EXCURSIE DEH INTERNATIONALE PLAOTMSOCIOLOGISCHE VERENIGING
SLEESWIJK - HOLSTEIN EN JUTLAND
1-7 juli 1956.
m Verslag van de deelnemers ( in de volgorde van plaatsing )s
>< Drs. J.J. Barkman
X Ir. J.H.A. Boerboom
Ir. W.G. Beeftink
Ir. P. Tideman
Dr» W. van Zeist
K. Ir. I.S. Zonneveld
Ir« H. Doing Kraft
J»J» Barkman (Bijkaherbarium, Leiden).
Van 1 tot 8 Juli nam ondergetekende deel aan de
tweede internationale plantensociologische excursie van de "Association Internationale de Phytosociologie", ditmaal georganiseerd door de
"Bundesanstalt für Vegetationskartierung" te Stolzenau/Weser, Duitsland. Er waren 50 deelnemers uit 8 Europese landen» waarbij Nederland met 10 deelnemers na Duitsland het sterkst vertegenwoordigd was.
Het algemene doel van de excursie was enerzijds contact tussen plantensociologen uit diverse landen, Anderzijds de studie van de vegetatie van Sleeswijk en Jutland, speciaal van
kustge-zelschappens slikken, schorren en duinen. Daarnaast werden verscheidene heiden en enkele bossen onderzocht. Hot doel van ondergetekende was meer in het bijzonder het verzamelen van planten voor het Rijksherba rium en het maken van oen vergelijking tussen de vegetatietypen in de duinen van dit gebied en die van de Haagse /aterleidingduinen, dit ten einde beter leiding te kunnen geven aan biologische candidaten bij plantensociologisch werk in het kader van het z.g. Meyendel-onderzoek»
Verzameld i;orden 8 phanerogamen, 95 bryophyten, 58 lichenen, 1 fungus en 2 algen, totaal dus I64 planten. De tijd liet niot toe meer phanerogamen te verzamelen aangezien er slechts 6 excursiedagen waren en per dag slechts enkele uren om te botaniseren. In verband met de grote afstanden werd de rest van de dag gebruikt voor reizen.
In N.«Jutland werd een nieuwe vindplaats van het Zuid-Europese mos Cryphaea arborea ontdekt, 250 km ten N. van de Noordelijkste, tot nu toe bekende groeiplaats op het Europese conti. gent. Ook de begeleidende rnosflora was zeer interessant. Op verzoek van een der Deense deelnemers zal ondergetekende hierover een kort artikeltje publiceren in het Botanisk Tidsskrift.
De excursie begon en eindigde in Husum (Sleeswijk)-* alwaar de ~ deelnemers de eerste avond (l ^Tuli) in het Nissenhaua (Noordfries Museum) namens de regering van hét land Sleeswijk-Holstein welkom werden geheten door de Ministerialdirektor Prof. Dr. Langenhoim. Hierop volgden enige wetenschappelijke inleidingen tot de excursie.
De volgende dagen werden excursies gemaakt, alle per extra autobus en wel op 2 en 3 Juli in Sleeswijk, van 3 tot 8 Juli in Jutland. Het Duitse deel van de excursie stond onder leiding van dr. habil.
Kohlenberg, Husum, en dr. W. Christiansen, Kiel, het Deense deel onder leiding van prof. dr. 3'öcher, prof. dr. 'lor ens en, prof. dr. Mikkelsen, dr. Iversen en de heer Christ ens on j. allen uit Kopenhagen.
De reisroute was in grote trekken als volgt3
* Husum St. Peter Husumeil. Nordstrand eil. Nordstrandischmoor Husum Bredstedt Niebull Hindenburgdamm (dijlc naar Sylt) Tondern
eil. Bömö Varde schiereil. Skallingen N'örholm Hede Ulborg -Holstebro - schiereil. Kaas (Limfjord) - Nyköbing - Tisted - Vester Vanned meer Hansted Bulbjerg Lien en Posdal bij Svinklöv -Hjörring - Tvaersted - Baabjerg - kaap Skagen. De terugreis naar Husum (zonder excursies) werd gemaakt langs de O.-Kust van Jutland.
In Sleeswijk werden vooral problemen van de biologi sche landaanwinning bestudeerd en studie gemaakt van slikken en
schorren. Het viel op dat enkele in Nederland algemene schorrenplanten, nl. ÖMone portulacoides, Limonium vulgare, Artemisia maritima en
Armeria maritima hier bepaald zeldzaam ziyn en op vele schorren geheel ontbreken. ' Overigens was er een sterke' overeenkomst met Nederland te constateren, zowel wat betreft de soorten als wat betreft de vege— tatietypen en hun zonering. Op de door schapen beweide schorren werden enige omheinde, schapenvrije permanente proefVlakten bezichtigd, die de invloed van de beweiding duidelijk demonstreerden.
Zeer fraai is de zoutplanten-vegetatie op de z.g. "Halligen", waarvan er een, nl. Nordstrandischmoor, per motorboot bezocht werd. Deze Halligen zijn op natuurlijke wijze nieuw gevormde (opgeslibdo) eilanden, ontstaan op het'uitgestrekte wad tussen de kust en de Noordfriese eilanden, dat vóór de grote stormvloed van 1362 geheel land was. Akkervoren, perceelscheidingen en fundamenten van huizen uit die tijd waren bij laagwater nog steeds hier en daar op het wad te zien.
l) Wij zagen ze -echter rijkelijk op het schiereiland Skallingen in Jutland.
2
-De H3.11igen zijn niet ingedijkt en worden 's winters "bij stormvloed geheel overstroomd, uitgezonderd de boerderijen die op
terpen staan. De bodem is daardoor een zeer vruchtbare zeeklei, maar zilt. Er is groot gebrek aan drinkwater. Het grondbezit is gemeenschap pelijk en de enige bron van inkomsten de schapenhouderij.
Bij St. Peter werden enigszins zandige strandweiden bezocht^ hier was een interessante, doch hoogst gecompliceerde menging te zien van haloserie, psammoserie en hydroserie, dus van zoutplanten, droge zandplanten en zoetwaterplanten. Ook werden zoute binnendijkse weiden bezocht (400 jaar geleden ingedijkt), die door zoute kwel nog steeds halophyten dragen, alsmede brakke buitendijkse vegetaties
(verlanding in zee door a.a. Scirpus maritimusi)? dank zij ondergronds in zee uitstromen van zoet wa$er.
Op Duits gebied werd één heideterrein bezocht, nl. Bordelum bij Bredsted-É. Zowel de dro£e heide (Genisteto-Callunetum) als de vochtige (Sricetum tetralicis sphagnetosum), en ook het Molinietum waren hier bijzonder rijk ontwikkeld^ in de droge heide bijv.
Scorzonera humilis, Lycopodium clavatum, Genista anglica en pilosa, Carex pilulifera, Solidago virgo-aurea en Ptilidium ciliare, terwijl de Noordelijke ligging (vergeleken met Nederland) zich verraade in een boreale inslag; Enpetrurn nigrum, Arnica montana en Trientalis europaea. Diaréntegen ontbreekt in dit gebied reeds de zuidelijke Cuscuta
epithymum,die bij ons in de heide voorkomt. In de vochtige heide werden interessante mossen, karakteristiek voor het Ericetum, gevondens
Sphagnum compactum, molluscum en molle, Leucobryum glaucum, Dicranum spurium en undulatum, Hypnum imponens en Eacomitrium lanuginosum. Op afgepl?agde, open plekken groeide Gymnocolea inflata en vormde het groenwier Zygogonium ericetiorum een dicht, rood vilt.
