Consumentengedrag en waterverbruik : wetenschappelijke inzichten om te komen tot gedragsinterventies voor waterbesparing

Consumentengedrag en waterverbruik

Wetenschappelijke inzichten om te komen tot gedragsinterventies voor waterbesparing

Report 2154, Final, version 1

Information and/or data as presented in these slides are part of project 6239204200, commissioned and financed by Vitens and shall be treated as confidential until 05/2026. From then these slides are available via https://doi.org/10.18174/547428. The slides were reviewed by Sanne Stroosnijder and authorized by Annelies Dijk. The research that is documented in this report was conducted in an objective way by researchers who act impartial with respect to the client(s) and sponsor(s).

All copyrights reserved, under the license All rights reserved. Citation name: WFBR, report 2154 Consumentengedrag en waterverbruik. This research project has been carried out by Wageningen Research (WFBR + WECR), which is part of Wageningen University & Research. PO box 17, 6700 AA Wageningen, The Netherlands, T + 31 (0)317 48 00 84, E info.wfbr@wur.nl, www.wur.eu/wfbr.

Consumentengedrag en waterverbruik



Water wordt gezien als iets dat in overvloed aanwezig is



Water is echter een schaars goed, met name in droge periodes



Tijdens de zomer is er een grote piekbelasting in waterverbruik



Vitens zet zich actief in om waterverbruik in Nederland te

verminderen door o.a. consumenten bewuster te maken van hun waterverbruik



Vitens streeft naar 5% waterbesparing in 2030

Aanleiding

1. Inzichtelijk maken van de effectiviteit, de toepasbaarheid en mogelijkheid tot opschaling van bestaande interventies (uit

wetenschappelijk onderzoek en pilots bij Vitens) voor vermindering van waterverbruik door consumenten.

2. Creëren van een customer journey voor waterbesparing en identificeren van onderdelen in de customer journey waar mogelijkheden liggen voor nieuwe interventies (blank spots). 3. Aanbevelingen voor de implementatie en ontwikkeling van

interventies.

Doelstellingen project



Literatuuronderzoek met als startpunt review Koop 2019, aangevuld met gedragsmodel Jorgensen 2009



Indeling gemaakt o.b.v. verschillende relevante uitkomstmaten

●

Effectiviteit: effect op waterverbruik, soms andere maten

●

Haalbaarheid vanuit consument - afgeleid: gemak, tijd, geld, sociale acceptatie (Combinatie striktheid van de interventie + in hoeverre anders dan ‘normaal’)

●

In hoeverre is de interventie direct in te zetten?



Format ontwikkeld voor systematisch overzicht initiatieven Vitens



Reflectie op de initiatieven van Vitens

Aanpak: stap 1

 Customer journey:

●

Op basis van bestaande Vitens customer journey kansen geïdentificeerd aan de hand van ‘open’ staan als consument voor interventies

●

Voor de workshop gezamenlijk een customer journey gemaakt met belangrijke touch points voor waterbesparing

 Workshop met doelstelling:

●

Op basis van WUR wetenschappelijke inzichten en Vitens kennis en ervaring gezamenlijk bepalen welke

gedragsinterventies veelbelovend zijn en deze positioneren en prioriteren binnen de Vitens waterbesparingsjourney

Aanpak: stap 2 en 3



Aanbevelingen:

●

Op basis van de bevindingen, de gesprekken, reflecties, de workshop en kennis vanuit aanpalende domeinen

(voedingsinterventies) zijn aanbevelingen geformuleerd.

Aanpak: stap 4

Tijdspad

8

Stap 1 Stap 2 Stap 3 Stap 4

Literatuuronderzoek Inventarisatie Vitens initiatieven Resultaat: Februari Plotten opgehaalde resultaten op customer journeys en ontwikkelen customer journey voor waterbesparing Resultaat: Maart Workshop opgehaalde kennis met Vitens kennis matchen; parameters impact en praktisch haalbaarheid inschatten Resultaat: April Rapportage: Aanbevelingen voor interventie-ontwikkeling op basis van literatuur-onderzoek, resultaten workshop en

ervaringen uit eerder onderzoek in

aanpalende domeinen.

Gebruikte termen

9



Interventie = georganiseerde inspanning bestaande uit één of meerdere

strategieën met als doel gedrag van een individu (consument/ klant) of populatie te veranderen



Onderzoekers meten graag effecten a.h.v. voor- en nameting bij een testgroep en controlegroep



Voorbeelden: onderwijsprogramma’s, nieuw beleid, aanpassingen in de omgeving, een publieke campagne etc.



Handelingsperspectieven: Concrete tips of adviezen rondom waterverbruik. Een

zelfde advies kan via verschillende interventies ‘aan de man gebracht worden’



Touch points: Momenten waarop de consument (klant) in contact is met water en

waar mogelijkheden zitten om te interveniëren op waterverbruik (interventies in te zetten)

https://onlinedegrees.kent.edu/college-of-public-health/public-health/community/public-health-interventions https://health.mo.gov/data/interventionmica/index_4.html#:~:text=An%20intervention%20is%20a%20combination, or%20a%20health%20promotion%20campaign.

Gedragsmodellen

1. Inzicht nodig in de factoren die het gedrag beïnvloeden (determinanten)

2. Inzicht nodig in strategieën voor gedragsverandering:

● Relevant en aansluitend bij 1

● Bij voorkeur effectief (evidence-based) ● Haalbaar vanuit perspectief consument

en Vitens

Om gedrag te veranderen, is ...

Gedragsmodel MOA: Voedselverspilling consument

12

Van Geffen et al, 2016

Hier begonnen we mee, en zien we duidelijke linken

met waterbesparing: Je wilt naar iets toe wat consument ‘minder’ doet.

Gedrag is resultante van willen (motivation), kunnen

(ability) en mogelijk zijn (opportunity).

