UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)
UvA-DARE (Digital Academic Repository)
Dossier Nordpol. Het Englandspiel onder de loep
Wolters, J.P.M.H.
Publication date
2003
Link to publication
Citation for published version (APA):
Wolters, J. P. M. H. (2003). Dossier Nordpol. Het Englandspiel onder de loep. Boom.
General rights
It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)
and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open
content license (like Creative Commons).
Disclaimer/Complaints regulations
If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please
let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material
inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letter
to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You
will be contacted as soon as possible.
Noten n
Woordd vooraf
11 Dennis Wheatley, The Deception
Plan-ners.ners. My Secret War {Londen 1980), 44, 45.
22
British Intelligence in the Second World WarWar {BISWW), Volume 1 (Londen 1979),
vii-x;; M . R . D . Foot [ed.j, Holland at war
againstagainst Hitler (Londen 1990), 155.
33 ' . . . a n d SIS is far too canny even today
too let anyone into its archives.' David Staf-ford,, Secret Agent. The True Story Of The
SpecialSpecial Operations Executive (Londen
2000),, 144.
44
W . Mackenzie, The Secret History of
SOESOE (Londen 2000), 736.
55
De SIS wordt in dit boek verder met zijnn oorlogspseudoniem M I 6 aangeduid.
66 L. de Jong, De Verslagen van de
Parle-mentairementaire Enquêtecommissie 'Regeringsbeleid IP40-IP45',IP40-IP45', Verslag van de Algemene
Verga-deringg van het Historisch Genootschap van 311 oktober 1958 — Bijdragen en mededelin-genn - (Groningen 1959), 44, 45; L. de Jong 'Englandspiel',, Mededelingen der
Koninklij-keke Nederlandse Akademie van Wetenschap-pen,pen, Afdeling Letterkunde, Nieuwe Reeks —
Deell 42 - N o . 1 (Amsterdam, Oxford, New Yorkk 1979), 3, 4.
77
L. de Jong, Het Koninkrijk der
Nederlan-denden in de Tweede Wereldoorlog, —
Weten-schappelijkee editie - , deel 9 Londen ('s-Gra-venhagee 1979), 976-1085. De Jongs stan-daardwerkk wordt verder aangehaald als:
Koninkrijk. Koninkrijk.
88 Verslag houdende de uitkomsten van
hett onderzoek van de Enquêtecommissie Regeringsbeleidd 1940 -1945, delen 4A en B, 4CC I en 4 C II ('s-Gravenhage 1950); dat
Verslagg wordt verder aangehaald als: P E C (Parlementairee Enquêtecommissie).
99 PEC 4A, 12, 13, 873-904. 100
Mevrouw Lauwers overleed op 27 febru-arii 1999.
Hoofdstukk 1
11 Nederlands Instituut voor
Oorlogsdocu-mentatiee ( N I O D ) , Amsterdam, Collectie 1, dossierr 9 K. St. L. 1153/42 'Luftgau Hol-land',, Feldurteil gegen Willem Roëll e.a., 100-101;; H.J. Giskes, Abwehr IIIF. De duit-see contraspionnage in Nederland (Amster-damm 1949), 113-115. Aanwezig waren: kapi-teinn C h . van den Berg (Den Haag), R. Bier-mann (Den Haag), clandestien verblijvend inn het kamp van de Opbouwdienst te Hooghalen,, diens collega's uit genoemd kampp J. Schols en C. van der Vossen en de SOE-agentt Thijs Taconis (Arnhem).
11 Public Record Office (PRO),
Rich-mond-Kew,, H S 6/165, rapportage van 28.2.42,, aangehaald in rapport betreffende C A T A R R HH I, d.d. 19.3.42, N / H O / 1 7 2 ; J. Wolters,, 'Paradijs Hooghalen' in: G.J. Dijk-straa ed., Gemeente Beilen 1940-1945, deel 3 (Beilenn 2001), 102-115.
33
P R O , HS 7/229, Survey of global activi-tiess - War diary, 3384.
44
Bijlagen 1 en 2: Geheime diensten Englandspiell 1940-1944 en Abwehr en Sicherheitspolizeii in Nederland 1940-1944. 55 Giskes, Abwehr, 36, 41-44, 59-60, 66-67; PECC 4A, 54-60. 66
PEC 4B, bijlage 1, K.B. van 19 juli 1940, Artikell 1; gesproken wordt van 'een Centra-lee inlichtingsdienst'.
NOTEN N
"" P E C 4A, 77-81.
88 Giskes, Abwehr, 103-105.
99 Rep, Engiandspiel, Spionagetragedie
inin bezet Nederland 1945-1944 (Bussurn
1977),, 100. Rep noemt abusievelijk de reserve-kapiteinn (en dierenarts) B. van denn Bergh. De verwarring is begrijpelijk o m d a rr ook de kapitein Chr. van den Bergg de opleiding tot dierenarts gevolgd hadd en als zodanig in Den Haag praktiseer-dee (mededeling van H . B . Scherer, 31 mei
2 0 0 2 ) . . 100 Giskes, Abwehr, 88-115. 111 Giskes, Abwehr, 60-65. 122 P E C 4C I, 43 (16895). Het/de getal(len)
tussenn haakjes verwijzen naar het/de num-mer(s)) van de gestelde vraag.
'' lb., 4B, bijlage 16, 29, 35, 36. 144 lb., 4 C I, 127 (17500). "" lb., 4A, 873. 166 Giskes, Abwehr, 115, 116. 1__ P E C 4C I, 47 (16927) - 'hollandischen Dienst':: term van Schreieder.
188
Ib., 4 7 , 4 8 (16924-16928).
'99 Ib., 209 (20271); P R O , CAB 102/650, W . J . M .. Mackenzie, 'History of the Special Operationss Executive', Volume II, 463; Hansardd (Written Answers to Questions), 28thh January 1953; P E C 4A, 856 (6); Patrick H o w a r t h ,, Undercover, The Men and
Wo-menmen of the Special Operations Executive
(Londenn 1980), 165.
2 00
P E C 4C II, 1133.
211 H . Lauwers, 'Naschrift' in: Giskes,
Abwehr,Abwehr, 288-289. 222 Giskes, Abwehr, 129-132. 2-'' lb., 128. 244 P E C 4C I, 220 (20487-20497). 2<ii Giskes, Abwehr, 134-138. 266 P E C 4A, 217, 218 (20427-20443); 4 C I, 135-1388 (17577-17605); 4B, bijlage 16, 2 9 - I I I . . 2__ Lauwers, 'Naschrift', 290-296. 288 P E C 4C I, 80; 4B, bijlage 15; bijlage 16, 49>> 50. 2 99 l b . , 4A, 21-170 passim. 300 lb., 4B, bijlagen 35 en 36. 311
T e r u g te lezen in: Rep, Engiandspiel; L. dee J o n g , Koninkrijk hoofdstukken 11 en 12. ^^ P E C 4 C II, 1133.
"" Bijlagen 3 en 4: Geheime agenten -Engiandspiell 1940-1944 en Pseudoniemen agenten. .
,44
P E C 4A, 54-55; maar zie 4C I, 217 (20431-20437)) en G. Zembsch Schreve en E.. de Roever, Operatie Pierre-Jacques (Baarnn 1990), 202. "" Ib., 4B , 29-(B I). , 66 Koninkrijk 9, 1066-1072. rr Ib., 1072-1074. *88 Howarth, Undercover, 165. «« P R O , CAB 102/650, W.J.M. Mackenzie 'Historyy of the Special Operations Executi-ve',, Volume II, 463; PEC 4A, 856, punt 6; Hansardd (Written Answers to Questions), 28thh January 1953.
4 00 M.R.D. Foot, SOE in the Low Countries
(Londenn 2001). Hoofdstukk 2 '' P E C 4A, 2-13. 22 Ib. '' Koninkrijk 9, 1085. 44 lb., 1077-1078.
^^ Diverse krantenartikelen in: Trouw, De
Tijd,Tijd, Algemeen Handelsblad en de Volks-krantkrant vin 15.7.1950.
66 E.T.M Wolters-Willems, Engiandspiel
inin beeld, een cultuurhistorisch onderzoek naar dede beeldvorming in de Nederlandse pers en de perceptieperceptie van H.J. Giskes 194J-1979 (scriptie,
Assenn november 2001).