Op het eiland Homo werd voor het eerct kennis gemaakt met duinvegetaties. De duinen zijn hier, evenals op de Nederlandse
Waddeneilanden, primair kalkarm en dan ook spoedig uitgeloogd, mede door het koele, vochtige klimaat. Merkwaardig was, dat de nog aanwezige
kalkplanten, zoals Anthyllis vulneraria en Silene conica, alleen op de duintopjes gevonden werden. De valleien waren bedekt met voc&tigé heide (Bnpetrum-Vaccinium uliginosum) en ^eer rijk aan mossen, o.a. Drepanocladus exannulatus, lycopodioides en uncinatus, Calliergonella cuspidate, Campylium stellatutó en polyga en Sphagnum auriculatum met als pioniers op open plekken Fossombronia dumortiêri en Bryum ventricosum.
Het natuurmonument Skallingen is een schiereiland tegenover de stad Esbjerg, aan de Noordelijkste uitloper van de Nederlands-Duits-Deense Waddenzee. Het is een grote, vrijwel onbe woonde vlakte, di.e sterk doet denken aan de Bosplaat op Terschelling. Bij stormvloed wordt het schiereiland door de zee van het vasteland afgesnoerd. Aan de buitenzijde (>'/.) bevinden zich lage duinen, waar hier voor het eerst in, het Elymeto-Ammophiletum de boreale Lathyrus maritimus werd gezien. De zuid-atlantische Euphorbia paralias ontbreekt echter
en Salystegia soldanella is uiterst zeldzaam. Verder landinwaarts bleek Dianthus deltoides algemeen te zijn.
Aan de binnen- of wadzijde (O.)bevinden zich uitge strekte slikken en schorren, doorsneden door "Priele" (getijdengeulen). Een fraaie zonatie was hier te zien van Salicornietum via Puccinellietum naar Artemisietum maritimae met op zandige bultjes het Saginetum
maritimae, overgaande in het Koelerion alfeescentis. Op het Noordelijke deel van het schiereiland is de vegetatie extra rijk, omdat hier geen beweiding plaats "feond, behalve in September. Het gebied werd slechts gemaaid, althans Ce drogere delen. Helaas bleken nu in het noorlelijk deel koeien ingevoerd te zijn.
Merkwaardig is, dat diverse halophyten, zoals Plantago maritima en Armeria maidtinm, ook diep landinwaarts gevonden werden op volkomen zoete plaatsen, zoals wegranden in heidevelden.
Bij Nörholm Hede werd voor het eerst kennis gemaakt met het zuiver boreale heidetype, waarin Snpetrum nigrum domineert en Arctostaphylos uva-ursi, Arnica en Trientalis frequent optreden,
evenals Cetraria islandica, Claaonia rangiferina en Dicranum undulatum, Calluna vulgaris, die minder windhard en vorstresistent is dan.
Bnpetrum, bleek hier in de afgelopen strenge winter massaal te zijn gestorven. De successie verloopt hier van èen Calluna-Ehipetrum-stadium
naar een zuivere Empetrurn-heide. Op vochtiger plaatsen werden velden van Myrica gale en dichte Molinia-matten met Sphagnum cuspidatum gezien,
op n a t t e plekken venen van Eriophorum vaginatum.
B i j Ulborg werd een g r o o t complex binnenduinen met s t u i f z a n d bezocht ( S t o r e Sande). De ba<t«-»* i s h i e r z e e r droog en z e e r kalkarm, zodat u i t g e s t r e k t e lichenenheiden t o t ontwikkeling kwamen. T a l r i j k e Cladonia-soorten van h e t subgenus Cladina, w.o. d e zeldzame Cladonia d e s t r i c t a (= Cl. z o p f i i ) , waren aanwezig. Het .boreale
element was p r e s e n t o.a.. i n d e vorm van Cladonia r a n g i f e r i n a en
C e t r a r i a i s l a n d i c a . Sarothamnus s c o p a r i u s vormt h i e r z e e r , l a g e , l i g g e n d e s t r u i k j e s » Op open zandige z u i d - h e l l i n g e n zagen w i j -samen met
extreme d r o o g t e i n d i c a t o r e n a l s C o r n i c u l a r i a a c u l e a t a en Polytrichum p i l i i e r u m - A g r o s t i s canina v a r . a r i d a en Koeleria g l a u c a , welke,
l a a t s t e trouwens ook i n de k a l k r i j k e r e duinen voorkomt en d a a r i n heti Koelerion d e Nederlandse Koeleria albescens vervangt ( v i c a r i ë r e n d e s o o r t ) .
B i j Fuglsang, n i e t v e r van H o l s t e b r o , werd een i e t s r i j k e r h e i d e t y p e a a n g e t r o f f e n . U i t grondboringen door I r . Zonneveld b l e e k , d a t d e g r o t e r e bodemrijkdom aan m e n s e l i j k e a c t i v i t e i t t e danken i s : e r moet h i e r vroeger c u l t u u r l a n d geweest z i j n . P u l s a t i l l a v e r n a l i s was h i e r d e meest f r a p p a n t e v o n d s t . Leze en andere k a l k p l a n t e n , z o a l s A n t h y l l i s v u l n e r a r i a , groeiden e r samen met k a l k v l i e d e r s a l s Calluna, Ehipetrum, Arnica en Vaccinium v i t i s - i d a e a . Een k l e i n , l a a g eikenbosje v l a k b i j b l e e k r i j k aan epiphyten t e z i j n , o . a . Lobaria pulmonaria. B l i j k e n s d e bodemflora, o . a . Deschampsia f l e x u o s a , Melampyrum p r a t e n s e , Polypodium v u l g a r e , Solidago, T r i e n t a l i s , Maianthemum en C o n v a l l a r i a , behoorde d i t t o t h e t matig r i j k e eiken-berkenbos (Quereeto-Populetum sensu Tüxen, Quercion r o b o r i - s e s s i l i f l o r a e ) .
Zeer f r a a i was laatstgenoemde a s s o c i a t i e ontwikkeld op h e t s c h i e r e i l a n d Kaas aan d e Limfjord, een van d e g r o o t s t e
eikenkreupelbossen ("EJchonlcratts") van Denemarken. I n h e t v r i j w e l ongerepte bos werden o . a . f r a a i e oude bomen van Pyrus malus g e z i e n en i n d e ondergroei J u n i p e r u s communis, Pteridium aquilinum en Lathyrus n i g e r . Op sommige p l a a t s e n , v o o r a l aan d e bosrand aan de v o e t van de h e l l i n g , i s e c h t e r een r i j k e r bostype aanwezig, behorend t o t h e t
Praxino-Carpinion met o . a . Corylus a v e l l a n a , Hippopha'ê, Viburnum opulus, Primula e l a t i o r , Arrhenaterum e l a t i u s , P r a g a r i a v e s c a , Oxalis a c e t o s e l l a .