Model watergebruik huishoudens, Jorgensen 2009

13

We hadden nog weinig informatie over factoren

die het waterverbruik-gedrag van de consument

beïnvloeden; dit model is gebaseerd op verschillende

Gedragsmodel water o.b.v. Jorgensen 2009

14 Intentie Indoor: • Douche • WC • Wastafel • Wasmachine • Afwassen vaat • Koken Outdoor: • Tuin • Terras • Zwembadje • Waterspellen • Auto wassen Water-verbruik/ Water-besparing Demografische: inkomen, lft, geslacht, opleiding Barrières:

Water is goedkoop (‘gain’) Geen sense of urgency (NL) Binding met Vitens als merk (Non) acties anderen (‘norm’) Water = plezier (‘hedonisch’) Huishoud-samenstelling Kenmerken woning Subjectieve norm Attitude t.o.v. waterverbruik/ -besparing Eigen effectiviteit Eerder waterverbruik ‘Tuin’-gebruik + interesse Institutionele relatie

Attitude t.o.v. prijs, beperkingen

Perceptie risico watertekort

Individuele kenmerken: kennis, waarden, voorkeuren, motieven Seizoenen Prijs + beleid ‘Automatisch’: gewoontes Sub-gedragingen Finale model zoals

in workshop gebruikt



Water is goedkoop; besparen levert weinig €€ op



Weinig bewustzijn van tekort: het is er altijd (availability) + Nederland = waterland



Er is geen ‘sense of urgency’



Drinkwater heeft in het dagelijks leven van de klant geen prioriteit behalve tijdens hittegolven

●

Hier zit ook een tegenstelling: in tijden van schaarste (hittegolf) is waterbehoefte juist hoger (vaker douchen,

zwembadje vullen, tuin sproeien). Hoe hiermee om te gaan?

Barrières waterbesparing (Jorgensen 2009 + Vitens)



Binding met Vitens als merk is laag + consument wil graag zien dat Vitens ook actie onderneemt (Deze aspecten linken aan ‘institutional trust’,

Jorgensen et al. 2009). Hierdoor impact van een boodschap soms laag.



Interpersonal trust: Als consumenten denken dat anderen water

verkwisten, dan kans kleiner dat ze zelf water (proberen te) besparen. ‘Positive expectations of another’s conduct (i.e., others are saving water too)’ bepalende factor (Jorgensen et al. 2009)



Bovendien: als een individu iets verandert, heeft het maar een heel klein effect in het grote geheel, waarom zou die individu er dan moeite voor moeten doen?

Barrières waterbesparing 2 (Jorgensen 2009 + Vitens)

Resultaten interventies wetenschap: Welke

interventies zijn er wetenschappelijk beschreven

+ wat weten we daaruit?

Verschillende routes voor keuzes/ beslissingen

18

Daniel Kahneman (2011)

Thinking, fast and slow

Systeem 2 Langzaam Bewust Weloverwogen (gemotiveerd)/ Logisch redeneren Rationeel Complexe beslissingen Betrouwbaar Systeem 1 Snel Onbewust/ automatisch Reflexmatig/ intuïtief Irrationeel Gewoonte-gedreven (dagelijkse beslissingen) Onbetrouwbaar (gevoelig voor fouten)

Overzicht wetenschappelijke interventies (Koop 2019)

19

Route Strategie Omschrijving

Bewust (reflective)

(Systeem 2)

Kennis-overdracht Verstrekken van informatie om bewustzijn en kennis te vergroten en houding en gedrag te veranderen Vergroten

zelf-effectiviteit Boodschap of middelen gebruiken om iemands geloof in eigen kunnen om het gewenste gedrag uit te voeren te vergroten (bijv. apps of labels) Semi-bewust

(semi-reflective)

Sociale normen Sociale normen gebruiken in communicatieboodschappen > wat jij denkt dat anderen doen, zeggen of vinden

Framing De verwoording van je boodschap: Bepaalde communicatie-aspecten selecteren en benadrukken om een gewenste interpretatie te bereiken Tailoring Boodschap afstemmen op de doelgroep/ het individu om het

aansprekender te maken (Hier m.n.: slimme meters=pers. feedback) Onbewust

(automatic)

(Systeem 1)

Emotionele

shortcuts Emoties oproepen om iemands reactie te beïnvloeden

Priming De blootstelling aan een stimulus - zoals woorden/geur – gebruiken om de reactie op een daaropvolgende stimulus te beïnvloeden

Nudging Aanreiken van een keuzearchitectuur die het gedrag van mensen op een voorspelbare manier verandert zonder keuzevrijheid te verbieden of te beperken

Kenmerken wetenschappelijke interventies

20 Strategie Aantal

papers N Meetperiode Land

Kennis-overdracht 11 100 -510 huishoudens/ 662- 900 deelnemers/ 7 steden

1-132 mnd (=11

jaar) VS (6x), Australië (2x), China, Jordanië, onbekend (1x)

Zelf-effec-tiviteit  8 68-2179 huishoudens/ 273-728 deelnemers 6 mnd Australië (4x), VS (2x), Bulgarije (1x), Spanje (1x)

Sociale

normen 12 30-100.000 huishoudens/ 246-2655 deelnemers 1–24 mnd (72 mndvoor evaluatie) VS (10x), Japan (1x), Griekenland (1x)

Framing 5 71-193 deelnemers/

1500 huishoudens 1 mnd (6 mndvoor evaluatie) China & VS (1x), Israël (2x), onbekend (2x)

Tailoring 10 100-1000 huishoudens

9-212 deelnemers 3-12 mnd (36 mndvoor evaluatie) Australië (6x), VS (2x), onbekend (2x) Emotionele

shortcuts 4 23 - 93 deelnemers/ 97 huishoudens 0.5-5 mnd Taiwan (1x), VS (1x), Spanje & Zwitserland (1x), NL (1x)

