Lapilli

AFZETTINGEN WTKG25(3), 2004 50

Lapilli

Larsvanden Hoek+Ostende

Veel-plaatjes-dragers

Multiplacophora zijn

nog minder bekend dan

Polypla-cophora.

Deze

diertjes

leefden alleen in het latere

Paleo-zoïcum, en

zijn

dan ook nog alleenmaarbekend uit Amerika. Net als

_bij

keverslakken bestaat het

_uitwendig

skelet uiteenaantal losse

_plaatjes.

Deze

_zijn

echter

_volgens

eenheel ander_patroon

_{gerangschikt.}

Ze

_liggen

in drie

_rijen

naast elkaar. Ook hier worden over het

_algemeen

de

plaatjes

los

_{teruggevonden.}

Maar dan

_zijn

zenog

gemak-kelijk

teonderscheiden van dievan de

Polyplacophora.

Die

_{zijn namelijk symmetrisch, terwijl}

dievande

_zijrijen

vande

Multiplacophora

dat niet

_zijn.

Er

_zijn

dus zoal de

nodige

verschillentussen _{beide groepen}

‘veel-plaatjes-dragers.’

En vooral omdat _wehet

_basispatroon

van de keverslakken al vanaf het Cambrium_kennen, werden de

Multiplacophora

als een_aparte,

enigmatische

groep ge-zien.

De drie Amerikaanse onderzoekers hebben de

Multiplaco-phora

nuop hun

plaats

gezet. Ze

_beschrijven

uit het Car-boonvanIndianaeennieuwe soort,aande hand van een fossiel_waarvande

_platen

nog allemaal in verband

liggen.

Daardoor kondenze vandeze

_Polysacos

vickersianum_een

hoop

kenmerkenscoren die anders niet

_{mogelijk zijn.}

En Als ik vertel dat ik

_{gymnasium gedaan heb,}

denken veelmensendat dat weleengroot voor-deelmoet

zijn.

Al die

_{wetenschappelijk}

_namen

zijn

immers

_afgeleid

vande klassieke talen. Nu valt dat enorm mee.Het iswaar

datje

delenvan namenmisschien wat

_{gemakkelijker herkent,}

maardatkan

_juist

verwarrend werken. Wantwat denktu van de

_{Polyplacophora}

ende

Multiplacophora.

Dat

_zijn

dus beesten die veel

_plaatjes

dragen.

Maar omdat

_{Poly (GR)}

enMulti

_(L)

allebei veel

betekenen,

zal

_je

toch echt de

_{wetenschappelijke}

naam zelfmoeten onthouden. Maar sinds het

_verschijnen

van het artikel vanVendrasco,Wood en

Runnegar

in Nature van20 mei

(lit. 2),

ga

je

in ieder

_geval

nietmeer zo heel erg af als

je

heteen

keertje

fout doet.

Polyplacophora

is de

_{wetenschappelijke}

_{naam voor}de

ke-verslakken,

eenrelatief onbekende groep weekdieren. Het

uitwendig

skelet_vande

_diertjes

bestaat uiteen

rij

vanacht

plaatjes,

die metelkaar articuleren. Na de doodvanhet dier zullen die

_plaatjes

meestalloslaten,endat maakt het

een

lastige

groepvoor

paleontologen.

Toch is de evolu-tionaire

_geschiedenis

vande keverslakken

_{vrij aardig}

be-kend. Zoweten wedat het

basispatroon

vanacht

_plaatjes

ineen

rij

al

_aanwezig

was vanaf het Cambrium.

51

AFZETTINGEN WTKG 25 _(3),2004

dat biedt

_{natuurlijk mogelijkheden.}

Zo kon het fossiel

mee-genomenworden in een

computeranalyse.

Een

daarbij

bleek dat

_Polysacos,

samen met eenander

multiplaco-phoor,

gewoontussen de keverslakken inviel.Vendrasco etal. beschouwen de Paleozoïsche fossielen dus niet

_langer

alseenapartegroep,maarmakener eenordevanbinnen de keverslakken.