KoninkrijkKoninkrijk 9, 834 en 834 n. 2 - 'SOE
on-derr Economie Warfare': de redenen voor plaatsingg van SOE onder Dalton waren minderr van romantische dan wel van prakti-schee en politieke aard. In plaats van de uit zijnn verband geciteerde noot 2 was er een veell nuchterder tekst met betrekking tot dit onderwerpp beschikbaar in: M . R . D . Foot,
SOESOE in France (Londen 1966), 6-10.; 836,
n.n.. 1 en 2: In de eerste fase van de oorlog deedd het tekort aan ervaren personeel zich inn alle geledingen van de Britse geheime dienstenn voelen, S O E was daarop geen uit-zondering.. B I S W W 1, (Londen 1979), hoofdstukkenn 1-8, passim. Voor al deze dienstenn gold in meer of mindere mate dat 'Theyy learned as the work went on', zoals
N O T E N N
dee onder noot 2 aangehaalde veiligheidsofFi-cierenn (J. Senter en C. Miller), mer betrek-kingg tot S O E (ook) opmerkten. Beiden wa-renn geen leden van de Intelligence Service, maarr afkomstig van MI5, de Britse Secret Service.. Nergens is gebleken dat beide offi-cierenn zelf reguliere 'professionals' waren of bijj het uitbreken van de oorlog uit de bur-gerberoepenn gerekruteerde 'reservisten'.
88 PEC 4A, 9-13.
99 Ib., iA, XVII-XVIII; 4A, 9-13, 430, 431; 4B,, 122, 123; 5A, 7-8; 7A, 2; 8A, 9; H . C . Posthumess Meyjes, De Enquêtecommissie is
vanvan oordeel....,(Arnhem/Amsterdam 1958).
100
Ib., I A , XVII-XVIII.
111
L. de Jong, De verslagen van de
Parle-mentairementaire Enquête-Commissie 'Regeringsbeleid 1940-1945'1940-1945' en hun waarde als historische bron,bron, Verslag van de Algemene Vergadering
vann het Historisch Genootschap, Utrecht 311 oktober 1958 (Groningen 1959), 73ste deel,, 53.
1212 PEC 4 C I, 430; Official Secrets Act
(Lon-donn 1911); F . H . Hinsley en C.A.G Simkins,
SecuritySecurity and Counter-intelligence. B I S W W
IVV (London 1990), 21.
'33 Koninkrijk 9, 388; PEC 8C I, 386.
144 Koninkrijk 9, 388, n. 2; Koninkrijk 9,
209,, 210: geen datum; PEC 8C I, 387 (59929):: Van Oorschot kreeg de 'aanzeg-ging'' van de voorgenomen commandowisse-lingg begin augustus 1941.
'55 NA, Kabinet der Koningin, toegangsnr. 2.02.14.,, m v- n r- 9038-166 PEC 4C I, 446; Koninkrijk 10, 169. 177 Koninkrijk 10, 168-177. 188 Ib., 9, 390. 199
E. Hazelhoff Roelfzema, Soldaat van
OranjeOranje '40-45 ('s-Gravenhage 1971),
passim. .
200 NA Kabinet der Koningin 2.02.14, 'n v
-nr.. 9038, Voordracht d.d. 6 juni 1942 voor K.B.. 9 juni 1942, N o 2; F.A.C. Kluiters,
DeDe Nederlandse inlichtingen- en veiligheids-dienstendiensten (Nivd) ('s-Gravenhage 1993),
108-111. .
211
PEC 4A, 491-492.
2121 David Stafford, Britain and European
ResistanceResistance 1940-1945 (London 1980), 88.
233 P E C 4A, 531.
2424 P. Wilkinson en J. Bright Astley,
Gub-binsbins and SOE (London 1993), 176; Kluiters,
Nivd,, 55-57, 318-320.
255 Jkvr. Mr. C.W.I. Wttewaal van
Stoetwe-gen,, De freule vertelt (Baarn 1973), 191.
166 PEC 4A, 9-10. 177 Koninkrijk 13, 73-75. 288 Koninkrijk 9, 1078, 1079. 2 99 l b . , 1351.
3°° lb., 1079, n.i. S O E Adviser: functionaris bijj het Britse Ministerie van Buitenlandse Zaken,, belast met de voorlichting over SOE.. De functie is in de loop van 2002 op-geheven.. Over Boxshall: L. Marks, ' T h e Englandspiel'' in: Holland at War Against
HitlerHitler ( M . R . D . Foot - editor), (London
1990),, 136.
311 P E C 4B, 122, 123 (16); Wttewaal, De
freule,freule, 203.
311
De Jong, De verslagen van de
Parlemen-tairetaire Enquête-commissie, passim.
333
PEC 4B, 122 (16); Wttewaal, De freule, 202-203;; P- Ganier-Raymond, De 48
Do-den,den, het drama van het Englandspiel (Hoorn
1970),, 227-229. 344 Koninkrijk 9, hoofdstukken 11 en 12. vv P E C 4A, 891-897. 366 Ib., 769-783 passim. 377 Ib„ 773, 779-780, 782-783. 388 lb., 4B, 122 (bijlage 40). 399 Koninkrijk 9, 821-824. 4 00 PEC 4 C I, 209. 4141 lb., 4A, 892, 893, 897, 902, 903. 4141 Ib., 983. 433 l b . , 4 B , 122, 123 (1). 4 44 Koninkrijk 9, 1083. 4 ÏÏ Ib., 1083, n. 3. 4 66 Ib., 1084-1085. 4 77 P E C 4A, 873, 876, 904. 4 88 Ib., 4C I, 157 (18654-18658); 4B, bijlage 16,, 43(b). 4<JJ lb., 4A, 825-857; 902-903. 5°° Ib., 897-903. 511 Ib., 850-857. 522 Ib., 897-904. "" lb., 902. 544 Ib., 902-903. "" Ib., 903. 566 Ib., 285, 1453. "" lb., 4B, 91.
NOTEN N , 88 lb., 4A, 705. «« Ib., 902. 6 00 Ib., 206-225; 4 ^ II, 1131-1141. 611 lb., 4A, 853. 6 22 Koninkrijk 9, 1079-1085. ^^ Ib., 1081. 6 44 Ib., 1083. 6 ^^ Ib., 1085. 6 66 Ib., 1002-1009. 6 77 Ib., 912-926. 688 Ib., 1079, n. 1.
6 99 Ib., 1007-1009; L. de Jong, Englandspiel,
Mededelingenn der Koninklijke Nederlandse Akademiee van Wetenschappen, Afd. Letter-kunde,, Nieuwe Reeks - Deel 42 - N o . i (Amsterdam,, Oxford, N e w York 1979), 3-28,, passim.
"°° Koninkrijk 9, 1080-1081.
~'' M . R . D . Foot, SOE in France (Londen 1966),, 109-110. ^^ P E C 4A, 853. 733 Koninkrijk 9, 976, n. 2. ^^ P E C 4A, 724. ^^ Ib., 724, 853.
T66 N A PEC, toegangsnr. 2.02.27., inv.nr.
4088 (16 V), kopie handgeschreven proces-verbaall verhoor W.J. van der Reyden d.d. 311 okrober 1946; gedrukt stuk in inv. nr. 114;; P E C 4C II, 1602 (62842-62850). Van derr Reyden was de tweede marconist vann de in het kader van het Contact Hol-landd uitgezonden inlichtingenagenten; err is geen reden om aan te nemen dat zijn laterr door dit Contact uitgezonden colle-ga'ss op codegebied minder goed zouden zijnn uitgerust. Van der Reyden had zelfs tott taak zijn al in het land verblijvende col-lega'ss in een nieuw codesysteem, gebaseerd opp de zogenaamde double transposition, te instrueren.. P E C 4C II, 102, 1603 (62855-62862). .
KoninkrijkKoninkrijk 9, 1079.
^^ Nigel West, Secret War, The story of
SOESOE (London 1992), 94 en M . R . D . Foot, SOE,SOE, An outline history of the Special Opera-tionstions Executive 1940-1946 (London 1984),
251. .
7 99
Koninkrijk 9, 1079.
800
N I O D , Correspondentiearchief 1978, brieff plus bijlagen (Vragenlijst en overzicht
radiolijnen)) aan colonel E.R. Boxshall van 266 september 1978.
8'' N I O D , Doc II Agenten, Nederlandse
-144 A, ai/2. 8 ii Koninkrijk 9, 1007. 811 N I O D , Doc II - 218, Map B - 66. 844 Koninkrijk 9, 1002-1009. 855 N I O D , Correspondentiearchief 1978, verslagg d.d. 23 november 1978. 866 Koninkrijk 9, 1009. 877
Bickham Sweet-Escott, Baker Street
Irre-gulargular (London 1965).