Priming 1 275 & 234 deelnemers n.v.t VS (1x)

Effectiviteit van wetenschappelijke interventies

21

Strategie Effectief? Waterverbruik Andere

maten Overige bevindingen/ tips

Bewuste route

Kennis-overdracht alleen op Meestal korte termijn effectief

Besparing varieerde: 10-25% (in combinatie met

prijsincentives en restricties in water-gebruik) en 31% (bij workshops) besparing

gerapporteerd. Effecten vaak alleen op korte termijn

Toename in

kennis Eenzijdige boodschappen (voordelen van waterbesparing) lijken effectiever dan tweezijdige boodschappen

Meer persoonlijke betrokkenheid leidt ook tot meer effectieve kennisoverdracht

Vaker kennisoverdracht en meer herhaling zijn belangrijk

Zelf-effectiviteit  effectief te Ja, lijkt zijn

23% besparing bij inzet van

‘attunement’ labels Attitude Bezorgd-heid over water-tekort

Collective efficacy: increasing the perception that one's group—and, through this, the self—is capable of effecting change (indirect effect)

‘Attunement labels’ op huishoudelijke apparaten zijn effectief (Geen effect op waterbesparing van information leaflet + comparative feedback)

Retrofitting waterbesparende apparaten vergroten self-efficacy

Effectiviteit van wetenschappelijke interventies

22

Strategie Effectief? Waterverbruik Andere

maten Overige bevindingen/ tips

Semi-bewuste route Sociale

normen wel, 1x Ja (4x niet)

Daling varieerde van 2.6% – 5.6%

(Let op: in review wordt 50% genoemd bij eenmalige

boodschap met combinatie technische info, morele overreding + sociale

vergelijkingen (dit lijkt niet correct o.b.v. originele paper)

Normatieve boodschap lijkt langdurige effecten te hebben (4m-6y)

Strong norm > weak norm Social comparison > info

Let op: Effect normatieve boodschap-pen verschillen voor hoog- of laag-water

verbruikers: gecommuniceerd gemiddelde = sociale norm

Laag  competatieve rankings Hoog  neutrale rankings Framing Kan, weinig studies Suggestief  meer waterbesparing Intrinsiek  douche-frequentie lager

Attitude Present framed > future framed Suggestief > assertief

Intrinsiek doel > extrinsiek Tailoring (feedback a.h.v. slimme meters) Ja Tijdelijke waterbe-sparingen: 6.4% - 39% (39% is gemiddelde v/d groep die bespaarde) 89% minder lekkages

May be long-lasting (3y f-up) Real-time info over waterverbruik

Effectiviteit van wetenschappelijke interventies

23

Nog weinig onderzoek naar gedaan

Strategie Effectief? Waterverbruik Andere

maten Overige bevindingen/ tips

Onbewuste route Emotionele

shortcuts Ja, lijkt effectief te zijn

Onduidelijk of in deze studies ook echt gekeken is naar reductie in watergebruik

Intrinsieke motivatie om watergebruik te reduceren

Visualisaties die emoties oproepen zijn effectief

Beroep op ‘environmental appeal’ (morele waarden)

Gebruik van humor

Gamification (normative incentive) Priming Ja, lijkt

effectief te zijn

Onduidelijk of in deze studie ook gekeken is naar feitelijke reductie in watergebruik

Intentie om water te besparen

Primen van schuld en/of schaamte in relatie tot gain/loss-frame van

waterbesparing

Samenvattende slide (meer details, zie bijlage 1)

24

Strategie Effectief Besparing water Haalbaarheid consument

Gemak Tijd Geld Sociaal Klaar gebruik

Kennis-overdracht Ja – Korte T. prijsbeloning/workshops)10-31% (met restricties, +/- tot + +/- tot ++ laag hoog Ja

Zelf-effectiviteit  Lijkt ja 23% + -- tot ++ laag tot hoog middel -hoog Nee Sociale

normen Ja 2.6% – 5.6% + -- tot +/- laag middel -hoog Lijkt wel Framing Mogelijk,

weinig O Onbekend + -- laag hoog Lijkt wel Tailoring

(slimme meters)

Ja

Korte T. (39%=bij bespaarders)6.4% - 39% + (meters geplaatst) -- laag hoog Ja Emotionele

shortcuts Mogelijk, weinig O Onbekend + -- tot +/- laag laag -hoog Lijkt wel

Priming Mogelijk Onbekend + -- laag hoog Nee

Nudging Mogelijk Onbekend + -- laag hoog Nee

Haalbaarheid is ingeschat door onderzoekers o.b.v. het paper O=Onderzoek



Studies uitgevoerd in ontwikkelde landen



Hawthorne effect kan een rol spelen: consumenten kunnen zich anders gedragen als ze in een onderzoek deelnemen



Veel waterbesparingscampagnes zijn reactief (bij droogte): waterverbruik daalt, daarna verbruik terug naar voor crisis



Korte interventieperiodes, relatief weinig intensief (paar strategieën/ enkele boodschap): eerste 3 maanden effectief, daarna terug naar pre-interventie



Het lijkt erop dat er andere strategieën nodig zijn voor 1) initiëren reductie waterverbruik versus 2) vasthouden van de reductie

Discussiepunten 1 (zoals door Koop 2019 zelf benoemd)



Niet alle genoemde studies zijn echte interventies (soms vragenlijsten = momentopname): minder papers benut voor effectiviteit (‘key references’)



Regelmatig mix van interventies  1) onduidelijk welke strategie tot het effect leidde + 2) onduidelijk onder welke strategie het valt/ onder meerdere



Effect waterbesparing hangt af van hoe er gemeten is en welke vergelijking er

gebruikt is: Bijv. voor- en nameting (in dezelfde groep) versus t.a.v. controlegroep (= beter). Of: een gemiddelde daling over hele groep versus een gemiddelde

daling bij degenen die ook daadwerkelijk daalden.



