Loot boxes: gokken zonder minimumleeftijd of onschuldig spel?
Naam: Boris Reijne
Masterscriptie: privaatrecht: privaatrechtelijke rechtspraktijk Begeleider: dhr. prof. dr. M.B.M. Loos
Abstract
In dit onderzoek is onderzocht of Nederlands en Europees recht voldoende bescherming bieden voor de consument bij het gebruik van loot boxes in games gelet op de doelstellingen van de relevante wet- en regelgeving betreffende kansspelen.
Het onderzoek is gedaan aan de hand van een literatuuronderzoek. Het onderzoek was kwalitatief van aard. Voor het onderzoek zijn handboeken, tijdschriftartikelen, online artikelen, rapporten en wetsteksten gebruikt.
Allereerst wordt in het onderzoek beschreven wat loot boxes zijn. Hierbij zijn loot boxes feitelijk en juridisch gekwalificeerd. Vervolgens heb ik onderzocht wat gokken is en of loot boxes als gokken hebben te gelden. Hierbij ben ik ook nader in gegaan op hetgeen gokken bezwaarlijk maakt aan de hand van de psychologische stroming behaviorisme.
Vervolgens is onderzocht welke bescherming de Nederlandse en Europese wet de consument biedt indien sprake is van een kansspel en of deze bescherming van toepassing is op loot boxes. Hierbij is de Wet op de Kansspelen en het wetsvoorstel kansspelen op afstand onderzocht. Tevens komen de richtlijn consumentenrechten en het richtlijnvoorstel digitale inhoud aan bod.
De Wet op de Kansspelen is vervolgens vergeleken met de Engelse Gambling Act 2005 en de Belgische Kansspelwet. Hierbij is gebruik gemaakt van de rapporten van de Nederlandse
Kansspelautoriteit, de Engelse Gambling Commission en de Belgische Kansspel Commissie. De Kansspelwet blijkt op essentiële punten te verschillen met de Wet op de Kansspelen en de Gambling Act.
Tot slot heb ik aan de hand van de doelstelling van het Nederlands Kansspelbeleid bepaald welk niveau van consumentenbescherming wenselijk is. Hierbij gebruik ik de onderbouwende stukken bij recente wetsvoorstellen om de Wet op de Kansspelen te veranderen aangezien hierin een duidelijk beeld van het huidige Nederlandse kansspelbeleid wordt geschetst. De belangrijkste doelstellingen van het Nederlands kansspelbeleid zijn het voorkomen van kansspelverslaving en het beschermen van de consument. Te concluderen valt dat een hogere mate van consumentenbescherming
Inhoudsopgave
Abstract...2 Inhoudsopgave...3 1.0 Inleiding...6 1.1 Aanleiding...6 1.2 Onderzoeksvraag...6 1.3 Deelvragen...6 1.4 Probleemstelling...7 1.5 Methodologie...72.0 Wat zijn loot boxes?...9
2.1 inleiding...9
2.2 feitelijke beschrijving...9
2.2 kenmerkende aspecten...11
2.3 Juridische Kwalificatie...12
3.0 In hoeverre lijken loot boxes op gokken?...13
3.1 inleiding...13
3.2 Psychologie gokken...13
4.0 Welke mate van consumentenbescherming volgt uit Nederlandse wet- en regelgeving die betrekking heeft op kansspelen, en is deze bescherming van toepassing op loot boxes?...16
4.1 Inleiding...16
4.2 Wet op de kansspelen...16
4.3 Het wetsvoorstel kansspelen op afstand...19
4.4.1 Handhaving door Kansspelautoriteit...21
4.4.2 individuele consument...21
5.0 Rechtsvergelijking...22
5.1 Inleiding...23
5.2 Engels recht...23
5.3 Belgisch recht...24
6.0 In hoeverre bestaat er Europees recht dat consumentenbescherming biedt bij loot boxes in games?...28
6.1 Richtlijn consumentenrechten...28
6.2 Richtlijnvoorstel digitale inhoud...29
7.0 Welke mate van consumentenbescherming bij de aanschaf van loot boxes is wenselijk gezien de doelstelling van de relevante wet- en regelgeving?...32
7.1 inleiding...32 7.2 Kansspelverslaving...33 7.3 Consumentenbescherming...35 7.4 Kansspelen op afstand...35 8. Conclusie...36 8.1 Inleiding...36 Literatuur:...39 Rapporten:...39 Tijdschriftartikelen:...40 Online artikelen:...40
1.0 Inleiding
1.1 Aanleiding
In november 2017 is de bom gebarsten in de gamewereld. De druppel die de emmer deed overlopen was de game: “Star Wars Battlefront 2”. In deze game van EA werd gebruik gemaakt van
zogenaamde loot boxes op een manier die de speler feitelijk verplicht om geld uit te geven aan loot
boxes om toegang tot alle content van de game te krijgen. Loot boxes zijn in game aankopen met
gerandomiseerde inhoud.1 Daarnaast gaf de content uit deze loot boxes een aanzienlijk voordeel op andere spelers in de game. Dit zorgde voor een dusdanige ophef onder de gamers dat Disney volgens een anonieme bron druk uitoefende op EA, dat een licentie heeft om Star Wars games te maken, om imagoschade van het merk Star Wars te beperken.2 Omdat deze situatie het gebruik van
loot boxes in games in de spot zette kwam een breder publiek in aanraking met loot boxes. Kort
hierna volgde kritische berichten van verschillende politici en instanties.3 Loot boxes werden hierbij met regelmaat vergeleken met kansspelen. De Nederlandse Kansspelautoriteit publiceerde zelfs een waarschuwing over loot boxes op haar website en kondigde aan verder onderzoek te gaan doen naar
loot boxes.4
1.2 Onderzoeksvraag
Bieden het Nederlands en Europees recht voldoende bescherming voor de consument bij het gebruik van loot boxes in games, gelet op de doelstellingen van de relevante wet- en regelgeving betreffende kansspelen?
1.3 Deelvragen
1. Wat zijn loot boxes?
2. In hoeverre lijken loot boxes op gokken?
3. Welke mate van consumentenbescherming volgt uit Nederlandse wet- en regelgeving die betrekking heeft op kansspelen, en is deze bescherming van toepassing op loot boxes? 4. In hoeverre is de Engelse en Belgische wetgeving die betrekking heeft op kansspelen van toepassing op loot boxes en in hoeverre zijn er verschillen in het toepassingsgebied van deze wetgeving en het Nederlandse equivalent?
5. In hoeverre bestaat er Europees recht dat consumentenbescherming biedt bij loot boxes in games?
1 Ik zal in hoofdstuk 2 uitgebreid ingaan op wat loot boxes zijn. 2 Fritz en Needleman 2017 alinea 1.
3 Kansspelautoriteit 2017 alinea 1, Van Herck, 2017 alinea 1,4. 4 Kansspelautoriteit 2017 alinea 3.
6. Welke mate van consumentenbescherming bij de aanschaf van loot boxes is wenselijk gezien de doelstelling van de relevante wet- en regelgeving?
1.4 Probleemstelling
Het gebruik van loot boxes is een sterk groeiend verdienmodel binnen de game-industrie. Het aanschaffen van loot boxes, lijkt in bepaalde aspecten op gokken. De inhoud van loot boxes is niet vooraf bepaalbaar dus de consument weet niet waar hij voor heeft betaald. Wanneer sprake is van een kansspel gelden strenge regels om verslaving en problematisch gokgedrag te voorkomen en de consument te beschermen. De huidige en aankomende wetgeving op het gebied van kansspelen sluiten echter niet volledig aan op dit verdienmodel; zelfs de aankomende wetgeving is op dit punt mogelijk reeds verouderd. Hierdoor geniet de consument mogelijk te weinig bescherming. Omdat games met dit verdienmodel regelmatig ook worden gespeeld door minderjarigen (de precieze verhouding verschilt per game) lijkt de huidige situatie des te meer problematisch.
Het gebruik van loot boxes in games is een zeer actueel onderwerp waarover geen wetenschappelijke consensus bestaat. Sterker nog er zijn momenteel slechts enkele
tijdschriftartikelen over dit onderwerp. Zoals eerder aangegeven is het onderwerp echter zeer maatschappelijk relevant gezien de omvang van de game-industrie en het aantal (minderjarige) consumenten dat jaarlijks in aanraking komt met loot boxes.
1.5 Methodologie
Voor het beantwoorden van deelvraag één heb ik ten eerste aan de hand van niet-juridische (tijdschrift)artikelen onderzocht wat loot boxes feitelijk zijn. Deze omschrijving is van essentieel belang om mijn stuk leesbaar te maken voor de jurist die beperkte kennis heeft van de game-industrie. Vervolgens zal ik de aanschaf van loot boxes juridisch kwalificeren. Om het gebruik van
loot boxes te kunnen toetsen aan wet- en regelgeving, is het essentieel om deze kwalificaties te
maken.
Voor het beantwoorden van deelvraag één heb ik kwalitatief onderzoek gedaan aan de hand van wetgeving, parlementaire geschiedenis, juridische literatuur en (voor zover beschikbaar)
rechtspraak. Ik heb deze onderzoeksmethode tevens voor deelvraag drie, vier en vijf gebruikt. Voor het beantwoorden van deelvraag twee heb ik onderzoek gedaan in psychologische literatuur. Ik heb er voor gekozen om bij deze deelvraag gebruik te maken van literatuur over
gedragspsychologie, omdat dit een meer abstracte onderbouwing geeft dan het beoordelen aan de hand van de wet. Daarnaast ligt gedragspsychologie ten grondslag aan een van de belangrijkste doelen van de wetgeving op het gebied van kansspelen, namelijk het voorkomen van verslaving. Ik heb voor dit hoofdstuk gebruik gemaakt van de literatuur van Skinner. Skinner is de grondlegger van het behaviorisme. Dat is een psychologische stroming die de invloed van externe factoren op het gedrag van mensen en dieren beschrijft. Veel van zijn boeken zijn reeds tientallen jaren oud, maar de literatuur van Skinner is nog altijd relevant, indien men wil begrijpen hoe men kan worden gestuurd tot het vertonen van bepaald gedrag.