en o.ok enige thermophiele s o o r t e n , n l . Clinopodium v u l g a r e en v e e l Geranium sanguineumï
De e p i p h y t e n v e g e t a t i e b l e e k v r i j goed ontwikkeld. P i o n i e r a s s o c i a t i e op jonge, gladde twijgen i s h e t Lecanoretum c a r p i n e a e ,
een mozaïek van korstvormige l i c h e n e n . aan l i c h t e bosranden wordt d i t verdrongen door bladvormige l i c h e n e n (Parmelia s u b a u r i f e r a , physodes, t u b u l o s a , s u l c a t a ) en struikvormige (Evernia p r u n a s t r i ) . I n h e t bos z e l f worden d e korstvormige l i c h e n e n overgroeid door mosr-jen en wel door h e t Ulotetum b r u c h i i d a t op z i j n b e u r t verdrongen wordt door h e t Scoparieto-Hypnetum f i l i f o r m i s . De l a a t s t e a s s o c i a t i e i s h i e r z e e r r i j k aan A n t i t r i c h i a c u r t i p e n d u l a , h e t g e e n , evenals trouwens d e aanwezigheid van F r u l l a n i a t a i n a r i s c i , op een boreaal-montane i n s l a g w i j s t . De climax, h e t Lobarion? i s h i e r n i e t goed ontwikkeld. »Slechts Lobaria pulmonaria werd g e z i e n . B l i j k b a a r z i j n regenval en m i s t f r e q u e n t i e nog n i e t hoog g e noeg. Op de voet van schaduwrijke eiken '.verden Isothecium myosuroides en myurum gevonden, op d i e van zonniger, oude eiken h e t Pertusarietum amarae, op dood hout C a l i c i a c e a e , op de droge o n d e r z i j d e van een e i k h e t Opegraphetum f u s c e l l a e en wel d e Scandinavische k a r i a n t .
Ten westen van ' Tisted Werd h e t Vorup meer bezocht, een ondiep, kalkarm duinmeer met een r i j k e > ondergedoken o e v e r v e g e t a t i e , behorende t o t h e t I s o e t e t o - L o b e l i e t u m . L i t t o r e l l a u n i f l o r a en L o b e l i a dortmanna wj.ren vegetatievormend, v e r d e r komen e r o , a . voor I s o e t e s l a c u s t r i s en Myriophyllum a l t é r n i f o l i u m , merkwaardig genoeg n i e t d e t o t d e z e a s s o c i a t i e behorende S u b u l a r i a a ^ u a t i c a , ofschoon d e s o o r t b o r e o - a t l a n t i s c h i s . Op d e oever g r o e i e n o . a . P i l u l a r i a g l o b u l i f e r a , ' P e p l i s p o r t u l a en Apium inundatum.
Het V e s t e r Vanned meer t e n N.vJ. van ' Tisted i s v e e l k a l k r i j k e r . I n d e omgeving b e v i n d t z i c h i n een u i t g e s t r e k t e , v o c h t i g e v a l l e i een u i t e r m a t e r i j k e en i n t e r e s s a n t e k r u i d e n v e g e t a t i e . Naast k a l k -minnende s o o r t e n z o a l s P a r n a s s i a p a l u s t r i s , E p i p a c t i s p a l u s t r i s , Carex p a n i c e a , Linum c a t h a r c t i c u m , Briza media, Ctenidium molluscum,
Campylium h e l o d e s , P r e i s s i a quadrata en F i s s i d e n s 'adiantoides groeiden e c h t e r a c i d i p h i e l e s ó ó r t e n , n l . Pinguicula v u l g a r i s en Vaccinium
oxycoccus, bovendien de halophyt Plantago maritima. S e l a g i n e l l a s e l a g i n o i d e s , d i e i n t a l r i j k e exemplaren voorhanden was, Euphrasia
4
-I
b r e v i p i l a en S a l i x h a s t a t a verleenden de v e g e t a t i e een b o r e a a l k a r a k t e r .
Zeer merkwaardige v e g e t a t i e s werden vervolgens onderzocht op h e t 3 km l a n g e en ± 1 km b r e d e k a l k p l a t e a u van Hanstholm aan de k u s t b i j Hansted, d a t i n p o s t g l a c i a l e t i j d e n een e i l a n d was. I n een naar zee l e i d e n d r a v i j n g r o e i t op,een s t e i l e k a l k p u i n h e l l i n g een open v e g e t a t i e met o . a . Draba i n c a n a , C i n e r a r i a i n t e g r i f o l i a , K o e l e r i a pyramidata, Gentiana amarella en Botrychium l u n a r i a . De v e g e t a t i e i s r i j k aan kalkrnossen e n i i c h e n e n , waarvan d e b o r e a a l -s u b a l p i e n e -s o o r t Di-stichium capillaceum een d e r m a r k a n t -s t e i -s » Voort-s noteerden w i j o . a . T o r t e l l a t o r t u o s a en f r a g i l i s , Ditrichum f l e x i c a u l e , Encalypta c o n t o r t a , Camptotliecium l u t e x c e n s , T o r t u l a r u r a l i s , Didymodon r e c u r v i r o â t r i s , Collema tenax en Leptogiurn l i c h e n o i d e s , maar ook
a c i d i p h i e l e s o o r t e n a l s Hylocomium splendens en F r u l l a n i a t a m a r i s c i d i e v o o r a l i n d e d i c h t e r e v e g e t a t i e s voorkwamen op d e meer g e s t a b i l i s e e r d e plekken van de h e l l i n g a l s aanwijzing voor een beginnende, oppervlakkige bodemverzuring. I n de meer g e s l o t e n grasmat t r a d e n n a a s t c a l c i p h i e l e phanerogamen a l s Linum catharcticum, A n t h y l l i s v u l n e r a r i a , Gentaurea s c a b i o s a , Ci±sium a c a u l e en C a r l i n a v u l g a r i s ook a c i d i p h i e l e phanerogamen op, zoa.ls Campanula r o t u n d i f o l i a , Solidago v i r g o - a u r e a en Antennaria d i o i c a (of i s d i t de c a l c i p h i e l e , b o r e o - a t l a n t i s c h e
A. h i b e r n i c a ? Nog. n i e t nader onderzocht'. ) . Deze s o o r t e n w i j z e n , aangezien z i j d i e p e r w o r t e l e n dan mossen, r e e d s op een d i e p e r gaande bodemverzuring. Op een droge z u i d - h e l l i n g 8 km 0.Z.0» van Hansted werd h e t c o n t i n e n t a l e kalkmos Abietinella a b i e t i n a g e n o t e e r d .
De Gasbjerg b i j Tved, n i e t v e r v i n Hanstholm, l e v e r de een schoolvoorbeeld op van d e invloed van e x p o s i t i e op de v e g e t a t i e . Ook d i t was i n d e L i t t o r i n a - t i j d . een e i l a n d j e , z i j h e t van h e e l wat
bescheidener afmetingen dan Hanstholm, n l . ongeveer 50 b i j 100 m. Tegenwoordig i s h e t een k a l k p l a t e a u t j e , bedekt met een korenveld. De s t e i l e h e l l i n g e n dragen e c h t e r een v r i j n a t u u r l i j k e grasmat. Op de
z u i d - h e l l i n g v i n d t men thermophiele k a l k p l a n t e n z o a l s Geranium sanguineum ( m a s s a a l ) , Carex caryophyllea, Phleum p h l e o i d e s , Avena p r a t e n s i s ,
Galium pumilum, Origanum v u l g a r e , Rosa s p i n o s i s s i m a , Arabis h i s s u t a en de c o n t i n e n t a l e F i l i p e n d u l a h e x a p e t a l a , maar ook d e b o r e a a l
-s u b a l p i e n e Campanula, gl'om e r a t a . De mee-ste dezer -s o o r t e n ontbreken of z i j n v e e l minder t a l r i j k op d e n o o r d - h e l l i n g , d i e n a a s t i n d i f f e r e n t e s o o r t e n k a l k p l a n t e n d r a a g t en z i c h vooral van de z u i d - h e l l i n g onder s c h e i d t door de boreaal-suba.ljbiene T r o l l i u s europaeus ( t a l r i j k ) en door g r o t e r e mosrijkdom. De mossen i n lew es t i e z i j n merendeels kalkrnossen, nl» Ctcnidi'um molluscum, Thuidium p h i l i b e r t i en Ehytidiadelphus t r i q u e t r u s .