Relatief weinig interventies echt goed onderzocht



Haalbaarheid lastig in te schatten o.b.v. paper + afhankelijk van vervolgacties

Discussiepunten 2 (additionele analyse WUR)



Relatief weinig interventies echt goed onderzocht



Meest veelbelovend:

●

Normatieve boodschappen

●

Vergroten eigen effectiviteit & kennisoverdracht

●

Feedback op-maat (tailoring)



Effectiviteit kan per (doel)groep verschillen



Andere strategieën nodig voor 1) het starten met water besparen versus 2) het vasthouden van het waterbesparend gedrag

Conclusies wetenschap

Reflectie op het overzicht van initiatieven Vitens

Voor de evaluatie van initiatieven van Vitens is het volgende format ontwikkeld en gebruikt

Format initiatieven Vitens

29 Variabelen Beschrijving

Titel project + jaartal Looptijd + duur + intensiteit Contact persoon + afdeling + locatie informatie

Doel (wat wilde we bereiken en welke stappen zitten daar achter?)

a. Waarom zou het werken/leiden tot gedragsverandering?

b. Was de route gericht op “bewust” consumentengedrag of meer “onbewust”? Omschrijving a. Wat houdt het initiatief in?

b. Waar is het ingezet (kanalen)? c. Welke doelgroep?

d. Wie bedacht het?

e. Welke doelstellingen vanuit Vitens? f. Dus eigenlijk: wie-wat-waar-hoe-waarom?

Effecten/ resultaten a. Wat waren de effecten: leidde het tot minder waterverbruik? b. Op welke manier zijn de effecten gemeten? (type onderzoek) c. Waarom leidde het wel of niet tot minder waterverbruik? d. Zijn er andere (onverwachte) effecten gemeten/opgetreden? Evaluatie proces a. Hoe ging de uitrol?

b. Wat ging er goed?

c. Wat ging er minder/ niet goed? (persoonlijke factoren (mensgebonden), omgevingsfactoren en mogelijk het product / de innovatie zelf)

d. Welke leerpunten voor de toekomst? (Als je het zelfde uit zou zetten, wat zou je dan de volgende keer anders doen?) e. Hoe is/was de schaalbaarheid? Kosten, tijds investering, acceptatie, logistieke uitdagingen. (Organisatie en consumenten

perspectief.

Vervolg a. Is er een vervolg geweest?

b. Zo ja, wanneer, wat, hoe? Hoe is dat gedaan? c. Zo nee, waarom niet?

d. Welke aanpassingen zijn er gedaan/geadviseerd?



Veel initiatieven



Gebruik van verschillende gedragsveranderingstechnieken



Mooi dat er ingezet wordt op kinderen: jong geleerd = oud gedaan



Veel initiatieven gericht op bewustwording en kennisoverdracht (reflectieve route); vaak is er meer nodig voor gedragsverandering



Veelal worden de initiatieven geëvalueerd op bereik, en niet/ minder op effecten t.a.v. waterbesparing of bewustzijn bij consument

Reflecties initiatieven Vitens 1



Varia boodschappen: ‘Doe dit (niet)’  kan tot weerstand leiden  Geef een keuze



Mogelijk ruimte om vaker FUN te gebruiken: Tag jouw douchemaatje ♥



Veelal zelfde boodschap en handelings-perspectieven voor iedereen

Reflecties 2

31

Geen vingertje wijzen

Waterbesparing vraagt om minderen Soms persoonlijke feedback + framing Weinig boodschappen op maat



Voorgaande initiatieven lijken ad-hoc + steeds iets nieuws; latere initiatieven lijken meer planmatig (bijv. Positieve Draai) of

structureel (Droogte campagne)  Het kan fijn zijn om lering te trekken uit voorgaande initiatieven en niet opnieuw het wiel uit te hoeven vinden.



Aantal initiatieven missen handelingsperspectief (Bandje tijdens wachten bellen – Display project)  Maak het makkelijk voor de consument, geen extra stap.

Reflecties 3

Vanuit Vitens customer journey naar

waterbesparingsjourney voor workshop



Aansluiten (1)  Bij nieuwe woning tips/advies geven over

aanschaf waterbesparende apparaten - mogelijk (te) kleine groep



Aanmelden (2)  mogelijk goed moment voor bewustwording en tips – mits aanmelden lukt



Watergebruik (3)  lange periode, grote groep klanten  kansen voor varia interventies, nog verder op inzoomen: verschillende interventies afhankelijk van verbruik (op-maat) of klantduur



Meterstanden doorgeven (6)  mooi moment voor bewustwording over eigen verbruik: bedankje sturen in vorm van feedback,

feedback moment t.o.v. jezelf of vergelijkbare huishoudens



Medewerker in huis (10)  uitgelezen kans om advies/ tips te

krijgen van getrainde medewerker die boodschap goed framed + op juiste plek in huis de juiste adviezen geeft

Kansen in journey voor interventies



In principe nee, niet direct geschikt, maar mogelijk een ‘haakje’



Werkzaamheden (7)  niet open tijdens werkzaamheden, mogelijk als de werkzaamheden zijn opgelost wel een kans: gratis advies



Klacht melden (9)  probleem moet opgelost, eventueel kleine smart tool/ gadget (zandloper) als compensatie erbij (omdraaien naar iets positiefs)



Betalen (11)  voor sommige klanten is dit het ‘enige’ terugkerende contactmoment - mogelijk kan er feedback op de factuur of een

slimme tip - onderzoeken of consument dit ziet



Afmelden (12)  administratief, maar mogelijk ‘eigen verbruik

gegevens meenemen’ naar nieuwe regio (samenwerken met andere waterbedrijven) OF advies/tips voor nieuwe woning

Mogelijke ‘haakjes’ in journey



Op deze momenten verwachten we dat klanten er niet/minder voor open staan, omdat er een probleem of gedoe is, wat vaak negatief voelt voor de consument. Iets erbij is dan vervelend.