888 J.C. Masterman, The Double-Cross
Sys-temtem in the War ofipjp to 194$ (New Haven
andd London 1972). 899 Koninkrijk 9, 976, n. 2. 900 Sweet-Escott, Irregular, 211-212. 911 Koninkrijk 9, 834, 875. 9191 Sweet-Escott, Irregular, 112. 9
-'' P E C 4C I, 482 (31920). Van Sant sprak van:: '..zekere tekens die hij seinde, zoge-naamdd om zijn toestel in te stellen. Die ble-venn weg, dus wij wisten, dat hij zat.'
9 44
Koninkrijk 9, 1076-1077, 1083, 1084.
955 Masterman, Double-Cross, 106. 9 66 N I O D , Correspondentiearchief 1978,
brieff aan j . Rep van 5 december 1978.
9"" Ib., brief van H . M . G . Lauwers van 27
novemberr 1978. 988 Koninkrijk 9, 1002-1009; Vergadering vann 8 januari 1979. 999 Rep, Englandspiel, 183. 1000 Koninkrijk 9, 995.
, 0'' N I O D , Fiches Koninkrijk, Deel 9, I X
-XII:: 'Eind Juni 1942 Inhoud van Plan-Hol-landd dat Jambroes meenam.'
1022
Koninkrijk 13, 61.
I 0
'' N I O D , Correspondentiearchief 1978, brievenn van 27 september 1978 en 11 okto-berr 1978 aan en brief van 4 oktober 1978 vann Duisterwinkel; Archief 303, IX 8-19, hoofdstukk 11, brief, ongedateerd, van Duis-terwinkell (ingeschreven 10.10.1978).
1044
Ib., brieven van 1 december 1978 en 5 de-cemberr 1978 aan respectievelijk H . M . G Lauwerss en J. Rep.
10,55
De notities in de NIOD-registratie van verzondenn en ontvangen correspondentie inn combinatie met de wel aanwezige corres-pondentiee doet vermoeden dat het wel het
NOTEN N
voornemenn was Duisterwinkel beide hoofd-stukkenn toe te zenden, maar dat uiteinde-lijkk alleen hoofdstuk il ter lezing werd toe-gezonden. .
106106 N I O D , Correspondentiearchief 1978,
vann 4.10.1978.
1077 PEC iA, XVII-XIX; 4A, 9, 10; 7A, 2;
8A,, 9.
Hoofdstukk 3
11
Giskes, Abwehr, ) . Schreieder, Het
EnglandspielEnglandspiel (Amsterdam z.j.).
22
N . Kelso, Errors of Judgement, the
estab-lishedlished view of "SOE's Disaster in the Nether-landslands 1941-44 " (Londen 1988).
33
L. Marks, Between Silk and Cyanide.
TheThe Story ofSOE's Code War (Londen
1998). .
44 Marks, Silk, 222-229. 55
M . R . D . Foot, SOE vormde het achter-grondverhaall voor deze BBC-serie, getiteld: 'SOE:: Special Operations Executive 1940-
45'--66 Marks, Silk, 16-59. 77
lb., 245-253.
88 Marks in: M . R . D . Foot ed., Holland at
War,War, (Londen 1990), 136-137.
99 W.J.M. Mackenzie, The Secret History of
SOE,SOE, The Special Operations Executive 1940-19451945 (Londen 2000).
100
Mackenzie, Secret History, 302-305. "" Foot, Low Countries, 190-192.
122
Ganier-Raymond, De 48 Doden.
133
J. Bureau, Un soldat menteur (Parijs 1992);; J. Lartéguy en B. Maloubier, Triple
Jeu.Jeu. LEspion Déricourt (Parijs 1992); G.
Perrault,, Het Geheim van D-Day (Parijs 1964). .
144 Rep, Englandspiel; P.H. Hoets,
England-spielspiel ontmaskerd, schijnstoot op Nederland en BelgiëBelgië 1942-1944 (Rotterdam 1990).
lsls De vijfdelige serie Englandspiel werd
uit-gezondenn in 1979.
166
In afleveringen (her)uitgezonden in de periodee 18 april - 23 mei 1995.
177
Hoets, Englandspiel ontmaskerd, 175-176.
188
Foot, Low Countries, 513.
199 lb., Postscript, xiv. 200 lb., ix-xi. 211 lb., 222 lb-, 233 lb., 244 lb., 2 55 l b . , 266 lb., 277 lb., 288 lb., 299 lb., 300 lb,. 311 lb., 322 lb., 333 lb., 344 l b . , '55 l b . , [IÖ-I2I. . [9O-I9I. . [31,, 176. [31. . 38. . [14.. n5 - --192. . 120,, 121, 129, 130. 114,, 115. 117,, 118. 117,, 118. 134--106,, i n , 2 0 2 . 74-- 75 n . Hoofdstukk 4 11
J.R.M. Butler [ed.], Grand Strategy, (Vo-lume)) II, History of the Second World War, Unitedd Kingdom Military Series, Londen 1957,, 547-555; Mackenzie, Secret History, 60, 61. .
22
Grand Strategy II, 260-261.
33
Mackenzie, Secret History, 747, 748.
44 l b . ,
3-5S-55 lb., 748.
66
Stafford, Britain, 23; Foot, SOE, 18; Mackenzie,, Secret History, 56-71.
77
Mackenzie, Secret History, 69-71.
88 Foot, SOE, 22, 23. 99
Mackenzie, Secret History, 11.
100 Foot, France, 2, 3.
"" Mackenzie, Secret History, 191, 192, 222-228,, 296-308.
122 l b . , 331, 332. 133
Foot, SOE, 19-23.
144 lb., 29.
'55 Mackenzie, Secret History, 84-86, 337-343;343; Stafford, Britain, 29.
1616
Mackenzie, Secret History, 341.
177 lb., 340. ,fll
Foot, SOE, 28-33, M6.
199 Stafford, Britain, 57- 81. 200
Nigel West, Secret War, 20.
211 Mackenzie, Secret History, 358-360,
Ap-pendixx F (764, 765). "" lb., 747.
211 Mackenzie, Secret History, 345, 346. 244 lb., 94.
N O T E N N 255 lb-, 339-1616 lb., 94, 337-347, Appendix D (759-762). 2TT lb., 348-360.
288 P R O , HS 7/10, Charter & Directive
givenn to SOE, i, 2, 8, 9, 17 en 18.
2tJJ Foot, SOE, 28-29. 300
P R O , CAB 102/650, Mackenzie, 'Histo-ryy of the Special Operations Executive', 104,, 517; Stafford, Britain, 24-25.
311 lb., 24-45, 84-125; Sweet-Escott,
Irregu-lar,lar, 24, 25, 54, 55.
322
P R O , CAB 102/650, Mackenzie, 'Histo-ryy of the Special Operations Executive', 137,, 138.
"" P R O , HS 8/358, S.O.2 Communications throughh C, C D / X X / 8 7 9 , 9th March 1941.
** Marks, Silk, 8, 40.
«« Foot, SOE, 109; P R O , CAB 102/650, 'Historyy of the Special Operations Executi-ve',, 589-590.
366
Mackenzie, Secret History, 382, 383.
3TT P E C 4A, 853.
388 Mackenzie, Secret History, 721, 82. 399
P R O , HS 7/31, History, Security Sec-tion,, 4, 5.
4°° P E C 4A, 853.
411
P R O , HS 7/31, History, Security Sec-tion,, 5. 4 22 B I S W W IV, 73, 133. 433 B I S W W IV, 133-147. «« P R O , HS 7/31 - 72142-, N o t e by John Senter,, 4. 455
Stafford, Britain, 203; A. Cave Brown ' C '' The Secret Life of Sir Stewart Menzies.
SpymasterSpymaster to Winston Churchill (New York
1987),, 498'5i3-466 Foot, SOE, 246.
H o o f d s t u kk 5
11
P R O , HS 7/159, D U T C H S E C T I O N H I S T O R Y ;; CAB 102/650 'History of the Speciall Operations Executive'; HS 7/212 Surveyy of Global Activities - War Diary.
22 A. den Doolaard, Londen en de Zaak
VanVan 't Sant (Amsterdam 1980), passim; Ko-ninkrijkninkrijk 9, 844-870.
'' P E C I A en B, Algemene Inleiding, XVII -- XX; Wttewaal, De freule, 185-191. 44 P R O , HS 7/211, 33.
ss PEC 4 C I, 430-431.
66 M . R . D . Foot (ed.), Holland at War,
139;; M . Sluyser, ..., daar zaten wij.