Ook Galium b o r e a l e komt h i e r v o o r .
Een g r o o t s k a l k k l i f aan zee i s de 47 m hoge Bulbjerg t e n N.O. van T i s t e d , t e n d e l e bedekt met duinen. Op h e t k l i f
z e l f zag i k c a l c i p h i e l e mossen ( o . a . Plagiochila. a s p l e n i o i d e s ) n a a s t h a l o p h i e l e ( o . a . P o t t i a h e i m i i ) . I n d e b u i t e n s t e duinen weer een
Elyraeto--::.mmophiletum met o . a . Lathyrus maritimus, meer naar binnen t o e
Hippophaë en, i n h e t open d u i n , Hypochoeris inaculata en Geranium
sanguineum. De l a a t s t e s o o r t i s h i e r massaal. Z i j n open, zonnige s t a n d p l a a t s i s zeer merkwaardig en misschien t e danken aan h e t v o c h t i g e , a t l a n t i s c h e k l i m a a t . J e p l a n t e n wijken overigens h a b i t u e e l s t e r k a f van d i e welke men i n Hidden-Europa i n l i c h t e bossen op k a l k v i n d t en z i j n v e e l gedrongen er.. Op h e t groene ' s t r a n d aan d e v o e t van h e t k a l k k l i f werd op enkele plekken waar grondwater u i t t r e e d t , P h i l o n o t i s fontana g e -vonden.
B i j Svinklöv werden twee, N. geëxponeerde r a v i j n e n bezocht. De v e g e t a t i e b e s t a a t e r u i t struikgewas van Hippophaë, Quercus, Üambucus, Rosa e t c . met een ondergroei van o . a . Dryopteris f i l i x - m a s , p h e g o p t e r i s en l i n n a e a n a , Athyrium f i l i x - f e m i n a , Mnium punctatum, undulatum en marginatum en Rhodobryum roseum. Ook k a l k p l a n t e n a l s Origanum, Clinopodium en Lathyrus s i l v e s t e r werden g e z i e n . Op sommige plekken i n h e t Liendal bevinden zich i n h e t r a v i j n moerasjes met zwak stromend water ( " Q u e l l f l u r e n " ) en b o r e a l e s o o r t e n a l s ' T r o l l i u s
europaeus en Orchis p u r p u r e l l a .
Op d e v l i e r e n i s h e t Cryphae^tum ar.boreae 'voorhanden, z i j h e t zonder Cryphaea. Deze' soort.'word daarantcg-ón op v r i j w e l dode p o p u l i e r e n b i j de b o e r d e r i j aar: ..t ingang van h e t Liendal g e z i e n , samen met een andere z u i d e l i j k e epiphyt; T o r t u l a l a t i f o l i a en een eu-atlanti— sehe mossoort, Orthotrichum pulchellum._De e i p h y t e n v e g e t a t i e op deze
5
-p o -p u l i e r e n i s een z e e r r i j k Cry-phaeetum a r b o r e a e j d i t i s een nog onbe schreven a s s o c i a t i e , d i e t o t nu t o e s l e c h t s u i t de duinen van Boulogne ~-t o ~-t Texel békend was. Geno~-teerd werden v e r d e r o . a . T o ~-t ~-t u l a p a p i l l o s a ? s u b u l a t a en r u r a l i s ? Metzgeria f u r c a t as Radula complanata, Orthotrichüm
a f f i n e en diaphanum? Zygodon v i r i d i s s i m u s ? Ulota b r u c h i i en Rhynchostegium confer tum.
Aan'de N.-punt van J u t l a n d (Kaap Skagen) werden t e n s l o t t e nog v i e r duingebieden bezocht. B i j S k a l l e r u p ( t e n ~Th van
H j ö r r i n g ) bezochten w i j vochtige? k a l k r i j k e d u i n v a l l e i e n (pH 7»0). H i e r was h e t Schoenetum n i g r i c s n t i s goed ontwikkeld, o . a . met Schoenus n i g r i c a n s , Parnassia? Equisetum vuriegatum? E p i p a c t i s p a l u s t r i s ?
Herminium monorchis (een van d e weinige v i n d p l a a t s e n van de o r c h i d e e i n Denemarken); R i c c a r d i a pinguis? Scorpidium s c o r p i o i d e s ? Campylium polygamum en Bryum Ventricosum. Carex d i o i c a ? h o s t i a n a en p u l i c a r i s
en Pinguicula v u l g a r i s verraadden een M o l i n i o n - i n s l a g , t e r w i j l h e t b o r e a l e element weer door S ë l a g i n e l l a s e l a g i n o i d e s vertegenwoordigd was.
B i j Tvaersted zagen w i j z e e r k a l k r i ] k e ? droge duinen' met d i c h t e struwelen van duindoorn. Op d e stammen bleek a l s p i n i e r -a s s o c i -a t i e h e t Lec-anoretum c -a r p i n e -a e op t e t r e d e n , w-a-arin Arthoni-a radiate*, t a l r i jk was. I-Iet ontwikkelde z i c h t o t een v e g e t a t i e van Parmelia s u b a u r i f e r a ? P . physodes? Eamalina f a r i n a c e a en f a s t i g i a t a ? t e r w i j l z i c h op d e u i t e r s t e ? geëxponeerde duindoorntakken h e t
Xanthorietum c a n d e l a r i a e vestigde? met o . a . Xa,nthoria, polycarpa (domi nant)? Physcia .as eend ens en t e n e l l a . Merkwaardig waren h i e r d e mos-en g r a s r i j k e v e g e t a t i e s met v e e l P u l s a t i l l a p r a t e n s i s ? Geranium sanguineum, Artemisia campestris ( c o n t i n e n t a l e ' s o o r t e n ï ) , K o e l e r i a glauca? Phleum arenarium, Thalictrum minus? T o r t u l a s u b u l a t a en r u r a l i f o r m i s en Rhynchostegium rnegapolitanum en v e l e lichenen? waar onder Cladonia a l c i c o r n i s . Deze v e g e t . - t i e behoort o n g e t w i j f e l d t o t ' h e t Koel e r i o n a l b e s c e n t i s ? maar vertegenwoordigt een nog onbeschreven a s s o c i a t i e .
B i j Simon S k r i v e r s K l i t t e n 0 . van Tvaersted werden z u r e binnenduinen bezocht? met een Corfcynephoretum? r i j k aan l i c h e n e n -Cladonia s i l v a t i c a ? m i t i s ? g r a c i l i s ? f u r c a t a ? u n c i a l i s ? d e s t r i c t a ? impexa, r a n g i f e r i n a ? C e t r a r i a i s l a n d i c a ? C o r n i c u l a r i a a c u l e a t a en Lecidea u l i g i n o s a .