Voor deelvraag drie ligt mijn focus op de Wet op de kansspelen en het wetsvoorstel kansspelen op afstand. De Wet op de kansspelen is op dit moment de meest belangrijke bron van regels over kansspelen. Ik zal de Wet op de kansspelen voor deelvraag vier ook vergelijken met de Engelse Gambling Act 2005 en de Belgische Kansspelwet. Ik heb ervoor gekozen om deze twee wetten op het gebied van kansspelen te vergelijken met de Wet op de kansspelen omdat er door de
kansspelautoriteiten uit België en Engeland onderzoeken zijn gedaan naar de legaliteit van loot
boxes. De Wet op de kansspelen wordt mogelijk aangevuld door het wetsvoorstel kansspelen op
afstand. Om te kunnen beoordelen of er voldoende bescherming bestaat voor de consument die een
loot box aanschaft zal ik eerst moeten onderzoeken welke bescherming de kansspelwetgeving thans
biedt. Voor deelvraag drie is het vervolgens tevens van belang om vast te stellen welke bescherming van toepassing is op de aanschaf van loot boxes. In vraag zes zal ik immers aan de hand van de doelstelling van de wet- en regelgeving moeten vaststellen of de bestaande bescherming voldoende is.
Voor deelvraag vijf geldt hetzelfde als voor deelvraag drie. Hierbij zal ik echter kijken naar mogelijk toepasselijke Europese instrumenten. Het Europees recht is immers een belangrijke bron van consumentenbescherming. Op het gebied van consumentenbescherming bij kansspelen hebben de lidstaten echter een bijzonder hoge mate van beleidsvrijheid. Het Europees recht op dat gebied ziet daarom slechts op bescherming van de vrije markt en is daarom weinig relevant voor dit onderzoek.5 Ik zal daarom meer algemene bronnen van consumentenbescherming gebruiken voor mijn onderzoek. Ik zal hierbij ingaan op de richtlijn consumentenrechten en het richtlijnvoorstel digitale inhoud.
Tot slot zal ik aan de hand van de doelstelling van de wet- en regelgeving die ik bij de eerdere deelvragen heb behandeld bepalen welk niveau van consumentenbescherming wenselijk is. Hierbij gebruik ik de onderbouwende stukken bij recente wetsvoorstellen om de Wet op de Kansspelen te veranderen, aangezien hierin een duidelijk beeld van het huidige Nederlandse kansspelbeleid wordt geschetst.
2.0 Wat zijn loot boxes?
2.1 inleiding
Om antwoord te kunnen geven op mijn andere deelvragen zal ik moeten bepalen wat een loot box is. Om deze vraag te beantwoorden zal ik in dit hoofdstuk allereerst een feitelijke beschrijving van
loot boxes geven en daarbij ingaan op de ontwikkelingen in de game-industrie. Ik zal daarbij ook
een onderscheid maken tussen verschillende types loot boxes die later terug zal komen. Ten tweede zal ik de kenmerkende aspecten van loot boxes behandelen. Ten derde zal ik de aanschaf van loot
boxes juridisch kwalificeren.
2.2 feitelijke beschrijving
Het was niet altijd de norm dat de consument aanvullende betalingen moest doen om toegang te krijgen tot content van de game. Indien er bepaalde content in het spel moest worden vrijgespeeld door de consument dan gebeurde dat door bepaalde prestaties te behalen in de game. Het vrijspelen van content noemt men in deze context ook wel progressie. In de laatste jaren is die situatie erg veranderd.
Het begon met downloadable content (hierna: DLC). Hierbij werd de game enige tijd nadat deze op de markt was verschenen aangevuld met optionele aanvullende content. DLC is meestal een aantal aanvullende speelbare levels en daarmee een aanzienlijke uitbreiding van de speelbare content. DLC is te vergelijken met een uitbreidingsset bij een fysiek spel zoals Kolonisten van Catan. Hierna verschenen microtransacties en premium accounts die voornamelijk als verdienmodel werden gebruikt in ‘free-to-play’ (gratis) multiplayer games. Microtransacties zijn aankopen van bepaalde in-game content.6 In-game content is content die de consument in de game kan gebruiken zoals een wapen of een karakter. Een premium account zorgt voor snellere progressie bij het vrijspelen van content. Momenteel worden microtransacties in zowel free-to-play als betaalde games als verdienmodel gebruikt. Een nieuwere variant van een microtransactie is een loot box.
Deze loot boxes worden binnen de game-industrie steeds vaker gebruikt.7 Loot boxes zijn een wijze waarop in-game content wordt aangeschaft door de consument. Door het aanschaffen en openen van
loot boxes verkrijgt de consument net als bij microtransacties in-game content. Het verschil tussen
microtransacties en loot boxes is dat deze bepaalde respectievelijk gerandomiseerde content vrij maken voor de consument. Na het aanschaffen van de loot boxes of in bepaalde games sleutels om deze te openen, vind er een animatie plaats en kan de consument zien wat hij heeft verkregen. De inhoud van de loot box wordt bepaald door een random number generator (RNG) en is daarmee willekeurig. In veel games lijkt het openen van een loot box in sterke mate op een gokautomaat qua visuele weergave en effecten.8 Er zijn games waarin de consument naast de mogelijkheid om loot boxes aan te schaffen de mogelijkheid heeft om de loot boxes te verdienen door het verrichten van bepaalde prestaties in de game.
In bepaalde games en via bepaalde diensten kan men gokken met in-game content zoals een outfit (skin) voor een karakter. Dit fenomeen wordt ook wel ‘skin-gambling’ genoemd. Doorgaans wordt de in-game content die men hierbij inzet verkregen vanuit loot boxes.9 In diverse publicaties is geschreven over ‘skin-gambling’.10 Aangezien ‘skin-gambling’ buiten dit onderzoek valt zal het verder niet worden besproken.
Loot boxes worden gebruikt in diverse soorten games. Voor games bestaat er een ratingssysteem
genaamd Pan European Game Information (PEGI) ratings dat vergelijkbaar is met de kijkwijzer voor films. Loot boxes worden zowel in games zonder een PEGI rating als in games met een PEGI 18+ rating gebruikt. Dit blijkt uit het onderzoek van de Kansspelautoriteit.11 Hierin zijn games zonder PEGI rating en games met de rating PEGI 3+, PEGI 7+, PEGI 12+ en PEGI 18+ onderzocht. De Kansspelautoriteit constateert tevens dat maar twee van de tien games met loot boxes die zijn onderzocht een PEGI rating van 18+ hebben. Er bestaat een PEGI waarschuwingssymbool voor gokken. Deze wordt niet gebruikt voor games die loot boxes bevatten. PEGI is hierover benaderd en de directeur D. Bosmans reageerde als volgt. PEGI bepaalt niet wat al dan niet gokken is en houdt daarop geen toezicht. Daarvoor zijn de nationale kansspelautoriteiten verantwoordelijk. Het PEGI waarschuwingssymbool wordt gegeven aan games die gokken simuleren of de speler leren
gokken.12
7 Lawrence 2017 alinea 4, Griffiths 2018 p. 1. 8 Zie voor enkele voorbeelden: Akkerman 2018.
9 Hierbij wordt doorgaans de opbrengst van de loot boxes die de consument tegenviel of die hij dubbel heeft gebruikt. Dit levert een extra probleem op bij het bestrijden van gokverslaving op: de mislukte gok lokt een volgende gokactie uit.
10 Zie bijv.: Martinelli 2017, Gambling Commission 2016, Gambling Commission 2017. 11 Kansspelautoriteit (onderzoek) 2018 p. 11.
In 2009 speelden meer dan 9 miljoen mensen in Nederland wel eens een game.13 Dat was zo’n 70% van de bevolking. De Kansspelautoriteit stelt dat die informatie van belang is om de blootstelling aan loot boxes te bepalen.14 Aangezien de digitale markt zeer snel verandert en het onderzoek negen jaar oud is, is dat onderzoek echter achterhaald en weinig bruikbaar. Vervolgens wordt gesteld dat een zeer grote groep (75-95%) van de minderjarigen in Nederland wel eens games speelt.15 Ook dit aantal kan niet direct worden gebruikt om de blootstelling vast te stellen aangezien er veel
verschillende soorten games bestaan en niet alle soorten games loot boxes bevatten. Een nieuwer onderzoek bevestigt dat een groot aantal minderjarigen games spelen. Van de scholieren in het basisonderwijs speelt 87% wel eens games.16 Op het voorgezet onderwijs is dat gedaald naar 68%. Uit het onderzoek blijkt dat het percentage scholieren dat games speelt voor iedere hogere
leeftijdscategorie omlaag gaat.17 Aangezien zoals eerder besproken de PEGI-rating geen bescherming biedt voor minderjarigen ten aanzien van loot boxes en juist de jongere groepen scholieren het meeste gamen is het m.i. waarschijnlijk dat juist minderjarigen het meest in
aanraking komen met loot boxes. Er is echter (nog) geen onderzoek gedaan de blootstelling aan loot
boxes. Wel kan men stellen dat het mogelijk onwenselijk is dat minderjarigen in aanraking kunnen
komen met loot boxes.
