10
februari 1 2006 februari 1 200611
P
er 1 januari 2006 heeft in Nederland het stelsel vangebruiksnormen de plaats ingenomen van Minas. In het nieuwe stelsel verdwijnen de verliesnormen op bedrijfsniveau. Die maken plaats voor normen voor de dierlijke productie van stikstof (N) en fosfaat (P2O5) én normen voor de aanwending van deze nutriënten op grond. Wat zijn de financiële consequenties van de over-gang? In het kader van zijn afstudeerscriptie aan Wage-ningen Universiteit heeft Ruud Taks daarnaar gekeken. Paul Berentsen heeft deze berekeningen voor een voor-beeldbedrijf begeleid.
Gebruiksnormenstelsel
Het gebruiksnormenstelsel bestaat uit drie gebruiks-normen. De gebruiksnorm voor stikstof uit dierlijke mest bepaalt dat een bedrijf per hectare landbouwgrond 170 kg N uit dierlijke mest mag aanwenden. Een melk-veebedrijf dat meer dan zeventig procent van de land-bouwgrond als grasland gebruikt, kan kiezen voor dero-gatie en mag dan 250 kg N uit dierlijke mest per hectare aanwenden.
grond de gevolgen van de nieuwe mestwet groot kunnen zijn, is gerekend met een bedrijf met 45 hectare zand-grond en 800.000 kg melkquotum. Dat levert een inten-siteit op van 17.777 kg melk per hectare. Er is uitgegaan van een gemiddelde melkproductie per koe van 7482 kg per jaar met 4,45% vet en 3,50% eiwit. Dit is de melkpro-ductie die destijds is gebruikt om de stikstofpromelkpro-ductie per koe voor 2006 onder gemiddelde Nederlandse om-standigheden te berekenen. Die stikstofproductie be-draagt 115 kg en het bijbehorende ureumgetal is 26. Ver-dere uitgangspunten voor de modelberekeningen zijn een beweidingssysteem met alleen overdag weiden ge-durende de zomermaanden en een jongveestapel op ba-sis van een vervangingspercentage van 25 procent.
Drie alternatieven
Om inzicht te krijgen in de mogelijke gevolgen van de
Mestwet kost boer veel geld
Financieel gunstig voor bedrijven om bedrijfsspec ifieke stikstofproductie via ureumgetal te bepalen
Minas heeft plaatsgemaakt voor een stelsel met
gebruiks-normen. Wat zijn de economische gevolgen van die
overgang? Onderzoekers van Wageningen Universiteit
rekenden een aantal uiteenlopende situaties door.
De tweede gebruiksnorm is de stikstofgebruiksnorm voor meststoffen. Deze norm bepaalt dat de som van de werkzame stikstof uit de dierlijke mest plus de hoeveel-heid stikstof uit kunstmest niet groter mag zijn dan de gebruiksnorm per hectare vermenigvuldigd met het aantal hectaren. Het bedrijfsspecifieke element zit hier-in dat de gebruiksnorm verschilt naar grondsoort en naar grondgebruik.
De derde gebruiksnorm geldt voor fosfaat. Deze werkt op dezelfde wijze als de stikstofgebruiksnorm voor mest-stoffen. Met slechts twee gebruiksnormen (110 kg voor grasland en 95 kg voor bouwland) is deze norm weinig bedrijfsspecifiek.
Behalve de gebruiksnormen spelen in het nieuwe stelsel productienormen een belangrijke rol. De stikstofpro-ductie door melkvee is afhankelijk gesteld van de delde melkproductie per koe per jaar en van het
gemid-delde ureumgehalte van de melk. Uitgangspunt is dat een koe die meer melk produceert ook meer stikstof via mest zal produceren. Bovendien zal een koe die bij gelij-ke melkproductie een grotere overmaat aan eiwit veror-bert, zowel een hoger ureumgehalte in de melk hebben als een hogere stikstofproductie in de mest.
Het verband tussen deze twee variabelen is door de over-heid gebruikt om melkveehouders de mogelijkover-heid te geven via de voeding de stikstofproductie van melkkoei-en laag te houdmelkkoei-en. Dit verband is echter niet honderd procent betrouwbaar, zo blijkt uit onderzoek op basis van gegevens van Koeien & Kansen-bedrijven. Daaruit bleek dat het gebruik van de formule van de overheid een overschatting of onderschatting van maximaal vijf-tien procent op kan leveren ten opzichte van de gemeten stikstofproductie.
Omdat met name voor intensieve bedrijven op
zand-overstap van Minas naar het gebruiksnormenstelsel zijn drie beleidsalternatieven onderscheiden. De beleidsal-ternatieven zijn:
– Minas met de verliesnormen voor 2005;
– het gebruiksnormenstelsel met een stikstofproductie per melkkoe die alleen afhankelijk is van de gemid-delde melkproductie per koe, in dit geval dus 115 kg per melkkoe;
– het huidige gebruiksnormenstelsel, dus met een stik-stofproductie per melkkoe afhankelijk van de melk-productie en het ureumgetal.
Het model dat gebruikt is voor de berekeningen maxi-maliseert de arbeidsopbrengst van het bedrijf. De voe-dingseisen zijn gebaseerd op de gebruikelijke voeder-normen voor melkvee. Omdat bedrijven die voeder-normen in de praktijk bijna nooit halen, is gerekend met een vijf procent hogere KVEM-behoefte dan de norm. Voor eiwit
Paul Berentsen Ruud Taks
12
februari 1 2006is een veiligheidsmarge genomen bovenop de norm van 100 gram DVE per koe per dag en 200 gram OEB per koe per dag.