B i j Raabjerg Mile? waar d e duinen r e i k e n van Noordzoo t o t K a t t e g a t ? werd een majestueus complex van zeer hoge wandelende d u i nen b e z o c h t . H i e r bevond z i c h een g r o t e ? u i t g e s t o v e n v a l l e i met een z e e r ondiepe d u i n p i a s . De vlakke oevers ervan waren over t i e n t a l l e n m e t e r s met t a p i j t e n van P i l u l a r i a g l o b u l i f e r a bedekt? waartussen enige dwergphanerogamen? n i e t g r o t e r dan 1 cm» P e p l i s p o r t u l a , Radiola
Ü n o i d e s ? E l a t i n e hexandra, Juncus pygmaeus en Carex s e r o t i n a s s p . p u l c h e l l a v a r . pygmaea? alsmede L i t t o r e l l a u n i f l o r a en Echinodorus r a n u n c u l o i d e s . Hier moeten ook s t a a n d e door ons n i e t gevonden
Centuncul'us minimus, Crassula a q u a t i c a en Lycopodium inundatum. Op een p a a d j e door een v o c h t i g e h e i d e werden h i e r Juncus b a l t i e u s , J .
f i l i f o r m i s en de b a s t a a r d n a a s t e l k a a r gevonden. I n een d u i n v a l l e i aan d e u i t e r s t e punt van Kaap Slcagen werd nog de b o r e a l e Carex maritima gezien0 B i j Raafejerg Mile i s een v r i j jong? d i c h t b o s j e van Pinus mugo
g e p l a n t . Stammen en takken waren h i e r r i j k e l i j k bedekt met l i c h e n e n , waaronder Usnea's en Al ec tori-a. Het was een f r a a i ontwikkeld
Parmelietum f u r f u r a c e a e , met o . a . Parmelia f u r f u r a c e a , physodes en t u b u l o s a; C e t r a r i a g l a u c a en c h l o r o p h y l l a .
'^rekken w i j t e n s l o t t e een v e r g e l i j k i n g t u s s e n h e t bezochte gebied en Nederland? dc,n v a l t a l l e r e e r s t h e t ontbreken van d u i n bossen en h e t v r i j w e l ontbreken van d i c h t e duinstruwelen op. U i t e r a a r d i s de overeenkomst met onze Waddeneilanden h e t g r o o t s t ? n i e t a l l e e n v a n wege d e n o o r d e l i j k e l i g g i n g van de l a a t s t e ? maar ook vanwege hun k a l k -armoede. Even vanzelfsprekend i s h e t ? d a t h e t a a n t a l b o r e a l e elementen i n -r-:leeswijk en Denenarken i n a l l e r l e i vegetatiety.pen nog g r o t e r i s
dan op onze vfadd en e i l a n d en en Drentse heiden. Alleen op d e s l i k k e n en s c h o r r e n werden geen b o r e a l e elementen g e z i e n en h i e r was d e overeen komst met Nederland dan ook het grootst. Waarschijnlijk komt dit doordat e r s l e c h t s weinig b o r e a l e halophyten b e s t a a n en doordat h e t extreme m i l i e u op deze s t a n d p l a a t s h e t algemene klimaat a l s v e g e t a t i e b e p a l e n d e f a c t o r s t e r k o v e r h e e r s t .
6
-Zeer merkwaardig i s ec' t e r h e t optreden i n
W.-Jutland van c o n t i n e n t a l e s o o r t e n , d i e i n Nederland n i e t voorkomen.' Een a a n t a l voorbeelden werdon hierboven gegeven» Anderzijds i s h e t a t l a n t i s c h e element bepaald n i e t r i j k vertegenwoordigd» h e t r i j k s t nog i n d e h e i d e b i j Bordelum, Sleesvvijk ( " a t l a n t i s c h e r Klimakeil") s i n de L i t t o r e l l i o n - v e g e t a t i e s aan d e oevers van duinmeertjes i n Denemarken en onder d e mossen op de boden»
Even merkwaardig i s d e menging van s t e r k u i t e e n l o p e n de g e o g r a f i s c h e en oecologische elementen, z o a l s deze d i k w i j l s werd waargenomen? b i j Kaas de b o r e a l e T r i e n t a l i s i n h e t z e l f d e boscomplex a l s d e z u i d e l i j k e Clinopodiurn en Geranium sanguineum, op de z u i d -'helling van de.Gasbjerg de boreale Campanula glomerata-naast de zuide
l i j k e s o o r t e n Origanum v u l g a r e en Eosa•spinosissima, b i j S k a l l e r u p d e b o r e a l e S e l a g i n e l l a s e l a g i n o i d e s t u s s e n z u i d a t l a n t i s c h e s o o r t e n van h e t Schoenetum. Kalkminnende en -mijdende s o o r t e n werden door e l k a a r
gevonden i n d e v o c h t i g e d u i n v a l l e i e n van B'öm'ö ( o . a . de b a s i p h i e l e Campylium s t e l l a t u m onder de a c i d i p h i e l e Vaccinium uliginosum), v o o r t s i n d e h e i d e b i j Fuglsang en i n h e t r a v i j n op Hanstholm ( z i e v e r s l a g ) . Hoogst merkwaardig was i n d i t o p z i c h t de l a g e , v o c h t i g e v e g e t a t i e aan h e t Vester Vanned meer: h i e r groeiden z u i d e l i j k e en borea.le, a c i d i p h i e l e en b a s i p h i e l e , g l y c y p h i e l e en h a l o p h i e l e s o o r t e n door
e l k a a r .
U i t d i t a l l e s b l i j k t d u i d e l i j k , d a t J u t l a n d een ' p l a n t e n g e o g r a f i s c h knooppunt vormt» Het i s een grensgebied en k l e i n e v e r s c h i l l e n i n h e t m i l i e u , o . a . zuurgraad en e x p o s i t i e , z i j n b l i j k b a a r voldoende om h e t mengkar:,kter van de v e g e t a t i e t e doen omslaan h e t z i j t e n g u n s t e van de b o r e a l e of van de z u i d e l i j k e en c o n t i n e n t a l e elementen»
I r . J . H . A . Boerboom,
Laboratorium voor P l a n t e n s y s t e m a t i e k en - g e o g r a f i e d e r Landbouwhogeschool,
( I n d i t v e r s l a g werd een a a n t a l opnamen verwerkt van P . Tideman en één opname van H. Doing K r a f t ) .
1 j u l i . Voordracht door d r . H.C. C h r i s t i a n s e n ( K i e l ) . " P f l a n z e n g e s e l l s c h a f t e n d e r Küste , A t l a n t i s c h e r K l i m a k e i l " . Betoogd werd o . a . , d a t h e t w e s t e l i j k d e e l van S l e e s w i j k een z e e r a t l a n t i s c h k l i m a a t h e e f t , w a a r b i j evenwel geen c i j f e r s g e g e
ven werden. Dr. C h r i s t i a n s e n h e e f t h e t gebied i n g e d e e l d i n v i e r k a n t e n op o v e r eenkomstige w i j z e a l s de IVON-kaartjes i n o n s l a n d en voor i e d e r v i e r k a n t h e t a a n d e e l d e r p o l y p l o ï d e p l a n t e n s o o r t e n berekend. Het p e r c e n t a g e van deze s o o r t e n b l e e k ongeveer van west n a a r o o s t of noordwest-zuidoost s t e r k t e r u g t e l o p e n . Dr. C h r i s t i a n s e n meende h i e r een verband t e moeten z i e n met de z . i . m o e i l i j k e r bestaansvoorwaarden l a n g s de k u s t . P o l y p l o ï d e s o o r t e n hebben i n h e t algemeen immers een g r o t e r e c o n c u r r e n t i e k r a c h t en zouden z i c h i n een extreem m i l i e u
b e t e r kunnen v e s t i g e n of handhaven dan de b i p l o ï d e s o o r t e n . Voor sommige s o o r t e n s c h e p t h e t e u - a t l a n t i s c h k u s t k l i m a a t e c h t e r j u i s t o p t i m a l e voorwaarden, zodat h e t aanvechtbaar i s i n h e t algemeen van extreme milieuvoorwaarden l a n g s de k u s t
s p r e k e n .
