DE TOEKOMSTIGE ONTWIKKELING VAN DE VARKENSHOUDERIJ ONDER INVLOED VAN VERANDERENDE ECONOMISCHE OMSTANDIGHEDEN
EN NIEUWE TECHNISCHE MOGELIJKHEDEN
H. J« B i s p e r i n k
INHOUDSOPGAVE Biz. I. Inleiding 5 II. P r i j s v o r m i n g 6 1. Hoe o n t s t a a t de p r i j s 6 a. P r i j s v o r m i n g in een k o r t e p e r i o d e 6 b . P r i j s n i v e a u in een lange p e r i o d e 7 2. De p r i j s van v a r k e n s v l e e s 8 a. F a c t o r e n die de p r i j s voor een k o r t e p e r i o d e bepalen 8
b . P r i j s n i v e a u in een lange p e r i o d e 9 III. V e r a n d e r d e e c o n o m i s c h e omstandigheden 10 1. Algemene w e l v a a r t s t o e n a m e en m a a t r e g e l e n tot b e h e e r s i n g van de conjunctuur 10 2. G r o t e r e m a r k t door EEG 12 3 . Gevolgen voor de p r i j s v o r m i n g 12 IV. Te v e r w a c h t e n p r i j s n i v e a u 13 1. Ontwikkeling van de afzetmogelijkheden 13
2. P r i j z e n van de grondstoffen 16 3. Kleine u i t b r e i d i n g e n op v e e l b e d r i j v e n 16
4 . Nieuwe t e c h n i s c h e mogelijkheden die een v e r l a g i n g van
de k o s t p r i j s geven 17
5. I n t e g r a t i e 18 V. Te v e r w a c h t e n saldo voor het individuele bedrijf 19
1. Saldi onder t o e n e m e n d e afzetmogelijkheden 19 2. Saldi onder afnemende afzetmogelijkheden 21 3. Invloed van p r i j s v e r s c h i l l e n en r i s i c o ' s op de saldi 21
4. Regionale v e r s c h i l l e n 23
5. Bedrijfsleiding 24 6. Inrichting van het bedrijf 24
7. O r g a n i s a t o r i s c h e opzet 24 VL Ontwikkeling nu en in de nabije t o e k o m s t 25 1. T e m p o w a a r i n v e r a n d e r i n g e n o p t r e d e n 25 2. E e n geleidelijke ontwikkeling 27 VII. M e e r z e k e r h e i d v o o r de o n d e r n e m e r 31 1. Onderzoek van b e d r i j f s s y s t e m e n 31 2. O v e r z i c h t van de p r o d u c e r e n d e b e d r i j v e n 32 3. Analyse van de i n f r a s t r u c t u u r 32 4. Het v a s t s t e l l e n van de p l a a t s die het individuele bedrijf in ,?
het geheel inneemt
Er is veel onzekerheid omtrent de toekomstige ontwikkeling van de var-kenshouderij. Enerzijds biedt het tot stand komen van de EEG nieuwe moge-lijkheden voor de export van varkensvlees; de uitbreiding van de produktie die in de laatste jaren heeft plaatsgehad, bewijst dat er nu reeds van deze mogelijkheden wordt geprofiteerd. Anderzijds ziet iedere boer in zijn omving dat er steeds grotere varkensschuren op landbouwbedrijven worden ge-bouwd en hij leest over de plannen die er bestaan voor het stichten van mam-moet-bedrijven.
Zullen deze grote bedrijven in de toekomst de gehele varkenshouderij tot zich trekken ?, vraagt men zich af.
De varkenshouderij wordt op vele bedrijven als een van de belangrijkste mogelijkheden gezien om eenbedrijf met een te kleine oppervlakte een brede-re basis te geven. Er zijn dan ook heel wat boebrede-ren in ons land die zich
af-vragen of een sterke uitbreiding van de varkenshouderij voor hun bedrijf niet de aangewezen weg zou zijn. De ontwikkeling die er in de varkenshouderij gaande i s , krijgt daardoor veel aandacht.
Niemand kan de onzekerheid die hier bestaat wegnemen. Dit boekje moet dan ook gezien worden als een poging om de onzekerheden die er zijn zo goed mogelijk te inventariseren. Dit kan voor deaidernemer die een keuze moet maken een hulpmiddel zijn om te komen tot een zo zuiver mogelijke
probleem-stelling. Verder zal getracht worden om aan te geven in hoeverre de moge-lijkheden van nieuwe produktietechnieken de ontwikkeling zullen kunnen beïn-vloeden. Hierbij zal o. a. gebruik worden gemaakt van gegevens en ervaringen van studiebedrijven met grote eenheden varkens.
De hierboven gesignaleerde onzekerheid kan samengevat worden in de vraag: Hoe zal de prijs zich in de toekomst ontwikkelen?
6
-II. PRIJSVORMING 1. Hoe o n t s t a a t de p r i j s ?
De bewering dat de p r i j s door v r a a g en aanbod wordt bepaald, i s wel j u i s t omdat we e r v a n uit kunnen gaan dat de p r i j s van s l a c h t v a r k e n s o n d e r de o m standigheden van volledige c o n c u r r e n t i e o n t s t a a t . M a a r dit geeft ons nog w e i -nig inzicht in het t o e k o m s t i g niveau van de o p b r e n g s t p r i j s . We kunnen ons e e r s t eens a f v r a g e n h o e o v e r het a l g e m e e n de p r i j s v o r m i n g bij volledige c o n c u r r e n t i e p l a a t s heeft. Voor een o m s c h r i j v i n g van de invloed die de v r a a g en het a a n -bod op de p r i j s v o r m i n g hebben, wordt, in de t h e o r e t i s c h e beschouwingen die h i e r o v e r zijn gegeven, o n d e r s c h e i d gemaakt in de p r i j s die op een bepaald m o m e n t of in een v r i j k o r t e p e r i o d e o n t s t a a t (b. v. in een p e r i o d e van e n k e -le m a a n d e n tot één j a a r ) , én in de hoogte van het gemiddelde p r i j s n i v e a u dat in een lange p e r i o d e (b. v. een p e r i o d e van 2-5 j a a r ) wordt b e r e i k t .
a. P r i j s v o r m i n g in een k o r t e p e r i o d e
In de k o r t e p e r i o d e kunnen de a a n b i e d e r s e n i g s z i n s op de p r i j s r e a g e r e n door hun p r o d u k t i e c a p a c i t e i t m e e r of m i n d e r intensief t e gebruiken. M a a r de p e r i o d e is t e k o r t o m door het aanschaffen van nieuwe p r o d u k t i e m i d d e l e n op een eventuele t o e n a m e van de v r a a g t e r e a g e r e n . E v e n m i n kan v e r w a c h t w o r den dat binnen deze p e r i o d e de b e s t a a n d e p r o d u k t i e c a p a c i t e i t w o r d t i n g e k r o m -pen a l s de v r a a g afneemt.
In zulk een v r i j k o r t e p e r i o d e zal het aanbod dus s l e c h t s in g e r i n g e m a t e op de v e r a n d e r i n g e n in de p r i j s kunnen r e a g e r e n . Als v r a a g en aanbod a l s een c u r v e w o r d e n w e e r g e g e v e n die aangeeft welke hoeveelheden bij een bepaalde p r i j s w o r d e n g e v r a a g d en aangeboden, dan zal de c u r v e van de a a n geboden hoeveelheden bij v r i j g r o t e p r i j s v e r a n d e r i n g e n s l e c h t s kleine v e r a n d e r i n g e n in de hoeveelheden t e zien geven. Voor de k o r t e t e r m i j n i s het a a n -bod o v e r het a l g e m e e n weinig e l a s t i s c h .
In fig. 1 w o r d t een s c h e m a t i s c h beeld gegeven van de in de k o r t e p e r i o d e g e v r a a g d e en de aangeboden hoeveelheden bij v e r s c h i l l e n d e p r i j z e n .
Pig. 1. De prijsvorming in de korte periode
Prijs per eenheid
^v_ . aanbod
P2
PI
Een verandering van de vraag die door welke oorzaak dan ook, voor zou kunnen komen, heeft een grote invloed op de prijs zoals uit het verschil t u s
-sen P , en P_ blijkt. Een verandering in het aanbod heeft eveneens invloed op de prijs. De grootte van deze reactie is afhankelijk van de aard van het p r o -dukt.
b. Prijsniveau in een lang_e periode
Als de prijs over een wat langere periode wordt bezien, dan blijkt dat er een bepaald prijsniveau is aan te wijzen waaromheen de schommelingen in de korte periode zich bewegen.
We nemen aan dat in de lange periode de produktiecapaciteit zich ge-heel aan een vergrote vraag heeft kunnen aanpassen. De invloed van een gro-t e r e vraag op hegro-t prijsniveau is dan afhankelijk van de kosgro-ten waarmee de vergroting van de produktiecapaciteit gepaard gaat. In figuur 2 zijn drie m o -gelijkheden gegeven«
Flg. 2. Het prijsniveau in de lange periode
Prijs per eenheid
P2 II-P2I p2ir aanbod vraag 1 vraag 2 hoeveelheid
Als de vraagcurve zich naar rechts heeft verplaatst (de vraag is groter geworden), dan kan het geval zich voordoen dat het prijsniveau op langere t e r -mijn gezien daarvan geen invloed ondergaat. In de praktijk zal het vaakvoor-komen dat uitbreiding van de produktiecapaciteit mogelijk is zonder dat de kosten per eenheid veranderen. Er komen eenvoudig een aantal gelijksoortige bedrijven bij. Deze situatie is in figuur 2 onder I weergegeven.
E r zijn echter ook omstandigheden denkbaar waaronder het niet mogelijk is om op deze wijze uit te breiden. De kosten van de nieuwe bedrijven
kunnen g r o t e r zijn dan die van de b e s t a a n d e , b . v. doordat e r m i n d e r v r u c h t -b a r e grond in p r o d u k t i e wordt genomen, doordat s c h a a r s e grondstoffen t e n gevolge van de g r o t e r e v r a a g , in p r i j s stijgen enz. De a a n b o d c u r v e z a l dan een stijging v e r t o n e n . Het nieuwe p r i j s n i v e a u i s h o g e r dan het o o r s p r o n k e -lijke. Deze situatie i s in figuur 2 onder II w e e r g e g e v e n .
E e n daling van de aanbodcurve bij g e s t e g e n v r a a g i s ook één van de m o gelijkheden. Dit v e r l o o p van de aanbodcurve is t e v e r w a c h t e n a l s de u i t b r e i -ding van de produktie mogelijkheden biedt om tot b e d r i j v e n m e t een l a g e r e k o s t p r i j s t e k o m e n .