Veranderde waterkwaliteit (4)  probleem moet opgelost



Gegevens wijzigen (5)  administratieve actie



Onverwachte uitval ervaren (8)  probleem moet opgelost

Minder geschikte momenten in journey

Van:

Naar:

Van customer journey naar consumer touchpoints

Watergebruik staat centraal

Resultaten workshop

Impressie van de workshop



Door tijdsdruk tijdens workshop zijn de ‘geeltjes’ niet altijd op logische plek geplaatst, dus daarom relatief veel onder ‘Aansluitingen’ (eerste stap in de journey) en ‘Overig’ geplaatst.



Hieraan gerelateerd: Sommige interventie-ideeën kunnen op verschillende plekken in de journey ingezet worden, deze zijn nu vaak onder ‘Overig’ geplaatst of alleen bij de eerste stap (Aansluitingen).



Voor een aantal stappen in de journey zien we dominante strategieën: ● Aanmelden: tips en gadgets als welkom

● Meterstanden doorgeven: (positieve) feedback

● Watergebruik: sociale normen en campagnes/challenges

● Factureren: tips

Reflectie clustering ‘geeltjes’

41

Zie voor overzicht eerste clustering: Bijlage 2



(Her)plaats ‘geeltjes’ op juiste plek in waterbespaarjourney



Categoriseer zoveel mogelijk a.h.v. strategie van

gedragsverandering (bijv. creating sense of urgency, sociale

normen, training intermediairs)  trek strategieën eerst uit elkaar



Voor witte vlekken, kijk zowel naar ● Weinig voorkomende strategieën

● Plekken in de waterbespaarjourney met minder ideeën

● De combinatie: zijn er strategieën die op bepaalde journey plek niet of juist wel voorkomen en is dit logisch of kans?



Wissel van perspectief: clustering tabellen vs individuele ideeën

Algemene tips bij de clustering

42

Opmerking: Clustering is work-in-progress door Vitens (levend document)

Zie voor overzicht eerste clustering: Bijlage 2

Top 10 interventies uit workshop

43

Top 10 # stemmen K, M, L

termijn* Interventiestrategie Koppelingen momenten waterbesparingsjourney 1. My Vitens app 11 M Mix van heel veel Watergebruik/ Div.

touchpoints 2. Kennisplatform

water Icm app M Mix van heel veel Watergebruik/ Div. touchpoints 3. Urgentie duiden 6 K Creëren sense of urgency Div. touchpoints

4. Rolmodellen 5 K Rolmodellen/ influencers Overig/ Div. touchpoints 5. Week/dag van het

water 3 M Campagne + challenge Watergebruik 6. Douchemeter 3 K Technologische innovaties Watergebruik 7. Startersmoment

klant Vitens 4 K Gadgets als welkom (beloning/ gemak) Aanmelden

8. Waterlabel 1 M Persoonlijke feedback/ sociale normen Overig/ Watergebruik 9. Factuur Feestje 1 K Framing boodschap/ tips Factureren

10. Op maat advies 2 K Persoonlijke feedback: tailoring Vitens thuis ontvangen

* Legenda: Kort (K) 1 jaar Middel (M) 5 jaar Lang (L) 10 Jaar

Top 10 interventies uit workshop - reflectie

44

Observaties:



App en Kennisplatform = mix van heel veel interventiestrategieën, bijna randvoorwaardelijk om connectie te maken met gebruikers.



Voor ‘Op maat advies’ is het essentieel om individueel watergebruik te meten + effecten van interventies/ effecten in de tijd te meten.



‘Op maat advies’ staat nu gelinkt aan Vitens thuis ontvangen, maar dit kan ook op andere manieren (telefonisch, via een app).

● Je kunt hier ook denken aan vrijblijvend ‘advies aan huis’ cadeautje van Vitens: door het huis gaan (a la ‘Nederland isoleert’ +

partnerships en business model).

Aanbevelingen voor implementatie en

ontwikkeling van interventies



Er is geen silver bullet



Gebruik naast ‘bewuste’ gedragsveranderingsstrategieën ook strategieën die zich richten op de ‘onbewuste’ route



Gebruik een breed scala aan (aanvullende) interventiestrategieën

●

Die aansluiten bij verschillende consumententypen/segmenten

●

Die verschillende touchpoints (gedragingen) coveren

●

Die aansluiten bij situatie consument (relevant)



Zet in op personalisatie (relevantie en effectiviteit groter) o.a. via slimme meters of een app  van toepassing op en op basis van individu/ huishouden

Aanbevelingen 1 (Interventies)



Heb – naast impact (in liters) - aandacht voor het perspectief van de consument bij het maken van keuzes voor interventies, denk aan:

● Tijd, geld, gemak en sociale acceptatie (i.e. barrières wegnemen)

● What’s in it for me: personal gain, hedonisch of normatief



Maak het makkelijk (& leuk) voor de consument:

● Interventie op dat moment en die plek dat consument ermee bezig is

● Zo min mogelijk extra stappen



Houdt rekening met verschillende consumenten & hun voorkeuren: ● ‘Bewuste’ en ‘niet-bewuste’ consumenten

● Voorkeuren: elke dag een beetje versus 1x grote klapper

● Keuze voor consument kan weerstand verkleinen

Aanbevelingen 2 (Consumenten centraal)



Zorg voor interventies jaarrond: specifieke interventies die passen bij het seizoen; dus niet alleen bij droge periodes (reactief), maar juist ook bij natte periodes (proactief: bijv. regenton).