Gewezen werd op de v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n (of o n d e r s o o r t e n ? ) van S a l i c o r n i a , t . w . S . s t r i c t a en S . p a t u l a . Deze l a a t s t e i s een t e t r a p l o ï d e s o o r t . Oecologisch zouden de b e i d e ( o n d e r ) s o o r t e n goed t e onderscheiden z i j n : S . s t r i c t a i s de p i o n i e r s o o r t van h e t nog spaarzaam begroeide s c h o r , S . p a t u l a wordt v n l . i n hoger g e l e g e n , minder v e e l v u l d i g o v e r s p o e l d e v e g e t a t i e s a a n g e t r o f f e n . Van b e i d e ( o n d e r s o o r t e n kunnen v a r i ë t e i t e n of vormen onderscheiden worden. Op de e x c u r s i e s b l e k e n de ' S a l i c o r n i a - i n d i v i d u e n h e l a a s nog n i e t voldoende ontwikkeld t e z i j n om de
o n d e r l i n g e v e r s c h i l l e n d u i d e l i j k t e doen uitkomen. N o o r d - F r i e s l a n d , 2 j u l i .
Het N o o r d f r i e s e l a n d s c h a p v e r t o o n t s t e r k e overeenkomst met ons F r i e s e l a n d s c h a p . Het i s overwegend p o l d e r l a n d , waaeop v e e t e e l t e n . i n mindere mate landbouw ( t a r w e , ^ ^ i k e r b i e t e n ) bedreven w o r d t . Het gebied was omtrent h e t b e g i n van onze j a a r t e l
l i n g bewoond, vloeden hebben v e r s c h i l l e n d e malen v e e l c u l t u u r l a n d verzwolgen, waarna s t e e d s p e r i o d e n van l a n d w i n s t v o l g d e n . Terpen, d i e h i e r aangeduid worden met "Warf" of "Wurt".
B o e r d e r i j e n a l s r e g e l van een kop-hals-romp»type o f s t a l l e n met d i r e c t aangebouwd wwonhuis. Enkele Emlen h e r i n n e r i n g e n aan de Noordhollandse s t e l p h o e v e . Boomgroepen rond de b o e r d e r i j e n o n t t r e k k e n deze vaak aan de b l i k en vormen een markant l a n d s c h a p s b e e l d . De i n v l o e d van de wind i s d u i d e l i j k aan de groeivorm waarneembaar. I n de s t a d j e s ook Nederlandse i n v l o e d e n ( S e n a i s s a n c e g e v e l s van woonhuizen i n T ö n n i n g ) . Typisch i s de k e r k met l o s s t a a n d e t o t e n .
2 . S t . P e t e r - S Ü d e r h ö f t ( w e s t k u s t E i d e r s t e d t ) .
Een s m a l l e d u i n r e e k s met v o c h t i g e d u i n v a l l e i . Daarvóór halophytengemeenschappen. G e t i j v e r s c h i l 2 . 8 0 m, z o u t g e h a l t e 30%o. De z o n a t i e van de w a d v e g e t a t i e s n i e t
z e e r d u i d e l i j k , maâr i n hoofdzaak b l e k e n van de z e e z i j d e l a n d i n w a a r t s gaande de volgende zones t e o n d e r s c h e i d e n ;
1 . onbegroeid wad, z e e r z a n d i g ,
2 . z a n d i g wad met z e e r spaarzame z e e k r a a l b e g r o e i i n g , i . e . S a l i c o r n i a s t r i c t a f . a r e n a r i a ( " F l u g s a n d f o r m " ) ,
3» P u c c i n e l l i e t u m m a r i t i m a e ,
b , Juncetum g e r a r d i ( w a a r s c h i j n l i j k + s y n . met Armerieto-Festucetum) en 5 . a s s o c i a t i e van Ononis s p i n o s a en Carex d i s t a n a . Deze voor de O o s t f r i e s e e i l a n d e n beschreven gemeenschap i s van Nederland n i e t bekend. De v e g e t a t i e kan gedurende de w i n t e r nog e n i g e malen t i j d e n s stormvloed o v e r s p o e l d worden. Men t r e f t e r n a a s t F e s t u c a r u b r a , A g r o s t i s s t o l o n i f e r a , A r m e r i a maritima en Juncus g e r a r d i ook r e e d s v r i j v e e l n i e t - z o u t p l a n t e n i n a a n ,
z o a l s S a l i x r e p e n s , Bmpetrurn nigrum, E r i c a t e t r a l i x , Lychnis f l o s - c u c u l i , Calluna v u l g a r i s en S i e g l i n g i a decurnbens. Het voorkomen van de b e i d e l a a t s t e s o o r t e n i s i n overeenstemming met h e t f e i t , d a t de a f z e t t i n g e n kalkarm z i j n : op 1 m d i e p t e kan nog geen k a l k worden aangetoond raet HCl. Het s c h o r wordt door ganzen beweid, hetgeen de o n t w i k k e l i n g van T r i f o l i u m r e p e n s
en misschien ook P o t e n t i l l a a n s e r i n a b e v o r d e r t .
Aan de duinvoet en op k l e i n e k o p j e s , d i e h i e r en d a a r boven de s c h o r r e -v e g e t a t i e uitkomen, s l u i t de b e g r o e i i n g b i j T h e r o - A i r i o n en K o e l e r i o n a a n , I n de volgende opname i s h e t T h e r o - A i r i o n - k a r a k t e r w e l l i c h t h e t s t e r k s t e ,
opname 1 , 2-7-1956. B u i t e n d i j k s gebied b i j S t . P e t e r - S ü d e r h ö f t . Ca. 1-g- m hoog ( R u i n t j e op h e t s c h o r ( z i e t a b e l 1 J o i n ^ K r a f t ) .
S i n d s e n k e l e t i e n t a l l e n j a r e n komt i n d i t gebied Juncus maritimus v o o r . Voor e n i g e j a r e n werd deze s o o r t ook op h e t n o o r d e l i j k e r g e l e g e n e i l a n d Amrum a a n g e t r o f f e n . Het v e r s p r e i d i n g s g e b i e d van Juncus maritimus s c h i j n t z i c h i n n o o r d e l i j k e r i c h t i n g u i t t e b r e i d e n .
3 . Ü l v e s b ü l l - P o r r e n d e i c h , . Q
D i j k u i t de 14 eeuw, nu s l a p e r , met d i e p w i e l . Het water van h e t w i e l d e k t de b e h o e f t e aan d r i n k w a t e r van e n i g e l a n g s de d i j k wonende g e z i n n e n . Het h i e r g e l e gen Adolf-Koog omvat h e t e s t u a r i u m van de N o r d e r e i d e r . De aanwezige hooilanden z i j n z e e r v e r s c h i l l e n d van s a m e n s t e l l i n g , a f h a n k e l i j k van de bodem. P l a a t s e l i j k z e e r s t e r k e zoute kwel en h i e r s l e c h t s een spaarzame b e g r o e i i n g van z e e k r a a l ( ß a l i c o r n i a p a t u l a ) . Het s l i b d e k i s op deze p l a a t s e n z e e r dun, een goede c u l -^ -^ i u r i s onmogelijk. Voorts v e e l Juncus g e r a r d i , A s t e r t r i p o l i u m , T r i g l o c h i n
m a r i t i m a , A g r o s t i s s t o l o n i f e r a .