Nu heb ik nooit wakker

gelegen

vande

juiste systematische

positie

vande

Multiplacophora.

Maarwatik_zoleuk vind aande conclusiesvande Amerikaanse

paleontologen,

is datze zo

goed

passen ineenpatroon. De keverslakken werden

_{altijd gezien}

alseenerg conservatieve groep. Dat komt doordatwevanuithet heden

terugkijken

omtezien welke fossielen passen

bij

derecente fauna. We

_kijken

van

jong

naaroud. En in het

geval

vande

Polyplacophora

vonden_wehetrecente

_bouwplan

_terugtot in het Cam-brium. Maar

_{feitelijk kijken}

wetegende stroomvande evolutionaire

_ontwikkeling

in. En daardoor missenwewel eenseen

zijtak.

Onze

vooringenomenheid

datkeverslakken acht

_plaatjes

_opeen

rij

hebben,betekende datwede

zij-takken die

_{experimenteerden}

metiets andere

_bouwplannen

niet thuis konden

_brengen.

_{We hadden alleen oog}voorhet

patroondatweuit derecente fauna kenden.

De stamboomvanhet leven

verloopt

vanoudnaar

jong,

enkent vele

zijtakken.

Demeeste van die takken

lopen

dood. Dit is met name

goed

teherkennen in het

Paleo-zoïcum, dat

_eindigde

met de

grootste

crisis die het leven oponze

planeet

ooit doormaaktc.

Bij

deze

_{uitstervingsgolf}

werd de verscheidenheidvanveel groepen

gedecimeerd.

Maar hetzelfde_patroon zienweook in andere

tijden,

en in andere

_diergroepen.

Door verderte

kijken

danonze neus

lang

is,kunnenwe somskomentotconclusies die achteraf beschouwd _voor de hand

_lagen.

Want wat zouden

veel-plaatjes-dragers

anderskunnen

_zijn

dan

veel-plaatjes-dragers.

Grieks of

_Latijn

maakt

_(althans

in dit

_geval)

niet veel uit.

Een Duitse kolibrie

Eenvan

mijn

docenten definieerde

wetenschap

als “Zo

_ja,

ha! Zo nee, hé!”

Wetenschappers

gaan uitvan een

hypothese,

enalszedie

beves-tigd

zien,denkenze“Ha,ik had

_gelijk.”

Maar als het

ex-periment

eenheel andere

_wending

neemtdanzeaannamen, is het“Hé,watis hieraande hand?” Er

_ligt

daneennieuwe

onderzoeksvraag.

U

_{begrijpt, vooruitgang}

komt door

we-tenschappers

die geen

gelijk krijgen.

Een_vande leuke

_dingen

_van

_{paleontologie is, datje}

afen toeook_een“Hè”-Erlebnis

_erbij

hebt. Je vindtiets,enweet niet

_goed

wathetis, of het is iets heel anders dan

_je

zou verwachten. “Hè”-Erlebnissen

_zijn

_erg

_goed

voorde

voor-uitgang.

Ik vraagmeaf of Gerald

Mayr tijdens zijn

bezoekaanhet

Staatliche Museum für NaturkundeeenHa-, Hé- of

Hè-Erlebnis

_gehad

heeft. In ieder

_geval

vond

_hij

_iets

opmer-kelijks

in de

_magazijnen

van hetmuseum, toen

hij

het materiaal_van de

_{Oligocene kleiput}

Bott-Eder aan het

bekijken

was.De

_plaat

SMNS 80739 toondeeen

vogel-skeletje

dat alle kenmerken

_droeg

vande moderne koli-bries.

Hè

_{(of Hé),}

_eenkolibrie in Duitsland? Dat isvreemd,want

tegenwoordig

leven kolibries uitsluitend in Centraal-en Zuid-Amerika. Dater overde evolutionaire

_geschiedenis

vandeze

_{beestjes weinig}

bekendis,zal niemand verbazen.