WC & douche gebruikt iedereen, geven absoluut het grootste

verbruik  Specifieke interventies hierop.



Bij grootverbruikers (~hoog inkomen en rond de 50j)  kansen om met slimme technologie (hoge investeringskosten) structureel waterbesparing te bewerkstelligen.



Blijf inzetten op nieuwe technologieën & innovaties – die kunnen het makkelijk maken voor consumenten (kans op grote effecten in toekomst); ook hier gedragsinzichten nodig rondom acceptatie.

Aanbevelingen 3 (Touchpoints & technologie)



Blijf scherp op het onderscheid tussen de interventiestrategie zelf versus de middelen die ingezet worden voor de interventie (app, samenwerking,

webshop).



Vertel het bredere verhaal van Vitens aan consumenten (elke druppel duurzaam): Laat eigen inspanningen op waterbesparing zien + de inspanningen van bedrijven (samen + norm).



Ga voor lange-termijn aanpak: Gedragsverandering is lange-termijn proces + gedrag veranderen vraagt andere strategie dan gedrag vasthouden.



Probeer mee te liften op andere domeinen van leefstijlverandering.



Maak van alle workshop geeltjes een inspiratielijst (benut + vul aan).

Aanbevelingen 4 (Overig)

Kennisoverdracht

 Gebruik eenzijdige boodschappen (voordelen waterbesparing; liever niet + en -)

 Persoonlijke betrokkenheid/ motivatie helpt

 Herhaling en vaker kennisoverdracht zijn belangrijk. Kies ook het juiste moment. Normatieve boodschappen:

 Effect normatieve boodschap verschilt voor hoog of laag waterverbruikers: gecommuniceerd gemiddelde = sociale norm

 Sterke norm >> zwakke norm Framing:

 Gebruik tegenwoordige framing (ipv toekomst), suggestieve framing (ipv assertief), intrinsiek doel (ipv extrinsiek).

 Vermijd negatieve toon/ wijzende vingertje: mensen vinden het niet prettig om terecht gewezen te worden (weerstand). Onbewuste routes:

 Gebruik visualisaties die emoties oproepen, doe een beroep op ‘environmental appeal’, gebruik humor, gamification (fun=beloning)

Tips uit wetenschap vormgeven interventies



Meet naast bereik en effecten op bewustzijn, ook de effecten op waterverbruik (daadwerkelijk gedrag).



Idealiter worden effecten gemeten van ingezette interventies.



Effectiviteit kan verschillen per doelgroep  Meet & bestudeer de effecten in verschillende doelgroepen (denk aan hoog- versus

laaggebruikers of huiseigenaren versus huurders).

Aanbevelingen 5 (Onderzoek 1)



Er is nog onvoldoende inzicht in welke factoren, wanneer en bij wie een rol spelen in het waterverbruik en water-bespaargedrag van (individuele) consumenten (Jorgensen 2009)  Inzicht in de reden van het gedrag (waterverbruik) helpt om passende en werkende interventies te bedenken.



Onderzoek welke voorkeuren consumenten hebben wat betreft inzetten interventiestrategieën.



Betrek consumenten bij het ontwikkelen van interventies (co-creatie).

Aanbevelingen 6 (Onderzoek 2)



Kijk ook naar olievlek-effecten of krimpeffecten:

●

Over de tijd: hoe lang blijven mensen hun veranderde gedrag volhouden?

●

Uitstraling naar het sociale netwerk: gaan mensen om het individu heen ook hun gedrag aanpassen?

●

Uitstraling naar andere touch points (bijv. niet alleen korter douchen, maar ook de kraan uit tijdens het tanden poetsen)

●

Uitstraling naar andere locaties/ situaties (bijv. op vakantie, op het werk).

●

Uitstraling naar andere domeinen (bijv. energie).

Aanbevelingen 7 (Onderzoek 3)



Er zijn relatief weinig interventies echt goed onderzocht.



Voor normatieve boodschappen, vergroten eigen effectiviteit & kennisoverdracht, en feedback op-maat (tailoring) zijn positieve effecten gevonden in het kader van waterbesparing.



Inzet van verschillende, aanvullende strategieën is nodig om verschillende doelgroepen, gedragingen en situaties te coveren, zowel gericht op bewuste als onbewuste gedragsverandering.



Om interventies te optimaliseren en impact te vergroten, is het aan te bevelen om naast het meten van bereik en effecten op

bewustzijn, ook effecten op waterverbruik (daadwerkelijk gedrag) te meten.

Conclusies



Denk in interventies wat betreft gedragsverandering (i.p.v. middelen en kanalen; deze volgen uit de gekozen strategie)



Maak keuze voor één of meerdere interventiestrategieën, begin bijvoorbeeld met laaghangend fruit (korte termijn), maar maak ook keuzes voor

middellange termijn en lange termijn

● Kies een breed scala aan (aanvullende) interventiestrategieën

● Organiseer de randvoorwaarden (bijv. strategische samenwerking of technologische infrastructuur etc)



Werk vervolgens de interventie uit + maak monitoringsplan



Implementeer de interventie: Meet en monitor de effecten van de interventie, inclusief haalbaarheid en implementatie van de interventie

Vervolgstappen



Vanuit wetenschap zijn er aanwijzingen dat normatieve

boodschappen en feedback op-maat goed werken, zet deze in naast kennisoverdracht en denk ook aan het versterken van de eigen effectiviteit (help consumenten, maak het makkelijk)



Weet dat waterverbruik vaak onbewust gaat (gewoonte) en niet elke consument intrinsiek gemotiveerd is voor waterbesparing, dus heb aandacht voor de onbewuste route: stimuleer een

omgeving die uitnodigt om water te besparen; mogelijk in thuissetting lastiger dan in out-of-home setting