Opname I I r . P . Tideman. Ü l v e s b ü l l - P o r r e n d e i c h . 2-7-1956.
"Adolf Koog", s e d e r t i n d i j k i n g onbemest h o o i l a n d , op zwak gelaagd s l o e f i g zand, t o t + 10 cm geoxydeerd. Normale o p s l i b b i n g h e e f t n o o i t p l a a t s kunnen v i n d e n . Op l a g e stukken Juncus g e r a r d i . Hoger g e d e e l t e . 1 m2. ( C o l l a b . Tüxen) 100% b e d .
Ühinanthus major 4 . 5 , Leontodon a u t u m n a l i s 1 . 1 , Alopecurus g e n i c u l a t u s , + . 1 , Poa p r a t e n s i s 2 . 2 , E e l e o c h a r i s u n i g l u p i s 1 . 1 , P l a n t a g o
maritima + . 1 , T r i g l o c h i n maritima 2 . 1 , E u p h r a s i a o d o r a t a 1 . 1 , Taraxacum s p . + . 1 , F e s t u c a p r a t e n s i s + . 1 , Holcus m o l l i s + . 1 , Juncus g e r a r d i 2.3? T r i f o l i u m p r a t e n s e + »1, Agrosti-s s t o l o n i f e r a + . 1 , Ranunculus r e p e n s + . 1 , T r i f o l i u m r e p e n s 1 . 1 en S c i r p u s maritimus + . 1 .
4. Schobüll. y
De p l e i s t o c e n e h e u v e l s b e r e i k e n op deze p l a a t s de k u s t , h e t i s de e n i g e p l e k l a n g s de N o o r d f r i e s e k u s t waar een d i j k o n t b r e e k t . Het grondwater s t r o o m t n a a r zee a f , hetgeen de facie® van de v e e l a l i n brakwater voorkomende S c i r p u s
3
-2
opname 2 , 25 m , 2-7-1956. Schor b i j S c h o b u l l aan de voet van h e t p l e i s t o c e n l a n d s c h a p . Hoge k r u i d l a a g - 1m, bedekking 1 . 0 . S c i r p u s maritimus 5 » 5 .
Lage k r u i d l a a g - 0 . 1 m . Bedekking 5%. P u c c i n e l l i a maritima 1 . 2 , S a l i c o r n i a s t r i c t a + . 1 , Suaeda maritima + . 1 , S p e r g u l a r i a marginata + . 2 .
5 . Nordstrander Damm.
Vóór 1935 was h e t e i l a n d Nordstrand door een dam, d i e b i j stormvloed o v e r s p o e l d werd, met h e t v a s t e l a n d verbonden. I n 1935 werd de h u i d i g e dam, d i e boven s t o r m vloedhoogte r e i k t , gebouwd. S i n d s d i e n i s de a a n s l i b b i n g op h e t s c h o r aan weers z i j d e n van de dam z e e r s t e r k toegenomen. Om h e t s c h o r s n e l l e r b e g r o e i d t e doen geraken werd h e t met S a l i c o r n i a b e z a a i d . Ook de aangelegde "Lahnungen" s t i m u l e r e n de o p s l i b b i n g . B i j de n o o r d e l i j k e r gelegen en v e r g e l i j k b a r e Hmdenburgdamm bedroeg de o p s l i b b i n g p e r j a a r i n h e t S a l i c o r n i e t u m i n doorsnee ongeveer kO mm, i n
somcige g e v a l l e n beduidend meer. Ook deze s c h o r r e n worden beweid. Het h i e r door p r i k k e l d r a a d a f g e z e t t e p r o e f p e r k j e van ongeveer 4x18 m zou b l i j k e n h e t e n i g e onbegraasde s c h o r r e g e d e e l t e t e z i j n , d a t we op deze Noordfriese-Deense e x k u r s i e t e z i e n kregenl De v e g e t a t i e bestond e r u i t F e s t u c a r u b r a (dom.), P u c c i n e l l i a m a r i t i m a , A s t e r t r i p o l i u m , Juncus g e r a r d i , T r i g l o c h i n m a r i t i m a , Glaux m a r i t i m a , ^fc.antago m a r i t i m a , S p e r g u l a r i a m a r g i n a t a en Obione p o r t u l a c o i d e s . Physiognomisch
was h e t v e r s c h i l met de wel b e g r a a s e s c h o r g r o o t , de s o o r t e n s a m e n s t e l l i n g ' e n do minantieverhoudingen o n t l i e p e n e l k a a r w a a r s c h i j n l i j k n i e t z e e r v e e l . Opvallend was h e t massaal voorkomen van Lepidium l a t i f o l i u m op een a f g e g r a v e n , e c h t e r boven h e t b e r e i k der hoge vloeden g e l e g e n t e r r e i n .
Opname I I I r . P . Tideman. N o r d s t r a n d e r Damm. 2-7-1956. L a a g s t e zone i n b u i t e n 2 beweiding gehouden r e s e r v a a t (van 3x10 m). P u c c i n e l l i e t u m maritimae 9^%-^m . P u c c i n e l l i a maritima 3«3t A s t e r t r i p o l i u m 3*2, S p e r g u l a r i a m a r g i n a t a 1 . 2 ,
Suaeda maritima 2 , 2 ° , S a l i c o r n i a p a t u l a 1 . 2 ° , Obione p o r t u l a c o i d e s ( + . 1 ) ,
F e s t u c a r u b r a ( + . 1 ) . A s t e r t r i p o l i u m h e e f t z i c h , o g e n s c h i j n l i j k door u i t s c h a k e l i n g der beweiding b e v o r d e r d , de l a a t s t e 10 j a a r s t e r k u i t g e b r e i d .
6 . ' H a l l i g Nordstrandischmoor.
^ j ^ t veen, d a t z i c h vóór 163^- vormde, werd t i j d e n s de stormvloed en d a a r n a g r o t e n d e e l s weggeslagen. Op h e t bezochte Nordstrandischmoor b l e v e n r e s t e n over en
vond de s e d i m e n t a t i e t e n d e l e weer over h e t veen p l a a t s . Aan een p r o f i e l waren z e e r f r a a i de t a l r i j k e s e d i m e n t a t i e l a a g j e s en r e s p e c t i e v e l i j k e v e g e t a t i e h o r i zonten t e z i e n . Veel grove s c h e l p r e s t e n . Veen b l e e k op een e n k e l e p l a a t s aan t e ' b o r e n .
Op e n i g e a f s t a n d van e l k a a r l i g g e n op t e r p e n de d r i e b o e r d e r i j e n . B i j z e e r hoge stormvloeden d r i n g t h e t water wel eens één d e r woningen b i n n e n . Sommige g e d e e l t e n z i j n a l s w e i l a n d , andere a l s hooiland i n g e b r u i k . Het g r a s l a n d wordt gemeenschappelijk beweid en gehooid (Almende). U i t w e r p s e l e n van h e t vee worden verzameld, gedroogd, t o t "Didden" versneden en a l s e n i g e b r a n d s t o f g e b r u i k t . H a l l i g No r ds t r and i s c hnio o r , s c h o r r e v e g e t a t i e , onbeweid, 1956.