Er kan m.i. een onderscheid worden gemaakt tussen de diverse loot boxes. Er valt een onderscheid te maken omtrent de verhandelbaarheid/ accountgebondenheid van de content. Zo bestaan er enerzijds games waarin de content aan het account van de consument is gebonden, zoals
bijvoorbeeld in de game Overwatch, en anderzijds games waarin men de content kan verhandelen buiten de game zoals bijvoorbeeld in de game Team Fortress 2.
2.2 kenmerkende aspecten
Het eerste kenmerkende aspect is dat de loot box game content bevat. Het feit dat de lootbox in-game content bevat, onderscheidt de loot box van bijvoorbeeld verzamelkaarten zoals Pokémon kaarten. Wanneer men een dergelijk pakje verzamelkaarten aanschaft heeft men daadwerkelijk de kaarten in handen. Er bestaan tevens games waarin men kaarten kan verzamelen en gebruiken zoals bijvoorbeeld Hearthstone. Wanneer men een loot box opent in zo’n game vergaart men alleen toegang tot bepaalde in-game content. Het is niet mogelijk noch toegestaan om deze in-game content te verhandelen. Volgens de algemene voorwaarden van Blizzard – de maker van de game
13 Van den Broek 2009 alinea 1.
14 Kansspelautoriteit (onderzoek) 2018 p. 7. 15 Kansspelautoriteit (onderzoek) 2018 p. 7. 16 Van Dorsselear e.a. 2015 p. 102-104. 17 Van Dorsselear e.a. 2015 p. 103 (Tabel 9a).
Hearthstone – wordt de gebruikslicentie van de consument zelfs beëindigd wanneer het account wordt overgedragen.18
Zoals hiervoor besproken is, is het tweede belangrijke kenmerkende aspect van de loot box het feit dat de consument niet weet welke inhoud deze bevat. Hiermee onderscheidt de loot box zich van bijvoorbeeld microtransacties. Bij microtransacties wordt eveneens in-game content aangeschaft, echter is het hierbij voor de consument wel duidelijk welke content hij verkrijgt. Loot boxes worden zowel in betaalde games als zogenaamde free-to-play games gebruikt.
2.3 Juridische Kwalificatie
Nu duidelijk is wat loot boxes feitelijk zijn is het mogelijk om deze juridisch te kwalificeren. De
loot boxes zijn en bevatten in-game content en bestaan slechts in de digitale wereld. Aangezien loot boxes dus geen stoffelijke objecten zijn het geen zaken in de zin van art. 3:2 BW.19 Hieruit volgt dat de aankoop van een loot box geen koop is in de zin van art. 7:1 BW en daarmee eveneens geen consumentenkoop is in de zin van art. 7:5 lid 1 BW. Om aan de voorwaarden van koop te voldoen moet immers de ene zich verbinden om een zaak te kopen en de andere om daarvoor een prijs in geld te voldoen.
Toch reikt het toepassingsgebied van het koopregime verder dan het eerdere doet vermoeden. Op grond van art. 7:47 BW en het beeldbrigade arrest is het koopregime tevens van toepassing op standaardcomputerprogrammatuur indien deze geïndividualiseerd is en indien hierover feitelijke macht kan worden uitgeoefend.20 Deze uitbreiding van het toepassingsgebied is in art. 7:5 lid 5 BW opgenomen via de wet van 4 juni 2015 tot wijziging van de Boeken 6 en 7 van het Burgerlijk Wetboek, in verband met verduidelijking van het toepassingsbereik van de koopregels van titel 7.1 BW. Op grond van art. 7:5 lid 5 BW zijn de regels omtrent consumentenkoop van overeenkomstige toepassing op de levering van digitale inhoud die niet op een materiële drager wordt geleverd, maar die wel geïndividualiseerd is en waarover feitelijke macht kan worden uitgeoefend. Loot boxes worden niet via een fysieke drager aangeschaft. Zij worden slechts in de game of via een andere digitale weg – zoals de site van de aanbieder – aangeboden. Loot boxes zijn daarnaast
geïndividualiseerd. Tevens kan over loot boxes feitelijke macht worden uitgeoefend. Voor het gebruik van loot boxes geldt geen beperkte tijdsduur en de consument kan de loot boxes in ieder geval openen en in bepaalde gevallen ook verhandelen.
18 Art. 1 c IX Blizzard EULA 2017 (http://us.blizzard.com/en-us/company/legal/eula). 19 Zie ook: Neppelenbroek 2006.
Tevens is sprake van een overeenkomst tussen consument en aanbieder. De consument verbindt zich enerzijds om een geldsom te voldoen. De aanbieder verbindt zich anderzijds om de consument toegang te geven tot bepaalde digitale inhoud. Deze overeenkomst betreft dus tevens een
overeenkomst tot levering van digitale inhoud. In hoofdstuk 5 zal ik ingaan op het richtlijnvoorstel digitale inhoud waarmee wordt beoogt de wetgeving van lidstaten op het gebied van digitale inhoud te harmoniseren. De belangrijkste wijziging in de juridische positie van de consument, die het richtlijnvoorstel digitale inhoud teweeg brengt is de toevoeging van conformiteitseisen aan de geleverde digitale inhoud. In hoofdstuk 4 en 5 zal ik nader ingaan op de juridische kwalificatie van
loot boxes en de richtlijn digitale inhoud.
3.0 In hoeverre lijken loot boxes op gokken?
3.1 inleiding
In dit hoofdstuk zal ik de psychologische aspecten van gokken bespreken. Ik zal daarbij ingaan op behaviorisme. Hierbij bespreek ik externe invloeden op gedrag waarbij ik mij zal focussen op bekrachtiging van gedrag. Vervolgens beschrijf ik de bezwaarlijke aspecten van gokken. Tot slot zal ik bespreken in hoeverre loot boxes op gokken lijkt.
3.2 Psychologie gokken
Het belang van de kansbepaling voor gokken komt tot uitdrukking in de gedragspsychologie. De grondlegger van de psychologische stroming behaviorisme, B. F. Skinner, is de bedenker van de ‘operant conditioning chamber’ of ‘Skinner Box’.21 Hiermee kan onderzoek worden gedaan naar de effectiviteit van bekrachtiging van gedrag van dieren en mensen. De ‘Skinner Box’ werkt door een subject in een hokje te plaatsen waarin een stimulus wordt gegeven (denk hierbij bijvoorbeeld aan een lampje of een geluid) en het subject een mogelijkheid heeft om output te geven door het verrichten van een handeling.22 Naar aanleiding van de output die het subject geeft in reactie op de stimulus wordt het subject al dan niet beloond of gestraft. Hierna wordt de test herhaald. Hiermee wordt dus de effectiviteit van verschillende manieren van bekrachtiging van gedrag getest. Skinner maakte in zijn onderzoeken meestal gebruik van duiven als test subject.23
21 Ferster en Skinner 2014.
22 Zie voor een illustratie Ferster en Skinner 2014 p. 22 ev.
23 Skinner heeft duiven bijzondere prestaties laten verrichten. Zo heeft hij bijvoorbeeld tijdens de tweede wereldoorlog duiven getraind om raketten te besturen. Dit project staat bekend als ‘Project Pidgeon’.
Er zijn een drietal categorieën te onderscheiden van wijzen waarop externe invloed effect hebben op gedrag. Ten eerste zijn er neutrale externe invloeden. Deze hebben geen constateerbaar effect op het gedrag van het subject. Ten tweede zijn er bekrachtigende externe invloeden. Deze maken het waarschijnlijker dat het subject het gedrag herhaalt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het geven van voedsel aan het subject na het vertonen van het gewenste gedrag. Ten derde zijn er bestraffende externe invloeden. Deze maken het minder waarschijnlijk dat het subject het gedrag herhaalt. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het geven van een elektrische schok na het vertonen van het ongewenste gedrag. Ik zal mij in dit onderzoek beperken tot de bekrachtiging van gedrag aangezien deze categorie in het geval van gokken het meest relevant is.
Voor de bekrachtiging van gedrag kan men veranderingen aanbrengen in de ratio van beloningen, de interval waarna er een beloning beschikbaar is en de tijd waarna een beloning wordt gegeven. Skinner heeft in zijn onderzoek het volgende viertal varianten van de eerdere criteria onderzocht. Ten eerste ‘fixed ratio schedule (FR)’.24 Bij FR wordt het gewenste gedrag na een bepaald aantal herhalingen beloond. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de student die een bonuspunt op zijn tentamen krijgt als hij iedere week zijn huiswerk inlevert. Ten tweede ‘variable ratio schedule (VR)’.25 Bij VR wordt gemiddeld na een bepaald aantal herhalingen het gedrag beloond, maar niet altijd na een bepaald aantal herhalingen. Denk hierbij aan een roulettespel waarbij de kans op winnen constant is, maar het aantal deelnames dat nodig is om te winnen varieert. Ten derde ‘fixed interval schedule (FI)’.26 Bij FI wordt het gedrag beloond na het verloop van een bepaalde tijdsduur na de vorige beloning. Denk hierbij aan de docent die een maal per uur een student de kans geeft om een casuspositie voor de klas te behandelen om daarmee een bonuspunt te verdienen. Ten vierde ‘variable interval schedule (VI).27 Hierbij wordt gemiddeld na een bepaalde tijdsduur na de vorige beloning een beloning gegeven maar niet altijd na een bepaalde tijdsduur. Denk hierbij aan een rat die de eerste beloning na enkele minuten, de tweede na een uur, en de derde na een vijftal minuten krijgt.
