geloofwaardigheid moet versterken. Doordat de context uit veel onderdelen bestaat waar het publiek bewijzen in kan vinden, is dit een van de belangrijkste onderdelen van de hoax. Hier kom ik later op terug. Verder is er de bron, die als extra bewijs kan dienen voor de authenticiteit van het verhaal.
Het toepassen van CGI in de hoax, voor- en nadelen
Van alle onderdelen die zojuist besproken zijn, zal CGI voornamelijk een rol spelen binnen de uiting. Deze uiting moet in ieder geval foto- of video zijn, aangezien CGI alleen binnen een visuele vorm gebruikt kan worden. Om het fabelachtige verhaal overeind te houden, zal de uiting bij het publiek de illusie moeten wekken dat het verhaal waargebeurd is. Er mogen daarom in de uiting geen foutjes te zien zijn die de echte waarheid prijsgeven. Voor het gebruik van CGI betekend dit dat het volledig moet samensmelten met het beeld. Niet alleen moeten de CGI objecten en gebeurtenissen zeer realistisch lijken qua vorm, textuur en bewegingen, ook de kenmerken van het filmmateriaal waarmee het samensmelt moeten overeenkomen. Een aantal van deze kenmerken zijn kleuren, belichting, reflecties, schaduwen en kwaliteit. Ik ga hier nu vanuit dat CGI wordt gecombineerd met echte film
(compositing), aangezien dit de meest gebruikte vorm van realistische CGI is. Natuurlijk zou de uiting ook kunnen bestaan uit beelden die volledig CGI
gegenereerd zijn. Vooral in de toekomst zullen we deze vorm vaker gaan zien. In dit geval is het belangrijk dat de codes en conventies, van het genre dat wordt nagebootst, worden nagestreefd.
In de overige onderdelen, het verhaal, de context en de bron, zal CGI geen belangrijke rol spelen. Natuurlijk is het wel belangrijk dat het verhaal zich leent voor het gebruik van CGI. Het eerdere voorbeeld, ‘De Grote Donorshow’, zal geen belang hebben bij het gebruik van CGI. Binnen een verhaal dat draait om niet bestaande objecten zal het eerder toegepast kunnen worden.
Voor en nadelen
Zoals ik al eerder vermeldde ligt de kracht van CGI bij het feit dat er met deze toepassing redelijk eenvoudig niet-bestaande virtuele objecten gecreëerd kunnen worden. Door alle bovengenoemde eisen zal het maken van goede CGI voor de hoax momenteel nog behoorlijk ingewikkeld zijn. Hierdoor zal CGI niet voor iedere hoax een geschikte toepassing zijn. Hoaxen die hedendaags gemaakt worden en gecreëerd zijn rondom een niet-bestaand object, zullen in de meeste gevallen geknutselde objecten gebruiken die echt lijken. We kennen de Alien Autopsy hoax al waarin een geknutselde alien wordt gebruikt.12 Ook de Bigfoot die in Augustus
2008 gevonden zou zijn bleek een simpel apenkostuum te zijn. 13 In deze gevallen
is het de vraag of CGI een goede vervanger zou zijn geweest. Waarschijnlijk niet, het zou meer tijd en geld gekost hebben om deze hoaxen te creëren met behulp van CGI. Het blijkt wel dat een hoax zich er voor moet lenen om het gebruik van CGI in het voordeel te laten werken. De mogelijkheden van fotorealistische CGI zijn dus op dit moment nog te beperkt om nuttig te zijn in een hoax. Echter zullen er door de ontwikkelingen in de toekomst steeds meer mogelijkheden komen. Het streven van CGI ligt bij fotorealisme. Het zal een kwestie van tijd zijn voordat we ook personen fotorealistisch kunnen creëren. Dit creëert nieuwe mogelijkheden die gebruikt kunnen worden binnen een hoax. Wanneer er fotorealistische personen gecreëerd kunnen worden betekend dit dat bestaande personen ook gekopieerd kunnen worden met CGI. De maker kan deze klonen vervolgens allerlei acties laten doen. Dit kan natuurlijk vervelende gevolgen hebben.
Wanneer er gebruik wordt gemaakt van CGI is het zeer belangrijk dat hier geen kleine oneffenheden in te zien zijn die de hoax kunnen verraden. De visuele instelling van de mens zorgt ervoor dat niet kloppende details in een foto of video snel opgemerkt kunnen worden. Een niet kloppende schaduwkleur, lichte
perspectiefvertekening, vreemde reflecties, niet kloppende kleuren en contrast zijn onder andere details die door het publiek direct zullen worden opgemerkt. De kleinste foutjes kunnen de hoax verraden.
