V
erbeelding van
Twentse natuur-
en cultuurlandschappen
Herman Mulder
Heem tuin Heng efo is een van de vijf werkg roep en van de IVN-aj deling Heng elo. Het IVN is een landelijke vereni ging voor natuur-en milieu educatie. Het is een vereni ging van beroepskrachten en vrijwilligers met als doef de realisatie van meer natuur en een betere kwaliteit van het milieu. Het IVN heeft ver spreid ove r het land een groot aantaf plaatselijke afdelingen,efk met zijn eigen assortiment aan educatieve activiteiten. De IVN- aj defing Hengefo heeft een vijjhoojdig bestuur dat een aanta f werkgroepen aanstuurt: de werkgroep cur sussen, de werkgroep educa tie ve activitei ten voor scholen, de werkg roep wandelin g en en excursies, de werkg roep redactie "Duizendblad" en als vijfde de werkgroep Heem tuin Hengefo. De werk groep Heemt uin op haar beurt kent wee r een soort dagelijks bestuur (de heemtuincomm is sie) en last but not least, de heemtuinmedewerkers. Op dit mom en t hebben we een kfeine dertig vrijwillig ers die regel mat ig act iefzijn in de tuin. Deze activi teiten zijn grofiv eg te verdelen in aanleg- en onderhoudswerkzaa mheden en educotiev e activiteiten.
eemtuin Henge lo bestaat
officieus bijna 20 jaar. In 1983 zijn een aantal IVN vrijwilligers begonnen met het maken van de eerste plannen, zaden inkopen, zaaien enz. De gemeente
Hengelo leende ons een in onbruik
geraakte gemeentelijke kweekkas op
Erve 't Beukert, het terrein van de gemeentelijke plantsoenendienst. Op dit terrein was ook de gemeenteJijke
boomkwekerij gehuisvest. Toen de gemeente het kweken van bomen uit
besteedde aan particu liere bedrijven
kwam dit gedee lte (circa 3000 me) van 't Beukert vrij en mede door de goede contacten van de toenmalige
voorzitter van het IVN met diverse gemeenteambtenaren kwarn het in
bruikleen beschikbaar voor het IVN
om daar een heemtuin in te richten. Zo kon een lang gekoesterde wens
eindelij k in vervulling gaan. In het
voorjaar van 1984 werd begonnen
met de daadwerke lijke inrichting van de tuin.
In juni ]987 was de officiele ope ning. Een mengeling van kennis,
ervaring en gevoel heeft een rol
gespeeld bij de inricht ing van de gebiedjes, en de loop van de paden.
Heemtuin Hengelo heeft zich door de jaren heen dankzij een gericht beheer steeds verder ontwikkeld tot een tuin
waar planten te vinden zijn zoals die vroeger en nu in het Twentse cultuur
en natuurlandsc hap voorkwamen en voorkomen. Het doel is deze planten op een educatieve wijze te laten zien, zo veel mogelijk ook in hun natuur lij ke omgev ing.
Gebi
ed en e
n
g
ebiedj es
In de heern tuin zijn de volgende gebieden en gebiedjes te vinden: een kweekhoek, een kikkerpoe l, een vij
ver, een heidegebiedje, een bosplant soen met een bosbeek, een boeren tuintje, een stinzentuintje, houtwallen en wegbermen, knotwilgen, elzen broekbosje, stroken met zoutminnen de planten, medicina le planten, verf
planten en drachtplanten, een krui
dentuin, de graana kkers met rogge,
tarwe, haver, gerst en spelt en akkers met gebruiksplanten als mosterd, hut tentut, vIas, boekweit en zonnebloe men, daarnaast een veldje met zoge naamde akkeronkruiden; er zij n ver
der stroken met als thema's 'voort
planting' en 'zaadverspreiding', een
hoekje met planten met ' vrorne' namen en een akkertje met 'oude ' groenten (tuinmeJde, schorseneren
e.d.). Vlakbij de bJokhut ('t Heem
hoes) staat een groot publicatiebord waarop ook alJerlei nestkasttypen zijn te vinden.