Uit onderzoek blijkt dat VR meer succesvol is dan de andere vormen van bekrachtiging in het bekrachtigen van gedrag.28 het subject herhaalt het gedrag bij VR sneller en vaker. VR is daarmee de sterkste bekrachtiger van gedrag. Het gebruik van VR kan zelfs van een normaal gesproken
24 Ferster en Skinner 2014 hoofdstuk 4. 25 Ferster en Skinner 2014 hoofdstuk 7. 26 Ferster en Skinner 2014 hoofdstuk 5. 27 Ferster en Skinner 2014 hoofdstuk 6. 28 Skinner 2005 p. 104.
zwakke bekrachtiger een sterke bekrachtiger maken.29 Van belang is om aan te geven dat het de gevolgen op lange termijn niet relevant zijn voor de deelnemer indien hij op korte termijn onder de controle van VR is.30 In andere woorden een netto verlies op lange termijn doet niet af aan de kracht van VR op korte termijn.
Daarnaast is het mogelijk om de ratio in het VR te veranderen. Men kan beginnen met een relatief hoge kans op winst en deze steeds lager maken. In het begin is de winkans in het voordeel van de gokker maar met verloop van tijd gaat de gokker steeds meer verliezen lijden. Via deze methode kan men een ratio bereiken waarbij een duif meer energie gebruikt door het verrichten van de handeling dan hij terug krijgt via de beloning in de vorm van eten.31 Overigens is het niet per se nodig om de kans op winst aan te passen bij gokken. Aangezien de winkans willekeurig is zullen er altijd bepaalde spelers zijn die aan het begin van het spel ‘geluk’ hebben en winnen.
Een praktijkvoorbeeld van VR is gokken. Men wint gemiddeld na een bepaald aantal deelnames maar niet altijd na een bepaald aantal deelnames. In de praktijk ziet men vele voorbeelden van het gebruik van VR om de consument aan het gokken te brengen of te houden. Zo wordt bij diverse loterijen gebruik gemaakt van een zeer hoge winkans met een prijs die onder de inzet ligt.32
Daarnaast is bij veel soorten van gokken, van de gokautomaat tot de bingo een ‘near miss’ mogelijk. Denk hierbij aan de gokautomaat die in twee van de drie velden jackpot weergeeft en waarbij de derde zichtbaar is. In Science and Human Behavior beschrijft Skinner dat een ‘near miss’ gebruikt kan worden als een bekrachtiger van gedrag zonder dat hieraan kosten zijn verbonden voor de gebruiker (zoals bijvoorbeeld de eigenaar van een casino).33
Skinner schrijft specifiek in deze context over gokken het volgende: “the efficacy of such schedules
in generating high rates has long been known to the proprietors of gambling establishments”.34 In een later boek voegt hij hier nog het volgende aan toe. “I was no stranger to variable-ratio
schedules (…) They had sustained my interest in literature, art, and music, and they explained my dedication to my laboratory and the desk at which I wrote papers and books. But I resented the gambling enterprises which used them to take money away from people. State lotteries anger me. Legislatures were afraid to raise taxes, but could turn to lotteries because people were said to be free to buy or not buy tickets.”35
29 Skinner 2005 p. 396. 30 Knapp 1997 135-136. 31 Knapp 1997 136. 32 Van den Berg 2016. 33 Skinner 2005 p. 397. 34 Skinner 2005 p. 104. 35 Skinner 1983 p. 371.
In het volgende hoofdstuk zal ik bespreken of loot boxes gokken zijn in de zin van de Wet op de Kansspelen. Ook loot boxes die niet onder de definitie van gokken vallen, maken gebruik van de kracht van VR om de consument er toe aan te sturen om meer aankopen te doen. Voor VR is het eveneens niet van belang dat de beloning geldelijke waarde heeft. De beloning moet slechts een subjectieve waarde hebben voor het subject: de consument.
4.0 Welke mate van consumentenbescherming volgt uit Nederlandse
wet- en regelgeving die betrekking heeft op kansspelen, en is deze
bescherming van toepassing op loot boxes?
4.1 Inleiding
Dit hoofdstuk gaat over de mate van consumentenbescherming bij kansspelen die volgt uit Nederlandse wet en regelgeving. Ik zal hierbij eerst ingaan op de Wet op de Kansspelen (hierna Wok). Vervolgens zal ik ingaan op het wetsvoorstel kansspelen op afstand. Ik zal hierbij tevens bespreken in hoeverre de Wok en het wetsvoorstel kansspelen op afstand van toepassing zijn op
loot boxes. Tot slot zal ik de sancties op loot boxes die de Wok overtreden bespreken.
4.2 Wet op de kansspelen
De Wet op de Kansspelen is het kernstuk van de Nederlandse wet- en regelgeving over kansspelen. De Wok geeft geen expliciete definitie van het begrip kansspel. Blijkens artikel 1 lid 1 sub a Wok is het verboden om zonder vergunning: “gelegenheid te geven om mede te dingen naar prijzen of premies, indien de aanwijzing der winnaars geschiedt door enige kansbepaling waarop de deelnemers in het algemeen geen overwegende invloed kunnen uitoefenen, tenzij daarvoor ingevolge deze wet vergunning is verleend”.
Op deze vergunningsplicht bestaan enkele uitzonderingen. De hiernavolgende drie uitzonderingen uit de Wok zijn opgenomen in Art. 2 Wok. Ten eerste wanneer de gelegenheid niet voor het publiek is opengesteld, noch bedrijfsmatig wordt gegeven. Ten tweede zijn levensverzekeringen uitgesloten voor zover deze aan de wettelijke eisen voldoen. Tot slot zijn obligaties met een kans op het winnen van premies uitgesloten.
Zoals eerder geciteerd dient de deelnemer – volgens de definitie uit de Wok – geen overwegende invloed te hebben op zijn kans om te winnen. Wanneer dit wel het geval is spreek men van een behendigheidsspel.36 Denk hierbij bijvoorbeeld aan pool.
De vraag is dan vervolgens wanneer de deelnemer voldoende invloed heeft op de uitkomst om te spreken van een behendigheidsspel. In het Saturne arrest37 is het begrip ‘kansspel’ verder
uitgewerkt. Blijkens dit arrest is van een kansspel sprake wanneer in het algemeen de kans op winst van het toeval afhangt. Dit criterium is later in het Golden-Ten arrest herhaald en toegepast. Dit arrest voegde daar tevens aan toe dat:“de resultaten die de grote meerderheid van de spelers in de
praktijk bij deze spelen behaalt” bepalend zijn voor de kwalificatie als kansspel.38 Het maakt dus niet uit dat “de doorsnee speler kan aanleren het spel aldus te spelen dat hij zijn winstkansen vergroot”, aangezien niet de in abstracto bestaande mogelijkheid de uitkomst van het spel in overwegende mate te beïnvloeden beslissend is, maar de wijze waarop het spel in het algemeen in de praktijk pleegt te worden gespeeld.39
Nu duidelijk is wanneer de Wok van toepassing is, is de volgende vraag wat hiervan de gevolgen zijn op het punt van consumentenbescherming. Zoals eerder besproken is het aanbieden van kansspelen zonder vergunning verboden. Blijkens art. 36 lid 1 Wok is dit een misdrijf wanneer sprake is van opzet, indien opzet ontbreekt is sprake van een overtreding. Voor de handhaving van de Wok kan gebruik worden gemaakt van bestuursdwang en bestuurlijke boetes.
Indien men dus een kansspelgelegenheid wil exploiteren dient men een vergunning te verkrijgen. De vergunning kan worden verleend door het college van burgemeester en wethouders van de gemeente waar de winnaars worden aangewezen op grond van art. 3 lid 1 Wok. Door verplichtingen te verbinden aan deze vergunning wordt de consument beschermd. In de wet op de kansspelen zijn zowel algemene verplichtingen opgenomen die gelden voor alle vergunningshouders, als specifieke verplichtingen die gelden voor aanbieders van bijzondere vormen van kansspelen zoals
bijvoorbeeld titel VA over speelautomaten. Hiernaast kunnen op grond van art. 5 lid 1 Wok voorschriften de vergunning worden verboden.
In artikel 4a Wok zijn twee soorten verplichtingen voor vergunningshouders te herkennen. Ten eerste dienen vergunninghouders op grond van art 4a lid 1 Wok maatregelen en voorzieningen te treffen die nodig zijn om kansspelverslaving zo veel mogelijk te voorkomen. Ten tweede dienen vergunninghouders op grond van art. 4a lid 2 Wok hun wervings- en reclameactiviteiten op
36 Kansspelautoriteit (leidraad) 2018 p. 14, 15 37 HR, 21-12-1965, ECLI:NL:PHR:1965:AB5541. 38 HR, 25-06-1991, NJ 1991, 808 ro 5.1.
zorgvuldige en evenwichtige wijze vorm te geven en daarbij in het bijzonder te waken voor onmatige deelneming. Om te kunnen spreken van zorgvuldige en evenwichtige wervings- en reclameactiviteiten in de zin van art. 4a lid 2 Wok mogen deze activiteiten in ieder geval niet misleidend zijn voor de consument. Daarnaast gelden nog een drietal aanvullende verplichtingen: wijzen op de risico’s van onmatige deelneming aan kansspelen; de statistische kans op winnen aangeven en aangeven of het een eenmalige of doorlopende deelneming betreft. Wordt echter de indruk gewekt dat de consument reeds heeft gewonnen of dat de consument zeker zal winnen terwijl sprake is van een kans op winnen, dan is sprake van misleidende wervings- en
reclameactiviteiten op grond van art. 4a lid 4 Wok.
Voorts zijn er in de Wok voor bijzondere vormen van kansspelen specifieke verplichtingen opgenomen. Zo mogen op grond van art. 27j lid 1 Wok personen die de leeftijd van achttien niet hebben behaald bijvoorbeeld niet worden toegelaten tot een speelcasino. Op grond van art. 27k Wok kan de vergunning worden ingetrokken indien de vergunninghouder zich niet aan dit voorschrift of een van de andere voorschriften uit Titel IVb houdt. Op grond van art. 30g lid 1 Wok geldt een vergelijkbaar verbod voor het laten bespelen van een kansspelautomaat door een persoon die de leeftijd van achttien niet heeft behaald.