-0
12 De hoax rondom de Alien Autopsy documentaire wordt ontrafeld door Eamonn Holmes in zijn programma
Eamonn Holmes Investigates: Alien Autopsy. 2006
13 Tijdens een persconferentie in augustus 2008 verklaarden de !vinders" dat de Bigfoot niet meer was dan
& , 5 " ! , % > , 5 1 % . 3 % % 4
De belangrijkste reden voor het gebruik van CGI is dus het creëren van realistisch-lijkende, niet-bestaande objecten of gebeurtenissen. Momenteel bieden CGI software en technieken nog te weinig, waardoor het toepassen van CGI in hoaxen zeer beperkt blijft. Het zal nog maar een paar jaar duren voordat deze beperkingen opgeheven zijn en de onmogelijkste vormen en bewegingen realistisch gesimuleerd kunnen worden. Tot hier lijkt er nog niks in de weg te staan voor de toename van CGI hoaxen. Echter zal een groei niet alleen te maken hebben met de voordelen die CGI biedt, ook de media en de maatschappij heeft hier invloed op.
“For me the great hope is now that 8mm video recorders are coming out, people who normally wouldn’t make movies are going to be making them. And that one day a little fat girl in Ohio is going be the new Mozart and make a beautiful film with her father’s camcorder. For once the socalled professionalism about movies will be destroyed and it will really become an art form.”14 Met dit citaat van Francis Ford
Coppola opent Henry Jenkins zijn artikel over de nieuwe media cultuur “Quentin Tarantino’s Star Wars?” En de voorspelling die Coppola deed is meer dan
uitgekomen. De homevideo’s, zoals we deze films kunnen noemen, zijn in de afgelopen jaren enorm gegroeid. Dit heeft niet alleen te maken met voor de consument toegankelijke wordende apparatuur en technieken, maar ook door nieuwe ontwikkelingen op het internet. De videosite Youtube.com heeft daar een grote bijdrage aan geleverd. Deze explosief groeiende website maakte het voor iedereen mogelijk om zijn/haar filmpjes aan de wereld ten toon te stellen. En zo verschenen er binnen korte tijd miljoenen creaties op het net.
Volgens Henry Jenkins ondergaat de media momenteel een behoorlijke transformatie.15 Kosten voor het produceren en distribueren van nieuwe media
dalen flink en de mogelijkheden voor de consument breiden zich uit. Door de komst van nieuwe technologieën als het internet en telecommunicatie heeft media de mogelijkheid om overal te zijn en zien we veel vormen van media samensmelten. De mobiele telefoon is een veelgebruikt voorbeeld van deze samensmeltingen. Naast de originele functie ‘het mobiel bellen’, heeft het nog tientallen andere functies gekregen. Dit stukje techniek is zover samengesmolten met andere mediavormen, dat we ons kunnen afvragen of we het nog wel ‘telefoon’ mogen noemen. Deze mediatransformatie geldt absoluut niet alleen op technisch gebied. Op maatschappelijk, sociaal en cultureel gebied gebeurt er nog meer. Waar we
-6
14 Francis Ford Coppola, geciteerd door Henry Jenkins in Quentin Tarantino!s Star Wars: Digital Cinema,
Media Convergence, and Participatory Culture, 1998
vroeger alleen artikelen uit de krant lazen, kunnen we daar nu ook op reageren en er over discussiëren met mensen over de hele wereld. Waar we vroeger een krant moesten halen bij de kiosk, lezen we die nu op ons mobieltje. In het verleden werd media alleen geconsumeerd. Het werd gelezen of bekeken en vervolgens aan de kant gelegd. Dit maakte de consument een passieve mediaconsument. Doordat tegenwoordig iedereen bijdragen kan leveren aan de media, is deze passieve
mediaconsument getransformeerd naar een actieve mediaproducent. Jenkins noemt deze nieuwe mediacultuur een ‘participatory culture’, een cultuur waarin de
mediaconsument een mediaproducent is geworden, en dus zelf media creëert.16
Sinds deze omschakeling heeft de consument ook de mogelijkheid
gekregen om hoaxen te creëren. Dit heeft geleid tot een toename van hoaxen. Voor deze toename hebben twee onderdelen een belangrijke rol gespeeld. Allereerst was er, waar Coppola zo naar uit keek, de komst van de camcorder en consumenten-fotocamera. Hierdoor kon men zelf foto’s en films maken. Daarnaast was er de komst van breedband internet en de mogelijkheid voor consumenten om content aan het internet toe te voegen. Het gemak waarmee dit gedaan kon worden werd steeds groter. Hiermee werden alle obstakels weggenomen die het publiceren van foto’s en video’s op het web tegenhielden, met als gevolg dat het openbaar maken van deze media zeer populair werd.