Een My-Vitens app + kennisplatform lijkt veelbelovend voor de lange-termijn, omdat je hier veel interventies kunt onderbrengen

Advies keuzes vanuit onderzoeksteam

56 https://www.vallei- veluwe.nl/wat-kan- ik-doen/raad- kinderen/kom-gebruik-kleine/ https://www.engi e.be/nl/blog/besp aartips/water- besparen-onder-douche/



Co-creatie van gedragsinterventie



Uitwerking interventie: doelgroepen, concrete materialen, settings, kanalen, meetplan (om te monitoren)



Piloten en testen van gedragsinterventie



Analyseren van het effect van gedragsinterventie & procesevaluatie Verdere samenwerking met WUR

Eventueel samen met KWR

Next step



S.H.A. Koop, A.J. Van Dorssen, S. Brouwer (2019): Enhancing domestic water

conservation behaviour: A review of empirical studies on influencing tactics. J Environ Manage, 247:867-876: https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31376785/



B. Jorgensen , M. Graymore, K. O'Toole (2009): Household water use behavior: an integrated model. J Environ Manage, 91(1):227-236:

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19788952/



Kahneman, D. (2011). Thinking, fast and slow. New York: Farrar, Straus and Giroux.

Referentielijst

Met dank aan

-

Michel Handgraaf (Associate

Professor Urban Economics) in rol van expert & reflectie in project

-

Marleen Onwezen (expertiseleider Consumer Behaviour) in rol

gedragsexpert tijdens workshop

-

Sanne Stroosnijder (Program

Manager WFBR Food Loss & Waste Prevention) in rol als workshop facilitator

Bijlage 1: Detailslides overzicht interventies

wetenschap

Directe en indirecte determinanten (Jorgensen 2009)

Overzicht wetenschappelijke interventies (Koop 2019)

63 Strategie

(reflectieve route) Gemak Tijd/ effort Kosten (€) Sociale acceptatie

Kennisoverdracht - Media-campagnes - Workshops (meer persoonlijke betrokkenheid) + +/-Weinig Veel (2h workshops) Laag Laag (free workshops) Hoog Hoog Zelf-effectiviteit  - Retrofitting with high-efficiency household appliance - Placing attunement labels + + Veel (zelf uitzoeken + kopen) Weinig Hoog (bij eigen aanschaf) Laag Gemiddeld Hoog

Inschatting onderzoekers o.b.v. het paper

Haalbaarheid interventies: oogpunt consument

64 Strategie

(Semi-reflectieve route) Gemak effortTijd/ Kosten (€) acceptatieSociale

Sociale normen:

Deurhangers + commitment letter Weak/strong social norm treatment One-time message: technical info + moral suasion + social comparisons Normative messages (repetitive)

+ + + + weinig weinig weinig middel (herhaald) laag laag laag laag middel hoog hoog hoog

Framing: boodschap lezen + weinig laag hoog

Tailoring: persoonlijke berichten

o.b.v. individueel verbruik (meters zijn + geplaatst)

weinig laag hoog

Inschatting onderzoekers o.b.v. het paper.

Bij het geven van informatie hangt de haalbaarheid ook sterk af van de vervolgacties die de consument wel of niet neemt

Haalbaarheid interventies: oogpunt consument

65 Strategie

(Automatische route) Gemak Tijd/ effort Kosten acceptatieSociale

Emotionele shortcuts:

Visualisaties die emoties oproepen zijn effectief

Beroep op ‘environmental appeal’ (morele waarden)

Gebruik van humor

Gamification (normative incentive)

+ + + + weinig weinig weinig gemiddeld laag laag laag laag hoog middel hoog laag

Priming + weinig laag hoog

Nudging (i.e. suggestieve labels) + weinig laag hoog

Inschatting onderzoekers o.b.v. het paper.

Bij het geven van informatie hangt de haalbaarheid ook sterk af van de vervolgacties die de consument wel of niet neemt

In hoeverre startklaar wetensch. interventies

66

Strategie

Uitont-wikkeld Benodigde aanpassingen Overig Kennisoverdracht Ja NL situatie > Vitens heeft wellicht ervaring

met effecten campagnes Inzicht in lange termijn effecten? Zelf-effectiviteit  Nee Additionele mechanismen om self-efficacy

te vergroten + toepassing in NL situatie Mogelijk gebruik van implementatie-intenties? Sociale normen Lijkt wel Toepassen op NL situatie + op hoog- en

laagverbruikers Wat is optimale duur + frequentie?

Framing Lijkt wel Toepassen op NL situatie Lange termijn werkzaamheid? Wat doet combi?

Tailoring ?? Slimme watermeters nodig om persoonlijke

feedback te geven + te genereren Wat is de ideale duur, locatie, display, en timing van feedback geven + bij welk gedrag het beste?

Emotionele

shortcuts Lijkt wel Er zijn verschillende manieren om in te spelen op emoties > toepassing NL situatie Inzicht in lange termijn effecten? Priming Nee Slechts 1 studie > meer onderzoek nodig

Bijlage 2: Reflectie op workshop-excelfile versie 1

(besproken 21-4-21)

Clustering van de ‘geeltjes’ naar type interventie

68

Naam Vitens categorie # Interventiestrategie Opmerkingen Slimme watermeter traject of

afgeleide daarvan 3 Personal feedback / tailoring (Technologische) innovaties

(toolings) 17 Technologie om te personaliseren t.a.v. waterverbruik Middel waar een mix van interventie-strategieën aan gekoppeld kunnen worden

Creatieve/kunst oplossingen

binnen/buiten huis 6 Gadgets (rewards + tools to make easy) Haakt aan op self-efficacy

Eigen proces aanpassing 11 Framing van boodschap (ook op-maat) Denk aan: complimentjes/ beloning in woord/ _{positieve reinforcement/ tips} Sociale normen / commitment /

gedragstechniek 12 Mix van Sense of urgency (schaarste) + sociale normen + commitment