Minas gestuurd door stikstof
De resultaten van de berekeningen zijn weergegeven in twee tabellen. Tabel 1 laat zien dat de bedrijven het over-grote deel van de grond gebruiken als grasland. Bij Mi-nas is dat zelfs honderd procent. Gras is noodzakelijk voor de beweiding en voor een basisaandeel gras in het stalrantsoen.
In de situatie met Minas stuurt de stikstofverliesnorm het stikstofniveau op grasland. Het zorgt er tevens voor dat bedrijven energie en eiwit niet boven de aangegeven marges voeren. Een flink deel van het benodigde voer wordt aangekocht in de vorm van snijmais en kracht-voer. De fosfaatverliesnorm zorgt er bij Minas voor dat er 150 m3 mest afgevoerd moet worden. Alleen kunst-mest in de vorm van stikstof komt op het bedrijf. De re-sultaten bij Minas zorgen voor een werkelijk stikstof-overschot van 247 kg/ha en een fosfaatstikstof-overschot van 20 kg/ha.
De economische resultaten in tabel 2 laten zien dat uit-eindelijk een arbeidsopbrengst ontstaat van € 43.726.
Meer mestafvoer, meer kunstmestaanvoer
In de situatie met gebruiksnormen waarbij geen reke-ning wordt gehouden met het ureumgetal, wordt het grasland op een niveau van 300 kg minerale stikstof/ha bemest. Dit resulteert in een hogere grasproductie per hectare, waardoor een deel van de grond voor snijmais
gebruikt kan worden. De hogere voerproductie resul-teert in lagere voeraankopen.
Was het bij Minas de fosfaatverliesnorm, hier is het de gebruiksnorm voor stikstof uit dierlijke mest die het be-drijf dwingt tot mestafvoer. De afvoer is nu wel bijna ze-ven keer zo groot, namelijk 1034 ton mest. Dit is onge-veer de helft van de totale hoeveelheid in de stal gepro-duceerde mest. De ruimte die ontstaat binnen de overige gebruiksnormen door de omvangrijke mestafvoer, wordt voor het overgrote deel opgevuld door kunstmest aan te kopen.
De economische resultaten laten zien dat de verande-ring slecht uitpakt. De arbeidsopbrengst daalt met ruim 7000 euro naar 36.605 euro.
De resultaten voor de situatie met gebruiksnormen re-kening houdend met het ureumgetal bevinden zich tus-sen de andere twee situaties in. In deze situatie is de wer-kelijke stikstofproductie per koe 97 kg/koe/jaar. Dat zorgt voor een substantieel lagere afvoer van mest en een lagere aankoop van kunstmest. Het economisch re-sultaat zit met 39.719 tussen dat van de andere twee si-tuaties in.
Stikstofmeting moet betrouwbaarder
De resultaten geven duidelijk de gevolgen weer van de overstap naar het nieuwe gebruiksnormenstelsel. In-tensieve bedrijven moeten meer dierlijke mest afvoeren en meer kunstmest aankopen, met als gevolg een forse daling van de arbeidsopbrengst. De bepaling van de be-drijfsspecifieke stikstofproductie via het ureumgetal biedt de melkveehouder de mogelijkheid om deze ar-beidsopbrengstdaling te beperken.
Uit de resultaten is ook af te leiden wat de consequentie is van een foutieve inschatting van de stikstofproductie door een onbetrouwbaar ureumgetal. Zou de formule met het ureumgetal een 15 procent te hoge stikstofpro-ductie opleveren, dan zou in de laatste situatie gerekend moeten worden met een stikstofproductie van 1,15 x 97 = 114 kg stikstof. Dan bedraagt de schade voor dit bedrijf ongeveer 3000 euro. Omgekeerd kan een bedrijf door een foutieve inschatting de andere kant op hetzelfde be-drag aan voordeel hebben. Dit geeft aan dat het belang-rijk is de betrouwbaarheid van de stikstofproductie-schatting te verbeteren.
R. L. M. Taks, student Bedrijfs- en consumentenwetenschappen, Wageningen Universiteit
Dr. ir. P. B. M. Berentsen, universitair docent Bedrijfseconomie, Wageningen Universiteit
gebruiksnormen gebruiksnormen Minas 2005 zonder ureumgetal met ureumgetal
oppervlakte grasland (ha) 45 42,7 42,5
oppervlakte snijmais (ha) 0 2,3 2,5
stikstofniveau grasland (kg/ha) 245 300 259
aangekocht voer (1000 KVEM) 445 414 431
afgevoerde mest (m3) 150 1034 657 aangekochte N-kunstmest (kg) 5484 9355 6935 aangekochte P2O5-kunstmest (kg) 0 868 229 N-overschot (kg/ha) 247 235 231 P2O5-overschot (kg/ha) 20 5 6
Conclusies
– Op intensieve bedrijven daalt de arbeidsopbrengst door de invoering van het gebruiksnormenstel-sel.
– Bedrijven hebben economisch gezien baat bij het bepalen van de bedrijfsspecifieke stikstofproduc-tie via het ureumgetal.
– Het is belangrijk de betrouwbaarheid van het be-palen van de stikstofproductie te verbeteren.
gebruiksnormen gebruiksnormen Minas 2005 zonder ureumgetal met ureumgetal
opbrengsten 313.211 313.211 313.211
voerkosten 72.765 69.303 71.844
kunstmestkosten 3.340 6.558 4.335
mestafvoerkosten 1.561 10.797 6.853
overige variabele kosten 87.944 86.073 86.585
vaste kosten 103.875 103.875 103.875
arbeidsopbrengst 43.726 36.605 39.719
Tabel 2 – Economische resultaten (in euro’s) voor de drie beleidsalternatieven Tabel 1 – Technische resultaten voor de drie beleidsalternatieven