Vogelskeletten

fossiliseren sowieso slecht, en

weinig

vogeltjes zijn

zo

fragiel

alseenkolibrie. Veel verder dan eenpaar

geïsoleerde botjes

uit het KwartairvandeNieuwe Wereldwaren wedan ook nog niet

gekomen.

Maar als

je

dan het

_geluk

hebt

_datje

eenskelet

vindt,

danzou

je

toch echt niet in deeerste

plaats

verwachten dat dat uit Duitsland komt.

Toch_zou

_Mayr

ookeenHa-Erlebnis

_gehad

hebben. Want alhoewelernooit fossielenvanmoderne kolibries gevon-den_{waren,waren er} al eenaantal vondsten bekendvan

primitieve

vormen.Als

paleontoloog

aanhet

_Senckenberg

Instituut kende

_Mayr

in ieder

_geval

één _vandie vondsten

erg

goed, Parargornis

messelensis uit de

vindplaats

Mes-sel. En uit de Kaukasus waren ook twee

kolibrieachtige

skeletjes

bekend,

Argornis

caucasicusen

Jungornis

tessel-latus. Maar

_{vorig jaar}

had

Mayr

nog aangegeven dat deze weliswaar behoordentoteenstamgroepwaaruit de

koli-briesontstaanzouden

_zijn,

maarnog geenechte kolibries

waren.De nieuwevorm,Eurotrochilus

inexpectatus (de

onverwachte

Euro-kolibrie),

is dat dus wel. Omdat

_Mayr

al

_gepubliceerd

had over al die andere

bijna-kolibries,

neemikaandat

zijn

bezoekaan

Stuttgart

geen toevalwas. Een

_beetje

“Ha”, moeterdus wel

_bij

_{gezeten hebben,}al

washetmaar“Ha, dit is iets voorScience.”

Hoe het ook

_zij,

hè,

ha of hé, het artikel dat 7 mei in

Science

(lit. 1)

verscheenis inderdaadeenstapvoorwaarts. Nietalleen omdathet iets_zegtoverde

_origine

vankolibries

(leuk

voorde

specialisten),

maarook omdat heteenaantal

wetenschappers

op andere

gebieden

aanhet denken kan zetten.

Mayr

noemtzelf al de

_gevolgen

voorde co-evolutie vanbloemenen

vogels.

We

_zijn

er

altijd

van

uitgegaan

dat het

overbrengen

vanstuifmeel door

vogels

een Ameri-kaanse

_{aangelegenheid}

was. Dit is

namelijk typisch

iets

voorkolibries. Maarnuis

duidelijk

dat ooit deze

mogelijk-hedenerookwarenin de Oude Wereld. Maar ook

zoog-dierpaleontoiogen

mogen zich nog eens achter deoren krabben. Toen

_{jaren geleden}

een

Europese

miereneter uit Messel beschrevenwerd,was dat

aanleiding

voorheelwat discussies. Net als kolibries

zijn

miereneters

typisch

Ame-rikaanse dieren. Maarwas er eenechtverband,of hadden

wete makenmet convergenteevolutie. Een link tussen fauna’s uit Duitsland enZuid-Amerika leek

nauwelijks

denkbaar,dus _zou

_je

denken dat we hier inderdaadte maken haddenmet

convergentie.

Maar

_ja,

nu erdus ook kolibries in Duitsland

gevonden

worden, denk

_je

toch “Hé!”

AFZETTINGEN WTKG25_(3), 2004 52

Literatuur

1

_Mayr,

G„ 2004 Old World fossil record of

modem-type

hummingbirds.

Science304,pp. 861-864. 2 Vendrasco, M.J., T.E. Wood & B.N.

_Runnegar,

2004.

Articulated Palaeozoic fossil with 17

_{plates greatly}

expands disparity

of

_early

chitons. Nature429,pp. 288-291.

*Lars W. vanden HoekOstende, NationaalNatuur-historisch MuseumNaturalis,Postbus9517,