Campagne + challenge 15 Campagnes (kennisoverdracht) + challenges Mix van kennisoverdracht + kleine stapjes _{(self-efficacy) + wedstrijdelement} Klantentips ophalen 4 Goede voorbeelden delen Haakt aan op self-efficacy

Rolmodellen/influencers 4 Rolmodellen (beroemdheden) Haakt aan op self-efficacy en sociale normen

Partnerships 9 Nvt Dit is een middel om interventies in te zetten: range interventies of bereik consumenten vergroot

Informatieve boodschap (tips,

advies, zenden naar de klant) 13 Informatieve boodschap (kennisoverdracht) Hier zitten ook een paar andere strategieën tussen (norm, op-maat)

Clustering – per onderdeel van de

waterbesparingsjourney

69 Aan slu ite n A an mel d en M et er st an d en d oor g ev en Wa te rge br u ik : in d oor Wa te rge br u ik : ou td oor Wa te rge br u ik : sei zoen Vi te ns thui s o nt va ng en Fa ct u re re n Ove rig E (6) C (3) D (5) B (10) F (2) F (4) D (1) J (4) H (6) J (2) J (3) B (2) F (5) I (1) G (1) J (1) D (1) I (5) B (1) B (1) J (2) E (3) K (1) I (1) F (1) B (4) D (1) D (1) A (1) G (3) F (3) E (1) C (1) I (2) J (3) E (1) J (2) A (2) C (1) E (2) D (1) C (1) K (1) D (1) 10 9 12 28 4 6 2 6 27 Legenda

A Slimme watermeter traject of afgeleide daarvan

B (Technologische) innovaties (toolings) C Creatieve/kunst oplossingen binnen/buiten

huis

D Eigen proces aanpassing E Sociale normen / commitment /

gedragstechniek F Campagne + challenge G Klantentips ophalen H Rolmodellen/influencers I Partnerships

J Informatieve boodschap (tips, advies, zenden naar de klant)

K Spelelement

NB. Tussen haakjes staat het aantal keer dat een bepaalde strategie voorkwam per fase, met op de onderste rij het totaal

Bijlage 3: Inzichten gedragsverandering uit

aanpalende domeinen

Gedrag wordt beïnvloed door veel factoren

71 Invloed individu en invloed omgeving (dichtbij versus veraf) (Prochildren framework  kinderen en het eten van groente en fruit)

Individuen zitten in verschillende fasen van

gedragsverandering (Stage of change)

72

Transtheoretical model:

Prochaska et al in Glanz et al, 2008

https://sphweb.bumc.bu.edu/otlt/MPHModules/SB/BehavioralChange Theories/BehavioralChangeTheories4.html

Diffusion of Innovation Theory, developed by E.M. Rogers in 1962



17 interventies  deel meet ook echt verspilling; deel zelf-rapportage



3 categorieën: 1) Informatiegericht, 2) technische oplossingen, 3) beleid- of systeemverandering



Veelbelovende interventies:

● Informatiecampagnes (kleine samples)  effecten variëren

● Veranderen formaat of type bord out-of-home (grotere consumptie?)

● Veranderen voedingsrichtlijnen op school



Kookklassen, koelkastcamera’s, food sharing apps, reclame + informatie  rapporteren effect, maar geen robuust bewijs



Relatief weinig gebruik van theoretisch kader + kleine studies + korte duur

Interventies rondom food waste reduction

73

Reynolds et al, 2019



Taufik et al. (2019) geven in een review van 51 studies een overzicht van mogelijk effectieve real-life interventies om meer plantaardige en/of minder dierlijke diëten te stimuleren.



Onderscheid in determinanten gericht op het individu en op de omgeving:

Interventies gericht op meer plantaardige en

minder dierlijke voedselconsumptie

74 Individuele determinanten



Gericht op zelf-regulatie (i.e. implementatie-intenties, feedback) Omgevingsdeterminanten



Financiële incentives



Aanpassen portiegroottes



Beschikbaarheid van voedsel (en gratis samples)



Interventies gericht op de onbewuste route van gedragsverandering, via het inrichten/ aanpassen van de omgeving (i.e., physical micro-environment;

Bianchi et al., 2018a):

● Interventions reducing portion sizes of meat servings, providing meat

alternatives, or changing the sensory properties of meat and meat

alternatives at point of purchase offered the most promise.



Interventies gericht op de bewuste route gedragsverandering (i.e., conscious determinants of human behavior; Bianchi et al., 2018b):

● Self-monitoring interventions and individual lifestyle counselling can

help to reduce meat consumption and there was some evidence of effectiveness of educational messages in reducing consumption.

Interventies gericht op minder vleesconsumptie

Omgevingsinterventies in restaurants

om duurzaam en gezond eetgedrag te

bevorderen

Zie Reinders et al. (2020):



Modifying portion sizes can be viable strategy to change consumption behaviour without affecting guest satisfaction.

76



Satisfaction increased when vegetables were presented and prepared in a more attractive and tasty way.



A ‘verbal prompt’ (e.g. “May I recommend ...”) can be helpful to let guests actively choose for more vegetables/ less meat.



Adjusted offerings positively influenced consumption, even if guests were in control of what they scooped up (i.e. in the case of a buffet).



Rolmodellen  Goed voorbeeld doet goed volgen



Implementatie-intenties (concreet plan hoe je gedrag/doel gaat verwezenlijken)



Beloningen (fun – cadeautje – gadgets) of financiële prikkels



Contract



Challenge  succeservaringen



‘Mini-habits’  opknippen in kleine stapjes – succes is stimulans



Water = ook een vorm van energie



Hulpmiddelen die waterbesparing mogelijk/ makkelijker maken

Andere interventiestrategieën uit aanpalende

domeinen