Voor toepassing van de consumentenbescherming uit de Wok moet, zoals eerder besproken, sprake zijn van een viertal condities: ten eerste een gelegenheid waarbij de consument kan mededingen naar prijzen of premies; ten tweede moet de aanwijzing der winnaars geschieden door kansbepaling; ten derde moet het geen behendigheidsspel zijn; ten vierde dient geen sprake te zijn van een van de uitgezonderde gelegenheden uit art. 2 Wok.
Graag verwijs ik bij deze terug naar hoofdstuk 3.2 waarin de loot box is vergeleken met gokken. Voor de toepassing van deze voorwaarden is wederom vooral de eerste – prijs of premies – problematisch. Ik zal daarom bij de toepassing van de hiervoor genoemde voorwaarden een onderscheid maken tussen loot boxes met en zonder extrinsieke waarde. Deze waarde volgt uit het al dan niet bestaan van een marktplaats waar de inhoud van de loot boxes kan worden verhandeld. Wanneer sprake is van een marktplaats waarin de inhoud van de loot boxes kan worden verhandeld dan is voldaan aan alle voorwaarden. De consument kan dan immers mededingen naar prijzen of premies in de vorm van in-game content die een economische waarde vertegenwoordigd, de winnaars worden aangewezen door kansbepaling en de kans op winst is zuiver van het toeval
afhankelijk, zodat geen sprake is van een behendigheidsspel.40 Er is eveneens geen sprake van een van de andere uitzonderingen. De garantie van een inhoud betekent eveneens niet dat geen sprake is van een kansspel.41 De Kansspelautoriteit is in haar onderzoek eveneens tot deze conclusie
gekomen.42 Dit heeft tot gevolge dat de loot boxes verboden zijn nu deze niet voor een vergunning in aanmerking komen.43
Wanneer geen sprake is van een marktplaats en de inhoud van de loot boxes niet kan worden verhandeld dan is de voorwaarde: ’prijs of premies’ problematisch. De inhoud van de loot box vertegenwoordigt dan immers geen geldelijke waarde. Daarmee is gegeven dat geen sprake is van een kansspel aldus de Kansspelautoriteit.44 Dat neemt echter volgens de Kansspelautoriteit niet weg dat deze loot boxes mogelijk wel de ontwikkeling van verslaving bevorderen en daarmee tegen de het doel van de Wok om verslaving te voorkomen ingaan.45 Het valt derhalve te beargumenteren dat aanvullende consumentenbescherming wenselijk is. Ik zal hierop in hoofdstuk 7 verder ingaan.
4.3 Het wetsvoorstel kansspelen op afstand
Op dit moment ligt het wetsvoorstel kansspelen op afstand bij de Eerste Kamer voor de schriftelijke behandeling. Dit wetsvoorstel beoogt de Wok te moderniseren met als doelstellingen: het
voorkomen van kansspelverslaving, het beschermen van de consument en het tegengaan van fraude en overige criminaliteit.46 Kansspelen op afstand worden in de memorie van toelichting gedefinieerd als: “kansspelen waaraan de speler met elektronische communicatiemiddelen en zonder fysiek contact met (het personeel van) de organisator van de kansspelen, of een derde die ten behoeve van de deelname aan de kansspelen een ruimte en middelen ter beschikking stelt, deelneemt.”47 Er bestaat thans geen mogelijkheid om een vergunning te verkrijgen voor kansspelen op afstand. Middels dit voorstel wordt het wel mogelijk om een vergunning te verkrijgen voor kansspelen op afstand.
40 Zie omtrent de voorwaarde prijs: Kansspelautoriteit (leidraad) 2018 p. 12,13. Het gebruik van een RNG welke tevens bij loot boxes wordt gebruikt, wordt door de Kansspelautoriteit als voorbeeld gebruikt bij het beschrijven van de voorwaarde ‘kansbepaling’: Kansspelautoriteit 2018 (leidraad) p. 14.
41 Kansspelautoriteit (onderzoek) 2018 p. 14, Rechtbank Amsterdam, 17 april 2002, ECLI:NL:RBAMS:2002:AE2131. 42 Kansspelautoriteit (onderzoek) 2018 p. 4,5,14,15. 43 Kansspelautoriteit (onderzoek) 2018 p. 4,5,14,15. 44 Kansspelautoriteit (onderzoek) 2018 p. 4,5,14,15. 45 Kansspelautoriteit (onderzoek) 2018 p. 15. 46 Kamerstukken II 2013/14, 33 996, nr. 3, p. 2. 47 Kamerstukken II 2013/14, 33 996, nr. 3, p. 2.
Doordat het fysieke contact tussen de consument en de aanbieder ontbreekt bestaat er een groter risico op kansspelverslaving bij kansspelen op afstand dan bij de traditionele fysieke kansspelen.48 De belangrijkste redenen hiervoor zijn het ontbreken van remming door de omgeving en de lage drempel tot deelname. Ik zal in hoofdstuk 6 nader ingaan op dit risico aangezien deze in de doelstellingen van het wetsvoorstel uitvoerig worden beschreven.
Aangezien de risico’s hoger zijn rusten er aanvullende verplichtingen op de aanbieder van kansspelen op afstand. De aanbieder zal de speler moeten verplichten om een account aan te maken.49 Hierbij zal de speler vooraf zijn limieten moeten bepalen.50 Indien de speler deze limieten overschrijdt dient de aanbieder de speler te waarschuwen.51 Op de aanbieder rust tevens een
algemene zorgplicht om het speelgedrag te volgen, te registreren en te interveniëren indien nodig.52 Een kansspel op afstand is blijkens artikel 31 van het voorstel: “een gelegenheid als bedoeld in artikel 1, eerste lid, onder a, die op afstand met elektronische communicatiemiddelen wordt gegeven en waaraan wordt deelgenomen zonder fysiek contact met degene die die gelegenheid geeft of die voor deelname aan die kansspelen ruimte en middelen ter beschikking stelt.” Om te kunnen spreken van een kansspel op afstand dient dus ten eerste sprake te zijn van een kansspel zoals in artikel 1 lid 1 sub a Wok, ten tweede dient de gelegenheid op afstand met elektronische communicatiemiddelen te worden gegeven en ten derde dient er geen fysiek contact te zijn tussen de consument en de aanbieder.
Bij de toepassing van deze voorwaarden op loot boxes zal ik de variant met een marktplaats gebruiken aangezien op die variant de Wok van toepassing is. Daarmee is dus aan de eerste
voorwaarde voldaan. Het toepassen van deze voorwaarden op de variant die niet verhandelbaar is, is echter niet zinvol aangezien het voldoen aan de voorwaarden uit de Wok een van de voorwaarden is voor het voorstel. Aan de tweede voorwaarde voldoet de aanschaf van een loot box eveneens. De aanschaf vindt plaats op afstand via elektronische communicatiemiddelen. Tot slot is er geen fysiek contact tussen de consument en de aanbieder. Loot boxes worden uitsluitend aangeboden via de game. Loot boxes die voldoen aan de voorwaarden uit de Wok zijn daarmee tevens kansspelen op afstand in de zin van het voorstel.
48 Kamerstukken II 2013/14, 33 996, nr. 3, p. 2. 49 Van der Duin 2016 onder 3.
50 Van der Duin 2016 onder 3. 51 Van der Duin 2016 onder 3. 52 Van der Duin 2016 onder 3.
4.4.1 Handhaving door Kansspelautoriteit
Handhaving door de Kansspelautoriteit is in mijn optiek de belangrijkste sanctie op het aanbieden van (illegale) loot boxes, omdat de kans dat consumenten(organisaties) gaan procederen over loot
boxes vrij klein is. De Kansspelautoriteit kan een bestuurlijke boete van maximaal
€ 830.000,00 of 10% van de jaarlijkse omzet opleggen aan de overtreder van art. 1 Wok. Op haar website heeft de Kansspelautoriteit aangegeven dat zij vanaf 20 juni 2018 handhavend gaat optreden tegen ‘aanbieders van kansspelen met loot boxes’.53 Dit bericht heeft de nodige veranderingen in de game-industrie teweeg gebracht. Valve is bijvoorbeeld een van de grootste aanbieders van games. Veel van de loot boxes die in strijd zijn met de Wok werden aangeboden door Valve. In reactie op het eerder bericht heeft Valve de ‘Steam Marketplace’, waarin gamers in-game content konden verhandelen gesloten.54 Hierdoor overtreedt zij niet langer de Wok.
4.4.2 individuele consument
Indien een individuele consument overgaat tot procederen tegen een aanbieder van loot boxes dan heeft hij twee opties voor de grondslag van zijn eis.55 Ten eerste kan hij stellen dat de overeenkomst – de koop van de loot boxes – nietig is op grond van art. 3:40 BW en dat derhalve sprake is van een onverschuldigde betaling ex. art. 6:203 BW. Ten tweede kan hij stellen dat de overeenkomst
vernietigbaar is op grond van art. art. 1:234 jo. 3:32 lid 2 BW, omdat deze is gesloten door een minderjarige. Ik zal nu de slagingskans van deze opties beoordelen.
Op grond van art. 3:40 lid 2 BW is een rechtshandeling nietig indien als deze in strijd is met een dwingende wetsbepaling en de bepaling uitsluitend strekt ter bescherming van één der partijen bij een meerzijdige rechtshandeling, voor zover niet uit de strekking van de bepaling anders
voortvloeit. Art. 1 Wok is een bepaling die strekt tot bescherming van een van de partijen bij een meerzijdige rechtshandeling.56 In beginsel is de overeenkomst daarom nietig, aangezien in dit geval aan de voorwaarden van lid 2 zijn voldaan.57 De aankoop van loot boxes, die in strijd zijn met art. 1 Wok en zonder vergunning worden aangeboden, is daarom in beginsel tevens een nietige
rechtshandeling.
53 Kansspelautoriteit (loot boxes) 2018.
54 Zie voor een kopie van het bericht van Valve hieromtrent: Yin-Poole 2018
55 e.e.a. zou onder bepaalde omstandigheden ook – als collectieve actie ex. 3:305a lid 1 BW – kunnen worden ingesteld door een consumentenorganisatie. Aangezien dit een procesrechtelijk onderwerp is, niet bijzonder relevant is voor het onderzoek en gezien de omvang van dit onderzoek zal ik de collectieve actie verder niet bespreken.
56 Rechtbank Amsterdam 18 maart 2015, TvCH 2015/6 ro. 4.7 – 4.11 57 Rechtbank Amsterdam 18 maart 2015, TvCH 2015/6 ro. 4.11
De Hoge Raad heeft op het hiervoor gegeven uitgangspunt een uitzondering aanvaard in het arrest Ruiz / Gomez.58 Deze uitzondering gaat op indien maatschappelijke ontwikkelingen ertoe hebben geleid dat een bepaalde gedraging – hoewel bij wet verboden – in brede lagen van de samenleving niet meer als maatschappelijk onwenselijk, illegaal of strafwaardig wordt ervaren en dan ook door de overheid wordt gedoogd, niet kan worden gezegd dat het enkele feit dat de gedraging zonder vergunning bij de wet is verboden, ook nu nog leidt tot vernietigbaarheid van de overeenkomst tussen aanbieder en consument.59 Bij de toepassing van deze uitzondering op (buitenlandse) online gokdiensten was de aanwezigheid van het gedoogbeleid van de Kansspelautoriteit op het gebied van (buitenlandse) online gokdiensten bepalend.60 Voor loot boxes is geen sprake van een gedoogbeleid. Derhalve gaat bij de aankoop van loot boxes de eerder besproken hoofdregel op. Dat betekent dat de rechtshandeling op grond van art. 3:40 lid 2 nietig is, en sprake is van een onverschuldigde betaling ex. art. 6:203 BW.
Op grond van art. 3:32 lid 2 BW is een rechtshandeling van een handelingsonbekwame
vernietigbaar. Blijkens art. 1:233 jo. 1:234 lid 1 BW is een minderjarige zonder toestemming van zijn wettelijke vertegenwoordiger handelingsonbekwaam. Deze toestemming wordt – op grond van art. 1:234 lid 3 BW – vermoed te zijn verleend, “indien het een rechtshandeling betreft ten aanzien
waarvan in het maatschappelijk verkeer gebruikelijk is dat minderjarigen van zijn leeftijd deze zelfstandig verrichten.” Deze grondslag biedt mogelijk uitkomst voor het geval sprake is van een
minderjarige consument, die loot boxes die niet in strijd met de Wok zijn, aanschaft en is daarom tevens relevant voor dit onderzoek. Voor de slagingskans van deze grondslag zijn met name de leeftijd van de minderjarige en het besteedde bedrag bepalend.61
58 Hoge Raad 7 september 1990, NJ 1991/266. 59 Hoge Raad 7 september 1990, NJ 1991/266 ro. 3.3.
60Rechtbank Amsterdam 18 maart 2015, TvCH 2015/6 ro. 4.12, 4,13,Kansspelautoriteit (online kansspelen) 2018 onder ‘prioriteringscriteria’.
5.0 Rechtsvergelijking
5.1 Inleiding
In dit hoofdstuk zal ik eerst de Nederlandse wet op het gebied van kansspelen, de Wok, vergelijken met het Engelse equivalent van de Wok. Hierbij zal ik ingaan op de voorwaarden voor een kansspel naar Engels recht en de opinie van de Engelse autoriteit op het gebied van kansspelen over loot
boxes. Ik zal hierbij een vergelijking maken met de Wok en het onderzoek van de
Kansspelautoriteit. Vervolgens zal ik de Nederlandse wet op het gebied van kansspelen, de Wok, vergelijken met het Belgische equivalent van de Wok. Hierbij zal ik ingaan op de voorwaarden voor een kansspel naar Belgisch recht, en het onderzoek van de Belgische autoriteit op het gebied van kansspelen naar loot boxes. Ik zal hierbij eveneens een vergelijking maken met de Wok en het onderzoek van de Kansspelautoriteit.
5.2 Engels recht
Het Engelse equivalent van de Wok is de Gambling Act 2005 (hierna: Act). In de Act zijn een drietal manieren van gokken beschreven: betting, gaming en participating in a lottery.62 In haar paper heeft de Gambling Commission een beslisboom gegeven die duidelijk maakt welke variant mogelijk van toepassing is.63 Gaming ex. section 6 lid 1 van de Act is gedefinieerd als: “playing a game of chance for a price”.
Van belang is dus ten eerste dat er sprake is van een kansspel en een prijs. Een drietal varianten van een kansspel – met een variërend behendigheidselement – wordt gegeven in section 6 lid 2 Act. Van belang voor dit onderzoek is section 6 lid 2 sub a onder 3 Act. Dit is de variant van een kansspel zonder behendigheidselement. Een opvallend verschil tussen de Wok en de Act is dat de Wok niet geldt bij behendigheidsspelen, maar de Act wel. Op grond van section 6 lid 2 sub b Act zijn sporten geen kansspelen in de zin van de Act.
Ten tweede is de definitie van een prijs in de zin van de Act van belang. Blijkens section 6 lid 5 sub a van de Act is dat: “money or money’s worth”. In haar paper interpreteert de Gambling
Commission dit als iets met een financiële waarde voor de consument.64 Ze geeft tevens een drietal indicatoren voor de aanwezigheid van financiële waarde voor de consument. De eerste indicator is
62 Gambling Commission 2016 p. 2-3. 63 Gambling Commission 2016 p. 10-12. 64 Gambling Commission 2016 p. 11.
de mogelijkheid hetgeen dat gewonnen kan worden om te zetten in geld via derden. De tweede indicator is de mogelijkheid om hetgeen dat gewonnen kan worden te ruilen met anderen voor goederen of diensten. De derde indicator is de mogelijkheid om hetgeen dat gewonnen kan worden als virtueel betaalmiddel kan worden gebruikt om goederen en diensten mee te betalen.65
De Gambling Commission van het Verenigd Koninkrijk heeft middels een bericht op haar website medegedeeld dat loot boxes niet als gokken hebben te gelden in de zin van de Act. In haar bericht stelt de Gambling Commission voor de toepassing van de Act vereist is dat de in-game content die de consument verkrijgt geld is of een geldelijke waarde vertegenwoordigd. Omdat de content binnen de game blijft zou deze niet ten gelde kunnen worden gemaakt. Derhalve is de Act niet van toepassing, aldus de Gambling Commission. De Gambling Commission maakt hiermee het
onderscheid dat ik eerder heb gemaakt en dat ook door de Kansspelautoriteit wordt gemaakt. De Gambling Commission zal dus niet handhaven. De Engelse consument geniet daarom minder bescherming dan de Nederlandse.
M.i. gaat de Gambling Commission echter voorbij aan de marktplaatsen die voor veel games bestaan.66 Indien de in-game content verhandelbaar is of op een andere manier te gelde te maken is dan heeft deze een extrinsieke waarde. Opmerkelijk is dat deze exacte argumentatie in haar paper en de in de paper gegeven indicatoren, is gebruikt. Het belangrijke punt in het bepalen of loot boxes al dan niet bij wet verboden kansspelen zijn, is dus zowel onder de Act als de Wok de aanwezigheid van extrinsieke waarde.
65 Gambling Commission 2016 p. 11. 66 Abarbanel 2018 p. 231.
5.3 Belgisch recht
De Kansspel Commissie van België heeft net als de Nederlandse Kansspelautoriteit een
onderzoeksrapport gepubliceerd. In haar rapport komt de Kansspel Commissie tot een conclusie die haaks staat op het kernpunt van de Gambling Commission en de Kansspelautoriteit. Het Belgische equivalent van de Wok is de Wet van 7 mei 1999 op de kansspelen, de weddenschappen, de kansspelinrichtingen en de bescherming van de spelers (hierna: de Kansspelwet). Blijkens art. 2 onder 1 Kansspelwet is een kansspel: “elk spel, waarbij een ingebrachte inzet van om het even
welke aard, hetzij het verlies van deze inzet door minstens één der spelers, hetzij een winst van om het even welke aard voor minstens één der spelers of inrichters van het spel tot gevolg heeft en waarbij het toeval een zelfs bijkomstig element is in het spelverloop, de aanduiding van de winnaar of de bepaling van de winstgrootte”.
Hieruit volgen een viertal cumulatieve voorwaarden voor toepassing van de Kansspelwet. Namelijk: spel, inzet, winst of verlies, en toeval. De voorwaarden lijken in hoge mate op die uit de Act en de Wok. Het opvallende verschil tussen de Kansspelwet en de Act en de Wok volgt uit het feit onder de Kansspelwet geen sprake hoeft te zijn van winst of prijs. Indien de consument zijn inzet kan
verliezen, is onder de Kansspelwet reeds sprake van een kansspel. Onder de Act en de Wok is de aanwezigheid van een prijs echter bepalend gebleken bij het kwalificeren van loot boxes onder het kansspelrecht.
Ik wil hierna ingaan op het onderzoeksrapport van de kansspelcommissie waarin zij heeft
onderzocht of loot boxes kansspelen zijn in de zin van de Kansspelwet. Ik zal daarbij ingaan op de eerder genoemde vier voorwaarden. In het onderzoek van de Kansspel Commissie zijn zowel loot
boxes in algemene zin als loot boxes in concrete games onderzocht. Aangezien de Kansspelautoriteit
in haar onderzoek de games niet heeft benoemd, zal ik hierna voornamelijk ingaan op loot boxes in algemene zin.
Ten eerste de voorwaarde spel. Om aan deze voorwaarde te voldoen moet sprake zijn van een competitie tussen meerdere spelers, of het bereiken van een bepaald resultaat door één enkele speler.67 Van belang is dat de consument een actieve participatie heeft bij de aankoop van de loot
box of de sleutel om deze te openen. De Kansspel Commissie constateert dat er zowel op het niveau
van de overkoepelende game als bij de aankoop van de loot box sprake is van een spel in de zin van de Kansspelwet.68
Ten tweede de voorwaarde inzet. Om te spreken van een inzet in de zin van de Kansspelwet is niet vereist dat monetair geld wordt ingezet.69 Wel moet sprake zijn van een waardeerbare inzet.70
Waarde is in dit geval niet de extrinsieke waarde die eerder is besproken bij de Act en de Wok, maar de mate van bruikbaarheid.71 De Kansspel Commissie voegt daar aan toe:‘zaken die de speler nuttig
of mooi vindt en waarvoor hij geld betaalt’.72 De aankoop van het spel of additionele abonnementen vallen hier niet onder.73 Ook het gebruik van in-game-currency, indien deze is verdiend door de consument door het spelen van het spel, valt niet onder deze definitie.74 Vanzelfsprekend is dat wel het geval indien in-game-currency wordt gekocht door de consument en vervolgens wordt gebruikt om een loot box aan te schaffen. Wanneer de loot box rechtstreeks wordt aangeschaft is tevens sprake van een inzet in de zin van de Kansspelwet.
Ten derde de voorwaarde winst. Zoals uit het eerdere citaat van art. 2 onder 1 Kansspelwet blijkt betreft dit een winst van om het even welke aard. Het is niet van belang of de te verkrijgen in game content zuiver cosmetisch van aard is of een invloed heeft op de prestaties in de game.75 Het is van belang dat spelers waarde hechten aan de in-game content. In een enkele game die de
Kansspelcommissie heeft onderzocht, namelijk CS-GO, wordt na het openen van de loot box zelfs de huidige marktwaarde van de verkregen in-game content getoond.76 Om te spreken van winst blijft extrinsieke waarde echter bepalend.
De voorwaarde winst is echter niet bepalend. De alternatieve voorwaarde verlies vergroot het toepassingsgebied van de Kansspelwet aanzienlijk. Indien een speler betaalt voor de aankoop van de loot box dan zal de waarde van de inzet verminderd met de waarde van de verkregen in-game content het verlies van de speler zijn.77 Hierdoor gaat het argument dat de inhoud van de loot boxes geen (extrinsieke) waarde heeft onder de Kansspelwet niet op. In het geval van zowel de Act als de Wok bleek dit echter het verschil te maken tussen loot boxes die verboden kansspelen zijn en loot
68 Kansspel Commissie 2018 p. 9. 69 Kansspel Commissie 2018 p. 9. 70 Kansspel Commissie 2018 p. 9-10. 71 Andries e.a. 2006 nr. 249. 72 Kansspel Commissie 2018 p. 9. 73 Kansspel Commissie 2018 p. 9-10. 74 Kansspel Commissie 2018 p. 10.
75 Kansspel Commissie 2018 p. 11, Andries e.a. 2006 nr. 422. 76 Kansspel Commissie 2018 p. 11.
boxes die dat niet zijn. De voorwaarde winst en / of de voorwaarde verlies zijn bij de diverse loot boxes aanwezig.
Ten vierde de voorwaarde toeval. Het volstaat voor het toevalsvereiste onder de Kansspelwet dat het toeval een zelfs bijkomstig element is in het spelverloop, de aanduiding van de winnaar, of de bepaling van de winstgrootte.78 In andere woorden wanneer de kans op een specifieke gebeurtenis, toestand of uitkomst kleiner is dan één.79 Dit is duidelijk het geval bij loot boxes aangezien de inhoud wordt bepaald door een RNG.
Op grond van art. 4 onder 1 Kansspelwet rust op de aanbieders van deze loot boxes een vergunningsplicht. Loot boxes komen (momenteel) echter niet voor een vergunning in aanmerking.80 Op grond van art. 63 onder 1 kunnen de aanbieders worden gestraft met een
gevangenisstraf tot vijf jaar en boetes tot € 800.000,-. Indien de overtreding is gepleegd ten aanzien van een persoon jonger dan achttien jaar dan kunnen deze straffen worden verdubbeld op grond van art. 65 lid 2 Kansspelwet. De Kansspel Commissie heeft in haar onderzoek aangegeven dat ze de aanbieders de gelegenheid zal bieden om (betaalde) loot boxes uit games te halen.81 De aanbieders die dat niet doen riskeren, zoals eerder besproken, een strafrechtelijke vervolging.
De Kansspel Commissie doet bij de behandeling van de voorwaarde toeval een interessante constatering. Er bestaat een grote informatieasymmetrie tussen de consument en de aanbieder. De consument weet doorgaans niet welke kans hij heeft op bepaalde uitkomsten. De aanbieder heeft informatie over o.a. het gedrag, de resultaten, betalingen, nationaliteit, portefeuille van de specifieke consument en alle andere consumenten die de game spelen. Middels deze informatie kan de
aanbieder de inhoud van de loot box aanpassen om zo de consument te beïnvloeden om meer loot
boxes aan te schaffen. De Kansspel Commissie noemt dit subjectieve RNG. Deze subjectieve RNG
is een zeer goede manier om spelers te sturen tot het doen van meer aankopen van loot boxes zoals in hoofdstuk 3.3 is besproken.
Onder de Kansspelwet is bij het bepalen of loot boxes al dan niet als kansspelen hebben te gelden, de aanwezigheid van een inleg doorslaggevend. In België is daarom een aanzienlijk hoger
percentage van de loot boxes in strijd met de wet dan in Nederland. Hierdoor gaat de bescherming
78 Kansspel Commissie 2018 p. 12. 79 Andries e.a. 2006 nr. 475.
80 Kansspel Commissie 2018 p. 17,18. 81 Kansspel Commissie 2018 p. 17.
die de Belgische consument geniet op dit punt verder de bescherming die de Nederlandse of Engelse consument geniet. Ik zal hierop in hoofdstuk 7 terugkomen.
6.0 In hoeverre bestaat er Europees recht dat
consumentenbescherming biedt bij loot boxes in games?
6.1 Richtlijn consumentenrechten
De richtlijn consumentenrechten is in Nederland in titel 5 afdeling 2B van boek 6
geïmplementeerd.82 Uit deze artikelen volgen rechten van de consument en plichten van de
handelaar. Van belang voor het toepassingsgebied is om vast te stellen of de consument die een loot
box aanschaft een consument in de zin van art. 6:230g lid 1 sub a BW is. Tevens dient de aanbieder
van de loot boxes een handelaar te zijn in de zin van art. 6:230g lid 1 sub b BW.
Om een consument in de zin van art. 6:230g lid 1 sub a BW te zijn, moet sprake zijn van een natuurlijk persoon die handelt voor doeleinden die buiten zijn bedrijfs- of beroepsactiviteiten vallen. Games en daarmee ook loot boxes worden doorgaans aangeschaft door natuurlijke personen voor entertainment in de vrije tijd. De consument die een loot box aanschaft is dus een consument in de zin van art. 6:230g lid 1 sub a BW is. Een goed voorbeeld van een natuurlijk persoon die loot boxes aanschaft maar geen consument is, is een persoon die de loot boxes aanschaft om een video te maken voor zijn professionele YouTube kanaal waarin hij deze opent. Hij handelt dan immers in uitoefening van zijn beroep.
Om een handelaar in de zin van art. 6:230g lid 1 sub b BW te zijn moet sprake zijn van een
(rechts)persoon die handelt in het kader van zijn handels-, bedrijfs-, ambachts-, of beroepsactiviteit. Games en daarmee loot boxes worden doorgaans aangeboden door rechtspersonen. Games worden ook bedrijfsmatig aangeboden. Daarnaast hebben loot boxes een intrinsiek commercieel element, namelijk het verhogen van de bestedingen door de consument. De aanbieder van loot boxes is dus een handelaar in de zin van art. 6:230g lid 1 sub b BW.
Zoals eerder besproken is de loot box een overeenkomst tot levering van digitale inhoud. Digitale inhoud wordt in art. 6:230g lid 1 sub i BW gedefinieerd als gegevens die in digitale vorm worden geproduceerd en geleverd. Loot boxes worden digitaal geproduceerd – ze bestaan slechts in de
digitale wereld – en worden digitaal geleverd. Loot boxes zijn dus digitale inhoud in de zin van 6:230g lid 1 sub i BW.
Het aanschaffen van loot boxes is tevens een overeenkomst op afstand in de zin van art. 6:230g lid 1 sub e BW. Loot boxes kunnen slechts worden aangeschaft in de game, en dus niet in een winkel. Er zal dan dus ook geen sprake kunnen zijn van een gelijktijdige fysieke aanwezigheid van consument en handelaar. Er wordt uitsluitend gebruik gemaakt van middelen voor communicatiemiddelen op afstand.