Impres-sionsion over London '40^4$ (Amsterdam,
Ant-werpenn z.j.) 37-40. 77 P R O , HS 7/211, 33. 88 PEC 4A, 21-74. '' P R O , H S 7/211, 33. 100 Ib., HS 7/221, 1734-1736; PEC 4C I, 954,, 955; 4 C II, 1088 (51095-1096). "" PEC 4C E431. 122 lb., 4A, 63; 4C I, 430-431. '33 P R O , HS 7/215, 498, 560, 720; HS 7/216,, 821, 911. In deze fase wordt SOE in documentenn aangeduid met S.O. 2, de ope-rationelee afdeling. S.O. 1 was de 'zwarte' propaganda-- en S.O. 3 de planningafdeling vann de dienst. Deze laatste afdeling werd al inn september 1940 in S.O. 2 geïntegreerd enn S.O. 1 werd in september 1941 verzelf-standigdd tot Political Warfare Executive <PWE);; S.O. 2 ging voort als SOE.
!
44 P R O , HS 7/217, 1020. ^^ Ib., HS 7/221, 1738.
1616 P E C 5A, Inleiding, 10. Per 27 juli 1941
werdd het ministerie van Defensie gesplitst inn het ministerie van Oorlog en het ministe-riee van Marine.
1717
P R O , H S 7/218, 1172, 1173, 1193.
188 Ib., HS 7/221, 1737.
'99 P E C 4B, bijlage 3, 7, KB van 14
augus-tuss 1941.
200 P R O , H S 7/221, 1737, 1738. 211 Ib., 1738. Zijn voorstel werd op
22.8.19411 aan C D , Nelson, voorgelegd (ib., 1739}--222 Ib., 1738. 211 Ib., 1738. 2 44 P E C 8C I, 127, 386. 255 P R O , H S 7/221, 1739. 166 Ib., 1739. 277 Ib., 1739 288 P R O , H S 6/723, From: N T o : AD/A, 7.9.41. . 2?? P E C 4C I, 543, 544-300 P R O , H S 7/221, 1740. 311 Ib-, 1737-1741-522 P E C 4C II, 1227. 333 P R O , H S 7/159, 1942, Dutch Section
NOTEN N
hoofdd van de sectie in de maanden januari enn februari, Blizard vanaf maart 1942; HS 6/748,, Maj. Charles Cecil Blizard: dit docu-mentt meldt 19.12.41 als datum waarop Bli-zardd als hoofd van Dutch Section SOE aan-trad. .
344 Foot, Low Countries, 85.
355 P R O , H S 7/221, 1751.
366 l b . , 1837, 1838.
377 P R O , HS 7/223, 2192. 388 lb., 2160, 2180. 399 P R O , H S 7/224, 2378.
4°° P E C 4A, 94-117; Hazelhoff Roelfzema,
Soldaat,Soldaat, 122-209.
4'' S O E Adviser to the F C O , brief plus bij-lagenn van 18 december 2000, Attachment
'G'. 'G'.
422 P R O , H S 7/159, 1942 Dutch Section
Historyy - General - . 433 PEC 4A, 47.
444 P R O , H S 7/229, 3387. (De betreffende passagee wordt niet woordelijk gereprodu-ceerd.) )
455 lb., H S 7/231, 3678.
4 66
lb., H S 7/159, 1942 Dutch Section His-toryy - General - . 477 lb., HS 7/234, 4308. 488 lb., HS 7/234, 4194. 499 lb., HS 7/274, 1. 5°° lb., 2. 511 lb., 2. 511 lb., 2. 533 lb., 13. 544 lb., 6l. 555 lb-, 69-7O. 566 lb-, 87. 577 lb., 70-71. 588 lb., 99 599 l b . , 121. 6 00
lb., 131. Wie de bedoelde agent was, is niett duidelijk. De controle-agent A. Cnoopss werd pas op 23 september 1943 (in België)) gedropt; de op 22 juli daaraan voor-afgaandd in Frankrijk geparachuteerde SOE-agentt G. Zembsch Schreve heeft zijn pas-seurslijnn nooit tot in Nederland kunnen uit-bouwen.. Wel waren op dat moment enige agentenn van de Nederlandse zusterdienst Bureauu Inlichtingen in Nederland.
611 Ib., 146. 6 22 Ib., 146. 633 P R O , HS 7/159, 1943 Dutch Section History,, - General - .
6 44 lb., January &c February 1944, General
situationn and relations with the Dutch Governement. .
6
55 P R O , HS 6/738, Brief van 8 februari 19444 van Lord Selborne aan minister-presi-dentt Dr. P. Gerbrandy, kenmerk: F. 1670/127. .
6 66
lb., H S 6/726, Draft letter from C D to S O ,, 7th February, 1944.
6767 Mackenzie, Secret History, dyj.
688
P R O , HS 7/159, Dutch Section History, Januaryy & February 1944, General
situa-tion. .
Hoofdstukk 6
11 (16): Het getal tussen haakjes is het
be-treffendee telegramnummer.
22
P R O , HS 7/228, 3150.
33 Gesprek 26 januari 2001. Lauwers, aan wiee dit gegeven werd voorgelegd, zei zich daarvann absoluut niets te herinneren; in zijnn eerdere verklaringen is een verwijzing naarr deze zaak niet te vinden.
44 N I O D , Collectie 1, dossier SK.St.L. 1153/422 Luftgau Holland, Feldurteil gegen Willemm Roëll e.a., 100, 101.
55 P R O , HS 7/229, 3384 en 3385.
66 PEC 4C I, 209, 220; 4C II, 1140; 4A,
837,, 838.
77 lb., 4 C I, 157-184, 775-796; 4B, bijlage 11,, Tatigkeitsbericht'.
88
Mackenzie, Secret History, Preface, xxvi-ii,, xxix. 99 PEC 4A, 655, 740. 100 Ib., 478, 479-111 Koninkrijk 9, 990, 991, 1033. 1111 PEC 4B , bijlage 11, 16 (8); PEC 4C I, 2177 (20431-20437). '33 P R O , H S 7/229, 3384/5; Marks, Silk, 117. '44 PEC 4C I, 220; 4A, 838.
'55 {228}: het n u m m e r van de voetnoot in dee Diary-tekst. 166 P R O , HS 7/229, 3384. 77 Ib. 188 P R O , AIR 27/956,33-45; AIR 27/1068, 14-24. .
NOTEN N
'99 P R O , HS 7/231, 3675.
1 00
lb.,
3677-111 P R O , HS 7/159, 1942 Dutch Section
History,, Agents sent.
1111 Marks, Silk, 16, 98.
2
'' P R O , HS 7/159, Dutch Section History.
144 J . H . Scheps (ed.), Wat deed Koos Vor- '
rink?rink? De klare taal der feiten.
('s-Gravenha-gee 1948), 44, 45; PEC 4C II, 1007-1013.
lsls
P R O , HS 7/159, Dutch Section History. ^^ Marks, Silk, 16, 98.
zz
~~ P R O , HS 7/231, 3672-3674.
288 lb., 3674-3778.
^^ P R O , HS 7/228, 3029; H S 6/765,
Ca-tarrhh file, Report 7, T i m m e r and Looman.
, 00 lb., H S 7/233, 3973-3979. "" P E C 4B , bijlage 16, 30. ^^ lb., 4A, 475, 476. "" P R O , HS 7/233, 3978. HH
D e naam k o m t in eerdere telegrammen, voorzoverr bekend, niet voor. Misschien een 'verbastering'' van Burg ( D . C . Burg), een medewerkerr van Jordaan: Rep,
England-spiel,spiel, 138, 146, 148 en 149.
'55 P E C 4C I, 219; 4A, 851.
*66 Marks, Silk, 101, 102. '~"" P R O , HS 7/226, 2783.
, 88
In de tekst staat: '67 to Ebony'. Ik neem aann dat dit een typefout is; bedoeld zal zijn: ' 6 77 to Ebenezer'.
«« P R O , HS 7/234, 4313.
4 00
Een nieuwe telling van de telegrammen vann Trumpet Major, de reden wordt niet vermeld,, maar misschien startte men in Pondenn een nieuwe telling omdat Jordaan hierr als marconist voor het nieuwe team
ParsnipParsnip (Van Rietschoten) en Spinach
(Bui-zer)) optrad.
411
P R O , HS 7/234, 4314, Missie Leek A: de agent/marconistt G. van Hemert, schuil-naamm Van Haafien, die aan het team van Kloosss zou worden toegevoegd. Oorspron-kelijkk was deze agent/marconist bestemd voorr de missie Carrot.
422 P R O , HS 7/274, 4311. Turnip en
Bee-troottroot vormden nu samen een team,
bestaan-dee uit de 77/r«/^-organisator en de twee Beetroot-organisatoren,, aangevuld met eenn plaatselijk gerekruteerde marconist Gilgal. Gilgal.
vv P R O , H S 7/234, 4310. REBECCA, een
mobiell aanvliegbaken.
444
Marks, Silk, 102.
455 Hier wordt hoogstwaarschijnlijk
hethet personal number van de agent mee
bedoeld. .
466 P R O , H S 6/165, L E T T U C E T U R
-N I P - L E E K ,, 24.6.42.
4
~~ Over het gebruik van het conventional
number.number. Lauwers, Naschrift, Lorain, Secret Warfare,Warfare, 69. Lauwers noemt dit getal
'agentengetal',, Lorain 'secret identification n u m -ber'. .
488 P R O , H S 7/274, 23. 499
lb., 36, 37.
s oo Privé-document G. Dessing; NA PEC,
toegangsnr.. 2.02.27., m v- nr. 406, 16, pro-ces-verbaall G. Dessing 27 mei 1946. "" P E C 4C II, 1008.
^^ P R O , H S 7/159 - 72058, 1942 Dutch
Sectionn History, Agents sent.
533
PEC 4C I, 276 (21345). Vorrink wordt inn Dessings opdracht niet genoemd als in Engelandd gewenst persoon.
544
Privé-document G. Dessing. "" PEC 4C I, 275-278; 4C II, 1007-1013,
1725-1737--s66 lb., 4A, 655-685.
577 Scheps (ed.), Wat deed Koos Vorrink?,
44. . *>**>* P R O , H S 7/^9-234; HS 7/274-276. «« Ib., HS 7/229, 3383. 6 00 Ib., HS 7/274, 8. fifi '' PEC 4C II, 1010. 6161 Ib.. 1008. 6 '' lb., 4A, 655-676. Hoofdstukk 7 11
Grand Strategy III, 563-564.
11
Gabriel Kolko, The Politics Of War, The
WorldWorld and United States Foreign Policy, ip43-iP4Sip43-iP4S (New York 1990), 13-30 passim.
'' PEC 4A, 528-530, 594, 595; Koninkrijk 9, 912-920. .
44 Grand Strategy III, 315-348.
ss lb., IV, XV. (Arcadia - conferentie).
66
lb., Ill, 568, 569.
77 lb., Ill, Bijlage III. 675-681. 88
NOTEN N
99 l b . , 569.
100 Stafford, Britain, 78-102; Grand Strategy
IIII 577-581, A p p e n d i c e s I I I , V .
111 Grand Strategy III, 578-581; Stafford,
Bri-tain,tain, 82, 246-247.
1111
Grand Strategy I I I , 583-598.
'33 K o l k o , The Politics Of War, 28.
144 Grand Strategy I I I , 634-636. '55 l b . , 636-638. '66 l b . , 638. 177 l b . , 636, 6 3 7 . 188 lb., IV, i n .
'99 lb., Appendix III (A), 603.
100 Stafford, Britain, 82-85; Grand Strategy
III,, 518; P R O , D i a r y ,
4193-4195-111
NA, Collectie P.S. Gerbrandy,
2.21.068.,, inv.nr. 109, brief d.d. 23 augustus 1950. .
1111
P E C 4 A , 502, 503,525.
133
Het betreft hier waarschijnlijk de voor-stellenn van De Bruijne aan Furstner van 19 maartt 1942, PEC 4B, 56-58 (bijlage 18).
244
Peter Hoffmann, The History of the
GermanGerman Resistance, 1933-194$ (Montreal &
Kingston,, London, Buffalo 1996, 3e ed.), 214. .
255 Term Widerstand ontleend aan Peter
H o f f m a n n ss Widerstand, Staatsstreich,
Atten-tat,tat, der Kampfder Opposition gegen Hitler
(1969);; v o o r d e n a a m S c h w a r z e Kapelle zie A n t o n yy C a v e B r o w n , Bodyguard of lies. The
ClassicClassic History of the War of Deception that keptkept D-Day Secret from Hitler and sealed the AlliedAllied Victory ( N e w Y o r k 1975), 6.
166
G . v a n R o o n , Het Duitse verzet tegen
HitlerHitler ( U t r e c h t 1968), 118-126. 277 B r o w n , Bodyguard of Lies, 21,6-15-7. 288 H o f f m a n n , German Resistance, 205-246, p a s s i m . . 1C1C>> B r o w n , Bodyguard, 236-240. 300 H o f f m a n n , German Resistance, 301-311. 311 l b . , 278-289. 311 lb., 216-223. 333
Michael Balfour, Withstanding Hitler in
GermanyGermany 1033-194$ (London, New York
1988),, 111-112.
344 H o f f m a n n , German Resistance, 214-215. 355
Balfour, Withstanding Hitler, m - 1 1 3 .
366
Grand Strategy I V , 281, 282.
377 l b . , I I ,
343-345-388 P R O , HS 6/725, ' R A N K I N ' - CASE C
-- H O L L A N D , 3 en 7 december 1943. ww B I S W W III, 43-46; Grand Strategy V, 1-10;; Lt.-Gen. Sir Frederick Morgan, K.C.B.
OvertureOverture to Overlord (London 1950)
112-129;; K o l k o , The Politics Of War, 2 9 , 30, 33, 315,, 316, 328, 373.
4 00
R a l p h Ingersoll, 'Top Secret'{New Y o r k 1946),, p a s s i m . 411 Grand Strategy I V , 281-285. 4 22 Stafford, Britain, 88, 89. 433
Mackenzie, Secret History, 303; P R O , H SS 7/159, 72058, ' O U T L I N E O F PLAN-N I PLAN-N GG F O R T H E FIELD IPLAN-N 1942'
4 44 P R O , H S 7/10, 75760, Charter &
Direc-tive,, 1, 5.
455 l b . , 8 e n 9. 4 66
P R O , CAB 119/43, S.O.2. 'Report on Positionn of Plans and Projects'. 8th March 1941. .
4 77 lb., H S 6/165, 'Minutes of the Meeting
off the Planning C o m m i t t e e . . . . ', 17th June 1941. .
4 88
Stafford, Britain, 81.
4
?? Foot, Low Countries, 99: SOE Dutch Sectionss weinig indrukwekkende bijdrage aann Claribel is volgens de auteur een van dee redenen geweest om het hoofd Laming (eindd 1942) te verzoeken op te stappen.
500 Koninkrijk 4, i n . , rr
M a c k e n z i e , Secret History, 2 9 6 - 2 9 9 , 3 0 0 .
522
Stafford, Britain, 81.
533 Arthur Bryant, The Turn of the Tide
1939-1943,1939-1943, A study based on the Diaries and AutobiographicalAutobiographical Notes of Field-Marshal The
ViscountViscount Alanbrooke K.G., O.M. (London
a n dd G l a s g o w 1965), 218, 275. HH P E C 4C I, 378, 4 5 7 . 555 F o o t , Low Countries, 8 6 . 566 M a c k e n z i e , Secret History, 297, 2 9 8 . '77 P E C 4C I, 457 (30334)-^88 l b . , 4 B , bijlage 17, 55, p a r a g r a a f I I I . ww l b . , bijlage 18, 56-58. 6060 l b . , bijlage 30, 108 (I). 611 l b . , 4 A , 496-503; Koninkrijk 9, 916. 622 P E C 4A, 9 0 5 - 9 0 6 ; 4 C I I , 1819-1822. 633 Stafford, Britain, 88.
6 44 Wel wordt uitgebreid aandacht besteed
aann het werk van haar zustercommissie, de Commissiee Terugkeer.
NOTEN N
655 P E C 4C II, 1576-1580, in het bijzonder
zijnn antwoorden op de vragen (62196-62203);; NA PEC 2.02.14, inv.nr. 115, bijla-gee 71-6 71-671-6 P E C 4C I, 462 (30394-30398); N A PEC 2.02.14,, inv.nr. 115, bijlage 71, 4 (10). 6767 Koninkrijk 9, 912-918. 6 88 P R O , C O 537/3926, PLAN F O R HOL-L A N D ,, 25th April, 1942. 6 99
P E C 4B, D e opdracht van Jambroes vann 12 juni 1942, 103-107, bijlage 29.
~°~° Ib., bijlage 30,108 (I).
711 Ib., bijlage 30, 108-109. ~22 P E C 4B , bijlage 18, 56-58. '' P R O , C O 537/3926, A P P R E C I A T I O N O FF T H E "PLAN F O R H O L L A N D " 4th Mayy 1942; P E C 4B, bijlage 31, 110. ~44 P R O , C O 537/3926, ' O u r progress with thee D u t c h ' . M / H O / 7 4 1 , 6.5.42.
~">~"> lb., HS 6/724, 16 May 1942. Bezoek
Ne-derlandsee delegatie aan Lord Selborne op 13 meii 1942.
"66 Ib., C O 537/3926, From: M T o : CD,
6.5.42,, M / H O / 7 4 1 .
T
~~ Ib., H S 6/724, 16 May 1942.
^^ Ib., C O 537/3926, From: AD/S T o : C D ,, 15 May 1942. ~99 Ib., H S 7/234, Diary, 4314. 8 00 Ib., HS 6/123, From: M T o : D/R, M / H O / 8 4 4 .. 20.5.42. 8rr
Mackenzie, Secret History, 303; P R O ,, H S 7/159. 72058, ' O U T L I N E O F P L A N N I N GG F O R T H E FIELD IN 1942'. . 822 P R O , CAB 102/650, 75824, Mackenzie, SecretSecret History, 458. 8-'' P E C 4C L 4 6 2 . 8 44 lb., 4B, 13-17, bijlage 29. 8ss Ib., 108-109, bijlage 30.
8 66 G. Dogger, De Vierkante Maan
(Amster-damm 1985), 170-187. 8 77 Ib., 149-190. 888 Koninkrijk 9, 918. 8 99 Ib., 913-914. 9 00 P E C 4C I, 462.
911 N A PEC 2.02.14, inv.nr. 115, bijlage 71,
4-- 5 (10).
9 22 P E C 4C II 1576,1577 (62147-42148;
62168-62171). .
9
'' lb., 4A, 593; Koninkrijk 9, 995.
9 44 KRIEGSTAGEBUCH DES
OBERKOM-MANDOSDERMANDOSDER WEHRMACHT1942
(Münchenn 1982), Teilband II, 1280-1281 (C. Dokumenten-Anhangg zum Kriegstagebuch 1942..
13)-9'' P R O , CAB 81/76, O P E R A T I O N " T O R C H "" D E C E P T I O N A N D C O -VERR PLAN, L.C.S. (42) I, 8th August, 1942;; ib., LCS ( 42) 6, Nov. 1942, G E N E -RALL R E P O R T " T O R C H " C O V E R A N D D E C E P T I O NN PLANS, A N N E X to C . O . S .. (42) 416 (o) 26TH N O V E M B E R 1942;; B I S W W V, 55-63. 9 66 B I S W W V, xii, 21-29. 9 77 P R O , CAB 154/30, Air C o m m o d o r e
A.R.. Boyle aan lieutenant-colonel J. Bevan, 15thh September, 1942, kenmerk: ARB/GK7 2017;; antwoordbrief van Bevan, 17th Sep-tember,, 1942 (gelijk kenmerk); Lionel Hale aann Bevan, January 26th 1943 ( M O S T SE-C R E T ) . . 988 P R O , HS 7/31, 72142, H I S T O R Y , SE-C U R I T YY S E SE-C T I O N , Oct, ' 4 0 - J u n e , 45, Appendixx C. 9 99 P R O . , CAB 81/76, LCS (42) 6, Nov. 1942-- G E N E R A L R E P O R T " T O R C H " C O V E RR A N D D E C E P T I O N PLANS, A N N E XX to C.O.S. (42) 416 (o) 2 6 T H N O -V E M B E RR 1942
1000 Kriegstagebuch, 1942, Teilband II, 794,
797--1011
P R O , H S 7/274, 76011, Diary, October 1942,, 34.
35-1022
Grand Strategy IV, 119, 137.
IO
** E . H . Cookridge, Inside SOE (Londen 1966),, 432. Zie over de bronnen voor dit boekk benut: Nigel West, Secret War, The
StoryStory of SOE {London 1992), 5.
1044 A r c h i e f G i s k e s , D o o s II, 29 j a n u a r i 1966;; G i s k e s ' b i j d r a g e a a n G. Buchheit
DerDer Deutsche Geheimdienst, Geschichte der militürischenmilitürischen Abwehr (München 1967).
1055
Rep, Englandspiel, 183; Cookridge,
Insi-dede SOE, 432; J.G. Beevor, SOE, Recollec-tionstions and Reflections 1940-1945 (London
1981),, 178-179. 1066 Londen, 13 maart 2001. IO~~ P E C 4B, 50; Koninkrijk 9, 919; P R O , HSS 7/274, 76011, Diary, August 1942,
13--NOTEN N
jo88 r je vijfdelige serie Englandspiel werd in
afleveringenn heruitgezonden in de periode 188 april - 23 mei 1995.
Hoofdstukk 8
11 B I S W W V, IX. 22 lb., X-XIII, 105-109.
33 B I S W W IV, 134-136, 261, 262. 44 Mackenzie, Secret History, XVIII. 55 Marks, Silk, passim.
66
PEC 4B, bijlage 27, 99.
77
Mackenzie, Secret History, 383-386; P R O ,, H S 7/42, 75911, S.O.E. SIGNALS H I S T O R Y .. W / T Board: overheidsorgaan belastt met het beheer van radiofrequenties.
88 Privé-archief Lauwers: ' R A P P O R T
be-treffendee N O R D P O L - A F F A I R E , 12 febru-arii 1946; afschrift in: N I O D D O G 218-mapp A.
99
C. C u n n i n g h a m , Beaulieu: The
Finis-hinghing School For Secret Agents (London
1998),, 27.
100 L a u w e r s , ' R A P P O R T , 3. 111
Ib., 4.
122
N A PEC, toegangsnr. 2.02.27., inv. nr.. 408 {16 V), kopie handgeschreven proces-verbaall verhoor W.J. van der Rey-denn d.d. 31 oktober 1946; gedrukt stuk in inv.. nr. 114.
133 Archief Verhoeven, S O M A , Süreté, w
28,, Renseignements Generaux. M . O . 1 (S.P.),, Ie 11 Avril 1946.
144
Archief Verhoeyen, S O M A , Süreté, w 28,, Renseignements Generaux. M . O . 1 (S.P.),, Ie 11 Avril 1946, 2.
«?? Archief Verhoeyen, S O M A , Pap. W . Ugeux,, nr. 51, brief van 16 octobre 1945, kenmerk:: AV, Suite I, question II.
166 Lauwers, ' R A P P O R T ' , 17, 18. 177 PEC 4C I, 206-225; 4C II, 1131-1141. '88 lb., 4A, 836-845. '?? Ib., 209 (20271-20272) 200 lb., 4 C I, 221 (20499). 211 Lauwers, ' R A P P O R T ' , 17, 18; D e Jong, Englandspiel,Englandspiel, 23-28. 211 PEC 4A, 837-839. vv P R O , AIR 27/956, O P E R A T I O N S RE-C O R DD B O O K 138 Squadron, 33-45; AIR 27/1068,, O P E R A T I O N S R E C O R D
B O O KK 161. Squadron, 14-21. Dit laatste Squadronn heeft tussen 2 en 26 maart 1942 kennelijkk geen vluchten uitgevoerd.
244 Lauwers, ' R A P P O R T , 2, 3. 255 P R O , H S 7/228, 3109. 266 Ib., HS 7/225, 2639. 277 Marks, Silk, 16. 288 lb., 98, 99.
299 Dit verhaal is door Lauwers voor het
eerstt verteld aan de journaliste Mariëtte Da-niels,, die dit gegeven verwerkt heeft in haar vann 5 mei tot 2 juni 1984 in wekelijkse afle-veringenn gepubliceerde artikelenserie over hett Englandspiel in Elseviers Magazine. 3°° Korthals Altes publiceerde zijn bevindin-genn o.a. in 'Uit de as van het Englandspiel',
ElseviersElseviers Magazine, 5 april 1986.
3'' Originelen in Lauwers' privé-archief. 322 P R O , H S 7/42, Training.
333 P. Lorain, Secret Warfare, The Arms and
TechniquesTechniques of the Resistance (London 1984),
35--344 P R O , H S 7/42, 75911, T R A I N I N G ; H S 7/51,, H I S T O R Y O F T H E T R A I N I N G S E C T I O N ,, 70. 355 Lauwers, ' R A P P O R T ' , 3. 366 PEC 4A, 705, 706. 377 N I O D , Knipselarchief- Englandspiel, KBB II 161-162; 284 B. 388 PEC 4C II, 1608, 1609 (63009-63026). 399 Lorain, Secret Warfare, 168-169. 4°° P R O H S 8/ 447, Ref. 103496, L M T 2 C I P H E R ;; L.M.T.2 Code, Holland, C M D / C C .. S.O.2, 17.10.41. 411 Lauwers, tel.gesprek d.d. 14.11, 2002. 4 22 N A P E C , toegangsnr. 2.02.27., inv. nr.
4088 (16 V), kopie handgeschreven proces-verbaall verhoor W.J. van der Reyden d.d. 311 oktober 1946; gedrukt stuk in inv. nr. 114;; P E C 4 C II, 1602 (62842, 62846-62850). 433 PEC 4C II,
1131-1135-4 1131-1135-41131-1135-4
Lorain, Secret Warfare, 69; PEC 4C II, 1134,, 1135; gesprek dd. 26 november 2001. 455 Lorain, Secret Warfare, 168.
4 66 N I O D , dossier Englandspiel, Doe. II
218,, Map B, document getiteld 'Double Transposition-Code. .
477 PEC
4C II, 1135.
488 E. de Roever en G. Zembsch Schreve,
NOTEN N 499 lb. ÏOO l b . , 71, 72, 83, 201-205. 5'' P E C 4C I, 679 (42159). 511
G. Zembsch Schreve, Pierre Lalande:
SpecialSpecial Agent (London 1996), 190-193.
533 lb., 74-80.
544
Zie voor Déricourt en zijn mogelijke rol bijj het oprollen van het 'Prosper'-netwerk: R.. Marshall, All the Kings Men (Londen 1988). .
555
Schreve, Pierre Lalande, 107. 566 Ib., 114-136. 577 P E C 4C I, 676 (42108), 683 (42241), 6844 (42242). ^^ Ib., 679-684. 599 l b . , 4B, 91 (42083), 92 (42127), 93 (42144),, bijlage 26. 6 00 Foot, SOE, 109, 110. 611 P R O , HS 7/42, N . W . E U R O P E AND C E N T R A LL E U R O P E , 3. 6 22 Marks, Silk, 8, 12. 633
P E C 4A, 853; P R O , HS 7/31, History Se-curityy Section, 5. 6 44 P E C 4A, 583. 6 55 lb., 581. 6 66 l b . , 706, 724, 726, 727, 729-736, 851-857. 6 77 lb., 724.
6 88 Verzameling Verhoeven: 18
telegram-menn van Lacquer via Cesarevitch van no-vemberr 1941 tot januari 1942. Lacquer was dee Belgische SOE-agent Adolphe Lheu-reux,, gedropt op 4 september 1941, gearres-teerdd op 13 april 1942. Cesarevitch was zijnn collega Emife T r o m m e die op 13 mei 19411 geparachuteerd uitgepeild op 5 okto-berr 1941 gearresteerd werd. O p 25 februari 19422 werd hij te Luik gefusilleerd. F. Strubbe,, Geheime Oorlog, 225, 226, 178,
179--6 99
P R O , HS 8/447, Ref. 103496, L.M.T.2 C o d ee C M D / C C . S.O.2, 17.10.41; S.O.E. Agent'ss Procedure. In deze twee documen-tenn w o r d t de term 'identity check' gebruikt voorr het bewust maken van een spelfout in dee telegramteksten {security check).
7 00
P E C 4A, 767, 768.
711 Beevor, Recollections and Reflexions, 71. 7 11
Sweet-Escott, Irregular, 211, 212.
733 Foot, France, 225. 7 44
Mackenzie, Secret History, 48, 49.
755 Stafford, Britain, 38; West, Secret War,
94.. Laatstgenoemde auteur geeft op 151-152 eenn voorbeeld van zo'n terugspeeloperatie waarbijj S O E betrokken was.
766 Ib.
7 77 Verzameling Verhoeyen, S O M A , Pap.
W .. Ugeux, nr. 51, 16 octobre 1945, beant-woordingg van question 31.
788
J.C. Masterman, The Double-Cross
Sys-temtem in the War ofipjp to 194$ (New Haven
andd London 1972), 106.
7 99 P E C
4C II, 1609 (63017-63020). O o k
bijj het verhoor van Van der Reyden komt dee mogelijkheid van een Brits tegenspel ter sprake. . 8 00 PEC 4C I, 503. 811 Marks, Silk, 40, 41, 149, 185, 186. 822 P E C 4C II, 1608 (63013). 833 Lauwers, Report, 18, 19, 20. 844 Giskes, Abwehr, 303, 304. 55 Lauwers, Naschrift, 304. 8 66 P E C 4 C I, 221 (20499). Maar Lauwers noemdee Bingham, niet Blizard.
877
lb., 4A, 852.
888
Letterlijke vertaling van Sir Robin Brookss tekst.
899 S O E Adviser to the F C O : brieven van 3
augustuss 1955 en 13 maart 1996.
9 00
Foot ed., Holland at War, List of
Partici-pants,pants, 248, 251.
911
Ib., 145, 146.
9 22
Ib., 131-138, 147-154; Marks, Silk, passim.
933 Foot, Low Countries, 37. 944 P R O , H S 7/31 -72142. History, Security Section,, 16.7.45, 3-955 lb., H S 7/2.74, September 1942, 21 (GEESS D E J O N G ) . 9 66 P E C 4C I, 245 (20949). 9 77 Controle-agenten.
988 Diverse gesprekken met G. de Jong, o.a.
opp 19 maart 2002.
999
Frank Visser, De bezetter bespied (Zut-phenn 1983), 82-88.
1000
Gesprek met G. de Jong op 19 maart
2 0 0 2 . .
'OII M . R . D . Foot en J.M. Langley, MI9 (Londonn 1979), 43, 44.
1022
Ib., 42-44,
73-1033 Ib., 211. 1044
NOTEN N
1055
lb., 53; Holland at War, 122.
1066
Foot, Low Countries, 53.
1077 Mackenzie, Secret History, 242. 1088
Foot, Low Countries, 320, 321, 517, 518.
1099
Scheps e.a., Wat deed Koos Vorrink?, 45.
1,00 P E C 4C II, 1009; N A PEC, toegangsnr.
2.02.27.,, inv. nr. 406, 16, proces-verbaal G. Dessingg 27 mei 1946.
1111 N A PEC, toegangsnr. 2.02.27., inv. nr.
406,, 16, proces-verbaal G. Dessing 27 mei 1946. .
1122 N I O D , Doc II 218-Map A, verslag G.
Dessingg van 13 mei 1946. "33 P R O , H S 7/274, 32.
"44 N A PEC, toegangsnr. 2.02.27., inv. nr. 406,, brief van 28 juni 1946 met bijlage van 26.1.1943. .
1155
Mededeling van de leider van die dienst Gastonn Vandermeerssche, die deze informa-tiee kreeg van zijn chef W . Ugeux.
"ÉÉ Informatie Verhoeven d.d. 15 april 2002. 1177 Informatie Verhoeyen d.d. 26.6.2001. 1188
Privé-document Dessing.
>'99 N A PEC, toegangsnr. 2.02.27., inv. nr. 406,, proces-verbaal 6 juni 1946 Br.
1200 N A PEC, toegangsnr. 2.02.27., in v- n r
-406,, brief van 28 juni 1946.
1211 N A PEC, toegangsnr. 2.02.27., inv. nr.
406,, 16, proces-verbaal G. Dessing 27 mei 1946. .
1222 Ib.
, 2'' P R O , H S 7/274, 103, 104. 1244
Privé-document Dessing; N A PEC, toe-gangsnr.. 2.02.27., m v- n r- 4°6> 16,
proces-verbaall G. Dessing 27 mei 1946; verslag vann 13 mei 1946.
1255 NA PEC, toegangsnr. 2.02.27., inv. nr.
406,, 16, proces-verbaal G. Dessing 27 mei 1946. .
1266 Privé-document Dessing. 1277
Rep, Englandspiel, passim.
1288
P R O , HS 7/275,
177-1299
Marechausseemuseum, Buren, Collectie E.. de Roever, Van Everdingen, doos 8. '3°° P R O , HS 6/738, RA W/1420 dd. 12th Aprill 1944. Hoofdstukk 9 11 P R O , HS 6/ 742 (75876), nrs. 631, 632. 22 PEC 4C I, 224 (20547). 33 P R O , H S 6/742, 2/Lt. Hubertus Lau-wers,, From: A D / P T o : N . i . , 5.7.45. 44
Marechausseemuseum, Buren, Collectie Dee Roever, Van Everdingen, doos 8. 55 P R O , H S 7/ 31, 72142, G E R M A N PEN E T R A T I O PENPEN O F S.O.E. O R G A PEN I S A -T I O N S ,, A P P E N D I X C, 2. 66 Ib., 17, 1. 77 P R O , H S 6/737, D U T C H I N V E S T I -G A T I O N ,, From: A D / P T o : D / C E . -G , 29 novemberr 1943. O p dit exemplaar staat een aantekening:: 'Copy in Holland 19'.
88 Ib., H S 6/435, D U T C H I N V E S T I G A
T I O NN R E P O R T , D C E G / K V / 8 7 0 , D e -cemberr 1943.
99 Conclusies samengevat in:PRO, H S
6/726,, Dutch Investigation, From: A D / P T o :: C D . , through A . / C D , 16th December, 1943--100 lb., HS 6/435, D U T C H I N V E S T I G A -T I O NN R E P O R -T , 2. 111 lb., HS 6/726, Dutch Investigation, From:: A D / P T o : C D . , through A . / C D , 16thh December,i943-122 P R O , H S 6/737, D U T C H I N V E S T I -G A T I O N ,, From: A / C D T o : A.C.S.S., 18thh December, 1943. '33 P R O , H S 7/31, 72142, N o t e by J o h n Senter,, C m d r . R.N.V.R. (retd.), 4. 144 Marks, Silk, 116, 124, 125, 149, 275, 276, 280,, 281 en 217, 222-227, e n z -155
Foot, Holland at War, 135, 136.
166 Mackenzie, Secret History, 415-417. 177 P R O , CAB 8 i / n9, S.O.E. O P E R A -T I O N SS IN E U R O P E , J.I.C. (43) 517 (o) FINAL,, 22nd december, 1943. 188 lb., P R E M 3/408/4, (103394), Selborne aann Churchill, 12th January 1944.
199 lb., CAB 81/119, S.O.E. O P E R A T I O N S
INN E U R O P E , J . I . C (43) 517 (o) FINAL, 2 2 N DD D E C E M B E R , 1943, 2. 'Special Intel-ligise'' heeft een dubbele betekenis: het is de verzamelnaamm voor alle geheime informa-tie,, o.a. verhandeld door M I 6 , of het is de deelverzamelnaamm voor informatie ontleend aann afgeluisterd en ontsleuteld, machinaal vercijferdd vijandelijk berichtenverkeer (Enig-ma,, enz.), zie B I S W W V, 13 n., 16.
NOTEN N 1111 lb., HS 6/773, J . I . C . R E P O R T O N S.O.E.. O P E R A T I O N S IN E U R O P E , D R / 2 0 6 4 ,, 8 th January 1944. 222 lb., punt 4. 255 Ib., punt 2. 244 P R O , HS 6/773, D R / 2 0 6 8 , T o : AD/E From:: D/R, 8rh January 1944.
255 Ib., HS 6/747, Appendix IV, Exchange
off information berween S.O.E, & SIS, 2.
266
BIS W W V, 13 n., 16.
zz~~ Foot, Low Countries, 204-205.
288 lb., 204.
^^ P R O , PREM 3/408/4 (103394), Morton aann Churchill, 6th January 1944.
Hoofdstukk 10
11 M . R . D . Foot, 'Foreword' in:
Macken-zie,, Secret History, XVI-XVII.
22 P R O , PREM 3/409/4* Eden aan
Chur-chill,, P.M./42/62.(ongedateerd; geleidebrief iss gedateerd 6 april 1942).
'' B I S W W I, 97, 159, 160, 190, \ 44 Masterman, Double-Cross. '' Ib.,i, 2. 66 lb., 60. "" lb., 2, 3. 88 lb., 3-6. 99 lb., 4-7.
100 Nigel West, CCHQ, The Secret Wireless
WarWar 1900-1986 (London 1986), passim.
111 Masterman, Double-Cross, yj. 122 B S W W I V , 41-44.
'' lb., V, 3, 4, 13-16; ib., IV, 40-44. '44 Eigenlijk een 'chiffre', waarbij de letters vann het bericht worden 'gehusseld'; een 'code'' is een lijst van woorden waaraan een anderee dan de normale betekenis gehecht is. "" B I S W W II, 20; ib., I, 120 n. *.' 166 Masterman, Double-Cross, 3, 6. rr Ib., 3. 188 Ib., 8, 9, 60, 61. 199 Ib., PRO, KV 4/70, M e m o r a n d u m on
thee 'Double Agent' System, 27th Decem-ber,, 1940. 200 Masterman, Double-Cross 8, 9, 60, 61. 211 Ib., 60, 61. 222 B I S W W IV, 67-72; ib., I, 20. 2<< Ib., 72, 73; Ib., V, 14-16. 244 Masterman, Double-Cross, 60, 61.
^^ Ib., 8-35; B I S W W IV, 6-13; ib., V, 11, 12.
266 P R O , KV 4/70, M e m o r a n d u m on the
'Doublee Agent' System, 27th December, 1940. .
2
"" Masterman, Double-Cross, 61-65.
288 B I S W W IV, 98.
299 Ib., V, 7; Mackenzie, Secret History, 82;
Foot,, SOF, 43. , 00 Masterman, Double-Cross, 61; B I S W W V,, 4, 7, 11. "" B I S W W IV, 98; ib., V, 8-10. , 22 Ib., V, 7-10.
** Ib., IV, 100; ib., V, 8.
344 Masterman, Double-Cross, 62, 63. «« B I S W W IV, 99. ** Ib., 101. '"" Masterman, Double-Cross, 6}. <88 Ib., 63, 64. »» Ib., 64, 65. 4 00 B I S W W V, 19. 411 Ib., 20. 422 Masterman, Double-Cross, 106. «« P R O , KV 4/70, The W.- Board. 444
Ib., WBoard, Meeting, 28th March 1942,, 11.
455
Ib., Major Operations in France, N . I . D . 17M,, 16.5.1942.
4 66 lb., The W.- Board, (10) Meeting on
15.7.42.. 12.
4 77 Cabinet Office, Historical and Records
Section,, 06 March 2001, ref. H O 2001/116, bijlagenn gekenmerkt, 151, 153, 155, 157.
488 Cabinet Office, Historical and Records
Section,, 06 March 2001, ref. H O 2001/116.
499 Masterman, Double-Cross, 106. ^°° P R O , KV 4/65, Twenty Committee, 87thh meeting, 2 July 1942. "*'' Rep, Englandspiel, 158, 159. ^^ P E C 4B , bijlage 15, 28. S1S1 >> P R O , H S 7/234, 4314 (Ebenezer 52 van 29.6.42.). . S44 lb., 4313 (Trumpet 27 van 24.6.42) "" P R O , H S 7/241, 115. s6s6 lb., 119-122. ,__
F. T u o h y , The Secret Corps. A Tale of
'Intelligence''Intelligence' on all Fronts {Londen 1920),
153,, 154. Gebaseerd op de fotografie van de oscillatiepatronenn van een leidende Marco-nist. .
NOTEN N
Hoofdstukk i i ?2 Foot (ed.), Holland At War, 145, 146;
Foot,, Low Countries, 295, 296.
11
NA, n u m m e r toegang 2.02.27, Enquête-commissiee Regeringsbeleid 1940-1945, inv.nr.. 112, PUBLIEKE O P I N I E EN PERS,, Punt F, Bijlage 11.
22
Foot, Low Countries (London 2001).
33 Foot (ed), Holland at War, 146-154;
Mackenzie,, Secret History, XV.
44
Foot (ed), De Jong in discussie met Markss in: Holland at War, 147.
55 Foot, Low Countries, ij6, 209. 66
Masterman, Double-Cross; Euan
Monta-gu,gu, The Man Who Never Was (London
1953)) en Beyond Top Secret U (Londen 1977)--77 B I S W W V (Londen 1990). 88 P R O , KV 4/64, 81195 -149, B.I.A., 1.4.42. . 99
Foot, Low Countries, 4, 5.
100
Mackenzie, Secret History, 302.
111 Dennis Wheatley The Deception
Plan-ners,ners, 45, 49. 122 lb., 31, 71. I}} Marks, Silk, 162-165, '86, 550. 144 B I S W W V, 47. 155
Oberstleutnant a. D . Oscar Reile, 'Knackten'' die Englander den geheimen Wehrmachtsfunk,, und tauschten sie die Abwehrr iiber die Invasion?,
Wehrwissen-schafilicheschafiliche Rundschau ( W W R ) 4/78. 166 Prive-archief H.J. Giskes. '^^ P R O , HW-series. 188 B I S W W III, 462. 199
Foot, Low Countries, 174, 175.
100 Hoffmann, German Resistance, 278-289. 111
Roger Hesketh, Fortitude. The D-Day
DeceptionDeception Campaign (Londen 2000), 1-3.
222 lb., 8-16. 233 lb., 17-27. Appendix II, 372-378. 244 lb., xv, 46-62. lsls lb., 3, 372. 266 B I S W W V, 75, 98 (noot 12). 277
Foot, Low Countries, 174, 175.
288
Foot (ed.), Holland At War, 131.
299
Foot, Low Countries, 85-90.
3°° Foot, SOE, 142; P R O , HS 7/31 - 72142, Notee by John Senter, C m d r . R.N.V.R (retd.) )