Niet alleen maakt het internet het publiceren van hoaxen gemakkelijk, het zorgt tegelijkertijd voor een groot publiek en een eenvoudige verspreiding. Een hoax die hier goed gebruik van heeft weten te maken is het eerder genoemde voorbeeld van THE BLAIR WITCH PROJECT. De marketing van deze hoax werd voor een zeer groot deel via het internet gedaan. Verder moeten we denken aan de videowebsite Youtube.com die dagelijks vele bezoekers trekt. Dit is dan ook een veelgebruikt medium waarmee hoaxen gepubliceerd worden.
-7
& , 5 > , . & , " ? , " & , 5 1 $ " ' % 2 , " 3
We hebben gezien dat de ontwikkelingen op het gebied van CGI ervoor zorgen dat CGI ieder jaar weer fotorealistischer wordt en dat de CGI technieken en software steeds toegankelijker worden. Het creëren van realistische complexe vormen en bewegingen zoals die van een mensenlichaam is nog een uitdaging, maar dit zal binnen een aantal jaar zeker haalbaar zijn. Daarnaast hebben we gezien dat in huidige mediacultuur de mediaconsument een mediaproducent is geworden, wat wil zeggen dat steeds meer mensen media gaan maken. Het internet speelt hierin een kernrol. Het publiceren en vertonen van content aan een groot publiek wordt door deze mediavorm zeer eenvoudig gemaakt.
Uit al deze onderdelen kunnen we wel opmaken dat de CGI hoax zal toenemen. Voor deze toename lijkt er niks in de weg te staan. Het voorbeeld waarmee ik deze scriptie begon zou werkelijkheid kunnen worden. We kunnen inderdaad filmpjes verwachten, waarin te zien is hoe bekende personen gênante acties zullen vertonen, waarin René Froger, Jeroen van der Boom en Gordon het Eurovisie Songfestival winnen of waarin Michael Jackson na een zoveelste mislukte operatie zijn neus maar definitief heeft laten verwijderen. Roddelbladen zullen een gouden tijdperk tegemoet gaan.
Volgens de theorieën van Jean Baudrillard zou de toename van
fotorealistische CGI een logische ontwikkeling zijn.17 Baudrillard zegt dat we al
lange tijd in een omgeving leven waarin we echt en nep niet meer van elkaar kunnen onderscheiden.18 We denken de echte wereld te kennen, maar het meeste
kennen we alleen vanuit de media. We denken te weten hoe het maanlandschap eruit ziet, maar we kennen alleen de foto’s en video’s die een representatie zijn van het maanlandschap. Baudrillard noemt dit hyperrealiteit.19 Het onderwerp wat ik in
deze scriptie behandel zou hier een grote rol in spelen. Fotorealistische CGI is immers ook niet van echt beeld te onderscheiden. We zouden de theorie van Baudrillard hier kunnen volgen en daarmee aannemen dat we inderdaad het echte niet meer van het onechte kunnen onderscheiden. In dit geval zullen we de
realistische CGI hoaxen accepteren zoals we ze zien en er daarom in geloven. Echter ben ik van mening dat Baudrillard een belangrijk onderdeel niet bespreekt. In zijn theorie wordt namelijk aangenomen dat de maatschappij, en daarmee dus de consument, de media-uiting voor lief neemt zoals hij of zij deze ziet. Wat we echter eerder hebben gezien, en wat Henry Jenkins in zijn theorieën benoemd als
-8
17 Baudrillard 1994, passim 18 Baudrillard 1994, p.6 19 Ibedem
paticipatory culture, transformeert de consument van een mediaconsument naar een mediaproducent. Deze mediaproducent zal daarmee ook steeds meer kennis krijgen van nieuwe media technologieën. Men zal steeds meer op de hoogte zijn van wat er mogelijk is en waar de techniek in de volgende jaren naartoe zal gaan. Dit zou betekenen dat men meer kennis van realistische CGI zal krijgen en
daardoor bewust is dat dit middel in de media gebruikt kan worden. Er zal daarmee met een andere blik naar de media gekeken worden. Men zal hierdoor
media-uitingen eerder als fictief beschouwen. Een homevideo op het internet beschouwen we direct als waargebeurd. Pas wanneer we niet kloppende details zien, zullen we ons afvragen of het geen fictie is. In de toekomst zullen we er al voor het bekijken vanuit gaan dat het fictie is. We zouden het kunnen vergelijken met een bioscoop-film. Wanneer we naar de bioscoop gaan, doen we dit met een instelling een fictie-film te bekijken. Hoe fotorealistisch de special effects ook zijn, we zullen altijd in ons achterhoofd blijven houden dat dit allemaal fictie is.
Deze ontwikkeling van bewustwording kunnen we terugvoeren op de geschiedenis van de bioscoopfilm. In de eerste bioscoopfilm ooit, L’ARRIVÉE D’UN TRAIN EN GARE DE LA CIOTAT (Auguste Lumière & Louis Lumière, 1895), is te zien hoe een trein een station binnenrijdt. Er gaat een verhaal rond dat deze film veel paniek en chaos veroorzaakte in de bioscoopzaal. Het publiek was niet gewend aan
bewegende beelden. Zij zouden de film ervaren als een echte trein die de zaal binnenreed. Hoewel de waarheid achter dit verhaal niet is vastgesteld (oftewel, er bestaat de mogelijkheid dat dit een hoax is), de film zal zeker veel impact hebben gehad op het publiek. In de huidige bioscoopfilms schrikt het publiek niet meer op van de enorme explosies die van het scherm af lijken te spatten. We zien hier dat er gewenning is ontstaan.
Deze gewenning zal hoogstwaarschijnlijk ook optreden bij de CGI hoax. De participatory culture wordt zich bewust van de mogelijkheden die realistische CGI biedt en zal daarom met een andere blik naar media gaan kijken. We zullen vanaf dan altijd met een andere blik naar visuele media kijken.
> * 3 5 @ 4 , " ) 3 5 & , 5 3 $ , ? $ 2 ' 3 5 $ " ' A
We hebben gezien dat CGI steeds fotorealistischer wordt en dat dit vervolgens kan leiden tot discussies rondom werkelijkheid en fictie. We hebben ook gezien dat de technieken en software voor het creëren van CGI steeds toegankelijker worden, waardoor de consument in de toekomst ook zelf CGI kan creëren. Deze feiten zullen hoogstwaarschijnlijk een toename van het aantal CGI hoaxen veroorzaken. Daarbij zorgt de nieuwe mediacultuur, waarin het internet het middelpunt vormt, voor een eenvoudige manier van publicatie en verspreiding.
Dat de consument straks ook de mogelijkheid krijgt om realistische CGI te creëren deed bij mij doemscenario’s bovendrijven, die beschrijven hoe er op het internet veel foto’s en video’s zullen gaan verschijnen die een overduidelijk bewijs vormen van bijvoorbeeld instortende bruggen, beroemdheden die van gebouwen springen of kinderen die door aliens ontvoerd worden. Het ergste zal nog wel zijn dat iedereen deze CGI hoaxen zou kunnen geloven en dat zo de grens tussen realiteit en fictie langzaam verdwijnt.
Het aantal CGI hoaxen zal inderdaad toenemen en door de mogelijkheden die CGI biedt, zullen ze ook nog eens zeer geloofwaardig overkomen. Toch hoeven we ons hier niet zo druk over te maken. Dit heeft te maken met het ontstaan van een participatory culture, een cultuur waarin de consument media wil gaan
produceren. We zien dit terug in de huidige maatschappij, waarin iedereen content toe kan voegen aan het internet en waarin iedereen met een fotocamera of
camcorder foto en video kan maken. In de komende jaren zal de consument ook steeds meer CGI kunnen produceren. Hierdoor krijgt hij meer kennis van CGI en zal hij er zich bewust van zijn dat er met CGI objecten en gebeurtenissen gecreëerd kunnen worden die niet echt zijn.
Dat de consument meer kennis zal krijgen van technieken waarmee media geproduceerd kan worden, zal grote gevolgen hebben voor de manier waarop er in de toekomst naar een medium gekeken wordt. Wanneer we nu een homevideo op het internet bekijken, doen we dit met de instelling dat we naar de werkelijkheid kijken. Na het zien van niet kloppende details zullen we ons er pas bewust van worden dat het fictie kan zijn. Doordat we in de toekomst meer bewust zijn van beeldbewerkings-technologieën, zullen we anders naar diezelfde homevideo kijken. We zullen de video op voorhand al als fictie beschouwen, en pas later bepalen of het een realistische representatie van de werkelijkheid is. Het authentieke dat een medium kan dragen zal dus langzaam vervagen, in de toekomst zullen we het medium beschouwen als fictie.
4 , B , 4 , " 3 ! , '
BOEKEN EN ARTIKELEN
Baudrillard, Jean: Simulacra and Simulation’. Ann Arbor, The University of Michigan Press, 1994
Cucinelli, Giuliana & Hoechsmann, Michael: ‘My name is Sacha. Fiction and fact in a New Media Era’, in: Taboo: The Journal of Culture and Education, Vol. 11, nr. 1,
p. 91-100 (2007).
Hight, Craig & Roscoe, Jane: Faking it.
Manchester, Manchester University Press, 2001.
Iezzi, Theresa: A bit of creative procrastination leads to feature film about UFO’s. Crain Communications Inc., 10 September 2007
Jenkins, Henry: The Cultural Logic of Media Convergence. London, SAGE Publications, 2004.
Jenkins, Henry: Quentin Tarantino’s Star Wars: Digital Cinema, Media Convergence, and Participatory Culture. Gepubliceerd in: Rethinking Media Change, door Henry Jenkins en David Thornburn, p. 281-303.
London, The MIT Press, 1998.
Manovich, Lev: The Language of New Media. Cambridge, The MIT Press, 2001.
Nichols, Bill: History, Myth, and Narrative in Documentary. Berkeley, University of California Press, 1987.
Reynolds, C.J.: Image act theory. San Diego, 2007.
Roscoe, Jane: ‘The Blair Witch Project. Mock-documentary goes mainstream’, in: Jump Cut, nr. 43, p. 3-8 (2000).
FILMS & DOCUMENTAIRES
Fincher, David (regie): The Curious Case of Benjamin Button. Warner Bros, 2008 Jackson, Peter (regie): Lord Of The Rings, trilogie. New Line Cinema, 2001-2003 Kaayk, Floris (regie): Metalosis Maligma. 2006
Kaayk, Floris (regie): The Order Electrus. 2005 Lasseter, John (regie): Toy Story. Pixar, 1995
Myrick, Daniel: The Blair Witch Project. Artisan Entertainment, 1999 -<
Spielberg, Steven (regie): Jurassic Parc. Universal Studios, 1993 Stanton, Andrew (regie): Finding Nemo. Pixar, 2003
Santili, Ray (regie): Alien Autopsy. 1995 Woerd, Sil van der (regie): Worms. 2007 Woerd, Sil van der (regie): Swim. 2005
British Sky Broadcasting: Eamonn Holmes Investigates: Alien Autopsy. 2006 Lumière, Auguste & Lumière, Louis: L’arrivée d’un Train en Gare de la Ciotat. 1895
INTERNET ARTIKELEN
Seven, Metin: Computer animatie.
http://www.metinseven.com/artikel_computeranimatie.htm April 2002.
(11 februari 2009)
Broekhoven, Johan: Respect the architect. Character animation is hard. http://dvtg.hku.nl/scriptie/boekhove/
2002
(15 februari 2009)
Altena, Arie: Tussen illusionisme en kunstmatigheid.
http://www.outlineamsterdam.nl/nl/programma/2003/beeld/altena/Altena_NL.pdf 2003
(15 februari 2009)
Sturman, David J.: A Brief History of Motion Capture for Computer Character Animation. http://www.siggraph.org/education/materials/HyperGraph/animation/character_animation/ motion_capture/history1.htm
1999
(15 februari 2009)
Meijerink, Marieke: Digitale animatie in film. http://www.student.ru.nl/mariekemeijerink 6 april 2006
(5 februari 2009)
Matt, Frantz: Changing over time: The future of motion graphics. http://www.mattfrantz.com/thesisandresearch/motiongraphics.html 26 mei 2003 (5 februari 2009) Compositing http://en.wikipedia.org/wiki/Compositing (9 februari 2009) /=
INTERNET VIDEO’S
Naisbitt, Michael: Youtube Haiti UFO Hoaxer Reveals Other Youtube UFO Videos.
http://www.ufo-blog.com/ufo-blog/2008/02/youtube-haiti-ufo-hoaxer-reveals-other.html 20 februari 2008
(10 maart 2009) Barzolff814: UFO Haiti.
http://www.youtube.com/watch?v=up5jmbSjWkw 9 augustus 2007
(10 maart 2009)
Grosdada6: UFO over Paris.
http://www.youtube.com/watch?v=lDd2I8fr06Y&feature=related 20 April 2007 (10 maart 2009) DesignJZ: UFO?!? http://www.youtube.com/watch?v=Q-SniJ5JetY&feature=related 1 September 2007 (11 maart 2009)