't Heemhoes zelf fungeert als verga
derplaats, pauzeplek, bibliotheek,
gereedschapshok voor de heemtuin medewerkers maar ook voor de ande
re werkgroepen van het IVN.
Het kalkgraslandje hoort strikt geno men niet thuis in een Twentse heem tuin. We hebben twee jaar geleden
afgesproken het niet verder te behe renoMedewerkers met strooikalk aan
de handen wisten sindsdien heel goed dat ze 'illegaal ' actiefwaren. Maar
herfst2002 2
nu het maar blijft regenen van com plimenten over dit gebied moeten we
onze afspraken maar eens herzien.
Beheer
en
beheerders
De versc hillende gebieden / activitei ten heb ben elk een of meer eigen beheerders. Voor enkele gebieden en
activiteiten zijn al beheer- en activi teitenplannen beschikbaar. De meeste
zijn nog in ontw ikkeling. Meer alge mene activiteiten, grate klussen of urgente zaken doen we zoveel moge lij k samen.We streven er naar dat
iedereen na een kennismakingsjaar een eigen gebied of eigen activiteit gaat beheren, soms samen met enkele anderen. De heemtuin medewerkers kunnen altijd op de tuin terecht voor
werkzaamheden. Maar de praktijk is
dat men meestal in min of meer vaste
groepen op dinsdagmorgen, woens dagavond of zaterdagmorgen samen
werkt. Want al is educatie de hoofd doelstelling van de heemtuin, de onderlinge gezel ligheid, de goede
sfeer, het in een mooie omgeving
' Iekker samentuinieren' is wei dege lijk een belangrijk nevendoe l van
elke heemtu inierder. De werkzaam heden en vooral de aandachtspunten
worden bijgehouden in een logboek. Ook zaken die overgedragen moeten worden aan een volgende groep kun nen hierin genoteerd worden. Dit is van belang ornda t de verschillende groepen nauwe lijks overlap hebben.
De vutters, gepensioneerden en klei ne parttimers werken bij voorkeur op de dinsdagochtend in de ruin. Zij die
nog een baan hebben, werken vooral 's avonds of in het weekend. De
graepsbinding houden we door geza menlijke educatieve activiteiten, stu dieavonden en excursies.
Door het jaar heen zijn er allerlei activiteiten in de heerntuin voor onze
we lkome bezoekers: een ' Doedag' , zeven 'Open Zondagmiddagen' in de zomer, drie weken lang buitenlessen
voor groep 7-8 van het basisonder wijs rand vier thema's : voortplanting,
zaadverspreiding, beestjes en herfst; deze worden in voor-en naja ar in een tweejaarl ij kse cyclus georgan iseerd
in de heemtuin door de IVN-werk groep 'Ed ucatieve activiteiten voor
schole n',
Paalverhalen
Her liefst zouden we de heerntuin elke dag open willen stellen, Het ont
breekt ons aan voldoende menskracht dat te realiseren en openstelling zon del' enig toezicht durven we niet aan.
Ais de tuin weI open is kan men
ongestoord ronddolen en genieten. Voor bezoekers die meer willen
weten maar niet rondgeleid willen worden, hebben we de 'paalverh aleri'
ontwikkeld: in de tuin staan een aan tal genummerde bamboe-bonensta
ken met een verwisselbaar genum merd vlaggetje. Men zoekt zijn eigen
weg door de tuin; de nurnrners cor responderen met een verhaal in een
kleine folder. Er zijn nu een vijftien tal verhalen ontwikkeld, Door te varieren in het aantal palen, de plaats van de palen en de verhalen zelf ont
staat een flexibel systeem, dat heel goed af te stemmen is op de actuele situatie in de ruin, actuele thema 's in de natuur, op het gebied van het
milieu enZOV00l1.