- k _ Opname 3 2 ^ 2 Oppervlakte 20m 20m Hoogte -0.2 -0.2 Bedekking 1.0 1.0 Limoniuiii v u l g a r e 3.3 k,k-A g r o s t i s s t o l o n i f e r a 3.5 E e s t u c a r u b r a 2.2 2.2 Juncus g e r a r d i 2.1 3.5 P l a n t ago maritime. 2.1 2.1 T r i g l o c h i n maritima + .2 1.2 A s t o r ' t r i p o l i u m + .1 1.1 P u c c i n e l l i a maritima 1.2 Glaux maritima 1.2 + « 2 Armeria maritima + .1 2.1 N o o r d - F r i e s l a n d , Rome , 3 j u l i . 7 . Bordelum, a t l a n t i s che h e i d e , 0p een g e d e e l t e d e r t ^ i d e , g r o o t
4
Calluna v u l g a r i s , E r i c a t e t r a l i x , Empetrum nigrum, Molinia c o e r u l e a , S c i r p u s c a e s p i t o s u s , Narthecium o s s i f r a g u m , Carex p i l u l i f e r a , P e d i c u l a r i s s i l v a t i c a , r ; s e r a r o t u n d i f o l i a , D. i n t e r m e d i a , Hypnum imponens, P l j u r o z i u m s c h r o b e r i , ^ ^ i c r a n u m scoparium, Dicranum spurium, Sphagnum molluscum, S . compactum,
Cladonia impexa, D. m i t i s , C. s i l v a t i c a , C, u n c i a l i s , C. f i m b r i a t a , (Myrica g a l e ) , ( O r c h i s c f . m a c u l a t a ) , ( S a l i x r e p e n s ) , ( B e t u l a p u b e s c e n s ) .
0 - 2 cm v e n i g 5 YR 22
2-15 cm g l i d e - a c h t i g , humeus zand 10 YR 21
A1 15-30 grauw humeus zand 10 YR 31 (op 20 cm)
10 XK H (op 25 cm) A2 3O-5O g r i j z i g zand 7»5 YR 62 A3 5O-7O b r u i n zand 7»5 YR 22 B 70.-35 g r o f z a n d i g 5 YR C . 85-IOO m a t i g f i j n zand 10 YH 5 ^ pH A1 4 . 5 A2 *f.5-A3 5 . 5 pname I I I , I r . P . Tideman. B o r d e l u a . 3 - 7 - 1 9 5 6 .
o c h t i g e i n z i n k i n g i n h e i d e - r e s e r v a a t . Ericetum sphagnetosum. ( C o l l a b . Tüxen, v . Hübschmann). 2m^. 30%, Phanerog. 90%.
Calluna v u l g a r i s 3.3> E r i c a t e t r a l i x 2 . 2 , S c i r p u s germanicus 2 . 2 , Narthecium o s s i f r a g u m 1 . 1 , M o l i n i a c o e r u l e a 1 . 2 , Drosera r o t u n d i f o l i a + . 2 , Drosera
i n t e r m e d i a + . 1 , Sphagnum compactum ^+.5? Hypnum c u p r e s s i f o r m e 1 . 2 , Drepanocladus u n c i n a t e s 1 . 2 , Hyjmum imponens 1 . 2 , Sphagnum molluscum 2 . 2 , Cladonia u n c i a l i s + . 2 , Cladonia s i l v a t i c a + . 1 , Cladonia impexa + . 1 .
Bodemprofiel: P ^15 cm z w a r t , 2 ^ c m £r a u w' A 20 cm w i t , A_,20 cm b r u i n ,
B 20 cm r o o d b r u i n , C.
Opname IV. I r . P . Tideman. Bordelum 3 - 7 - 1 9 5 6 .
Vochtige h e i d e i n . r e s e r v a a t . C a l l u n a t o - G e n i s t e t u m molinietosum. Zeer oude h e i d e grond met ruim ontwikkeld p r o f i e l . 100% Phanerog. ( C o l l a b . Tüxen, v . HÜbschaann). C a l l u n a v u l g a r i s h ^ , '£r±ca. t e t r a l i x 2 . 35 S c i r p u s germanicus 2 . 2 , S c o r z o n e r a
h u m i l i s + . 1 , Arnica mont ana 2 . 2 , Molinia c o e r u l e a 1 - 2 . 1 , Empetrum nigrum + . 1 , G e n i s t a a n g l i c a 2 . 2 , G e n i s t a p i l o s a 2 . 2 , P e d i c u l a r i s s i l v a t i c a + . 2 , Cladonia impexa 2 . 35 Cladonia s y l v a t i c a 1 . 2 , Hypnum. c u p r e s s i f orme o r i ç ê t o r u m
2 . 3 j - C l a d o n i a chlorophaea + . 1 , P t i l i d i u m c i l i a r e 1 . 1 , C o r n i c u l a t i a a c u l e a t a + . 2 ° , Dicranum scoparium 1 . 2 , Cladonia u n c i a l i s + . 1 , Cladonia c f . major +,
Cladonia g r a c i l i s +, Cladonia s p e c . +« 8 . ' Koog Hindenburgdam-Sûd.
i n 195^ c a . 1100 ha i n g e d i j k t , waarvan: 600 ha P u c c i n e l l i e t u m , 200 ha S a l i c o r n i e i u m en 300 ha v e g e t a t i e l o o s wad met een s l i b l a a g van c a . 50 cm. De d i j k e n worden met plaggen a f g e d e k t , d i e gestoken waren u i t v e g e t a t i e s d i e b i j de b e t r e f f e n d e hoogte t . o . v . zeeniveau p a s t e n , b v . voet d i j k met plaggen u i t P u c c i n e l l i e t u m , daarboven Juncetum g e r a r d i , t o p d i j k Lolieto-Cynosuretum.
Het NaCl-gehalte van h e t bodemvocht werd p e r i o d i e k nagegaan, zowel vóór de d i j k s l u i t i n g a l s daarna en wel op 1 0 , 20 en 100 cm d i e p t e . Op 100 cm d i e p t e i s d i t ongeveer c o n s t a n t gebleven ( c a J>G%o). Op 10 en 20 cm d i e p t e d a a l d e h e t z o u t g e h a l t e ne, de d i j k s l u i t i n g . Op h e t onbegroeide wad, waar h e t s l i b d e k h e t dunste was l i e p h e t z o u t g e h a l t e van h e t bodemvocht gedurende de zomer van 1955 door c a p i l l a i r e o p s t i j g i n g e c h t e r weer s t e r k op, op 20 cm d i e p t e t o t 65%o.
P r o e f v e l d e n met k o o l z a a d , aangelegd i n de v e r s c h i l l e n d e zones, i l l u s t r e e r d e n de bodemhoedanigheden. Een g e d e e l t e van h e t i n g e d i j k t e P u c c i n e l l i e t u m i s + onberoerd b l i j v e n l i g g e n . S i n d s 2 j a a r i s deze v e g e t a t i e dus n i e t meer door zeewater
o v e r s p o e l d . Het r e s u l t a a t i s een volkomen g e s l o t e n g r a s m a t , waarin P u c c i n e l i i a J l r i t i m a een z e e r g r o t e c o n c u r r e n t i e k r a c h t b l i j k t t e b e z i t t e n en b i j n a 100 % van
de v e g e t a t i e u i t m a a k t . A l l e andere halophyten z i j n volkomen verdwenen, a l l e e n l a n g s de gegraven g r e p p e l s wordt weinig1 S a l i c o r n i a europaea ( p a t u l a ) en Suaeda
maritima gevonden. E c h t e r komen v e r s p r e i d i n de P u c c i n e l l i a - m a t weinige exem p l a r e n van v e r s c h i l l e n d e andere s o o r t e n voor, z o a l s C a p s e l l a b u r s a - p a s t o r i s , S t e l l a r i a media, Poa p r a t e n s i s , Cerastium t r i v i a l e , P l a n t a g o major, