Richtlijn Overgewicht JGZ
J.Kist-van Holthe, C.Renders, M.L’Hoir, A.Bulk-Bunschoten, T.Kuijpers, M.van de Veer, M.Beltman, E.Timmermans,
R.HiraSing
Inhoud
Overgewicht bij kinderen • prevalentie
• oorzaken • gevolgen
Doel richtlijn overgewicht Methode richtlijnontwikkeling
• knelpuntenanalyse
• systematisch literatuur onderzoek Richtlijn overgewicht JGZ
Prevalentie overgewicht jongens
1980 % 1997 % 2010 % Nederlands 5,1 9,4 ? Turks 23,4 ? Marokkaans 15,8 ? TNO, 20101980 % 1997 % 2010 % Nederlands 5,1 9,4 13,3 Turks 23,4 ? Marokkaans 15,8 ?
TNO, 2010, Schönbeck, PloS one 2011
1980 % 1997 % 2010 % Nederlands 5,1 9,4 13,3 Turks 23,4 32,5 Marokkaans 15,8 25,2
TNO, 2010, Schönbeck, PloS one 2011 Prevalentie overgewicht jongens
Prevalentie overgewicht
Lobstein Obesity reviews
Oorzaken overgewicht
< 2% obesitas onderliggende medische oorzaak • vertraagde lengtegroei
• vertraagde psychomotore ontwikkeling • dysmorfiën
???
• retinitis pigmentosa, polydactylie / syndactylie • obesitas, mentale retardatie, hypogonadisme
Syndroom van Laurence Moon
Bardet - Biedl
• retinitis pigmentosa, polydactylie / syndactylie • obesitas, mentale retardatie, hypogonadisme
???
5 jaar
Gibson Clin Endocrinol Metab 2004
Leptine deficiëntie
5 jaar 9 jaar met leptine suppletie
Gibson Clin Endocrinol Metab 2004
geboorte gewicht 3430 g 5 m gewichtstoename 7 m 8450 g
bloeddruk 114 / 52 mmHg
Hartmann N Engl J Med 2005
Zuigeling met gewichtstoename
en huiduitslag
Hartmann N Engl J Med 2005
Cushing syndroom bijnier tumor
7 maanden
5 jaar
Zuigeling met gewichtstoename
en huiduitslag
???
Wattendorf, Am Fam Physician 2005
???
smal voorhoofd, amandelvormige ogen, dunne bovenlip 0 - 2 jaar voedingsproblemen, hypotonie
???
??? > 2 jaar extreme eetlust groeivertraging hypogonadism mentale retardatie ???
??? > 2 jaar extreme eetlust groeivertraging hypogonadism mentale retardatie
Gevolgen overgewicht - obesitas
• Psychosociale problemen (pesten, depressie) • Gewrichtsproblemen
• Hypertensie
• Diabetes type 2 • Leververvetting
Diabetes mellitus type 2
Toenemend aantal kinderen met diabetes type 2 • Nederland > 2,4% van alle kinderen met diabetes • Verenigde Staten 3% 1995
• Verenigde Staten recent sommige klinieken 50%
Rotteveel, Eur J Endocrinol 2007. Fagot-Campagna, J Pediatr Endocrinol Metab 2000, Hanon, Pediatrics 2005
Hypertensie
Bogalusa Heart Study, VS
Houston, VS Canada Portugal
n 1.150 5.000 675 1618 leeftijd (jaar) 5-17 10-19 7-14 5-18 normaal (%) 2-5 2,6 4 8 overgewicht (%) 7 4 13 14 obesitas (%) 11-22 11 19 23 Freedman, 1999 Sorof, 2004 Salvatori, 2008 Maldonado, 2009
Doel richtlijn overgewicht JGZ
JGZ professionals
• preventie, vroegsignaleren, begeleiden • evidence-based
In overleg met betrokken beroepsgroepen • CBO richtlijn obesitas
• NHG standaard obesitas
• Partnership Overgewicht Nederland: Zorgstandaard Obesitas
Methoden richtlijn ontwikkeling
• Knelpuntenanalyse • Uitgangsvragen • Systematisch literatuuronderzoek • 1e concept richtlijn Evidence-based Expert opinion • ProefimplementatieKnelpuntenanalyse
Knelpuntenanalyse
• Ouders niet op de hoogte van gevolgen van overgewicht
• Ouders zien de ernst van overgewicht niet in
• Hoe ouders motiveren voor verandering in leefstijl? Suggesties voor verbetering:
• Extra aandacht voor motiverende gespreksvoering • Meer tijd en geld
Systematisch literatuur onderzoek
• risicofactoren
• beschermende factoren • preventie
Risicofactoren voor overgewicht
perinatale factoren zwangerschapsdiabetes moeder roken tijdens zwangerschap
laag geboortegewicht snelle inhaalgroei hoog geboortegewicht
biologische factoren
snelle toename gewicht vroege puberteit
socio-demografische factoren
lage sociaal economische positie etniciteit (Turks, Marokkaans) omgevingsfactoren
en gedrag
ouders met overgewicht / obesitas weinig bewegen
fastfood
genetische factoren genetische aanleg
Beschermende factoren tegen overgewicht
perinatale factoren borstvoeding
omgevingsfactoren veel bewegen, buitenspelen
Inconsistente veel belovende factoren
bij overgewicht
totale hoeveelheid en soort vetten in de voeding ontbijt overslaan snoepen en snacken gezoete dranken televisie kijken kinderdagverblijf korte slaapduur
Preventie overgewicht
5 systematische reviews: • Schoolprogramma’s
• Soms gecombineerde leefstijl interventies
• Uitkomsten niet consistent
Doak Obes Rev 2006, Brown Obes Rev 2009, Harris CMAJ 2009, Kropski Obesity 2008, Zenzen J Pediatr Health Care 2009
Vroeg signaleren is belangrijk
Systematische review
gewicht > P97 op leeftijd 5-6 maanden en 2-4 jaar snelle (> 0,67 SDS) gewichtstoename 0-2 jaar
hoog lichaamsgewicht 5-13 jaar
Interventie overgewicht
Overgewicht : geen studies Obesitas systematische review
Gecombineerde leefstijl interventies
(voeding, lichamelijke activiteit en gedrag) Community based en gezins programma’s
effectiever dan schoolprogramma’s
Interventie overgewicht JGZ tot nu toe
Overbruggingsplan 2005, practice-based BOFT elementen
Gerandomiseerde studie kinderen van 5 jaar (ErasmusMC): kleine significante verbetering van de BMI
Richtlijn Overgewicht JGZ in de praktijk
Preventie
Kinderen 0-1 jaar: preventie
• borstvoeding (≥ 6 maanden)
• naast borstvoeding, geen extra kunstvoeding
• indien kunstvoeding, geen extra schepjes melkpoeder • geen vaste voeding voor 4 maanden
• geen zoete bijvoeding of papjes
• bewegen in buikligging onder supervisie (slapen in rugligging!)
Preventie adviezen voor alle leeftijden
• van jongs af aan stimuleren voldoende bewegen en buiten te spelen
• zo min mogelijk gezoete dranken
• fastfood en tussendoortjes beperken • niet belonen of straffen met voeding
• eten op vaste tijden en elke dag ontbijten
• beperken van televisie kijken / computer gebruik (- slaapkamer)
Kinderen 0-1 jaar: signaleren en interventie
Kinderen 1-2 jaar: signaleren
en verwijzen
gewicht en lengte meten in groeidiagram zetten
gewicht naar lengte < 1 SDS geen overgewicht
gewicht naar lengte 1-2 SDS
overgewicht gewicht naar lengte ≥ 2 SDS obesitas advisering leefstijl: gezonde voeding meer bewegen verwijzen naar huisarts / kinderarts na 3-6 maanden contact reguliere zorg
Kinderen 2-19 jaar: signaleren
en verwijzen
gewicht en lengte meten BMI berekenen geen overgewicht overgewicht bloeddruk meten ≥ 5 jaar obesitas bloeddruk normaal behandelplan verwijzen naar huisarts / kinderarts na 3-6 maanden contact bloeddruk verhoogd bloeddruk herhalen indien weer verhoogd reguliere zorgKinderen 2-19 jaar:
Overbruggingsplan
1ste consult op indicatie
anamnese en lichamelijk onderzoek bespreken gevolgen overgewicht veranderplan (BOFT) op maat opstellen
2de consult ≤ 8 weken
gewicht, lengte, middelomtrek (≥12 j), BMI motiveren
successen en belemmeringen bespreken
voldoende effect
contact na 1 jaar afspreken bijstellen veranderplanonvoldoende effect
3de consult ≤ 8 weken
voldoende effect
contact na 1 jaar afspreken
3de consult ≤ 8 weken
onvoldoende effect overgewicht
lokaal gecombineerd leefstijl programma en / of verwijzen huisarts
obesitas
verwijzen naar huisarts / kinderarts na 3-6 maanden contact
Overbruggingsplan
Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn BOFT
Overbruggingsplan
Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn BOFT
- meer Buiten spelen en Bewegen (min. 1 u /dag) - elke dag Ontbijten / Opvoedingsondersteuning
Overbruggingsplan
Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn BOFT
- meer Buiten spelen en Bewegen (min. 1 u /dag) - elke dag Ontbijten / Opvoedingsondersteuning - beperk gezoete (Fris)dranken / Fastfood
Overbruggingsplan
Gecombineerde aanpak leefstijl waarbij ouders betrokken zijn BOFT
- meer Buiten spelen en Bewegen (min. 1 u /dag) - elke dag Ontbijten / Opvoedingsondersteuning - beperk gezoete (Fris)dranken / Fastfood
Veranderingen t.o.v. de huidige werkwijze
• Preventie overgewicht vanaf de geboorte • Jonger overgewicht signaleren
• Bloeddrukmeten vanaf 5 jaar
Registratie
DD / BDS
Wijzigingsvoorstel toevoegen aan BDS dd 13-3-2012: • Middelomtrek
• Bloeddruk met referentiewaarden • Begeleiden overgewicht
Randvoorwaarden
•(motiverende) gespreksvoering
•Samenwerking met huisarts, kinderarts, diëtist etc. •Integrale aanpak school, wijk, gemeente etc.
Vragen en discussie
Contactinformatie
Contactgegevens NCJ : centrumjeugdgezondheid@ncj.nl
vrijdag 13 augustus 2021