Overleg
en samenwerking
De heemtuinmedewerkers hebben
jaarl ijks hun gezamenlij ke voor-en najaarsoverleg. De rest van her jaar stuurt de heemtuincommissie -een vij ftal heemtuinmedewerkers - de
dagelijkse gang van zaken aan. Indeling Heemtuin Heng elo J. 't Heemhoes
2. bcerentuintj e
3. publicatiebord met nestkasten 4. vijver
5. kruiden- en verfplantentuin
6. kikkerpoel 7. akkers 8. bos 9. heide 10. wegbe rrn I I. stinzenplanten 12. knotwilgen 13. 'houtwallen
14. relatiestrook -zaadverspreiding IS. relatiestrook -bestuiving
16. kweekhoek
17. compost en vlechtwal 18. vlindertuin
19. vrome hoekje 20. zoutminnende planten
2 1. medicinale planten
22. bijensta l
herfst 2002
---
---...Op 'jacht' naar waterbeestjes in de poel
Daarnaast zijn er twee studieavonden
in de wintermaanden, excursies in
voor-en najaar. De voor- en de
najaarsschoningsdag vormen de
gezamen lijke start en het einde van
het werkza me seizoen in de tuin. ln
de winter zijn er nog twee dagdelen
waarop gehakt en gesnoeid wordt.
Het gezamenlijk zaden schonen en de
determineeravo nden zijn nieuwe acti
viteiten van de laatste jaren.
Bijzondere gebeurtenissen
Bijzonder in 200 I waren toch wei de
volgende ervaringen:
- De videoclub van een vlakbij gele
gen zorgcentrum heeft enkele keren opnames gemaak t op de tu in. - Een groep bejaarden uit hetzelfde
zorgcentrum heeft samen met een
van onze vrijwi lIigers de kleuren en
geuren uit het verleden weer naar
boven kunnen halen. Een heel
indrukwekkende ervaring voor beide
kanten, Men fleurde letterlijk en
figuu rlijk op uit een mate van de
mentie.
- Even is er vraag geweest naar de
inrichting van een homeopathische
thematuin.
- Een GGZ-c lient is gestart met
werkzaamheden op de ruin, waarbij
betrokkene op afstand begeJeid bleef door professio nals.
- 1250 leerlingen van 49 basisscholen
hebben zich tijdens buitenlessen van
onze 'werkgroep educatieve activitei ten voor scholen' in voor- resp.
najaar verdie pt in 'Beestj es' en ' Z aadverspreiding' .
Verplaatsing
Een zeer actueel gespreksonderwerp
binnen het [VN-Hengelo is de moge
Jijke verplaatsing van de heemtuin
naar het toekomstige gemeentelijke
stadspark 't Weusthag. Een uitge strekt terrein met bos, weilanden, akkers en drie grote vijvers tussen
twee woonwijken , wordt in een
meerjarenplan langzaam maar zeker
ingericht als natuur-en recreatiepark.
Woningbouw is daar niet mogelijk
vanwege de functie als waterw inge
bied. Bovendien loopt de A I dwars
door het gebied. Weerszijden denkt
de gemeente te verbinden met een
breed ecoduct. De inspraakrondes
zijn voorbij. In september komt het
plan in de gemeenteraad. Een heern
tuin zou heel goed passen binnen de opzet van dit park. Een drietal [
VN-FOlO: H. Wienk
leden brengt op dit moment de kan
sen maar ook de nadelen in kaart.
Bereikbaarheid en openings
tijden
De Heemtuin Hengelo kunt u vinden
aan de Landrnansweg, een zij weg
van de Deurningerstraat in Hengelo,
Overijssel. De ingang vindt u regen
over huisnurnmer 158. Op hetzelfde terrein zijn ook schoo ltuinen en een
bijenstal gehuisvest. De heerntuin is
open op de werktijden in de tuin: in
de zomertijd elke dinsdagmorgen van
9.00 tot 12.00 uur en elke woensdag
avond van 19.00 tot 21.00 uur; vanaf midden september op dinsdagmorgen en zaterdagmorgen van 9.30 - 12.00 uur. In de maandenjuni,juli,augus
tus en september is de tuin een
zevental zondagmiddagen geope nd
en worden er thernatische activiteiten
voor de bezoekers opgezet. Verder is
de heerntuin op afspraak open.