Fycologische notities, 1. Sphacelaria plumigera in Zeeland. (Phycological notes, 1. Sphacelaria plumigera in the province of Zeeland)

81

Fycologische Notities, 1, Sphacelaria plumigera in Zeeland

door

C. den Hartog

(Hydrobiologisch Instituut, afd. Delta-onderzoek, Yerseke)

In _augustus 1950 werden door de deelnemersvan het_kampvan de

Strand-werkgemeenschap op verscheidene plaatsen langs de _zuiddijk van Schouwen fraaie _veervormig vertakte _{bruinwiertjes gevonden.} Hoewel het_meegebrachte materiaal steriel was, werd hetgedetermineerdals_{Chaetopteris plumosa (Lyngb.)} Kütz. _{(KOSTER, 3). Twijfel} aan de _juistheid van deze determinatie ontstond

pas, toenik in_april 1954_{bij Vlissingen} een_grootaantal_exemplaren verzamelde van een overeenkomstig bruinwier, maar nu _rijkelijk voorzien van

unilocu-laire_{sporangiën (DEN HARTOG, 1).} De_{rangschikking} van de _sporangiën op korte _pedicellen

langs de _{primaire zijtakken} maakte_duidelijk, dat ik niet te doen had met _{Sphacelaria plumosa Lyngb. [= Chaetopteris plumosa (Lyngb.)} Kütz.], maarmet de _nogweinig bekende S._{plumigera Holmes,} in Grevillea

11, 1883, p. 141. In de late wintervan 1962 werd het bruine _{veertjeswier op} Schouwen_{teruggevonden,} nu met _talrijke uniloculaire _sporangiën. Ook dit materiaal behoorde zonder _twijfel tot S._plumigera. De soort S.plumosa kan hierdoor uitonze flora worden_geschrapt.

De verschillentussen S._plumigera en S._{plumosa zijn} evident. S._plumigera draagt haar uniloculaire_sporangiën

opéén cellange pedicellen opdeprimaire zijtakken, welke de _alg het _{veervormig uiterlijk} verlenen. S._plumosa daaren tegen draagt haar _{sporangiën op speciale} korte secundaire _zijtakjes, stichi-diën_genaamd, welke uit de rhizoidale schors rond de hoofdas_ontspringen.

82

Ook in _vegetatieve toestand kunnen beide soorten onderscheiden worden. Bij S. _plumigera wordt de rhizoidalecortex rond de hoofdas_gevormd door naarbenedengroeiende rhizoiden, afkomstig van diametraaltegenover elkaar, in het vlak van de _primaire distiche_{zijtakken gelegen} cellen. _Bij S._plumosa echter nemenalle cellen rond de hoofdas deelaande _vorming van de cortex. Dit_kenmerk, ontdekt door SAUVAGEAU _{(4, p. 113, fig. 22),} is door WAERN(6,

p. 405-409; 7,p. 99-100) enTAYLOR (5, p. 122) toegepast voor het determi-nerenvan steriel materiaalvan de Oostzee ende Atlantische kust van Noord-Amerika. Daar de _planten evenwel _dikwijls dicht bezet _zijn met diatomeeën

en _{protozoën-kolonies,} is het niet _{altijd eenvoudig} van dit kenmerk _gebruik te maken.

Overzicht van de _{vindplaatsen.}

De nummers van de _vindplaatsen komen overeen met de nummers op de verspreidingskaart (fig. 1).

1. _{Schouwen, Dreischor, dijk langs} de _Grevelingen; slechts enkele_{plantjes bij} de _{spring-eblijn,} 7 maart 1962.

2. _{Schouwen, Westbout,} zeer talrijk in het _hoogste deelvan het sublittoraal, 20-26

aug. 1950, 26 febr. 1962.

3. Schouwen, dijk bij de _{Cauwersinlaag, algemeen} in het _hoogste deel van het sublittoraal, 20-26

aug. 1950.

4. _{Tholen, Gorishoek, bij zeerlage} waterstand_{enige exemplaren droogvallend,} 28 febr. 1962.

5. _{Noord-Beveland,} Katse _{Hoek, vrij talrijk} in de_vegetatie vanLaminaria sac-charina _{(L.) Lamour.,} 9 maart 1962.

Fig. 1._Verspreiding van in Zeeland. De dikke zwarte_lijnenvormen

de binnenwaartse _{begrenzingvan} heteuhalinicum. Sphacelaria plumigera

83

6. _{Noord-Beveland, pier bij} de vissershaven van _{Colijnsplaat,} zeer _algemeen

bij de _{laagwaterlijn} en _dieper, 9 maart 1962.

7. _{Noord-Beveland, pier bij} de Anna_Frisopoldertennoordenvan_Kamperland; enkele_exemplaren

opmet zand overspoelde stenen bij delaagwaterlijn, 27 febr. 1962.

8. _{Walcheren, Vlissingen, op} steenvelden en veen ten oosten van de

Nolle-dijk, zeer algemeen bij de _{springlaagwaterlijn,} 4_{april 1954,} 6 maart 1962.

Oecologie.

Sphacelaria plumigerakomt slechtsvoor in het_{hoogste gedeelte} vanhet sub-littoraal_enin het _allerlaagste deelvanhet eulittoraal. Slechts_gedurende spring-eb vallen de het_{hoogst groeiende plantjes droog.} Alle_vindplaatsen in Zeeland hebben metelkaar _gemeen, dat het substraat min of_meer is overdekt door

een dunlaagje sediment, dat kan variërenvan_fijn slib totzand. Over het al-gemeen prefereert S. _{plumigera rustige plaatsen. Op} meer aan de _branding blootgestelde plaatsen, als de Westbouten de pier bij de Anna _Frisopolder vindenwedesoortimmer_opde luwste_plekken. De aldaar voorkomende zand-overspoeling is evenwel een indicatie voor het ruwere milieu. S. _plumigera komt voor in verscheidene wierassociaties, doch het meest frequent is ze in het _{Polysiphonieto-Chaetomorphetum,} de uit _{fijne boompjes-} en _struikalgen

samengestelde associaties in hetlaagwaterlijngebied, waarin Ceramium rubrum (Huds.) Ag., Cladophora rupestris (L.) Kütz., Chaetomorpha aerea(Dillw.)

Kütz., Polysiphonia nigrescens (Sm.)Grev.enPhyllophora membranifolia (Good.

etWoodw.) J._Ag. in Zeeland demeest abundante soorten _{zijn. Bij Dreischor,} de_{Cauwersinlaag} en Gorishoek vond ik de soort bovendien in het Codieto-Hypoglossetum, een sublittoralegemeenschap, waarin Codium_{fragile (Sur.)} Har. domineert,en vergezeld wordtvan _Hypoglossum woodwardiiKütz., Dic-tyota dichotoma(Huds.) Lamour.en Griffithsia devoniensis Harv. _Bij Katse Hoek werd S._{plumigera hoofdzakelijk aangetroffen} in de

ondergroei vaneen

vegetatie vanLaminariasaccharina, welke hetCodieto-Hypoglossetum aldaar meer enmeer _verdringt.

Hoewel S._plumigera in de_{Oostzee, zij} het_steriel, in brak water_voorkomt, beperkt de soort zich in het _{Deltagebied geheel} tot het _euhalinicum, dat be-grensd wordt door de _gemiddelde isohaline_{van 16,5 °/}

00 Cl' bij hoog water

(DEN HARTOG, 2). Lagerechloridewaardenkunnen_{voorkomen, speciaal} in voor-en _najaar, doch deze _verlagingen in

zoutgehalte schijnen de vitaliteitvan de soort niettebeïnvloeden. Ofschoon desoort_{overblijvend is,}is de reproductie-periode beperkt totde late winteren het _voorjaar. Alle materiaal verzameld in _februari, maart en _april was voorzien van uniloculaire _sporangiën; de in

augustus verzamelde_planten waren steriel. Pluriloculaire_{gametangiën zijn} niet bekend van dezesoort.

Geographische verspreiding.

S._plumigera behoorttot de kleine groepvan soorten, dielangs de kust van

West-Europa noch _{een noordelijke,} nocheen_{zuidelijke verspreiding} hebben. De soort komt voor in Wales en langs de _{Engelse zuidkust,} doch _langs de Franse kust werdze totnu toeniet_{aangetroffen.} In het_{Noordzeegebied} werd

desoort_{gevondenopHelgoland,} in de Firth of Forthenhet Zeeuwse Deltage-bied, terwijl verder het autochthone voorkomen is _vastgesteld in de_Oslofjord en aan de Zweedseen Deense_zijde van hetKattegat. In de Oostzee komen al-leen_losliggende, steriele_dwergvormen voor;deze worden_nogtotbij deAlands eilanden_gevonden. Daarnaast is één_opgavebekend vande Amerikaanse kust in Massachusetts.

Literatuur

84

1. C. DEN HARTOG,The_{epilithical algal} communitiesoccurringalongthecoastof the Nether-lands. Wentia 1, 1959, p. 1-241.

2.

,

Diefaunistische _Gliederung im südwest-niederlandischen _Deltagebiet. Int.Revue ges. Hydrobiol. 46, _{1961, p.} 407-418.

3. J.TH. KOSTER, Rareor otherwise _interestingmarine Algaefrom the Netherlands. Acta Bot. Neerl. 1, _{1952, p.} 201-215.

4. C.SAUVAGEAU, Remarcjues surles Sphacélariacées (suite). Journ. de Bot. 15, _{1901, p.} 105-116.

5. W.R.TAYLOR, Marine _Algaeof the Northeastern coast ofNorth America,ed. 2, 1957.

6. M. WAERN, Remarks onsomeSwedish _{Sphacelariaceae.} Svensk Bot. Tidskr. _{39, 1945,} p. 396-418.

7.

, Rocky-shore Algae

in the _{Öregrund Archipelago.} Acta _Phytogeogr. Suec. 30, 1952.

Summary

Sphacelaria plumigera Holmes is _reported from8 localities inthe_province of Zeeland (Netherlands).Thedifferences between this_speciesand S._{plumosa Lyngb.,} withwhich ithas beenconfounded,are

given, and its habitat is described. The_species occursin theupper part of the sublittoral and the lowestpartof_{the eulittoral,}and is uncovered _{only during}the_spring ebb. It shows a_preference for sheltered localities and has beenfound in the _{following algal}

communities:_{Polysiphonieto-Chaetomorphetum, Codieto-Hypoglossetum,} and in the vege-tation of Laminaria saccharina. The_speciesis limited totheeuhalinicum anddoesnotoccur

in the brackishwaters oftheestuaries. Unilocular_sporangia havebeen found inFebruary, Marchand_{April.Finally} the_geographicdistribution of the_speciesis recorded.