E r zijn, v o o r a l bij de i n d u s t r i e , vele v o o r b e e l d e n t e n o e m e n van p r o dukten die goedkoper g e p r o d u c e e r d kunnen w o r d e n n a a r m a t e de v r a a g t o e n e e m t . Ook bij landbouwprodukten kan door een t o e n a m e van de g e p r o d u c e e r d e h o e v e e l h e d e n een s t r u c t u u r v e r a n d e r i n g in de gehele p r o d u k t i e t a k o p -t r e d e n die een l a g e r p r i j s n i v e a u -to-t gevolg heef-t (III).
O v e r een wat l a n g e r e p e r i o d e gezien, i s de a a n b o d c u r v e van z e e r g r o t e invloed op h e t p r i j s n i v e a u . Volgens de v o o r g a a n d e , wat g e s t y l e e r d e v o o r -s t e l l i n g , ontvangen de p r o d u c e n t e n op wat l a n g e r e t e r m i j n de p r i j -s w a a r v o o r ze kunnen en willen p r o d u c e r e n . E r k o m e n evenwel in de p r a k t i j k s t e e d s
k o r t e - t e r m i j n s c h o m m e l i n g e n v o o r , w a a r d o o r dit l a n g e - t e r m i j n e v e n w i c h t niet altijd duidelijk z i c h t b a a r w o r d t . H i e r b i j wordt u i t e r a a r d v e r o n d e r s t e l d dat e r v r a a g n a a r h e t desbetreffende produkt blijft b e s t a a n .
2. De p r i j s van het v a r k e n s v l e e s
T h a n s z a l w o r d e n nagegaan of op de p r i j s van v a r k e n s v l e e s de boven-staande beschouwing uit de e c o n o m i s c h e t h o o r i e van t o e p a s s i n g i s . Het blijkt dat de w e r k e l i j k h e i d g e c o m p l i c e e r d e r i s dan de o m s c h r e v e n s c h e m a t i s c h e v o o r s t e l l i n g .
a. F a c t o r e n die de p r i j s voor een k o r t e p e r i o d e bepalen
In fig. 1 i s v e r o n d e r s t e l d dat de v r a a g n a a r v a r k e n s v l e e s een wijziging heeft o n d e r g a a n en dat e r d a a r n a w e e r een nieuw evenwicht o p t r e e d t . Voor een produkt a l s v a r k e n s v l e e s , dat voor een b e l a n g r i j k p e r c e n t a g e g e ë x p o r -t e e r d w o r d -t , hing in he-t v e r l e d e n de v r a a g z e e r s -t e r k af van de expor-tmogelijk- exportmogelijk-h e d e n . Het sluiten en w e e r opengaan van g r e n z e n exportmogelijk-heeft vaak de p r i j s s t e r k beïnvloed. De mond- en k l a u w z e e r p e r i o d e van 1965/66 geeft h i e r v a n een dui-delijk v o o r b e e l d .
Ook aan de aanbodzijde k o m e n e r een a a n t a l o n r e g e l m a t i g h e d e n voor die p r i j s v e r a n d e r i n g e n v e r o o r z a k e n , welke o v e r h e t a l g e m e e n v o o r een k o r t e
periode gelden. Doordat de vraag weinig elastisch i s , hebben deze veran-deringen in het aanbod een grote invloed op de p r i j s .
Als factoren die een kortdurende prijsverandering veroorzaken.kunnen de volgende worden genoemd:
- De reactie van de producenten op de prijs van het moment, waardoor er een cyclische beweging van de prijzen ontstaat
- Moeilijkheden in het technische vlak (besmettelijke ziekten, weersomstan-digheden)
- Tijdelijke maatregelen van importerende landen om de eigen produktie te beschermen
- Seizoensinvloeden.
b. Prijsniveau in een_langde periode
De situatie die in fig. 2 is geschetst,is in de praktijk voor een belang-rijk deel aan de waarneming onttrokken. Allerlei toevallige of periodiek optredende factoren hebben in het verleden de prijsvorming beheerst. De p r o -ducenten hebben zich niet ingesteld op een gemiddeld prijsniveau, dat ineen vrij lange periode zou kunnen worden verwacht. De grote prij.s.chommelingen hebben de produktie in de varkenshouderij sterk beihvloed. Over het alge-meen heeft men het vermijden van r i s i c o ' s veel zwaarder laten wegen dan het bereiken van een zo hoog mogelijke arbeidsproduktiviteit. Het ruime a r -beidsaanbod op vele gezinsbedrijven heeft dit tevens in de hand gewerkt. De varkenshouderij heeft zich daardoor gekenmerkt door produktie in kleine
eenheden op zeer veel bedrijven. Het prijsniveau heeft zich in de laatste 15 j a a r min of m e e r op deze produktiewijze ingesteld.
Omstreeks I960 begint hierin echter verandering te.komen. Een aantal ondernemende boeren zag mogelijkheden om een bedrijf op te bouwen dat de mogelijkheden biedt om de kostprijs .van.slachtyarkens te verlagen door middel van het houden van veel grotere eenheden. Het gemiddeld prijsni-veau bood mogelijkheden om op deze wijze een goed renderend bedrijf op te bouwen. Nu er echter steeds..meer* bedrijven met grotere eenheden ko-men, kan verwacht worden dat het prijsniveau mede door deze ontwikkeling zal worden bepaald.
Thans zal worden nagegaan welke oorzaken e r zijn aan te wijzen voor de veranderde houding van de ondernemers ten opzichte van de varkenshou-derij.
10
-III. VERANDERENDE ECONOMISCHE OMSTANDIGHEDEN
Als b e l a n g r i j k s t e factoren die tot nieuwe v o r m e n in de bedrijfsopbouw s t i m u l e r e n , kunnen w o r d e n genoemd de a l g e m e n e w e l v a a r t s t o e n a m e die g e p a a r d gaat m e t m a a t r e g e l e n die tot doel hebben de conjunctuur t e b e -h e e r s e n en -het tot stand k o m e n van de EEG.
1. Algemene w e l v a a r t s t o e n a m e en m a a t r e g e l e n tot b e h e e r s i n g van de con-junctuur
De gedachten o v e r het v e r l o o p van de conjunctuur hebben zich gewijzigd. Tot v o o r een t i e n t a l j a r e n m e e n d e m e n a l g e m e e n dat na een p e r i o d e van w e l -v a a r t een e c o n o m i s c h e d e p r e s s i e onafwendbaar w a s . Aan de w e t m a t i g h e i d van dit conjunctuurverloop wordt e c h t e r t h a n s e r n s t i g getwijfeld.
In Economisch-Statistis che B e r i c h t e n van 11-11-1964 komt een citaat voor uit het Belgische weekblad "Tijd". B e r n h a r d P e e l m a n gaf in dit blad het volgende beeld van de huidige m e n i n g e n over de conjunctuur:
' E r w a s een tijd, dat een flinke d o s i s p e s s i m i s m e gold a l s het w a a r m e r k 'van een goede " c o n j u n c t u r i s t " . Het v o o r s p e l l e n van e c o n o m i s c h e s t a g n a 'tie en t e r u g g a n g w e r d i m m e r s s t e e d s b e w a a r h e i d . Het volstond zijn s t e l -l i n g e n een tijdje vo-l t e houden en r u s t i g het einde van de e x p a n s i e f a s e t e 'verbeiden. Bij de r e g e l m a a t van de e c o n o m i s c h e bewegingen w a s het r i -'sico zich te v e r g i s s e n t a m e l i j k klein en kon m e n om de v i e r - vijf j a a r het ' s a d i s t i s c h genoegen s m a k e n zijn p e s s i m i s t i s c h e p r o g n o s e s b e w a a r h e i d t e 'zien.
' D e r g e l i j k c o n j u n c t u u r p e s s i m i s m e i s de j o n g s t e j a r e n in v e r v a l g e r a a k t . 'De r e d e n ligt voor de hand: ondanks de duidelijke aanwezigheid van de k l a s -'sieke spanningen blijven de i n d u s t r i ë l e e c o n o m i e ë n - m e t u i t z o n d e r i n g van ' G r o o t - B r i t t a n n i ë - g r o e i t e m p o ' s r e a l i s e r e n , w a a r v a n m e n voor t i e n j a a r 'nauwelijks h a d d u r v e n dromen» De v e r m e t e l e , die het waagde te v o o r s p e l -l e n , dat h e t zó niet v e r d e r kon d o o r g a a n , m o e s t van -l i e v e r -l e d e inbinden, ' d a a r hij door de feiten op een flagrante wijze in het ongelijk w e r d g e s t e l d . ' Het b a a r t dan ook geen v e r w o n d e r i n g , dat bij degene, die tot t a a k heeft 'de e c o n o m i s c h e t o e s t a n d op de voet te volgen en t e c o m m e n t a r i ë r e n , de n e i -'ging groot i s geworden a l l e s "en r o s e " t e zien. Een d e r g e l i j k e houding i s 'des t e v e r l e i d e l i j k e r d a a r o p t i m i s t i s c h e v o o r s p e l l i n g e n b e a n t w o o r d e n aan 'wat a l g e m e e n w o r d t gewenst; niet a l l e e n door de o v e r h e i d , m a a r ook door 'de m a s s a , die het b e g r i p " m a g e r e j a r e n " uit h a a r denkwereld heeft v e r b a n
" Het m i d d e n houden t u s s e n het a a n g e b o r e n p e s s i m i s m e en het a a n g e -"kweekte o p t i m i s m e i s ongetwijfeld de e e r s t e en l a s t i g s t e o p d r a c h t v o o r " h e m , die z i c h een o o r d e e l t r a c h t t e v o r m e n o v e r de t o e k o m s t i g e e c o n o -" m i s c h e ontwikkeling-".
De v e r a n d e r i n g e n , die e r in de s t r u c t u u r van de gemengde b e d r i j v e n en m e t n a m e bij de v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e o p t r e d e n , zijn gedeeltelijk t e r u g t e v o e r e n tot d e , in het b o v e n s t a a n d e c i t a a t g e s i g n a l e e r d e , v e r a n d e r e n d e m e -ningen o v e r het conjunctuurverloop. Het t r a d i t i o n e l e gemengde bedrijf heeft in het v e r l e d e n zijn k r a c h t gevonden in zijn g r o t e w e e r s t a n d s v e r m o g e n in ongunstige p e r i o d e n . Het i s dan ook wel te v e r k l a r e n dat de gedachten o v e r bedrijf svereenvoudiging en s p e c i a l i s a t i e n a a r v o r e n zijn gekomen in dezelf-de tijd dat dezelf-de gedachten o v e r dezelf-de conjunctuur zi c h hebben gewijzigd.
De w e e r s t a n d t e g e n h e t doen van g r o t e i n v e s t e r i n g e n en het w e r k e n m e t geleend geld, w o r d t w a a r s c h i j n l i j k v o o r een b e l a n g r i j k d e e l v e r o o r z a a k t door " c o n j u n c t u u r p e s s i m i s m e " . Een b o e r heeft dit in s t e r k e m a t e t. a. v. de v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e . Dit i s volkomen begrijpelijk a l s wij ons r e a l i s e -r e n dat e -r in het v e -r l e d e n s t e e d s s l e c h t s v -r i j k o -r t e p e -r i o d e n zijn g e w e e s t , w a a r i n de v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e zich heeft kunnen ontwikkelen. In de e e r s t e w e r e l d o o r l o g i s de v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e v r i j w e l onmogelijk g e w e e s t wegens g r a a n t e k o r t . Na 1930 was e r de e c o n o m i s c h e c r i s i s . In de tweede w e r e l d -o -o r l -o g bleef e r weinig van de v e r e d e l i n g s p r -o d u k t i e -o v e r . H-oe v r e e m d h e t ook klinkt: de o n z e k e r h e i d die e r b e s t a a t o m t r e n t de ontwikkeling van de landbouwbedrijven in het a l g e m e e n en de v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e in het b i j -zonder, wordt p r i m a i r v e r o o r z a a k t door het c o n j u n c t u u r o p t i m i s m e . V r o e g e r wist m e n w a a r m e n aan toe w a s . I e d e r die v e e l r i s i c o had genomen door g e waagde i n v e s t e r i n g e n of door m e t een groot p e r c e n t a g e geleend geld t e b o e -r e n , k -r e e g s t e e v a s t na v e -r l o o p van tijd de -rekening g e p -r e s e n t e e -r d in de v o -r m van een d e p r e s s i e p e r i o d e , die h e m in de g r o o t s t e moeilijkheden b r a c h t .
E r w a s m a a r één methode om op een k l e i n gemengd bedrijf b o e r t e b l i j -ven en dat w a s : weinig r i s i c o n e m e n , s o b e r l e v e n en een r e s e r v e p o t j e bij de bank v o r m e n . Dat w a s het g e d r a g s p a t r o o n en m e n bevond zich d a a r wé*l b i j . De b e s t a a n s z e k e r h e i d die het m e e b r a c h t , w e r d hoog g e w a a r d e e r d .
T h a n s z i e t m e n buiten de landbouw de w e l v a a r t t o e n e m e n . Het a r b e i d s -loon wordt r e l a t i e f van g r o t e r e b e t e k e n i s . D a a r d o o r wordt het noodzakelijk om m e t h o d e n toe t e p a s s e n , die het mogelijk m a k e n op a r b e i d t e b e s p a r e n . E e n g r o t e r e a r b e i d s p r o d u k t i v i t e i t wordt noodzakelijk om in deze ontwikkeling bij t e blijven. Deze wordt e c h t e r hoofdzakelijk b e r e i k t door een u i t b r e i
-12
ding van de p r o d u k t i e .
Bovendien opent een v e r d e r e uitbouw v a n de EEG nieuwe v o o r u i t z i c h t e n . O p t i m i s t i s c h e v e r w a c h t i n g e n o v e r een w e l v a a r t s t o e n a m e in de e e r s t k o m e n -de t i e n t a l l e n j a r e n zijn l a n g z a m e r h a n d gemeengoed gewor-den.
Dit geeft aan de produktie een s t e r k e s t i m u l a n s . De a l g e m e n e w e l v a a r t i s e n e r z i j d s gunstig v o o r de v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e omdat de v r a a g t o e n e e m t . A n d e r z i j d s w o r d t ook het aanbod van p r o d u k t e n s t e r k g e s t i m u l e e r d , zodat het nog de v r a a g i s of- de r e n t a b i l i t e i t e r gunstig door zal w o r d e n beïnvloed.
2. G r o t e r e m a r k t door EEG
Het tot stand k o m e n van de g e m e e n s c h a p p e l i j k e m a r k t v e r a n d e r t de o m s t a n d i g h e d e n voor de v a r k e n s h o u d e r i j in alle deelnemende landen. Voor N e d e r l a n d w o r d t het mogelijk om een groot deel van het g e p r o d u c e e r d e v a r -k e n s v l e e s op de'binnenlands e m a r -k t " van de E E G - l a n d e n af t e z e t t e n . Het g r o t e afzetgebied m e t 180 miljoen c o n s u m e n t e n biedt nieuwe mogelijkheden. 3. Gevolgen v o o r de p r i j s v o r m i n g
V.r a a r schijnlijk z a l , onder invloed van bovengenoemde f a c t o r e n , de m a r k t voor s l a c h t v a r k e n s in de t o e k o m s t wat d o o r z i c h t i g e r w o r d e n dan hij tot nu toe i s g e w e e s t , Dit z a l tot gevolg hebben dat o n d e r n e m e r s z ic h bij hun b e s l i s s i n g e n m e e r op het t e v e r w a c h t e n p r i j s n i v e a u voor een v r i j l a n ge p e r i o d e zullen b a s e r e n . De f a c t o r e n die op k o r t e t e r m i j n de p r i j s b e p a l e n , zullen voor de b e s l i s s i n g e n van de o n d e r n e m e r s van g e r i n g e r e b e t e -k e n i s w o r d e n .
Deze f a c t o r e n en m e t n a m e de cycli, zijn van belang voor de b e d r i j f s -v o e r i n g op b e s t a a n d e b e d r i j -v e n . Een goede p r o g n o s e -voor één à twee j a a r k a n het n e m e n van de j u i s t e b e s l i s s i n g b e v o r d e r e n . Op b e s l i s s i n g e n in het k a d e r van i n v e s t e r i n g e n op b e s t a a n d e en nieuw t e s t i c h t e n b e d r i j v e n , kunnen deze f a c t o r e n weinig invloed uitoefekunnen. De o n z e k e r h e d e n die door d e -ze f a c t o r e n m e t b e p e r k t e t i j d s d u u r o n t s t a a n , m o e t e n door een j u i s t e finan-c i e r i n g en r e s e r v e v o r m i n g o n d e r v a n g e n kunnen w o r d e n . Ook het afsluiten van l e v e r i n g s c o n t r a c t e n kan op k o r t e t e r m i j n g r o t e r e z e k e r h e d e n geven. U i t e r a a r d i s het voor een bedrijf dat in de v a r k e n s h o u d e r i j gaat i n v e s t e r e n v a n belang dat h e t k a n s t a r t e n in een p e r i o d e dat de p r i j z e n stijgen.
A l s de ontwikkeling in deze r i c h t i n g gaat, zullen de p r o d u c e n t e n m e e r dan tot d u s v e r , e i k a a r s c o n c u r r e n t e n w o r d e n . Het s t r e v e n n a a r een zo l a a g mogelijke k o s t p r i j s z a l ongetwijfeld h e t p r i j s n i v e a u beïnvloeden.
IV. T E VERWACHTEN PRIJSNIVEAU
Uit het v o o r g a a n d e volgt dat bij de g e d a c h t e n v o r m i n g o v e r h e t t o e k o m -stige p r i j s n i v e a u voor de lange p e r i o d e , de volgende v r a a g c e n t r a a l s t a a t : T e g e n welke p r i j s kunnen en willen de p r o d u c e n t e n aan de v r a a g n a a r v a r -k e n s v l e e s voldoen?
Een c o n c r e e t antwoord i s op deze v r a a g niet t e geven. H i e r o n d e r zul-l e n enkezul-le punten w o r d e n genoemd die in dit v e r b a n d van bezul-lang zijn.
1. Ontwikkeling van de afzetmogelijkheden
In het v o o r g a a n d e i s g e s t e l d dat een g r o t e v r a a g n a a r een produkt op zichzelf geen g a r a n t i e i s voor een goede p r i j s . De toeneming of afneming van de v r a a g gedurende een p e r i o d e is e c h t e r v/el van invloed op het p r i j s -niveau.
V l e e s vindt o v e r het a l g e m e e n de b e s t e afzet in een m a a t s c h a p p i j w a a r i n de w e l v a a r t t o e n e e m t . De v r a a g zal dan t o e n e m e n . Deze t o e n e m e n d e v r a a g lost h e t p r o b l e e m van een tijdelijke o v e r p r o d u k t i e vanzelf op. Na een z e k e r e tijd o n t s t a a t e r een evenwicht, doordat de v r a a g het aanbod inhaalt.
Als de afzetmogelijkheden k l e i n e r worden, z a l het aanbod zich s l e c h t s m o e i z a a m a a n de k l e i n e r e v r a a g a a n p a s s e n . E r m o e t dan p r o d u k t i e c a p a c i -t e i -t onbenu-t blijven. Vooral in een p e r i o d e van e e n d e p r e s s i e w o r d -t e r dan m a r g i n a a l g e c a l c u l e e r d . Men gaat door m e t de p r o d u k t i e zolang m e n een o p b r e n g s t v e r w a c h t die nog i e t s h o g e r i s dan de v a r i a b e l e k o s t e n .
Het i s gebleken, dat zowel tijdens een d e p r e s s i e a l s tijdens hoogconj u n c t u u r de c y c l i s c h e bewegingen van de p r i hoogconj z e n blihoogconjven b e s t a a n . Het g e -m i d d e l d e niveau ligt e c h t e r v o o r deze p e r i o d e n v e r s c h i l l e n d . Ook a l s -m e n de p r i j s ziet in r e l a t i e tot het a l g e m e n e p r i j s n i v e a u , blijkt dat in een d e -p r e s s i e de v e r e d e l i n g s -p r o d u k t e n slecht w o r d e n b e t a a l d . In h e t landbouw-kundig t i j d s c h r i f t van d e c . I960 p u b l i c e r e n d r s . C. v. d. Sluys en d r . R. A. de V/idt gegevens o v e r het p r i j s v e r l o o p van landbouwprodukten. H i e r u i t blijkt dat in de p e r i o d e 1932 - 1940 het p r i j s n i v e a u van v a r k e n s v l e e s en e i e r e n (in verhouding tot het p r i j s n i v e a u van de voedingsmiddelen) l a g e r w a s dan v o o r 1930 en v e e l l a g e r dan in de p e r i o d e 1945 - I960.
In de figuur op blz. 14 wordt het v e r b a n d t u s s e n produktie en afzet sche-m a t i s c h v o o r g e s t e l d . H i e r u i t blijkt:
Geval A . Bij t o e n e m e n d e afzetmogelijkheden zijn e r de volgende p e r i o d e n t e o n d e r s c h e i d e n :
1. De r e n t a b i l i t e i t i s m a t i g . De produktie blijft vrijwel gelijk of n e e m t i e t s af.
-
14
Schematisch verband tussen afzetmogelijkheden en geproduceerde hoeveelheden
A. Toenemende afzetmogelijkheden
Produktie Afzetmogelijkheden
B. Afnemende afzetmogelijkheden
Produktie
2. De r e n t a b i l i t e i t i s zo goed dat e r nieuwe i n v e s t e r i n g e n w o r d e n gedaan. De produktie n e e m t s n e l l e r toe dan de afzetmogelijkheden, w a a r d o o r de p r i j z e n w e e r dalen en de produktie vrijwel stabiel blijft of e n i g s z i n s daalt.
Gevài B. Bij afnemende afzetmogelijkheden zijn de volgende p e r i o d e n t e o n d e r s c h e i d e n :
1. De r e n t a b i l i t e i t i s m a t i g . De produktie blijft o n g e v e e r op hetzelfde peil. 2. De afzetmogelijkheden zijn s t e e d s v e r d e r a f g e n o m e n , w a a r d o o r de p r i j s daalt en een a a n t a l b e d r i j v e n wordt gedwongen hun s t a l l e n leeg t e l a t e n staan. De produktie neemt snel af.
Het i s duidelijk, dat in geval A het evenwicht op een a n d e r p r i j s n i v e a u zal w o r d e n gevonden dan in geval B. In beide gevallen zal e r e c h t e r een cy-c l i s cy-c h e beweging van de p r i j s zijn, die o n t s t a a t door de o n r e g e l m a t i g h e i d in de g e p r o d u c e e r d e hoeveelheden.
Als we ons afvragen hoe de consumptie van v a r k e n s v l e e s zich in de t o e k o m s t z a l ontwikkelen, dan kan gewezen w o r d e n op A m e r i k a a n s e ond e r z o e k i n g e n w a a r u i t bleek ondat onde v r a a g n a a r v a r k e n s v l e e s ond a a r een b e -t r e k k e l i j k g e r i n g e inkomens e l a s -t i c i -t e i -t heef-t.
E r moet v e r d e r rekening w o r d e n gehouden m e t de mogelijkheid dat e r s u b s t i t u t i e door a n d e r e v l e e s s o o r t e n plaatsheeft. Bij de hoge k r a c h t v o e r -p r i j z e n in de EEG n e e m t het v a r k e n s v l e e s in de c o n c u r r e n t i e m e t a n d e r e v l e e s s o o r t e n geen s t e r k e p l a a t s in. Voor de p r o d u k t i e van 1 kg s l a c h t v a r -ken (geslachtgewicht) i s ca. 4 , 75 kg k r a c h t v o e r nodig (geslachtgewicht 80 kg, k r a c h t v o e d e r v e r b r u i k 100 kg p e r big en 280 kg p e r m e s t v a r k e n tot 100 kg).
Voor 1 kg s l a c h t p l u i m v e e i s nog geen 4 kg k r a c h t v o e r nodig ( g e s l a c h t gewicht van een b r a a d k u i k e n : 0 , 9 kg. K r a c h t v o e r v e r b r u i k : voor h e t e e n -dagskuiken 0, 6 kg, voor de opfokperiode 2 , 9 kg). Bij b e r e k e n i n g op b a s i s van het v l e e s zonder been valt de vergelijking voor het s l a c h t v a r k e n n<5g o n g u n s t i g e r uit.
U i t e r a a r d i s het k r a c h t v o e r v e r b r u i k s l e c h t s é*é*n a s p e c t van de c o n c u r -r e n t i e v e -r h o u d i n g t u s s e n v a -r k e n s v l e e s en b -r a a d k u i k e n s .
Door een t o e n e m i n g van dé bevolking in 1 7 e s t - E u r o p a en enige toeneming van de consumptie p e r hoofd kan in de e e r s t k o m e n d e j a r e n n i e t t e m i n een v e r -groting van de afzetmogelijkheden van v a r k e n s v l e e s w o r d e n v e r w a c h t .
16
-2. P r i j z e n van de grondstoffen
Omdat de p r o d u c e n t e n zich niet l a t e n leiden door de absolute hoogte v a n de p r i j s , doch v e e l m e e r door de mogelijkheid om een inkomen t e v e r w e r v e n , zou g e s t e l d kunnen w o r d e n dat een v e r a n d e r i n g in b. v. de k r a c h t v o e r p r i j z e n zal d o o r w e r k e n in de o p b r e n g s t p r i j z e n . Vanuit dit oogpunt gezien, zouden de k r a c h t v o e r p r i j z e n dan van weinig b e t e k e n i s zijn.
Uit het voorgaande blijkt e c h t e r dat v e r a n d e r i n g e n in de k r a c h t v o e r p r i j z e n e c h t e r wel de onderlinge c o n c u r r e n t i e p o s i t i e t u s s e n de v l e e s s o o r -t e n kan v e r a n d e r e n .
3. Kleine u i t b r e i d i n g e n op v e e l b e d r i j v e n
De aanwezigheid van een groot a a n t a l landbouwbedrijven die t e klein zijn om een goed inkomen te kunnen geven, is een ongunstige factor voor de t o e k o m s t i g e r e n t a b i l i t e i t . E r wordt intensief n a a r u i t b r e i d i n g s m o g e l i j k -heden gezocht. H i e r b i j wordt v a a k aan de v a r k e n s h o u d e r i j gedacht, omdat v a r k e n s vanouds op v r i j w e l a l l e b e d r i j v e n a l s " a f v a l v e r w e r k e r s " v o o r k o m e n ; v a r k e n s kent m e n . Bij de b e g r o t i n g e n , die m e n (op p a p i e r of in g e -dachten) m a a k t , v e r g e l i j k t m e n de a r b e i d die voor een kleine u i t b r e i d i n g van de v a r k e n s s t a p e l g e v r a a g d wordt m e t het e x t r a inkomen dat v e r w a c h t m a g worden. In v e e l gevallen z a l h i e r b i j blijken dat een kleine u i t b r e i d i n g op zichzelf gezien u i t s t e k e n d r e n d e e r t . Het bedrijf a l s geheel wordt e r e c h t e r v e e l a l niet r e n d a b e l d o o r . E r k o m e n v e e l van d e r g e l i j k e u i t b r e i -dingen tot stand d i e , doordat e r m a r g i n a a l wordt g e c a l c u l e e r d , de p r i j s kunnen b e d e r v e n . Deze u i t b r e i d i n g e n zijn e c h t e r in een s i t u a t i e , w a a r i n e r voor de op een bedrijf aanwezige a r b e i d s k r a c h t geen a l t e r n a t i e v e a a n -wendingsmogelijkheden zijn, volkomen v e r k l a a r b a a r . Dit zoeken n a a r nieuwe mogelijkheden wordt s t e r k e r n a a r m a t e het inkomen op de g e m e n g -de bedrijven achterblijft.
De gemengde bedrijven zijn d a a r d o o r t u s s e n 1955 en 1962 in de volgen-de cirkelgang gekomen:
Relatieve daling van het inkomen
Daling van de prijs Uitbreiding met veredelingspmduktie
Te sterke uitbreiding t.a.v. afzetmogelijkheden
Vanaf 1963 i s e r voor v a r k e n s v l e e s een v e r b e t e r i n g van de m a r k t p o -sitie geweest doordat de export n a a r de E E G - p a r t n e r s g e m a k k e l i j k e r w e r d . Voor het v e r b a n d t u s s e n produktie en p r i j s zij v e r w e z e n n a a r L E I - v e r s l a g n r . 104. Uit het p r i j s v e r l o o p blijkt dat t u s s e n 1955 en 1962 het gunstige
ef-feet van de a l g e m e n e w e l v a a r t s t o e n a m e w e r d overtroffen door de ongunstige invloed van het g r o t e a a n t a l bedrijven w a a r n a a r u i t b r e i d i n g s m o g e -lijkheden w e r d gezocht. De d r u k die op deze wijze op de v a r k e n s h o u d e r i j o n t s t a a t , hangt m e d e af van de a l t e r n a t i e v e mogelijkheden die e r zijn. Het wegvallen van de leghennen voor een groot a a n t a l b e d r i j v e n en de g e -ringe mobiliteit van de grond w a a r d o o r het niet mogelijk i s v e r d e r in de richting van rundvee te gaan, d o e n d e druk op de v a r k e n s h o u d e r i j t o e n e m e n . 4. Nieuwe t e c h n i s c h e mogelijkheden die een v e r l a g i n g van de k o s t p r i j s g e
-ven
Als de afzetmogelijkheden g r o t e r w o r d e n , i s de k a n s dat nieuwe p r o -duktietechnieken w o r d e n ingevoerd het g r o o t s t . Bij t o e n e m e n d e afzet i s h i e r v o o r r u i m t e zonder dat m i n d e r efficiënte b e d r i j v e n verdwijnen. Als m e t deze nieuwe methoden een l a g e r e k o s t p r i j s kan w o r d e n b e r e i k t , dan zullen de o n d e r n e m e r s die het e e r s t z i j n m e t de t o e p a s s i n g e r v a n een " p i o n i e r s -w i n s t " ontvangen. Komen e r e c h t e r v e e l van deze bedrijven, dan zullen ze s t e e d s m e e r de o p b r e n g s t p r i j s bepalen en (onbewust) op den duur de v o o r t z e t t i n g van m i n d e r efficiënte b e d r i j v e n v e r h i n d e r e n .
Zo wordt de ontwikkeling in de v e r s c h i l l e n d e p r o d u k t i e t a k k e n g e d r e v e n door de ontwikkeling in de techniek. Als er e e n methode b e s c h i k b a a r komt die het mogelijk m a a k t om t e g e n een l a g e r e k o s t p r i j s te p r o d u c e r e n , dan i s e r een g r o t e k a n s dat deze methode op den duur de b e s t a a n d e z a l v e r -d r i n g e n .
Over het a l g e m e e n loopt een d e r g e l i j k e ontwikkeling geleidelijk, o m -dat de b e s t a a n d e b e d r i j v e n p a s gedwongen w o r d e n de produktie t e staken a l s de v a r i a b e l e k o s t e n niet m e e r door de o p b r e n g s t p r i j s gedekt worden, t e r w i j l het v o o r een nieuw t e stichten bedrijf noodzakelijk is dat de i n t e -g r a l e k o s t p r i j s beneden de o p b r e n -g s t p r i j s li-gt.
De b e s t a a n d e bedrijven kunnen hun m i n d e r efficiënte produktie v e e l a l v o o r t z e t t e n zolang e r geen nieuwe i n v e s t e r i n g e n nodig zijn. In een situatie m e t t o e n e m e n d e afzetmogelijkheden, die het mogelijk m a k e n dat e r nieuwe b e d r i j v e n w o r d e n g e s t i c h t of b e s t a a n d e u i t g e b r e i d , i s de efficiëntie op d e -ze nieuwe b e d r i j v e n dus van g r o t e invloed op de o p b r e n g s t p r i j s .
