Bedreigde en kwetsbare vaatplanten in Nederland

Bedreigde

en

kwetsbare

_vaatplanten

in Nederland.

Basisrapport

met

voorstel

voor

de Rode

_Lijst

Ruud

van

der

Meijden

!*,

Baudewijn

Odé

,'**

_{Kees+(C.)+L.G.}

Groen

I-}• •!'

Flip+(J.-P.)+M.

Witte

»***

_&

_{Dick Bal}

****

Inhoud

Voorwoord 87

Samenvatting

88

Endangered

and vulnerable vascular

_plants

in the Netherlands. Basic

_report

with

pro-posal

for the Red List 88

1.

Inleiding

89

2. Methode 90

2.1 Herkomst vande gegevens 90

2.2Keuze vandesoorten 91

2.2.1

_{Standaardlijst-soorten}

encorrecties 91

2.2.2 Correcties _op

_grond

van

Rode-Lijstrichtlijnen

92

2.3Keuze vande

perioden

94

2.4

Berekeningsmethode

encorrecties 94 2.4.1 Correctie

_{FLORIVON-basisgegevens}

94 2.4.2 Correctie

FLORBASE-basisgegevens

96 2.4.3

Rekenkundige

correctie 96 2.5 Zeldzaamheids-en trendcriterium 100 2.6

Bepaling Rode-lijstcategorieën

101 3. Rode

Lijst

2000 102 3.1

Inleiding

102 3.2 De

Lijst

102 3.3

Ecologische

groepen 114

la Planten van

voedselrijke

akkers 116

lb Planten van

kalkrijke

akkers 116

lc Plantenvankalkarme akkers 118

ld

_Tredplanten

119

le Planten van

voedselrijke ruigten

119

lf Planten van

kalkrijke ruigten

120

lg

Planten vanhumeuze

ruigten

120

2a Planten van

storingsmilieus

121

2b

_{Pionierplanten}

van

stikstofrijke,

natte

grond

121 *

_{Nationaal Herbarium}

Nederland,

Postbus

9514,

2300 RA Leiden

e-mail:

meijden@nhn.leidenuniv.nl

**

Stichting

FLORON,

Postbus

9514,

2300 RA Leiden

e-mail:

ode@Floron.leidenuniv.nl,

kgroen@Floron.leidenuniv.nl

***

Wageningen

Universiteit,

Waterhuishouding,

Nieuwe

Kanaal

11,

6709

PA

Wageningen

e-mail:

_{nip.witte@users.wag-ur.nl}

****

Expertcentrum

LNV,

afd.

Natuurbeheer,

Postbus

30,

6700

AA

Wage-ningen

2c

_{Pionierplanten}

van

matig

voedselarme,

vochtige

grond

122

3a

_{Zeeduinplanten}

123

3b Plantenvan

lage

kwelders 124

3c Plantenvan

hoge

kwelders 124

4a Plantenvan

voedselrijke

wateren 125

4b Plantenvan voedselarmewateren 126

4c Plantenvan

voedselrijke

oevers 127

4d Plantenvan natte

ruigten

128

5a Plantenvan

vochtige,

bemeste

graslanden

129

5b Plantenvannatte, bemeste

graslanden

130

6a

Muurplanten

130

6b Plantenvan

droge,

neutrale

graslanden

131

6c Plantenvan

kalkgraslanden

132

6d Plantenvan

droge,

zure

graslanden

134

7a

Laagveenplanten

135

7b Plantenvankalkmoerassen 135

7c Plantenvan

blauwgraslanden

136

7d Plantenvannatteheiden 137

7e Plantenvan

droge

heiden 138

8a Plantenvan

kapvlakten

140

8b Plantenvan

voedselrijke

zomen 140

8c Plantenvan

kalkrijke

zomen 141

8d

Struweelplanten

142

9a Plantenvannattebossen 142

9b Plantenvan

droge,

voedselrijke

bossen 143

9c

Stinsenplanten

144

9d Plantenvan

_kalkrijke

bossen 144

9e Plantenvanbossen _op

droge,

zure

_grond

145

3.4 Rode

Lijst

naar

standplaatsfactoren

146

4. De Nederlandse

vaatplanten

in internationaal verband 150

4.1 Internationaal beschermde soorten 150

4.2 Doelsoorten ende internationale betekenis vande Nederlandse

vaatplanten

150

4.3

Vergelijking

metbuitenlandse Rode

Lijsten

152

5. Discussie 153

5.1

Toepassing

vande nieuwe IUCN-criteria 153

5.2 Kilometerhok-versus

kwartierhok-gegevens

154

5.3 Over de nieuwe

_{Rode-Lijstcriteria}

154

5.4 Betrouwbaarheid vande Rode

Lijst

155

5.5

Knelpunten

en

maatregelen

155 Referenties 157

Bijlagen

160

Legenda

161 1. Totale

_soortenlijst

162 2. Nieuwe RL-soorten 185 3. Oude RL-soorten 187

4.

_Lijst

van'extra'doelsoorten 189

5. Niet-beschouwde soorten 190

6.

Lijst

Burck

(1905)

193

7.

Lijst

Sloff

(1927)

194

8. Nationaal beschermde soorten 198

9.

_Vergelijking

_met buitenlandseRode

Lijsten

200

10.

_{Gridcelgrootte,}

zeldzaamheid entrend 203

Voorwoord

Als

_uitwerking

van

het

Natuurbeleidsplan

van

het

Ministerie

van

Landbouw,

Na-tuurbeheer

en

Visserij

worden

Rode

_{Lijsten opgesteld.}

Een

Rode

Lijst

voor

vaat-planten

is

eenvan

de laatste die op

stapel

stonden. Voor

een

dergelijke uitwerking

wordt de PGO

_{(Particuliere Gegevensverzamelende}

Organisatie)

die het

_landelijke

bestand

met

verspreidingsgegevens

beheert

en

de

vrijwilligers

coördineert,

ge-vraagd

om een

Basisrapport

op

te

stellen

voor

de desbetreffende flora- of

fauna-groep,

enmeete

werken

aan een

Toelichting

op

de in het Staatsblad

te

publiceren

officiële

Rode

_Lijst.

Het

Ministerie

van

LNV

heeft FLORON

in

augustus

1999

opdracht

gegeven

omsamen met

Ruud

van

der

Meijden

van

het Nationaal

Herba-rium Nederland

(NHN-L)

en

Flip

Witte

van

de sectie

_{Waterhuishouding}

van

Wage-ningen

Universiteit,

het

Basisrapport

en

de

_Toelichting

voor

de

eerste

officiële

Rode

_Lijst

_op

te

stellen.

In verband

met

de in

_{voorbereiding zijnde herziening}

van

het Handboek

Natuur-doeltypen

is

tevens

gevraagd

om van

alle

soorten van

de wilde flora

aante

_geven

wat

hun

status

is

met

_betrekking

tot

de criteria internationale betekenis

(i),

zeld-zaamheid

(z)

en

verandering

in aantal

(t

=

trend)

tussen

1935

en

1999.

Daarbij

heeft

het

ministerie het

voornemen om

de

Rode

_Lijst

en

de

Doelsoortenlijst

zo

veel

mogelijk

op

elkaar af

te stemmen.

De

kontakten

met

de

_{begeleidingscommissie}

(Dick

Bal,

Renée

Bekker,

Jan

Holtland,

Piet

Bremer,

Bart

van

Tooren,

Eddy

Weeda)

waren

goed

en

hebben

geleid

tot

_verbetering

van

de

_concepten;

een

speciaal

woord

van

dank

aan

Dick

Bal

die

namens

de

_{opdrachtgever}

het

_{voorzitterschap}

van

de b.c.

op

uitstekende

wijze

vervulde. Dank ook

aan

de

overige

personen

die

commentaar

op

de

concepten

hebben

_geleverd:

Piet

Bakker,

Louis-Jan

van

den

Berg,

Ruud

_Beringen,

Leni

Duis-termaat, Benno

te

Linde,

_Jaap

van

der

Linden,

René

van

Moorsel,

Wout

van

der

Slikke,

Bart

Vreeken,

Wim

_van

_Wijngaarden.

Maar vooral heel veel dank

aan

alle

mensen

die de gegevens

over

de

versprei-ding

van

de Nederlandse flora in de

afgelopen

eeuw

bijeen

hebben

_gebracht,

in het

bijzonder

de

_vrijwillige

floristen. Van de

recente

gegevens vanaf 1975 brachten

zij

de helft

_bijeen.

De

_oprichting

van

FLORON

in

1989 heeft hier sterk

toe

bijgedra-gen. Wat ook

voor

de

meeste

andere

_{soortengroepen}

_geldt:

het Nederlandse

natuur-beleid

steunt voor

de flora in

belangrijke

mate

op

de

waarnemingen

van

goede,

gemotiveerde vrijwilligers!

Samenvatting

In deze

publicatie

wordtdezeldzaamheid en

bedreiging

vande taxavande

volgende vijf

taxono-mische klassen

_planten

behandeld: wolfsklauwen en

biesvarens,

paardenstaarten,

varens,

naaktza-digen

en

bloemplanten.

Het voorstelvoorde Rode

Lijst

vande Nederlandse

vaatplanten

is opge-steldop

grond

vande internationaal

geaccepteerde

IUCN-criteria.¹

_Volgens

deze criteria worden de _{soorten op}

_grond

vaneencombinatie van zeldzaamheid en

achteruitgang ingedeeld

in 8²

categorieën:

“thans niet

bedreigd”, “gevoelig”,

“kwetsbaar”,

“bedreigd”, “ernstig bedreigd”,

“ver-dwenen”³.

De laatste 5vandeze

categorieën

vormen samende Rode

Lijst.

Het aantalvoordit doel in

_ogenschouw

_genomen

_{plantensoorten}

in Nederland

_bedraagt

1490. De Rode

_Lijst

2000 telt 499

soorten

(38%

vanalle in

aanmerking

komende

soorten).

De

verdeling

vande soorten overde

Rode-Lijstcategorieën

is als

volgt:

GE

(“gevoelig”):

114

(23%),

KW

(“kwetsbaar”):

136

(27%),

BE

(“bedreigd”):

102

(20%),

EB

(“ernstig bedreigd”):

97

(19%),

VN

(“verdwenen”):

50

(10%).

Het voorstel voorde Rode

Lijst

istotstand

gekomen

door

bewerkingen

vande

landelijke

flora-databanken FLORIVONenFLORBASE. Het

geeft

daarmeeeenbeeldvanhet

achteruitgaande

en zeldzamedeel vande flora vanNederland tussenca.1935en ca.1999. De

gepresenteerde cijfers

zijn gebaseerd

ophetzeer

kleinschalige topografische

rastervan1x1

km,

dat internationaal

gezien

in de

praktijk overeenkomstig

ismet de

grootte

vaneenenkele

populatie.

De Rode

_Lijst

kon daardoor in

belangrijke

matevia betrouwbare

berekeningen

totstand komen. Het

_huidige

voorstel

vervangt

de “FLORON-Rode

_Lijst

1990”.

Ondanksde

veranderingen

in de

criteria,

het_gegeven dat de

huidige lijst

op

km-hok-gegevens

i.p.v.

op

uurhokgegevens

is

gebaseerd,

endat erin de

afgelopen

10

_jaar

toch ook

_duidelijke

veranderingen

in het Nederlandse

_landschap

hebben

_{plaatsgevonden,}

is het totaleaantal

Rode-Lijstsoorten

vandezelfde ordevan

grootte

als in de FLORON-Rode

Lijst

1990: 499nu

tegenover

541toen.Toch

zijn

191soortenvanstatusveranderd. Nietminder dan 74soorten

zijn

nieuw voor de Rode

_{Lijst. Daarentegen zijn}

er 117 soortendie niet _opde

_{Lijst terugkeren. Corrigeert}

men echtervoorde

veranderingen

inde criteria dan telt de

huidige Lijst

10% meersoortendan

zijn

voorganger.

Wegens

het

_grote

aantal

_{plantensoorten}

_opde Rode

_Lijst,

is het niet

_wenselijk

omallesoorten

individueel te

_bespreken.

De

besprekingen

worden

biotoopsgewijs

gegeven,

volgens

de

indeling

in 27

ecologische

groepen. De meest

bedreigde habitattypen zijn

(percentage

soorten tussen

haakjes):

alle habitatsvan

kalkrijke

bodem

[akkers

(91%),

moerassen

(89%),

grasland

(74%),

zomen

(69%),

bossen

(51%)],

heides

[nat (80%),

droog

(76%)],

blauwgraslanden

(88%),

voedsel-armewateren

(70%)

enkwelders

(52%).

Endangered

and vulnerable vascular

plants

inthe Netherlands. Basic

report

with

proposal

for the Red List

In this

publication

five classesaretreated:

Lycopsida, Equisetopsida, Pteropsida, Pinopsida

and

Magnoliopsida.

The

_present

_{proposal replaces}

the “FLORON-Rode

Lijst

1990”

(Gorteria

16, 1990, 2-26).

Itmeetsthe

requirements

of the IUCN criteria.

Species

areclassified

according

to acombination ofrarenessand decrease into

_{eight categories:}

‘NotEvaluated’

(NB),

‘Data Deficient’

(OG),

‘Actually

Not Threatened’

(TNB;

IUCN: ‘Low Risk/Least

Concern’),

‘Near Threatened’

(GE),

‘Vulnerable’

(KW),

‘Endangered’

(BE),

‘Critically

Endangered’

(EB),

and

‘Disappeared’

(VN;

IUCN:

‘Regionally

Exctinct’),

the latter five

_{forming together}

the Red List

(RL2000).

For this_purpose 1490

_species

havebeenconsidered. ThenewList

(Rode

Lijst

2000)

counts499

_species

(38%

of all relevant

species):

GE: 114

(23%),

KW:136

(27%),

BE: 102

(20%),

EB: 90

(19%),

VN: 50

(10%).

RL2000 is the result of treatments of the two national flora databasesFLORIVON and

FLORBASE,

giving

a

picture

of the

_decreasing

andrarepartof the Dutchflorabetween ca. 1935and ca. 1999. The numbers of records

presented

arebased onthe 1x1kilometer

grid

of the

topographical

map,which

internationally

is

comparable

witha

single-population

size. RL2000 could

_largely

be based onsound calculations. In

comparison

withthe former List

(RL90)

191

_{species changed}

in status: 74 arenew, 117

species

do not return on RL2000. After correction for differencesin

criteria,

RL2000 is 10%

longer

thanits

predecessor.

InacommentonRL2000 the

species

aretreated

according

tohabitat

type.

Themost threatened habitat

_types

are

(number

of

species

between

brackets):

all habitats oncalcareous soil

[arable

fields

(91%),

wetlands

(89%),

grasslands

(74%),

forest

edges

(69%),

woodlands

(51%)],

fen meadows

(88%),

heathland

[wet (80%), dry (76%)],

nutrient-poor

waters

(70%)

and salt marshes

(52%).

1.

_Inleiding

De zorgen

over

de

achteruitgang

van

de wilde flora dateren niet pas

van

de laatste

jaren.

De

eerste aanzet tot

de

vorming

van een

lijst

van

bedreigde plantensoorten

dateert al uit

1905;

zie

_Bijlage

6.

4

Hierin werden 50

soorten

genoemd,

waarvan er

inmiddels 6

_zijn

verdwenen.

De Nederlandse Botanische

_Vereniging

besloot

_overigens

_pas

in

1927

tot

de

oprichting

van

de Commissie

voor

de

bescherming

van

de wilde flora. Deze

Com-missie

stelde in

1927

5 een

lijst

op

van

230

'zeldzame inlandse

hoogere planten'

(waarin

de

meeste

waterplanten

werden

_{uitgesloten),}

[uit]

"...ontevredenheid

over

den voortdurenden

_{achteruitgang}

van

den

plantenrijkdom

in

ons

land"(zie Bijlage

7).

Tweederde

van

die

soorten

is ook

_{thans op de Rode}

_Lijst

_{opgenomen; 18}

ervan

zijn

inmiddels verdwenen. Tot

een

uitwerking

van

die

lijst

is het niet

_gekomen.

De

_verarming

van

de

wilde flora werd

opnieuw

aan

de orde

gesteld

in

het

gedenkboek

van

de

toen

50-jarige "Vereniging

Natuurmonumenten".

6

Pas in

1970

werd in de beroemde serie 'Wilde Planten'

opnieuw

een

lijst gemaakt

van

bedreig-de of reeds

verdwenen

soorten.

In die

publicatie

7

wordt

_gesteld

dat "...momenteel

meer

dan de helft

[van

de flora

van

Nederland]

ernstig bedreigd

[wordt]".

Pas in

1973 verscheen de

eerste

officiële

publicatie

8over

de

_bescherming

_van

planten-soorten

in het kader

van

de

_{Natuurbeschermingswet:}

het "Besluit beschermde

in-heemse

_{plantesoorten".}

51

_{plantensoorten}

werden onder

_{wettelijke bescherming}

geplaatst. Vervolgens

stelde de

_{Natuurbeschermingsraad}

in

1984

een

lijst

op die

een

sterke

_uitbreiding

van

het aantal

te

beschermen

soorten

_beoogde.

Die

_lijst

werd

als

_{bijlage toegevoegd}

aan

de

_{ontwerp-Flora-}

en

faunawet.

9

Die

_bijlage

bevatte 359

soorten

_{planten; zij}

_{is niet aangenomen. Wel werd de}

_lijst

van

wettelijk

beschermde

planten uitgebreid

met een

categorie

muurplanten.

10

Na de

_voltooiing

van

de Atlas

van

de Nederlandse Flora in 1989

111213

_{werd op}

initiatief

van

de Commissie

voor

onderzoek

aan

de wilde flora

van

de

_(inmiddels

Koninklijke)

Nederlandse Botanische

_Vereniging

_een

ad-hoc commissie

_ingesteld

om een

concept-Rode Lijst

op

te

stellen.

14

"Het is de

wensvan

de samenstellers dat

deze

_Lijst

in discussie

komt,

zodat eind

1990 of

_begin

1991

tot

het maken

van een

tweede versie

van

de Rode

Lijst

kan

worden

_overgegaan."

Die discussie is echter

nauwelijks

op gang

gekomen,

omdat de FLORON-Rode

_Lijst,

zoals de

_conceptlijst

werd

_genoemd,

direct

_ingang

vond in de officiële

en

onofficiële circuits. Teneinde

verwarring

te

voorkomen zal in het

_vervolg

worden

_gesproken

over

de RL90 als

wordt

_gerefereerd

aan

de FLORON-Rode

Lijst

uit 1990,

enover

de RL2000 als

de

nieuwe Rode

_Lijst

wordt bedoeld.

Pas

met

de introductie

van

de

lijst

met

Doelsoorten

15

ontstond

er

enige

verwar-ring,

omdat

er nu twee

lijsten

vansoorten waren waaraan

de botanische waarden

van

terreinen konden worden

afgemeten.

RL90

en

de

Doelsoortenlijst

overlappen

in

_belangrijke

_mate,

_maar er

zijn

ook

verschillen. Het

_ligt

in

de

_bedoeling

met

RL2000

aan

die

_verwarring

een

eind

te

maken.

2. Methode

2.1 Herkomst

van

de gegevens

Bij

het

_opstellen

van

Rode

Lijsten

hebben PGO's

tot nutoe

gebruik gemaakt

van

twee

typen informatie,

namelijk

de

_verandering

in de

_verspreiding

van

afzonderlijke

soorten

op atlasblok- of uurhokniveau

(5x5 km)

en-

als zulke gegevens beschikbaar

waren-

veranderingen

in de

_grootte

_van

de

landelijke populatie

_van soorten.

FLO-RON

en

Nationaal Herbarium Nederland

(NHN-L,

voorheen

_{Rijksherbarium}

Lei-den)

be-heren

_landelijke

floradatabanken

met

historische

en

actuele

verspreidingsge-gevens die

ruimtelijk aanmerkelijk

gedetailleerder zijn

dan uurhokken. De

histori-sche

floradatabank FLORIVON

_{bevat gegevens per kwartierhok}

_{(1,25x1,04 km),}

FLORBASE bevat

recente

gegevens per kilometerhok

(lxl

km).

Deze databanken

bevatten echter geen informatie waaruit kan worden

afgeleid

uit hoeveel

exemplaren

de

_{landelijke populatie}

_op

_enig

moment

bestaat. De

_analyse

van

de

veranderingen

op

kilometerhokniveau

vormen

het

uitgangspunt

voor

het

opstellen

van

de Rode

Lijst.

De hier

_{gepresenteerde Lijst}

is

dus in

_belangrijke

mate

_gebaseerd

op de gegevens

van

de

twee

nationalefloradatabanken FLORIVON

en

FLORBASE.

Daarnaast is op

kleine

schaal

_{gebruik gemaakt}

_van

deels

_(nog)

niet

_{gepubliceerde}

informatie

over

enkele,

merendeels zeldzame

soorten.

Het

_digitaal

beschikbare bestand

_van

de Atlas

van

de Nederlandse Flora

11 12 13

dat op

uurhok-gegevens

(5x5 km)

is

_gebaseerd,

is

niet

meer

gebruikt

voor

de thans

gepresenteerde becijferingen.

Wèl is

en

blijft

het

natuurlijk

een

bron

van

inspiratie

en een

uiterst

belangrijke

referentie.

De

_{kwartierhok-gegevens}

van

FLORIVON hebben uitsluitend

betrekking

op de

ca.

1,7

miljoen waarnemingen

in de

_periode

1902-1950. Deze

_{zijn eertijds}

door

J.G. Sloff

_overgebracht

_op

_speciale

formulieren die

een

kaartblad

van

de

Topogra-fische Kaart

bestrijken:

voor

elke

soort

_{per kaartblad één formulier. Dit leverde de}

'IVON-albums' op,

met

zo'n 44.000

met

de hand

_ingevulde

kaartblad-formulieren.

Die albums

_zijn

_op

een

speciale

manier

_{gedigitaliseerd.}

16

Het

_zoontstane

bestand

'FLORIVON-O'

bevatte

_nog

fouten. Het bestand is

opgewerkt

tot

'FLORIVON-1'

,

waarin

de

_gegevens

van soorten van natte en

vochtige

standplaatsen

zijn

verbeterd. Voor de

soorten van

droge standplaatsen

heeft zo'n correctieronde niet

plaatsgehad.

De gegevens

van

FLORBASE hebben

_betrekking

_op

de

_periode

1975-heden.

FLORBASE is

de

_landelijke

_{floradatabank waarin gegevens per kilometerhok}

_zijn

opgenomen die

zijn

verzameld door

floristen,

provincies,

terreinbeherende

organi-saties

en

onderzoeksinstituten.

_Bijlage

11 bevat

een

overzicht

van

de

_bij

FLOR-BASE betrokken

bronhouders,

waarmee

de beheerders

een

samenwerkingsover-eenkomst hebben

_afgesloten.

Versie 2E

van

de databank is in het

_najaar

van

1999

gereed gekomen

18en

bevat

7,4

miljoen waarnemingen

van soorten van

de

wilde

flora

meteen

nauwkeurigheid

van

lxl

km;

elke

_waarneming

is

voorzien

van een

jaartal

en

de bron waaruit

_{hij afkomstig}

is. FLORBASE-2E bevat

_waarnemingen

tot enmet

1998;

van

enkele bronnen

_zijn

_{nog niet alle gegevens}

tot

_{1998 opgenomen;}

dat

_geldt

onder

meer voor een

deel

van

de

_waarnemingen

die

ten

_{grondslag liggen}

aan

de Atlas

van

Drenthe

19en een

deel

van

de

_waarnemingen

die

_bij

een

inventari-satie

van

de Achterhoek

door drie floristen

_zijn

verzameld. Het

bestand is

_bijna

foutloos.

2.2 Keuze

van

de

soorten

In

eerste

instantie is

_bij

de selectie

van

de

soorten

_uitgegaan

van

die

van

de

Stan-daardlijst

1996.

20 21 2222

Taxonomie

en

naamgeving zijn

volgens

de

gecorrigeer-de

_bijdruk

_van

Heukels'

Flora

van

Nederland.

24

In

totaal

_zijn

1490

soorten

in

beschouwing

genomen. Hiervan

zijn

er

162 die niet in

_aanmerking

komen

_bij

de

beoordeling (categorie

NB):

69

zeldzame,

waarvan

19

soorten

_bij

nadere

beschou-wing

niet voldoen

aan

de criteria

voor

de

_{Standaardlijst}

(zie § 2.2.1)

en

50

soorten

niet voldoen

aan

de

_{Rode-Lijstrichtlijnen (zie}

_{§ 2.2.2),}

en

93

_algemenere

soorten

die

_volgens

diezelfde

_{richtlijnen uitgesloten}

worden omdat

_zij

_{pas in de 20ste}

eeuw

zijn ingeburgerd.

In totaal komen dus

1328

soorten

in

aanmerking.

Met

uitzonde-ring

van

Viola tricolor

_(zie

_hierna)

waren van

alle

soorten

voldoende

_gegevens

aanwezig;

de

_categorie

'Onvoldoende

_Gegevens'

is daarom niet

_toegepast.

2.2.1

_{Standaardlijst-soorten}

_en

correcties

Soorten

van

de

_{Standaardlijst zijn gekozen}

_op

grond

van

de

volgende

criteria:

1.

De

soort

(of ondersoort)

is

_goed

herkenbaar. Dat betekent in de

_praktijk

dat de

diagnostische

kenmerken

_ervan

_objectief

waarneembaar

_zijn,

eventueel

met

be-hulp

van eenca.

lOx

vergrotende loep.

Daaruit

_volgt

dat ook de

_verspreiding

van

de

soort

voldoende

_nauwkeurig

bekend

is,

evenals de habitat

van

de

soort.

Om-gekeerd:

als de

_verspreiding

van een soort

of ondersoort onvoldoende

nauwkeu-rig

bekend

is,

is

er

bijna altijd sprake

van

identificatieproblemen;

deze gaan vaak

terug

op

problemen

in

de taxonomie

van

de

soort.

Als

voorbeeld kan

hier de

situatie

van

Driekleurig viooltje

(

Viola

tricolor)

dienen. Zowel

voor

als

(in

min-dere

mate)

na

1950 wordt deze

soort

veel opgegeven

voor

het hele

duingebied,

en

nog

vrij

vaak

voor

overig westelijk

en

noordelijk

Nederland.

_Wij

verklaren dit

door

aantenemen

dat de verschillen

tussen

Viola tricolor

en

Duinviooltje (

Viola

curtisii)

niet voldoende bekend

_zijn,

dat verwilderde

_exemplaren

van

Tuinviool

(de

'Hortensis'-vorm)

als

'wilde'

Viola tricolor

worden

_{aangestreept,}

terwijl

waarschijnlijk

ook

_exemplaren

van

de

_hybride

V. arvensis

x

V. tricolor

abusieve-lijk zijn

opgenomen. Hoewel

wij

menen

dat het

mogelijk

is

om

de 'echte' wilde

Viola tricolor

_goed

van

de andere

taxa te

onderscheiden,

kunnen

_wij

niet

_goed

aangeven in welke

mate

de

soort

is

_{achteruitgegaan,}

en

in welke aantallen

_zij

_nog

voorkomt. Deze

soort

behoort

_eigenlijk

(als

enige)

in de

_categorie

'Onvoldoende

Gegevens'

geplaatst

te

worden.

_Wij

menen

dus,

dat deze

soort

_{niet op RL2000}

thuishoort,

en

misschien

_eigenlijk

ook

_{niet op de}

_{standaardlijst.}

2. De

soort

komt in het wild

voor.

Om

_praktische

redenen is

ervoor

gekozen

om

alle

in het wild levende

soorten

die omstreeks

1825

voor

Nederland bekend

waren

als

'inheems'

te

beschouwen. Voor

soorten

die

na

1825

_zijn

verschenen wordt

een

verschil

_gemaakt

tussensoorten

die zich

vestigen

als

_gevolg

van een

natuurlijke

areaaluitbreiding,

en

die welke

optreden

als

_gevolg

_van

_menselijke

activiteiten.

Voor de laatste groep

(stinsenplanten, cultuurgewassen

en

adventieven)

geldt

dat

zij

alleen worden opgenomen indien

zij

a)

volledig ingeburgerd

zijn,

en

b)

op

minstens 3

_{niet-aangrenzende}

_vindplaatsen

voorkomen. Onder

_volledige

het Nederlandse klimaat levensvatbaar is. Als

_richtlijn

hiervoor

_geldt

dat de

soort

zich

ten

minste

_gedurende

3

_{opeenvolgende}

_generaties

_spontaan

in

dezelfde

omgeving

moet

kunnen handhaven.

Bij

het

werk

aan

RL2000

hebben

_wij

_{geconstateerd}

dat

voor

sommige

standaardlijstsoorten

niet strikt op deze

punten

is

_{gelet. Wij}

hebben daarom 18

Stan-daardlij

st-taxa

_uitgesloten

die

om

verschillende redenen niet voldoen

aan

de hiervoor

genoemde

criteria. Voor 4

soorten

_{(Medicago polymorpha,}

_Myrica

caroliniensis,

Ro-sa

majalis,

Rosa

_rugosa)

is niet

aangetoond

dat deze

3

_{opeenvolgende}

generaties

hebben

_gehad.

Voor

2

soorten

(Anthemis tinctoria,

Salvinia

_natans)

bestaat

_grote

twijfel

aan

de

_{indigeniteit.}

Van 12

soorten

is het niet

_aangetoond

dat

_zij

_{op drie}

plaat-sen

volledig ingeburgerd

waren

(

Beta

vulgaris

s.s.,

Hippocrepis

comosa,

Micropy-rum

tenellum,

Phytolacca

americana,

Phytolacca

esculenta,

Plantago

arenaria,

Ru-bia tinctorum, Sedum cepaea,

Symphoricarpos

albus,

Tanacetum

_parthenium,

Vallis-neria

_spiralis);

zoals hiervoor vermeld bleek het niet

_mogelijk

_{om een}

_goede

schat-ting

te

geven

van

de vroegere

en

huidige verspreiding

van

Viola tricolor.

Daarentegen zijn

3

soorten aan

de

basislijst toegevoegd

(

Iberis

amara,

Nigella

arvensis,

Stachys

annua);

omdat

_zijn

alle

voor

1900

zijn

verdwenen,

komen

_zij

echter niet op RL2000.

Ook is

_toegevoegd

Odontites

_vernus

_subsp.

_vernus.

Naar

onze

mening

is dit

taxon

uitstekend

herkenbaar,

en

voldoet het ook

aan

de andere eisen die

aan

Standaardlijst-soorten

_gesteld

worden. Deze ondersoort komt daarom thans wel

_{op RL2000.}

De

_opstellers

hebben

voor

2 Oenanthe-

soorten naar

bevinden

gehandeld.

Het

te-rugvinden

van

Oenanthe

silaifolia

in 2 hokken in

1999,

terwijl

de voorlaatste vondst

uit 1899

dateerde,

heeft de

_indigeniteit

van

de

soort

bevestigd,

waarmee

plaatsing

op

de Rode

_{Lijst gewettigd}

is. De

eveneens zeerrecente

ontdekking

van

Oenanthe

pim-pinelloides gaf

ons

aanleiding

om

deze

soort

op RL2000

te

zetten, alhoewel de

soort

nog niet op de

Standaardlijst

voorkomt; de

soortmoet

echter al eerder als inheemse

soort

in Nederland hebben

_gegroeid,

en

de

huidige vindplaats

is

zeker

_meer

dan

10

jaar

oud.

25

_{De gegevens}

over

de

eveneenszeerrecent

gevonden

Marsilea

_quadrifolia

zijn

nog niet

eenduidig

genoeg

om

zo'n

stap

te

rechtvaardigen.

26

2.2.2 Correcties op

grond

van

Rode-Lijstrichtlijnen

De ministeriële

_richtlijnen

_voor

de Rode

_Lijsten

sluiten enkele

_{categorieën planten}

uit,

namelijk:

"Soorten die vóór 1900

_{zijn verdwenen,}

soorten

die pas

na

1900

zijn

ingeburgerd

en soorten

die zich minder dan

10

_{aaneengesloten jaren}

in Nederland

hebben

_{voortgeplant,}

komen dus niet in

_aanmerking".

27

Het betreft de

_volgende

50

soorten

die anders op RL2000 zouden komen:

a)

2

taxa

onder het niveau

van

subspecies

(

Lotus

corniculatus

var.

sativus,

Saxi-fraga granulata

cv.

'Plena');

b)

6

hybriden

(Equisetum

x

trachyodon,

Glyceria

x

pedicellata,

Potamogeton

x

decipiens, Potamogeton x fluitans, Potamogeton

x

sparganifolium, Rorippa x

ar-moraciodes)

-

hierbij

wordt

opgemerkt

dat de

opstellers

_een

uitzondering

maken

voor twee taxavan

hybridogene

oorsprong,

namelijk

Circaea

x

intermedia

en

Potamogeton

x

zizii,

welke

onzes

inziens

wel op RL2000

geplaatst

dienen

te

worden,

omdat

_zij

in hun

gedrag

niet

van soorten

verschillen;

28

c)

11

soorten

die vóór

1900

_zijn

verdwenen uit Nederland

(Adonis

vernalis,

Aspe-rula

_{cynanchica, Botrychium matricariifolium, Diphasiastrum complanatum}

s.s.,

Elatine

triandra,

Iberis

_amara,

_Nigella

arvensis,

Saxifraga

hirculus,

Sedum

for-sterianum,

Stachys

annua,

Subularia

aquatica);

d)

22

_volledig

ingeburgerde

soorten

die echter

_{oorspronkelijk}

door de

mens

zijn

aangevoerd

en

pas

na

1900

_{zijn ingeburgerd}

_{op 3 of}

meer

plaatsen

(

Ajuga

pyra-midalis,

Allium

carinatum,

Allium

_paradoxum,

Anchusa

ochroleuca,

Bunias

orientalis,

Carex

_vulpinoidea,

Clematis

viticella,

Clinopodium

calamintha,

Cus-cuta

gronovii,

Erica

_scoparia,

Geranium

lucidum,

Juncus

canadensis,

Juncus

ensifolius,

Lactuca

virosa,

Melilotus

indicus,

Poa

chaixii,

Pseudofumaria

alba,

Scutellaria

columnae,

Smyrnium

olusatrum,

Vincetoxicum

_{nigrum, Vulpia}

ambi-gua

subsp.

ciliata,

Vulpia fasciculata).

e)

7

soorten

_{die nog geen 10}

_{jaar zijn ingeburgerd}

(Geranium

purpureum,

Hernia-ria

hirsuta,

Impatiens capensis, Lathyrus

hirsutus,

Ornithopus

compressus,

Po-lycarpon tetraphyllum,

Vulpia

membranacea);

f)

3

soorten

_{(Bupleurum falcatum,}

Callitriche

brutia,

Marsilea

_quadrifolia)

die

minder dan 10

_jaar

achtereen

_zijn

_waargenomen.

Indien geen

diagnostische

verschillen aantoonbaar

zijn

tussen

oorspronkelijk

wilde

en

uitgezaaide

of

aangeplante

populaties,

tellen de laatste

_volgens

de

minis-teriële

_richtlijnen

mee.

Dit heeft als

gevolg

dat RL2000 evenals dat het

_geval

was

op

RL90

slechts

enkele bomen

en

struiken

(Juniperus

communis,

Cornus

mas,

Myrica gale)

telt. De

aanplant

van

'inheems

groen'

heeft zulke

vormen

aangeno-men

dat

we

op geen enkele manier kunnen vaststellen of

en

hoeveel

oorspronkelij-ke

_{populaties aanwezig zijn.}

De boomsoorten Ulmus

_glabra,

Ulmus

laevis,

Taxus

baccata,

Tilia cordata

en

Tilia

platyphyllos

en

de heesters Lonicera

xylosteum

en

Mespilus germanica

zouden

_mogelijk

_op

de

Rode

_Lijst

komen

indien alleen de

wilde

_populaties

zouden worden

meegeteld.

Voor Malus

_{sylvestris, Populus nigra,}

Pyrus

communis

en

Salix

fragilis

is het daarnaast ook nog

om

taxonomische

rede-nen

onmogelijk

om een

gefundeerde

uitspraak

te

doen

over

het

voorkomen

in

Nederland

_van

'wilde'

_exemplaren.

Ook

voor een

aantal

_kruidachtige

soorten

die

_{waarschijnlijk}

_op

de Rode

_Lijst

zouden

staan

indien alleen de wilde

_populaties

zouden worden

beschouwd,

bleek

het niet

_mogelijk

om

de

_{oorspronkelijke}

_populaties

met

voldoende zekerheid

te

scheiden

van

de

_{ingezaaide/verwilderde.}

Het betreft in elk

_{geval Aquilegia}

vulga-ris,

Allium

_{schoenoprasum,}

_{Campanula persicifolia,}

_Campanula

trachelium,

Eu-phorbia cyparissias,

Malva

alcea,

Onopordum

acanthium,

Pulmonaria

_officinalis,

Tragopogon

porrifolius

en

Veronica

_longifolia.

Alleen

_{bij Agrostemma githago,}

Narcissus

_{pseudonarcissus}

subsp. pseudonarcissus

en

Primula

_vulgaris

menen

wij

dat het nog wel

mogelijk

is

om een

betrouwbare

schatting

van

de

oorspronkelijke

populaties

te

maken. Van deze

soorten

is het

tevens

mogelijk

om

in het veld

waarte

nemen

of het

om

oorspronkelijke

planten

of

juist

om

cultivars

_gaat.

29

2.3 Keuze

van

de

perioden

De

FLORIVON-gegevens

bestrijken

de hele

_periode

1902-1950,

en

in het bestand

zijn

geen

vondstdatums

opgeslagen.

30

De inventarisatieactiviteiten

waren

geduren-de geduren-deze

periode

niet steeds

even

groot

maar

vooral

geconcentreerd

in de

periode

1902-1907

en

1929-1939.-31

Het is

_bij

een

steekproef

uit het IVON-archief

geble-ken

dat het

_{redelijk lijkt}

om

de thans

gehanteerde

FLORIVON-getallen

naar

het

jaar

1935

toe te

rekenen. Dit

moet

niet al

te

strak

worden

doorgevoerd.

Het

_blijkt

immers dat

soorten

als

Andromeda

_polifolia

en

Narthecium

ossifragum

reeds

in

1927 als

'zeldzaam' werden beschouwd

5

,

zodat het

waarschijnlijk

is

dat de in de

huidige lijst opgevoerde

aantallen in 1935 al

te

hoog

waren.

Wel is

voorsoorten

die

pas

vanaf ongeveer 1940

ingeburgerd zijn,

het

_getal

0

_gehanteerd:

_(nog)

niet

aan-wezig.

We kunnen daarom stellen dat het

mogelijk

is

_{om een}

_vergelijking

te

maken

van

de

(achteruitgaande

en

zeldzame)

flora

tussen

1935

en

1999. Voor de

verdwe-nensoorten

telt echter ook de

_periode

1900-1935

mee.

2.4

_{Berekeningsmethode}

en

correcties

Het aantal hokken in de databestanden FLORIVON

en

FLORBASE

is niet direct

geschikt

om

de

huidige

zeldzaamheid

_en

de

_{achteruitgang}

tussen

1935

en

1999

te

berekenen. Zeldzaamheids-

en

trendgegevens

zijn

een

vereiste

om soorten toe te

delen

aan

Rode-Lijstcategorieën

(zie § 2.5).

Tijdens

ons

project

is in

een

aantal

stappen,

grotendeels

aan

de hand

van

het

aantal bekende

vindplaatsen

in FLORIVON

_en

FLORBASE,

gezocht

naar

de beste

inschatting

van

het

aantal bestaande

vindplaatsen

op

beide

tijdstippen. Daarbij

moet

allereerst

rekening

worden

_gehouden

met

de

verschillen

tussen

beide

data-banken. Zie Tabel 1

(berekend

voor

FLORBASE-2D).

32

Bij

de

_vergelijking

doet zich de

_moeilijkheid

voor,

dat FLORIVON beslist

onvolledi-ger is

dan

FLORBASE,

maar

dat zich ook 'echte'

_{veranderingen}

in de flora hebben

voltrokken die

tot

_uitdrukking

komen in

de

_getallen.

Het ontrafelen

van

die

twee

factoren is

_{waarschijnlijk}

slechts

_{gedeeltelijk gelukt}

in het

_{onderhavige project.}

2.4.1 Correctie

_{FLORIVON-basisgegevens}

Eerst is

_gekeken

naar

mogelijke digitaliseringsfouten

en

andere

onjuistheden

in de

FLORIVON-getallen.

*

Oppervlak geschat

aande hand van_resp.de

topografische

militaire kaart uit de19eeeuw en eenrecente

topografische

kaart.

Tabel 1. Enkele statistische gegevens

over

FLORIVON-1

en

FLORBASE-2E

FLORIVON-1 FLORBASE-2E

Gridcelgrootte

(km

2) 1.30 1.00

Waarnemingsperiode (jaar)

1902-1949 1975-1998

Landoppervlak*

(km

2

)

31848 34995

Totaalaantal vondsten

(xlOOO)

1700 4290

Gemiddeldeaantal vondsten _perkm2 53 122

*

Oppervlak geschat

aande hand vanresp.de

topografische

militaire kaart uit de19eeeuw

Digitaliseringsfouten

in FLORIVON

-

Door het feit dat de

FLORIVON-gegevens

per

geheel

kaartblad

_(zie

§

2.1) zijn gedigitaliseerd,

konden

_vrij

_grote

fouten

ont-staan.33

Deze

_{zijn opgespoord}

en

verholpen

voor

de

soorten van

vochtige

ennatte

standplaatsen,

maar

niet

voor

die

van

droge standplaatsen. Wij hopen

er

in

geslaagd

te

zijn

op basis

van

deskundigenoordeel,

maar

ook door

vergelijking

met

het aantal

op basis

van

de

Atlas-gegevens

te

verwachten

kwartierhokken,

deze

digitaliserings-fout

(voor

de

_{Rode-Lijstsoorten)}

te

hebben kunnen

_corrigeren.

Veranderingen

in taxonomie

-

Taxonomische

opvattingen

zoals die

tot

uitdrukking

komen in flora's hebben uiteraard

_aanzienlijke

_{invloed op de}

_wijze

_waarop

waarne-mingen

worden

verwerkt.

_{Bijvoorbeeld:}

toen

_{het genus}

_Aphanes

één

soort

telde,

werden ook

alle

_waarnemingen

van

het

taxon

dat

we

heden

ten

_{dage Aphanes}

inexpectata

noemen,

onder de

naam

Aphanes

arvensis

_opgeslagen.

Daardoor heeft

FLORIVON

te

veel

_waarnemingen

voor

Aphanes

arvensis.

_Bij

zeker 50

soorten en

ondersoorten is

iets

_dergelijks

het

_geval,

en

is

het derhalve

noodzakelijk

geweest

om

het

_{FLORIVON-getal}

te

_wijzigen.

Verbetering

van

de kennis

van

de

waarnemers-

Naast

veranderingen

in de

taxono-mie

zelf,

is de

_diagnostiek

van

de

soorten

_toegenomen,

vooral door de

_bewerkingen

van

moeilijke

groepen

(Cyperaceae,

Poaceae,

Potamogetonaceae)

in Flora

Neer-landica

34

,

die vanaf 1950

_{gepubliceerd zijn.}

-

Tijdens

het werk

aan

de Atlas

van

de

Neder-landse Flora werden

_natuurlijk

de

_{nodige foutjes}

ontdekt

en

verbeterd. In het

FLOR-IVON-bestand is

dat echter niet

_{uitputtend gebeurd,}

maar

wij

menen

dat dat niet

veel invloed heeft

op

de orde

van

grootte

van

de

getallen.

In enkele

gevallen

echter,

bijvoorbeeld

bij Myosotis

ramosissima

en

_Myosotis

stricta,

moesten

de

FLOR-IVON-getallen

aangepast

worden.

Ontdekking

van

'nieuwe'

soorten en

'nieuwe'

vindplaatsen

-

Een andere oorzaak

voor

aanpassing

van

de

FLORIVON-getallen

vormt

de

_ontdekking

van

nieuwe

soor-ten.

Het

meest

spectaculaire

voorbeeld is misschien de

_'ontdekking'

van

Carex

aqua-tilis.

FLORBASE-2E telt 425 kilometerhokken. Onze

_{uiteindelijke beoordeling}

is,

dat

er

in de

FLORIVON-periode

ca.

600 hokken

met

deze

soortwaren

(in

plaats

van

de 0 uit het bestand

zelf).

Voor de

volgende Rode-Lijstsoorten

zijn

de

FLORIVON-getallen

om

deze reden

_opgehoogd:

_Bromopsis

ramosa

subsp.

benekenii,

Calepina

irregularis,

Carex

buxbaumii,

Carex

_cespitosa,

Carex

_laevigata,

_Filago

lutescens.

Gentianella

ciliata,

Listera

cordata,

Petroselinum

_segetum,

_Polystichum

_setiferum.

Veranderingen

in

status-

Een aantal

soorten

werd

vroeger

vrij regelmatig

aange-voerd,

zonder dat dat

ter

_plekke

leidde

tot

_inburgering.

Het is echter in veel

_gevallen

onmogelijk

om

achteraf

vast te

stellen of

een

bepaalde melding betrekking

had op

een

adventieve vondst of niet. Voor

een

betrouwbare

_inschatting

van

de

mate van voor-

of

_{achteruitgang}

is het

echter

van

belang

om te

_proberen,

waar

nodig,

de

adventieve vondsten buiten

_beschouwing

te

laten. Zo is

voor

Salvia verticillata het

aantal

_gecorrigeerd

van

49

naar

4.

Veranderingen

in

zoekstrategie

-

In de

FLORIVON-periode zijn bepaalde biotopen

systematisch

slechter onderzocht dan andere. Dat kwam vooral

naar voren

bij

de

Eén

van

de

plausibele verklaringen

daarvoor is het gegeven dat

goedkope

rubber

laarzen pas

na

1950 op de markt verschenen.

36

Ook is

aantoonbaar,

dat de

veenwei-degebieden

en

de

kleigebieden

aanzienlijk

minder intensief

zijn

bezocht dan in de

FLORBASE-periode.

Bomen

en

struiken

-

Voor bomen

_en

struiken valt op dat de

FLORIVON-getallen

systematisch

lager zijn

dan de

_{FLORBASE-getallen.}

Behalve door de sterk

toege-nomen

aanplant

(zie

§ 2.2.2),

wordt

dit ook

veroorzaakt door verschillen in

de

inventarisatiemethodiek

tusseneen

aantal

recente

(groepen van)

waarnemers.

Aan-geplante

bomen

en

struiken

_(o.a.

alle in

_{rijen geplaatste bomen)}

werden

_en

worden

door

(vrijwillige)

floristen niet op de

waarnemingsformulieren

genoteerd. Bij

ver-schillende

_{professionele}

inventarisaties is dat wèl

_{gebeurd, bijvoorbeeld}

omdat hun

voorkomen

_belangrijk

wordt

_geacht

voor

het

_bepalen

_van

het

_natuurtype

'bos'.

_Bij

de

samenvoeging

van

de vele verschillende bronhoudersbestanden in de

_landelijke

databank FLORBASE bleek het

_onmogelijk

_om

hiervoor

te

_corrigeren.

2.4.2 Correctie

_{FLORBASE-basisgegevens}

Anders dan

voor

FLORIVON

_geldt,

is

_{er voor}

FLORBASE

_een

_uitgebreid

_en

_goed

werkend

_{foutencontrolesysteem.}

Daardoor

_zijn

er

slechts

_{weinig handmatige}

ver-anderingen

in de

_{getallen aangebracht:}

_bij

11 uiterst zeldzame

soorten

is één enkele

(meestal

zeer

recente) vindplaats

toegevoegd,

bij

6

_eveneens

uiterst zeldzame

_(of

verdwenen)

soorten

is één

_vindplaats

_geschrapt.

Alleen

voor

Hypericum

macula-tum s.s.

zijn

in FLORBASE-2E geen data

aanwezig;

het

_geschatte

aantal vondsten

is ontleend

aan

de literatuur.

36 37

2.4.3

_Rekenkundige

correctie

De als boven beschreven

_aangepaste

_getallen

werden in

eerste

instantie

onderwor-pen

aaneen

deskundigenoordeel

(o.a.

door de

auteurs van

RL90).

In het

_overgrote

deel

van

de

_voorgestelde

correcties

zou

het

_{FLORIVON-getal (veel)}

te

_{laag zijn,}

terwijl

vaak het

_{FLORBASE-getal}

als

te

_hoog

werd

_ingeschat.

De

voornaamste

redenen

voor

het

_opwaarderen

van

het

_{FLORIVON-getal zijn:}

1)

de onder

§

2.4.1

_genoemde

redenen;

2)

intensivering

van

de inventarisaties. De

_{FLORIVON-gegevens}

werden

uitslui-tend door

_{vrijwilligers bijeengebracht,}

met

het

_oogmerk

een

flora-atlas

te

ma-ken

_{die op uurhok-niveau}

zou

worden

_{gepresenteerd.}

In

de

FLORBASE-perio-de hebben veel

_provincies

flora-inventarisaties

_uitgevoerd,

en

is het aantal

vrij-willigers bij

de in

1988

_{opgerichte Stichting}

FLORON

meer

dan verdubbeld.

Ook

het

_opzetten

van

de nationale floradatabank FLORBASE stimuleerde

ter-reinbeherende instanties hun gegevens

toegankelijk

te

maken. Daarnaast

wer-den

_{monitoringprojecten}

_gestart.

Het

_moge

_{duidelijk zijn}

dat

hiervoor

moet

worden

_gecorrigeerd

om een

goede vergelijking

tussen

_vroeger

en nute

maken.

Overigens

is ook binnen de

_{FLORBASE-periode}

_nog

_sprake

van een

verbete-ring

van

de kennis

van

de

waarnemers,

vooral op het

gebied

van

de

_vegetatieve

herkenning

(o.a.

bij grasachtigen).

De

voor

fouten

en

dergelijke gecorrigeerde

databestanden

_zijn

_{nog niet}

_geschikt

voor

rekenkundige

beoordeling

van

zeldzaamheid

en

trend. Het

FLORIVON-be-stand behoeft correctie in verband

met

_{onvolledigheid}

van

gegevens. FLORBASE

beslaat

_eigenlijk

eente

_grote

periode

om een

inschatting

te

kunnen maken

van

de

zeldzaamheid

anno

1999.

Aangezien

FLORBASE het

meest

volledige

beeld

van

de

verspreiding

van

plantensoorten

geeft,

is

dit bestand

_gebruikt

als referentie

voor

zowel correctie

van

FLORIVON als

voor

actualisatie

van

FLORBASE

zelf.

Het

aantal kwartierhokken

in FLORIVON

is

_gecorrigeerd

door de

trends

te

bepalen

binnen

een

steekproef

van

hokken die zowel in de FLORIVON- als

FLOR-BASE-periode

'goed'

onderzocht

_zijn,

en

die

een

getrouw

beeld

_geven

van

de

werkelijke veranderingen

in de flora. Goed onderzochte hokken hebben

we

daarbij

gerelateerd

aan

het aantal

soorten

per hok.

Uitgaande

van

de

wetenschap

dat

ver-mesting,

verdroging

en

versnippering belangrijke

factoren

_zijn

_geweest

_bij

de

ver-andering

van

de

flora,

is het

- _{voor een}

Rode

Lijst

-

acceptabel

_om

de

soortengroe-pen

van

vochtige

en

droge

(zeer)

voedselrijke standplaatsen

tijdelijk

uit

te

sluiten

bij

het maken

_{van een}

selectie

_van

_goed

onderzochte hokken. Flet kan

immers heel

wel

_waar

_zijn

dat

_een

_goed

_{onderzocht hok in vroeger}

_tijden

tientallen

soorten

miste

van

genoemde voedselrijke standplaatsen.

Voor de

_berekening

van

de

_{achteruitgang}

werden hokken

_{geselecteerd,}

met

in beide

_perioden

50 of

meer

soorten, exclusief

die

van

vochtige

en

droge voedselrijke standplaatsen.

Uiteraard werden deze laatste

na

uitvoering

van

de selectie

weer

gewoon

toegevoegd

aan

de

_soortenlijst

van

het

hok. Voor deze

_analyse

werd ieder

_(goed

onderzocht)

kwartierhok

_gerelateerd

aan

dat

_(goed

onderzochte) km-hok,

waarmee

het qua

oppervlak

de

_grootste

_overlap

vertoont.

_{In totaal werden aldus 7374 paren}

van

hokken

geselecteerd

(ca.

een

kwart

van

het

_{totaal). Fig.}

1

toont

de selectie.

_Op

basis

van

de trend binnen deze

steek-proef

en

het aantal km-hokken binnen FLORBASE werd per

soorteen

nieuw aantal

hokken

_voor

FLORIVON

berekend,

in het

_vervolg

aangegeven

als' 1935'

het

medi-ane

_jaartal

voor

de

_{FLORIVON-periode,}

zie

§ 2.3).

Hoewel

er

het

nodige

valt op

te

merken

over

de

gevolgde selectieprocedure

was

het

_opvallend

dat

_bijna

alle

soorten van

RL90 ruim

vertegenwoordigd

waren

in de

selectie,

maar

bovendien dat

vrijwel

alle verdwenen of sterk

_{achteruitgegane}

soor-ten

in de

_steekproef

waren

vertegenwoordigd.

Bij vergelijking

van

'1935'

meteen van tevoren

gegeven

deskundigenoordeel

viel

een

frappante overeenstemming

waartenemen.

Wij

hebben dit

_opgevat

als

een

teken dat

'1935'

in

_{zijn algemeenheid redelijk}

betrouwbaar

is,

met

uitzondering

van

de uiterst zeldzame

soorten.

De statistische

_{significantie}

van

de

gesignaleerde

veranderingen

is

_overigens

niet

_bepaald.

Eén

_categorie

soorten was

aanvankelijk

slecht

_{vertegenwoordigd}

in de

_{steekproef: planten}

van

zeeduinen,

zoute wateren en

kwelders

_(ecologische

groepen

3a, 3b, 3c).

38

Vegetaties

met

deze

soorten

zijn

van

nature

vrij

soortenarm,

en

grenzen in Nederland

zeer

vaak

aan

dijken

en

polders

meteen

voedselrijke begroeiing;

daardoor halen vele toch vaak

goed

onderzochte

hokken de eerder

_{genoemde 50-soortengrens}

niet. '1935' is

voor

deze

soorten

bij-gesteld

aan

de

hand

van een

vergelijking

van

verspreidingskaartjes

van

FLOR-IVON

en

FLORBASE.

Ten behoeve

van een

rekenkundige

actualisatie

van

FLORBASE

is

binnen

FLORBASE

een

vergelijking gemaakt

tussen

het

eerste

(1975-1988)

en

het tweede

deel

_(1989-1998)

van

die

_{periode, waarbij}

het aantal

_waarnemingen

in beide

perio-den ongeveer

gelijk

is.

Daartoe is

wederom de trend

van

individuele

soorten

goed

zijn

onderzocht.

Een

km-hok

is

als

_goed

onderzocht

beschouwd,

als

er

in

beide

_perioden

tenminste 100

_{Standaardlijstsoorten zijn aangetroffen.}

5684 hokken

voldoen

aan

dat criterium

(Fig.

2).

Voor de

meeste soorten

is de

_verspreiding

van

de

hokken

_{representatief,}

maar

in

bepaalde gevallen zijn

er

handmatig

correcties

aan-gebracht.

Het totaal aantal hokken

van eensoort

in FLORBASE is

_gecorrigeerd

als

er

sprake

is

van een

significante verandering (p<0.05)

in het aantal

_vindplaatsen

in

de

_steekproef

voor en na

1989. Het

geactualiseerde

aantal km-hokken

binnen

FLORBASE wordt hierna aangegeven als

'1999'. Ook

'1999'

sloot

_goed

aan

bij

eentevoren

geschat deskundigenoordeel.

Fig. 1. Ligging

van7374

hokken,

die zowelin FLORIVON als in FLORBASE

goed geïnventari

seerd

_zijn.

Aangezien

het

_agrarisch

cultuurland in

het

eerste

deel

van

de

FLORBASE-periode goed

bezocht is

_(in

de

provinciale inventarisatieprogramma's),

maar

in het

tweede deel

veel

minder,

omdat de amateurfloristen daar minder graag

zoeken,

terwijl

de

_provinciale

activiteiten

verminderden,

is hier

een

vertekening

in de

bere-keningen mogelijk.

Voor Stellaria

palustris

en

Sium

latifolium

leidde dit effect

tot

een

overschatting

van

de

mate van

achteruitgang.

In

dit

soort

_gevallen

is

'1999'

handmatig gecorrigeerd.

Na

deze

_rekenkundige

_bijstelling

van

FLORIVON

(naar

'1935')

en

FLOR-BASE

_{(naar '1999')}

kon worden

_{geconstateerd}

dat het

_{deskundigenoordeel}

groten-Fig.

2.

_Ligging

van5684

km-hokken,

diezowel indeeersteals inde tweede

_periode

van FLOR-BASE

_goed

geïnventariseerd

zijn.