Hiermee zijn aan de voorwaarden van art. 6:230o lid 1 sub c BW voldaan en heeft de consument die een lootbox aanschaft een ontbindingsrecht. Deze kan worden ingeroepen tot een termijn van veertien dagen is verlopen vanaf de dag waarop de overeenkomst is gesloten. Deze kan echter op grond van 6:230p sub g BW met de uitdrukkelijke voorgaande toestemming en afstandsdoening van het recht van ontbinding van de consument, worden uitgesloten. Indien de consument op
elektronische weg via de website van de handelaar aangeeft van zijn ontbindingsrecht gebruikt te willen maken, dan is de handelaar verplicht onverwijld en via een duurzame drager een bevestiging te verstrekken.
Tevens is voldaan aan de voorwaarden van art. 6:230m lid 1 BW en rust op de handelaar een informatieplicht. Op grond van art. 6:230m lid h dient de handelaar de consument te informeren omtrent het eerder besproken ontbindingsrecht. Doet de handelaar dat niet dan wordt de termijn van veertien dagen verlengd met maximaal een jaar. Op grond van art. 6:230n lid 4 rust op de handelaar de bewijslast omtrent het juist en tijdig voldoen aan de informatieplicht.
Echter doet zich een vreemde situatie voor. Op grond van art. 230 lid 2 sub e is afdeling 2B
namelijk niet van toepassing op kansspelen. Uit considerans 31 van de richtlijn consumentenrechten blijkt dat kansspelen van de toepassing van deze richtlijn zijn uitgesloten, omdat de lidstaten andere en ook strengere maatregelen moeten kunnen stellen om de consument te beschermen. Dit heeft ten gevolge dat de consumentenbescherming van deze afdeling in het geval van loot boxes niet opgaat wanneer sprake is van een marktplaats waarin de in-game content kan worden verhandeld.
Problematisch is deze uitzondering niet aangezien de consument op grond van de wet- en regelgeving op het gebied van kansspelen w.o. de Wok een hogere mate van bescherming geniet.
6.2 Richtlijnvoorstel digitale inhoud
Naast de bestaande wet- en regelgeving ligt er thans een richtlijnvoorstel betreffende bepaalde aspecten van overeenkomsten voor de levering van digitale inhoud (hierna: het voorstel). In deze paragraaf zal ik allereerst de context en reden(en) voor het voorstel bespreken. Vervolgens zal ik ingaan op het toepassingsgebied van het voorstel. Tot slot zal ik de gevolgen bespreken die het voorstel zal hebben voor de consument die een lootbox aanschaft.
Het voorstel is een uitvoering van de Digital Single Market Strategy die door de Commissie werd vastgesteld op 6 mei 2015.83 Het doel van het voorstel is bijdragen aan een snellere groei van de digitale eengemaakte markt, ten behoeve van zowel consumenten als bedrijven.84 Geconstateerd kan worden dat de onduidelijkheid die thans heerst nadelig is voor zowel handelaar als consument. Enerzijds geeft 39% van de handelaren die online maar niet grensoverschrijdend verkopen het verschil in nationaal overeenkomstenrecht aan als belangrijkste belemmering voor
grensoverschrijdende verkoop. Anderzijds kocht slechts 18% van de consumenten in 2014 voor privédoeleinden grensoverschrijdend terwijl 55% op de binnenlandse markt kocht.85 De huidige situatie is nadelig voor de concurrentie op de markt.86
Het toepassingsgebied van de richtlijn digitale inhoud wordt bepaald in art. 3 lid 1 van het voorstel. Dit artikel luidt als volgt: “deze richtlijn is van toepassing op alle overeenkomsten waarbij de leverancier aan de consument digitale inhoud levert of zich tot een dergelijke levering verbindt en daarvoor in ruil een prijs moet worden betaald of door de consument actief een andere
tegenprestatie dan geld wordt geleverd, in de vorm van persoonlijke gegevens of andere gegevens.” Vervolgens zijn in art. 2 van het voorstel de definities gegeven van de gebruikte begrippen. Enkele van deze begrippen zijn dusdanig vanzelf sprekend dat ik het niet nodig acht om daarop verder in te gaan. Wel zal ik ingaan op de begrippen consument, digitale inhoud en leverancier.
In art. 2 lid 4 van het voorstel wordt de definitie gegeven van een consument in de zin van het voorstel. Hiervoor moet sprake zijn van een natuurlijk persoon die niet in uitvoering van beroep of bedrijf digitale inhoud aanschaft. Digitale inhoud in de zin van art. 2 lid 1 sub a van het voorstel zijn gegevens die in digitale vorm worden geproduceerd en geleverd. Een leverancier in de zin van
83 Communicatiebericht (COM) 2015/192. 84 Richtlijnvoorstel (COM) 2015/634 p.2.
85 Enquête van Eurostat over het ICT-gebruik door gezinnen en individuele personen (2014) p.2. 86 Richtlijnvoorstel (COM) 2015/634 p.3.
art. 2 lid 3 van het voorstel is een (rechts)persoon die handelt in het kader van handels-, bedrijfs-,ambachts- of beroepsactiviteit.
loot boxes zijn digitale inhoud in de zin van art. 2 lid 1 sub a van het voorstel, aangezien het
gegevens zijn die in digitale vorm worden geproduceerd en geleverd.87 De consument die loot boxes aanschaft is daarmee ook een consument in de zin van art. 2 lid 4 van het voorstel. De aanbieder van de loot boxes is eveneens een leverancier in de zin van art. 2 lid 3 van het voorstel. De consument voldoet tevens een prijs in de vorm van een geldsom voor de loot boxes. Aan de voorwaarden van art. 3 lid 1 van het voorstel is daarmee voldaan.
Hiermee staat echter nog niet vast dat het voorstel van toepassing is op de aanschaf van loot boxes door de consument. Op grond van art. 3 lid 5 sub d van het voorstel is het voorstel namelijk niet van toepassing op kansspelen. Zoals eerder besproken bestaan er loot boxes die onder de noemer kansspelen vallen. Overigens geniet de consument dan de bescherming die volgt uit de Wok.
Hierdoor is het voorstel slechts van toepassing op de loot boxes in games zonder marktplaats. Ik zal hierna kort ingaan op de rechtsgevolgen van de toepasselijkheid van het voorstel op deze loot boxes.
Ten eerste volgt uit art. 6 van het voorstel dat de digitale inhoud conform de overeenkomst moet zijn. Dit geldt voor zowel punten die in de overeenkomst zijn genoemd op grond van art. 6 lid 1 van het voorstel als punten die daarin ontbreken op grond van art. 6 lid 2 van het voorstel. Indien de digitale inhoud niet, niet conform de overeenkomst, of niet gedurende de algehele looptijd van de overeenkomst wordt geleverd door de leverancier dan is hij aansprakelijk jegens de consument blijkens art. 10 van het voorstel. In beginsel ligt de bewijslast in dit kader op de leverancier blijkens art. 9 van het voorstel. Een voorbeeld van een non conforme loot box is een loot box zonder inhoud. De consument heeft op grond van het voorstel verschillende remedies tot zijn beschikking. Ten eerste bestaat er een recht tot schadevergoeding op grond van art. 14 van het voorstel. Tevens komt de consument een recht van ontbinding toe op grond van art. 13 van het voorstel. Deze remedies zullen komen overeen met de remedies die beschikbaar zijn bij koop. Zoals eerder besproken zijn
deze op grond van 7:5 lid 5 BW reeds van toepassing.88 Het voorstel is derhalve in Nederland voornamelijk voor de regels omtrent levering van belang.89
Voor de bescherming van de consument die loot boxes aanschaft is dit voorstel echter minder geschikt. Het probleem dat zich bij loot boxes voordoet, volgt namelijk niet uit een gebrek aan remedies voor het geval niet (volledig) wordt nagekomen. Hetgeen de loot boxes problematisch maakt ligt ten eerste in het aanleren van gokgedrag, ten tweede in het risico op verslaving en ten derde in de grote informatie asymmetrie tussen consument en aanbieder.
7.0 Welke mate van consumentenbescherming bij de aanschaf van loot
boxes is wenselijk gezien de doelstelling van de relevante wet- en
regelgeving?
7.1 inleiding
De Wok is reeds enkele tientallen jaren oud en verving de Loterijwet. Ik wil daarom in dit
hoofdstuk de focus leggen op de doelstellingen van thans lopende wijzigingen van de Wok. Op deze manier kan ik het huidige beleid beschrijven en aan de hand daarvan bepalen welk niveau van consumentenbescherming wenselijk is bij de aanschaf van loot boxes door consumenten. Meer specifiek wil ik eerst ingaan op de memorie van toelichting van de wijziging van de Wet op de kansspelen in verband met de modernisering van het speelcasinoregime90 (hierna: wetsvoorstel modernisering van het speelcasinoregime) en vervolgens op de memorie van toelichting van de wijziging van de Wet op de kansspelen, de Wet op de kansspelbelasting en enkele andere wetten in verband met het organiseren van kansspelen op afstand91 (hierna: wetsvoorstel kansspelen op afstand).
Het wetsvoorstel modernisering van het speelcasinoregime betreft een herinrichting van de Nederlandse casinomarkt.92 Sinds 1976 is er in Nederland slechts een rechtspersoon met de
bevoegdheid om speelcasino’s in Nederland te organiseren.93 Deze rechtspersoon heet de Nationale
88 Nederland en het Verenigd Koninkrijk worden dan ook als voorbeelden van lidstaten waar reeds wetgeving bestaat op het gebied van digitale inhoud genoemd in het voorstel. In de meeste lidstaten bestaat dergelijke wetgeving echter niet. Richtlijnvoorstel (COM) 2015/634 p. 3.
89 Op Heij 2017 p. 157
90 Kamerstukken II 2015/16, 34 471 nr. 3. 91 Kamerstukken II 2013/14, 33 996 nr. 3. 92 Kamerstukken II 2015/16, 34 471 nr. 3 p. 1. 93 Kamerstukken II 2015/16, 34 471 nr. 3 p. 1.