In de v a r k e n s h o u d e r i j i s het mogelijk om door het houden van g r o t e -r e eenheden de k o s t p -r i j s t e v e -r l a g e n . Deze k o s t p -r i j s v e -r l a g i n g o n t s t a a t hoofdzakelijk door de daling van de arbeidsbehoefte p e r d i e r .
- 13 5. I n t e g r a t i e
Niet a l l e e n binnen de v a r k e n s h o u d e r i j b e d r i j v e n zien we nieuwe b e -d r i j f s v o r m e n en p r o -d u k t i e t e c h n i e k e n . Ook -de o r g a n i s a t i e van -de gehele produktiekolom i s aan het v e r a n d e r e n . E r wordt g e t r a c h t om door
af-s p r a k e n t u af-s af-s e n biggenproducenten, v a r k e n af-s m e af-s t e r af-s en af-s l a c h t e r i j e n een r e g e l m a t i g e r v e r l o o p van de p r o d u k t i e t e b e r e i k e n . Deze v o r m e n van i n t e g r a t i e zullen over het a l g e m e e n de p r i j s s c h o m m e l i n g e n op k o r t e t e r -m i j n b e l a n g r i j k kunnen n i v e l l e r e n . Ze kunnen d a a r d o o r v o o r a l v o o r de b e d r i j v e n m e t g r o t e r e eenheden van belang zijn.
Voor het p r i j s n i v e a u op l a n g e r e t e r m i j n kan e c h t e r v e r w a c h t w o r d e n dat de afname van het r i s i c o g e p a a r d z a l gaan m e t een i e t s l a g e r p r i j s -niveau. I m m e r s , m e e r z e k e r h e i d o m t r e n t de opbrengstprijzen zal m e n w a a r s c h i j n l i j k niet voor n i e t s k r i j g e n .
Dit n e e m t niet weg dat v o o r o n d e r n e m e r s die in de v a r k e n s h o u d e r i j v r i j g r o t e b e d r i j v e n willen i n v e s t e r e n , de g r o t e r e z e k e r h e i d die zij door m i d d e l van i n t e g r a t i e kunnen k r i j g e n van b e t e k e n i s kan zijn.
V. TE VERY/ACHTEN SALDO VOOR HET INDIVIDUELE BEDRIJF De producenten die, zoals uit het voorgaande blijkt, een sterke in-vloed op de prijs hebben, reageren niet op de absolute hoogte van de op-breng stprijs maar op de inkomensmogelijkheden. Y/e kunnen ons daarom afvragen: bij welk saldo per dier zullen de producenten aan de bestaande vraag willen voldoen? Y/e zullen er daarbij van uitgaan dat ook in de t o e -komst de prijzen van eindprodukten en grondstoffen ervoor zullen moeten zorgen dat de produktie ongeveer in overeenstemming blijft met de gevraag-de hoeveelhegevraag-den.
Omdat het, gezien de vele onzekerheden, niet mogelijk i s om de absolute hoogte van de saldi te voorspellen, zal nagegaan worden of het m o gelijk i s om aan te geven binnen welke grenzen de saldi zich in de t o e -komst zullen bewegen.
1. Saldi onder toenemende afzetmogelijkheden
De bovengrens van de saldi wordt bepaald door de uitbreiding s drang die er op de bedrijven i s . Bij een toenemende vraag i s er een gunstige rentabiliteit te verwachten. Hierbij zal het voor velen aanlokkelijk zijn de produktie uit te breiden of er m e e te beginnen. Daardoor zal de rentabiliteit weer dalen. Y/e kunnen ons nu afvragen bij welk gemiddeld niveau van de rentabiliteit er een evenwicht zal zijn t u s s e n produktie en afzetmogelijkheden. Met andere woorden, bij welk arbeidsinkomen wordt aan de toenemende vraag voldaan terwijl de produktie toch niet zo sterk uitgebreid wordt dat e r continue een grote overproduktie ontstaat?
Bij de fokzeugen was in de laatste vier jaren het saldo per zeug ge-middeld ongeveer ƒ 320 per jaar. A l s hiervan de huisvestingskosten enz. worden afgetrokken dan was het arbeidsinkomen ongeveer ƒ 250 per zeug per jaar. Bij dit saldo nam het aantal dekkingen toe met .ongeveer 37 %. Er heeft dus een forse uitbreiding plaatsgehad. Nu kan men over de m o gelijkheden voor uitbreiding van de varkenshouderij van mening v e r s c h i l -len. Er zijn echter ongetwijfeld grenzen aan. Het lijkt waarschijnlijk dat een arbeidsinkomen van ƒ 250-ƒ 300 per fokzeug voor een wat langere periode wel de bovengrens van de rentabiliteit aangeeft.
Bij de mestvarkens was het saldo per gemiddeld aanwezig varken on-geveer ƒ 50 per jaar. Hieruit volgt een arbeidsinkomen van onon-geveer ƒ 40 per varken per jaar. Ook dit opbrengstniveau moet a l s een maximum van de rentabiliteit worden gezien.
een 20 een
-heden het grootst i s , moet er rekening mede worden gehouden dat de nieuwere bedrijfsvormen in de toekomst het saldo onder druk zullen zet-ten.
We kunnen ervan uitgaan dat op een gespecialiseerd bedrijf één man ongeveer 75 fokzeugen kan verzorgen of K)00 mestvarkens. (gemiddeld aanwezig). We nemen aan dat het inkomensniveau dat op een gespe-cialiseerd bedrijf gemiddeld mogelijk is en de uitbreiding s drang die allerwege te bespeuren is, elkaar in evenwicht zullen houden.
Nu kan men over het niveau waarop dit evenwicht gevonden zal worden van mening verschillen. Als het (bij het loonniveau van 1967) ƒ 20000 per jaar zou zijn, dan komt dit bij de fokkerij overeen met een arbeids-inkomen per zeug van ca. ƒ 270 en bij de m e s t e r i j met een arbeidsinko-men per gemiddeld aanwezig mestvarken van ca. ƒ 20. Vergelijken we dit met de inkomens die in de laatste 4 jaar verkregen werden, dan kun-nen we hieruit af leiden dat vooral het saldo van de mestvarkens in de toekomst onder druk kan komen te staan. De resultaten in de laatste ja-ren zijn echter onder bijzondere omstandigheden onstaan doordat in de overgangsfase waarin de EEG-landen verkeren, de afzetmogelijkheden vrij plotseling sterk kunnen veranderen. In deze overgangsfase zullen de-ze factoren waarschijnlijk de prijs sterk beïnvloeden.
Er is reden om deze bovengrens van de gemiddelde arbeidsinkomens met enige voorzichtigheid te hanteren. E r is namelijk geen rekening ge-houden met de mogelijkheid dat er op bestaande bedrijven met een te klei-ne produktie-omvang uitbreidingen tot stand kunklei-nen komen die een lagere beloning per arbeidsuur geven dan in de bovenstaande beschouwing veron-dersteld i s . Het streven naar een bedrijfsplan met een zo groot mogelijk arbeidsinkomen op de bestaande bedrijven kan een goede prijsvorming van de produkten verhinderen. Het evenredig strijgen van de bovengenoemde
saldi als de industrieionen verder stijgen, kan alleen verwacht worden als e r een open verkeer tussen landbouw en industrie zal zijn. Pariteit in het inkomen uit landbouw en industrie zal moeilijk te handhaven zijn als er geen wisselwerking tussen landbouw en industrie i s . Zijn e r in Duitsland en Frankrijk geen geïsoleerde gebieden waar deze wisselwerking ontbreekt? Voor de toekomstige rentabiliteit van de veredelingsproduktie is dit een ongunstige factor.
2. Saldi o n d e r afnemende afzetmogelijkheden
De hoogte van de b e n e d e n g r e n s voor de r e n t a b i l i t e i t ligt op het niveau w a a r o p op e e n voldoend groot a a n t a l b e d r i j v e n de p r o d u k t i e m o e t w o r d e n g e s t a a k t a l s de r e n t a b i l i t e i t g e d u r e n d e enige tijd laag i s g e w e e s t .
In het a l g e m e e n wordt m e n gedwongen de p r o d u k t i e t e staken a l s g e -durende g e r u i m e tijd de o p b r e n g s t e n l a g e r zijn dan de v a r i a b e l e k o s t e n . Zelfs a l s e r geen a l t e r n a t i e v e mogelijkheden zijn, wordt de p r o d u k t i e on-d e r on-die o m s t a n on-d i g h e on-d e n g e s t a a k t . Zijn e r wel a l t e r n a t i e v e mogelijkheon-den voor de aanwending van de a r b e i d , dan zal het o v e r s c h a k e l e n op e e n a n d e r e p r o d u k t i e t a k e e r d e r p l a a t s h e b b e n . Het verdwijnen van kleine e e n h e den leghennen in 1964 i s z o n d e r twijfel g e s t i m u l e e r d door de goede p r i j -zen van het v a r k e n s v l e e s die m e t de lage e i e r p r i j z e n s a m e n v i e l e n .
Tot welk niveau saldi kunnen dalen, i s m e d e afhankelijk van de v e r schillen in b e d r i j f s r e s u l t a a t t u s s e n de b e d r i j v e n die aan de produktie d e e l -n e m e -n . A l s e r i-n ee-n p r o d u k t i e t a k o -n d e r -n e m e r s v o o r k o m e -n die o -n d e r v e e l o n g u n s t i g e r o m s t a n d i g h e d e n p r o d u c e r e n dan hun c o l l e g a ' s , dan zullen d e -ze bij een kleine daling van de r e n t a b i l i t e i t de p r o d u k t i e m o e t e n s t a k e n . Als deze b e d r i j v e n voldoende in a a n t a l zijn, kan een v e r d e r e p r i j s d a l i n g d a a r d o o r w o r d e n v o o r k o m e n . De b e n e d e n g r e n s van de saldi zal dan voor de r e s t van de b e d r i j v e n op een m i n d e r ongunstig niveau liggen.
3. Invloed v a n p r i j s v e r s c h i l l e n en r i s i c o ' s op de saldi
In de v a r k e n s h o u d e r i j kan e v e n a l s in de a n d e r e takken van v e r e d e l i n g s -p r o d u k t i e een g r o t e b r u t o - o -p b r e n g s t -p e r m a n w o r d e n b e r e i k t , doordat de a r b e i d in h e t t o t a a l van de k o s t e n r e l a t i e f s l e c h t s een g e r i n g e p l a a t s i n n e e m t . De w a a r d e die de b o e r heeft toegevoegd, i s p e r ƒ 100 b r u t o o p b r e n g s t v e e l l a g e r dan b . v. bij de m e l k p r o d u k t i e . Een redelijke n e t t o -a r b e i d s p r o d u k t i v i t e i t g-a-at s -a m e n m e t een z e e r g r o t e b r u t o - o p b r e n g s t p e r a r b e i d s u u r . H i e r d o o r hebben bij de v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e p r i j s v e r a n d e r i n -gen een g r o t e r effect op het a r b e i d s i n k o m e n dan bij de m e l k p r o d u k t i e .
Dit blijkt uit t a b e l 1, w a a r i n globaal een c i j f e r v o o r b e e l d van e e n a a n -t a l e e n m a n s b e d r i j v e n i s gegeven.
Niet a l l e e n de o p b r e n g s t p r i j s heeft deze invloed op het inkomen. Alle f a c -t o r e n die h e -t saldo be-tevloeden doen he-t inkomen s -t e r k f l u c -t u e r e n . D a a r o m kan in de v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e de b e d r i j f s v o e r i n g het inkomen s t e r k b e -invloeden en kunnen k o r t i n g e n op de v o e r p r i j s en t o e s l a g e n op het afgele-v e r d e produkt zo u i t e r m a t e b e l a n g r i j k zijn.
22
T a b e l 1. Invloed van p r i j s v e r a n d e r i n g e n op het a r b e i d s i n k o m e n ( g e s p e c i a -l i s e e r d e e e n m a n s b e d r i j v e n ) Aantal d i e r e n / m a n B r u t o - o p b r e n g s t (gld) A r b e i d s i n k o m e n p e r d i e r (gld) A r b e i d s i n k o m e n / m a n (gld) AI bij 10 % daling van de b r u t o - o p b r e n g s t (gld) AI bij 10% stijging van de b r u t o - o p b r e n g s t (gld) Melk-koeien 25 42500 600 15000 10750 19250 V a r k e n s 50 fokzeugen + 3 0 0 m e s t -v a r k e n s 160000 30 p e r afgel e v e r d v a r -ken 21000 5000 37000 Leghennen 5000 125000 3 15000 2500 27500 S l a c h t k u i k e n s 100000 afgeleverd 200000 0,20 20000 0 40000 bij enkele f a c t o r e n die h e t saldo b e p a l e n , l e i d e n tot een v e r a n d e r i n g v a n het a r b e i d s i n k o m e n m e t ƒ 5000 op g e s p e c i a l i s e e r d e e e n m a n s b e d r i j v e n (met o v e r i g e n s gelijkblijvende k o s t e n ) . Uit t a b e l 2 blijkt dan dat bij de v e r e d e l i n g s -produktie b e t r e k k e l i j k kleine v e r s c h i l l e n in p r o d u k t i e , o p b r e n g s t p r i j s of k r a c h t v o e r p r i j s r e e d s dit g r o t e v e r s c h i l in a r b e i d s i n k o m e n v e r o o r z a k e n . Dit s p r e e k t d e s t e duidelijker indien de v e r a n d e r i n g e n p r o c e n t u e e l w o r d e n w e e r g e g e v e n z o a l s in t a b e l 3 is gedaan. Het g r o t e v e r s c h i l t u s s e n de m e l k -v e e h o u d e r i j en de -v e r e d e l i n g s p r o d u k t i e in dit o p z i c h t komt h i e r b i j duidelijk n a a r v o r e n .
T a b e l 2. Een v e r a n d e r i n g van ƒ 5000 in het inkomen wordt op een g e s p e c i a -l i s e e r d eenmansbedrijf v e r o o r z a a k t d o o r :
O p b r e n g s t v e r a n d e ring (bij gelijke k o s -ten) V e r a n d e r i n g o p -b r e n g s t p r i j s V e r a n d e r i n g k r a c h t -v o e r p r i j s / 1 0 0 kg (gld) Melkkoeien 80 kg m e l k / k o e / j a a r 6 c t / k g m e l k 25 V a r k e n s 0, 7 big/worp + 12 g g r o e i / v a r k e n / d a g 10 c t / k g var-k e n s v l e e s 1,70 Leghennen 10 e i e r e n / h e n / j a a r | c t / e i 1,80 Slachtkuikens | g g r o e i / k u i -k e n / d a g 4 c t / k g s l a c h t -kuiken 1,80 T a b e l 3. P r o c e n t u e l e v e r a n d e r i n g e n die op een g e s p e c i a l i s e e r d e e n m a n s b e -drijf het a r b e i d s i n k o m e n m e t ƒ 5000 v e r a n d e r e n Opbrengst (hoeveelheid of p r i j s ) Veevoer ( v o e d e r c o n v e r -sie of p r i j s ) ' Melkkoeien 20 % 70 % V a r k e n s 3 % 5 % Leghennen 4 % 5 % Slachtkuiken s 2 | % 5 % U i t e r a a r d hebben v e r a n d e r i n g e n in de v o e d e r c o n v e r s i e hetzelfde effect a l s v e r a n d e r i n g e n in de v o e d e r p r i j s
In de v a r k e n s h o u d e r i j hebben kleine o o r z a k e n g r o t e gevolgen. V e r s c h i l -len in v o e d e r p r i j s , in o p b r e n g s t p r i j s en de b e d r i j f s v o e r i n g kunnen d a a r d o o r een g r o t e spreiding in de r e s u l t a t e n p e r bedrijf geven. De g e r i n g e s t a b i l i t e i t van het inkomen wordt e n e r z i j d s a l s een b e z w a a r van de v e r e d e l i n g s -produktie e r v a r e n , a n d e r z i j d s biedt dit a s p e c t mogelijkheden om door een
goede b e d r i j f s v o e r i n g een z e e r b e l a n g r i j k e v e r b e t e r i n g van het inkomen te v e r w e r v e n .
Als het mogelijk zou zijn de gemiddelde saldi v o o r de t o e k o m s t nauw-k e u r i g t e s c h a t t e n , d a n zou m e n h i e r m e e zonder m e e r bij de voorlichting
aan individuele toch nog niet kunnen w e r k e n . De bewering dat het g e m i d d e l -de van koud w a t e r en kokend w a t e r = lauw w a t e r i s , i s natuurlijk wel w a a r . De m a n e c h t e r die op grond h i e r v a n zijn ene hand in een e m m e r koud en zijn a n d e r e hand in een e m m e r kokend w a t e r s t e e k t , zal deze w a a r h e i d niet e r g kunnen w a a r d e r e n .
Bij de m a t i g e b e d r i j f s r e s u l t a t e n die e r gemiddeld in de l a a t s t e j a r e n bij de b e d r i j v e n m e t g r o t e eenheden leghennen zijn g e w e e s t , zien we a l s u i t e r -sten dat e r n a a s t de b e d r i j v e n die gedwongen w a r e n de produktie te staken, b e d r i j v e n v o o r k o m e n die e r ook in deze j a r e n in g e s l a a g d zijn een goed r e n -d e r e n -d be-drijf op te bouwen.
H i e r u i t volgt dat een o n d e r n e m e r voor een gedeelte zijn t o e k o m s t a l s v a r k e n s h o u d e r in eigen hand heeft. Niet alle o o r z a k e n die tot v e r s c h i l l e n aanleiding geven, kan hij e c h t e r beïnvloeden.
De o o r z a k e n van de v e r s c h i l l e n kunnen o v e r het a l g e m e e n tot v i e r g r o e p e n w o r d e n t e r u g g e b r a c h t , die h i e r n a zullen w o r d e n b e s p r o k e n . 4. Regionale v e r s c h i l l e n
Het i s bekend dat e r in ons land b e l a n g r i j k e r e g i o n a l e v e r s c h i l l e n v o o r -k o m e n in de -k r a c h t v o e r p r i j z e n . Oo-k wat de afzet b e t r e f t , -kunnen e r gebieds-v e r s c h i l l e n o p t r e d e n .
Als we in E E G - v e r b a n d gaan denken, m o e t e n we p r o b e r e n v e r s c h i l l e n binnen V / e s t - E u r o p a op t e s p o r e n . Ons land heeft s t e e d s wat de v e r e d e l i n g betreft op een r e l a t i e f gunstig p e i l g e s t a a n (fokkerij, k w a l i t e i t , a f z e t o r g a -n i s a t i e s , v e e v o e d e r i -n d u s t r i e ) .
Het is e c h t e r de v r a a g of deze v o o r s p r o n g op den duur t e handhaven i s . Wat de p l u i m v e e h o u d e r i j betreft, i s w a a r s c h i j n l i j k r e e d s een deel van deze v o o r s p r o n g v e r l o r e n gegaan. Y/ellicht i s bij de v a r k e n s h o u d e r i j deze v o o r -sprong wat l a n g e r te handhaven. Het i s e c h t e r m o e i l i j k in te zien w a a r o m op den duur de v a r k e n s h o u d e r i j in het gehele W e s t e u r o p e s e gebied niet een
24
gelijk peil zou kunnen b e r e i k e n . Een o v e r s c h o t aan g r a n e n in F r a n k r i j k zou d a a r zelfs e x t r a gunstige o m s t a n d i g h e d e n voor de v a r k e n s h o u d e r i j kunnen scheppen.
Voorlopig w o r d t onze c o n c u r r e n t i e p o s i t i e op het gebied van de v a r k e n s -h o u d e r i j e c -h t e r gunstig b e o o r d e e l d . Een gunstig a s p e c t dat m e t -het boven-staande s a m e n h a n g t , i s voor N e d e r l a n d de aanwezigheid van v e e l consumen-t e n in de n a a s consumen-t e omgeving (Holland, R o e r g e b i e d , België).
5. Bedrijfsleiding
De invloed van de bedrijfsleiding i s m o e i l i j k kwantitatief aan te geven en nog m o e i l i j k e r te v o o r s p e l l e n a l s m e n niet over b e d r i j f s e c o n o m i s c h e gegevens van een bedrijf b e s c h i k t . Als van een g r o e p b e d r i j v e n voor het e e r s t e j a a r een b e d r i j f s e c o n o m i s c h e boekhouding i s u i t g e w e r k t , dan b e -v a t t e n de r e s u l t a t e n t a l l o z e -v e r r a s s i n g e n , ook -voor de b e d r i j f s -v o o r l i c h t e r die zijn b o e r e n goed kent.
17e zouden eigenlijk e e r s t v a s t m o e t e n stellen hoe groot de v e r s c h i l l e n in bedrijfsleiding in c o n c r e t o zijn. Als we op grond van de cijfers van één boekjaar de " b e s t e " en de " s l e c h t s t e " b e d r i j v e n v e r g e l i j k e n en we knopen d a a r de conclusie aan v a s t dat e r m e t een goede b e d r i j f s v o e r i n g h e e l wat t e b e r e i k e n i s , dan is dat niet h e l e m a a l c o r r e c t omdat we v e r z w i j g e n dat een deel van de gevonden v e r s c h i l l e n wordt v e r o o r z a a k t door toevallige o o r z a k e n die in dat j a a r gunstig of ongunstig hebben gewerkt.
VTaarschijnlijk zal op m i n of m e e r g e s p e c i a l i s e e r d e b e d r i j v e n m e t v e r -edeling sproduktie de invloed van de bedrijfsleiding van g r o t e r e invloed zijn dan op de t r a d i t i o n e l e b e d r i j v e n . E r i s niet alleen v a k m a n s c h a p v e r e i s t . De b o e r moet ook een goed o n d e r n e m e r zijn en voldoende zakelijk inzicht hebben. Het g e s p e c i a l i s e e r d e of s t e r k vereenvoudigde bedrijf heeft a l s v o o r d e e l dat de b e d r i j f s l e i d e r b e t e r in staat i s zijn vakkennis op p e i l t e houden en het geheel t e o v e r z i e n .
6. Inrichting van het bedrijf
Van de outillage die op het bedrijf aanwezig i s , zal invloed op de saldi m o g e n w o r d e n v e r w a c h t . In de p r a k t i j k z a l v a a k m o e i l i j k kunnen w o r d e n v a s t g e s t e l d hoe groot deze invloed is omdat de b e d r i j f s v o e r i n g een o v e r -h e e r s e n d e r o l s p e e l t .
7. O r g a n i s a t o r i s c h e opzet
Steeds m e e r wordt de o r g a n i s a t o r i s c h e opzet v a n h e t gehele p r o d u k t i e -p r o c e s v a n b e l a n g . De -p l a a t s die een bedrijf zich t u s s en t o e l e v e r e n d e b e d r i j v e n en v e r w e r k e n d e i n d u s t r i e weet t e v e r w e r v e n , zal w a a r schijnlijk voor de t o e -k o m s t v a n g r o t e b e t e -k e n i s zijn. U i t e r a a r d hangt dit punt s a m e n m e t r e g i o n a l e omstandigheden en de c a p a c i t e i t e n van de b e d r i j f s l e i d e r .
VI. ONTWIKKELING NU EN IN DE NABIJE TOEKOMST 1. Tempo w a a r i n v e r a n d e r i n g e n o p t r e d e n
In het v o o r g a a n d e i s r e e d s o p g e m e r k t dat v e r b e t e r i n g e n in de p r o d u k t i e t e c h n i e k die een v e r l a g i n g van de k o s t p r i j s geven v e e l a l z e e r g e l e i d e -lijk w o r d e n i n g e v o e r d . Dit i s een v e r s c h i j n s e l dat niet a l l e e n in de land-bouw o p t r e e d t , doch e v e n e e n s in de i n d u s t r i e i s w a a r t e n e m e n .
In zijn boek " P r o d u c t i v i t y en t e c h n i c a l c h a n g e " s c h e t s t W. E . G . S a l t e r de ontwikkeling in de A m e r i k a a n s e h o o g o v e r b e d r i j v e n . In 1911 w a s de g e -middelde produktie p e r m a n u u r 0, 14 ton i j z e r , in de m o d e r n s t e f a b r i e k e n w a s het e c h t e r m e e r dan het dubbele, nl. 0, 31 t o n / m a n u u r ,
In 1926 was de gemiddelde produktie g e s t e g e n tot 0 , 3 0 , dus v r i j w e l tot hetzelfde niveau a l s van de m o d e r n e f a b r i e k e n in 1911. De i n m i d d e l s o p g e t r e d e n vooruitgang van de t e c h n i e k m a a k t e het mogelijk om in m o d e r ne f a b r i e k e n 0, 57 ton p e r m a n u u r t e p r o d u c e r e n , dus w e e r bijna t w e e -m a a l zo hoog a l s het ge-middelde van dat j a a r .
W a a r o m wordt een b e t e r e p r o d u k t i e m e t h o d e a l s deze b e s c h i k b a a r k o m t , niet zo spoedig mogelijk door alle o n d e r n e m e r s i n g e v o e r d ? Is h e t a l l e e n behoudzucht dat m e n v e r o u d e r d e m e t h o d e n s o m s nog j a r e n l a n g handhaaft? Bij een n a d e r e beschouwing blijkt dat het geleidelijk in g e -b r u i k k o m e n van nieuwe m e t h o d e n v e e l a l uit e c o n o m i s c h e overwegingen volkomen g e r e c h t v a a r d i g d i s .
Als op een bedrijf m e t een b e s t a a n d p r o d u k t i e - a p p a r a a t wordt g e w e r k t , dan spelen de aanschaffingskosten van deze p r o d u k t i e m i d d e l e n geen enkele r o l m e e r a l s m e n voor de v r a a g s t a a t w a n n e e r het ogenblik gekomen i s om h e t b e s t a a n d e a p p a r a a t door een nieuw t e v e r v a n g e n . We l a t e n nu de even-t u e l e r e s even-t w a a r d e buieven-ten beschouwing. Bij v e r a n d e r i n g e n in bedrijfsgebou-wen heeft deze r e s t w a a r d e nauwelijks b e t e k e n i s .
De v r a a g of het b e s t a a n d e p r o d u k t i e a p p a r a a t nog m e t v o o r d e e l g e -bruikt kan w o r d e n in vergelijking m e t een geheel nieuwe opzet w a a r b i j van de nieuwste t e c h n i s c h e mogelijkheden gebruik wordt g e m a a k t , i s in het a l -g e m e e n t e beantwoorden door de ver-gelijkin-g
Bestaande methode
Opbrengsten minus die kosten welke direct
met de produktie in verband staan, zoals
grondstoffen, arbeid, onderhoud
(variabe-le koston)
Nieuwe methode
Opbrengsten minus alle kosten, dus ook
af-schrijving en rente van het te investeren
- 26
Het v o o r d e e l van een nieuwe methode moet v r i j groot zijn om het b e -staande nog b r u i k b a r e p r o d u k t i e m i d d e l te v e r d r i n g e n .
N a a r m a t e in een produktietak de v a s t e k o s t e n h o g e r zijn, kunnen de b e s t a a n d e wat v e r o u d e r d e p r o d u k t i e m i d d e l e n l a n g e r n a a s t nieuwe v e r b e -t e r d e me-thoden w o r d e n gehandhaafd.
V/at de huidige landbouwbedrijven m e t g e z i n s a r b e i d s k r a c h t e n b e t r e f t , m o e t e r rekening m e d e w o r d e n gehouden dat de a r b e i d s k o s t e n niet altijd t e g e n het in de CAO's geldende u u r l o o n w o r d e n b e r e k e n d . De a r b e i d b e h o o r t d a a r v e e l a l tot de v a s t e k o s t e n . De ontwikkeling n a a r nieuwe p r o
duktiemethoden wordt h i e r d o o r v e r t r a a g d . Vooral a l s m e n de a r b e i d s k o s -ten bui-ten beschouwing l a a t , z a l een vergelijking a l s h i e r b o v e n genoemd in veel gevallen in het v o o r d e e l van de b e s t a a n d e m e t h o d e uitvallen.
Nieuwe methoden zullen toch wel ingang vinden d o o r d a t :
. De afzetmogelijkheden t o e n e m e n , zodat de produktie wordt u i t g e b r e i d . . B e s t a a n d e gebouwen en i n r i c h t i n g e n e e n s aan vervanging toe zijn. . E r b e d r i j v e n zijn die om de een of a n d e r e r e d e n m e t de produktie o p
-houden.
Samenvattend kunnen we s t e l l e n dat efficiëntere p r o d u k t i e m e t h o d e n op de lange duur m i n d e r efficiënte p r o d u k t i e m e t h o d e n zullen v e r d r i n g e n . Omdat dit in h e t a l g e m e e n a l l e e n g e b e u r t a l s de a r b e i d s - en gebouwenkost e n a l s v a r i a b e l e k o s gebouwenkost e n m o e gebouwenkost e n w o r d e n gezien, z a l digebouwenkost v e e l a l een z e e r g e -leidelijke ontwikkeling zijn.
Het op k o r t e t e r m i j n v e r d r i n g e n van b e s t a a n d e p r o d u k t i e m e t h o d e n door nieuwe kan a l l e e n p l a a t s h e b b e n a l s de b e s p a r i n g e n op v a r i a b e l e k o s t e n
en/of de verhogingen van de o p b r e n g s t e n door deze nieuwe methoden zó groot zijn dat ze de v a s t e k o s t e n e r v a n o v e r t r e f f e n .
De k e n g e t a l l e n uit de boekhouding die b e l a n g r i j k zijn voor de v e r g e -lijking van d i v e r s e p r o d u k t i e m e t h o d e n zijn:
- B e w e r k i n g s k o s t e n . Veelal i s het mogelijk door het houden van g r o t e r e eenheden de b e w e r k i n g s k o s t e n t e v e r l a g e n .
Opbrengst m i n u s v o e r k o s t e n . Nagegaan dient te w o r d e n hoe een v e r l a -ging van de b e w e r k i n g s k o s t e n d o o r w e r k t in de s a l d i die p e r d i e r b e r e i k t kunnen w o r d e n . E n e r z i j d s i s h e t mogelijk dat de v o o r d e l e n van de g r o t e
-r e eenheid ( s p e c i a l i s a t i e , v o o -r d e l e n bij aankoop van g-rondstoffen en af-zet van de produkten) een verhoging van het saldo geven. A n d e r z i j d s m o e t e r rekening m e d e w o r d e n gehouden dat een g r o t e r z i e k t e r i s i c o het
saldo kan v e r l a g e n .
Vergelijking van deze kengetallen bij bestaande bedrijven en bij nieuw-bouw kan ons in grote lijnen informeren omtrent de ontwikkeling die er, op grond van economische overwegingen, in een produktietak verwacht mag worden. Verlaging van de arbeidsbehoefte per dier kan door twee oorzaken ontstaan:
- Het houden van een grote eenheid vraagt per dier minder arbeid dan het houden van een kleine eenheid doordat a en aflooptijden en an-dere "vaste" tijden over meer dieren worden verdeeld.
- Doordat bij grote eenheden verschillende werkzaamheden kunnen wor-den gemechaniseerd.
In de varkenshouderij is tot nu toe vrijwel alleen de eerstgenoem-de factor van belang. De toegepaste arbeidsmethoeerstgenoem-den zijn in principe bij grote en kleine eenheden vrijwel gelijk.
Tabel 4 geeft een beeld van de invloed van de omvang van de eenheden op de bewerkingskosten.
Tabel 4. Bewerkingskosten per dier per j a a r bij verschillende eenheden (1964/65)
Aantal d i e r e n p e r bedrijf U r e n / d i e r / j a a r
Bewerkingsko s t e n / d i e r / j a a r (gld)
In % van kleine eenheid
Leghennen 500 1,8 5,90 5000 0 , 5 2 , 2 0 37 M e s t v a r k e n s 50 9 28 800 3 , 5 12 43 F o k v a r k e n s 10 60 200 75 35 120 60
De daling van de bewerkingskosten per eenheid is bij de leghennen en de mestvarkens het grootst. Bij de fokzeugen daalt de arbeidsbehoefte minder sterk doordat de individuele zorg die ieder dier vraagt voor een belangrijk deel de arbeidsbehoefte bepaalt.
Op grond van de arbeidsbehoefte ondervindt de kleinere eenheid bij leghennen en mestvarkens een scherpere concurrentie van het gespecia-liseerde bedrijf dan een eenheid van b. v. 10 fokzeugen.
2. Een geleidelijke ontwikkeling
De periode 1963/64 heeft bewezen van hoeveel invloed een plotselin-ge toename van de plotselin-gevraagde hoeveelheid voor de rentabiliteit van de veredelingsproduktie kan zijn. Het tekort aan varkensvlees in Frankrijk en de goede exportmogelijkheden die hiervan het gevolg waren, hebben een piek in de prijzen doen ontstaan hoger dan ooit tevoren was bereikt.
28
-Hoe de v e r d e l i n g van het inkomen t u s s e n fok- en m e s t b e d r i j v e n z a l z i j n , hangt af van de verhouding t u s s e n de totale omvang van de fokkerij
en de m e s t e r i j . Na 1958 i s e r voor de m e s t v a r k e n s m e e r b e l a n g s t e l -ling gekomen. In 1959 en I960 zijn e r v r i j v e e l g r o t e m e s t s t a l l e n gebouwd. De gemakkelijke k r e d i e t m o g e l i j k h e d e n ( o . a . loonmestc ontracten) hebben dit g e s t i m u l e e r d . De g r o t e r e v r a a g n a a r biggen heeft na I960 de r e n t a b i -l i t e i t van het biggen fokken aanvanke-lijk gunstig beïnv-loed.
Men krijgt uit de prijsontwikkeling van de l a a t s t e tijd de indruk dat e r w e e r een evenwicht t u s s e n fokken en m e s t e n i s gevonden.
E e v e r d e l i n g van h e t inkomen t u s s e n f o k k e r s en m e s t e r s i s r e g i o -naal v e r s c h i l l e n d en hangt s a m e n m e t de verhouding t u s s e n a a n t a l fok-zeugen en a a n t a l m e s t v a r k e n s in een gebied (zie h i e r v o o r PAW-publika-tie n r . 24 blz. 11).
Het r e s u l t a a t van de v a r k e n s f o k k e r i j op b e d r i j v e n m e t grote eenheden fokvarkens bleek op de PA17- s t u d i e b e d r i j ven (uitgedrukt in o p b r e n g s t p e r ƒ 100 v o e r k o s t e n ) gemiddeld gelijk te zijn aan dat van de L E I - b e d r i j v e n w a a r fokvarkens in kleine eenheden w o r d e n gehouden.
Globaal kan m e n s t e l l e n dat bij een goede b e d r i j f s v o e r i n g op een b e drijf m e t g r o t e eenheden fokvarkens m i n s t e n s hetzelfde saldo wordt b e -r e i k t a l s op het t -r a d i t i o n e l e bed-rijf. Wel kunnen bij de v o e -r a a n k o p e n p r i j s r e d u c t i e s w o r d e n bedongen. M a a r het bedrijf m e t een klein a a n t a l zeugen kan in een tijd dat de afzet s t a g n e e r t , v e e l a l een b e t e r e afzet vinden. Bovendien w o r d e n in s o m m i g e gevallen de v o e d e r k o s t e n gedrukt door het gebruik van r u w v o e r . Over het a l g e m e e n zal m e n dus m o g e n ar,iiv.smen dat het saldo van g r o t e en kleine eenheden gelijk i s , m i t s e r in dv: .vfset van de biggen geen stagnatie o n t s t a a t .
Bij de b e d r i j v e n m e t g r o t e eenheden m e s t v a r k e n s w a r e n er in de l a a t s t e j a r e n een aantal die een wat l a g e r saldo p e r v a r k e n b e r e i k t e n dan de m e e r t r a d i t i o n e l e b e d r i j v e n . Het v e r s c h i l w a s o n g e v e e r d r i e gulden p e r afgeleverd v a r k e n . De b e l a n g r i j k s t e o o r z a a k voor het l a g e r e s a l do bij g r o t e r e eenheden i s het o p t r e d e n van ziekten. E r zijn gevallen b e -kend dat een u i t s t e k e n d r e s u l t a a t m e t een g r o t e eenheid m e s t v a r k e n s i s b e r e i k t . Het knelpunt ligt v e e l a l bij de biggenaankoop. In de b e r e k e n i n g in t a b e l 5 wordt m e t het gemiddelde r e s u l t a a t rekening gehouden. Als e r b e t e r e v o r m e n w o r d e n b e r e i k t v o o r de biggenvoorziening z a l h e t wellicht mogelijk zijn een saldo t e b e r e i k e n dat m e t dat van de kleine eenheid (50 m e s t v a r k e n s ) o v e r e e n k o m t .
Uit de gegevens w a a r o v e r we t h a n s b e s c h i k k e n , kan de conclusie g e t r o k k e n w o r d e n dat de ontwikkeling n a a r g r o t e r e eenheden in de v a r k e n s h o u d e r i j w a a r s c h i j n l i j k geleidelijk zal zijn. Als e r u i t b r e i d i n g s m o g e l i j k h e d e n zijn, zal e r o v e r het a l g e m e e n v o o r v r i j g r o t e eenheden w o r d e n g e bouwd. Het bouwen v a n een nieuwe s t a l voor 10 fokzeugen o l v o o r 4 0 m e s t -v a r k e n s zal niet -veel-vuldig m e e r -v o o r k o m e n . Dit wil e c h t e r niet zeggen dat degene die een d e r g e l i j k e s t a l heeft, gedwongen zal zijn deze leeg te l a -ten s t a a n .
Het n a d e e l van de g r o t e r e arbeidsbehoefte wordt nu nog g e c o m p e n s e e r d door de o m s t a n d i g h e d e n dat v o o r de h u i s v e s t i n g in een b e s t a a n d e s t a l w a a r -v o o r geen a l t e r n a t i e -v e mogelijkheden zijn, geen k o s t e n behoe-ven t e w o r d e n b e r e k e n d .
Y/e n e m e n aan dat de p o s t "onderhoud gebouwen" in beide gevallen gelijk i s . T a b e l 5. Vergelijking van k o s t e n en o p b r e n g s t e n in een nieuw t e bouwen en
in een b e s t a a n d e s t a l w a a r v o o r geen h u i s v e s t i n g s k o s t e n g e r e k e n d w o r d e n G r o o t t e van eenheid (st) I n v e s t e r i n g e n bij nieuwbouw (gld) H u i s v e s t i n g s k o s t e n p e r v a r k e n p e r j . Afschrijving (20 j a a r ) (gld) R e n t e 3 % van nieuwwaarde (gld) T o t a a l (gld)
V e r l a g i n g van het saldo ( o p b r e n g s t -v o e r k o s t e n ) bij g r o t e eenheid (gld) V e r l a g i n g " i n k o m e n " bij de g r o t e een h e i d in nieuw gebouw (gld) A r b e i d s u r e n p e r v a r k e n p e r j a a r B e w e r k i n g s k o s t e n (gld) V o o r d e e l bij b e w e r k i n g s k o s t e n (gld) V e r s c h i l g r o t e r e eenheid in nieuw gebouw t. o. v. kleine eenheid in een b e s t a a n d gebouw p e r d i e r p e r j a a r M e s t v a r k e n s B e s t a a n d gebouw 50 9 30 Nieuw gebouw 200 150 7,50 4 , 5 0 1 2 , -7 , 5 0 19,50 4 , 5 15 15 - 4 , 5 0 F o k v a r k e n s B e s t a a n d gebouw 10 60 200 Nieuw gebouw 50 1000 50 30 80 -80 35 120 80 0
Uit t a b e l 5 blijkt dat een eenheid van 50 m e s t v a r k e n s of 10 fokzeugen die goed in een b e d r i j f s p l a n p a s t voorlopig nog wel een goede beloning van de aangewende a r b e i d kan geven. Men kan zich afvragen of een v e r d e r e stijging van de a r b e i d s l o n e n de druk op de k l e i n e r e eenheden niet z a l v e r
-30
g r o t e n doordat het dan m o e i l i j k e r wordt het geldende CAOloon te v e r -w e r v e n uit de kleine eenheid v a r k e n s . V e r -w a c h t m a g e c h t e r -w o r d e n dat een stijging van het loonpeil weinig z a l v e r a n d e r e n in de verhouding t u s sen b e s t a a n d e en nieuw t e stichten b e d r i j v e n z o a l s die in t a b e l 5 zijn g e -geven. In het v e r l e d e n heeft i m m e r s een stijging van het loonpeil een m i n s t e n s e v e n r e d i g e stijging van de bouwkosten t e zien gegeven. E e n h o g e r loonpeil z a l ook in de t o e k o m s t w a a r s c h i j n l i j k s a m e n g a a n m e t h o g e r e h u i s v e s t i n g s k o s t e n bij nieuwbouw.
Een m i n of m e e r r e v o l u t i o n a i r e ontwikkeling z o a l s die zich bij de leghennen v o l t r e k t , kan in de v a r k e n s h o u d e r i j op grond v a n b e d r i j f s e c o -n o m i s c h e v e r s c h i l l e -n -niet v e r w a c h t w o r d e -n . Ee-n geleidelijke o-ntwikke- ontwikke-ling n a a r g r o t e r e eenheden i s m e e r w a a r s c h i j n l i j k . Alleen a l s e r voor de kleine eenheid een nieuwe s t a l m o e t w o r d e n gebouwd, m o e t wél m e t de i n t e g r a l e k o s t e n w o r d e n g e r e k e n d . Het zal dan in veel gevallen blijken dat het nieuw bouwen v o o r een t e kleine eenheid t e weinig p e r s p e c t i e f biedt.
De ontwikkeling n a a r g r o t e r e eenheden zal s n e l l e r gaan n a a r m a t e e r m e e r u i t b r e i d i n g s m o g e l i j k h e d e n voor de t o t a l e v a r k e n s h o u d e r i j zijn.
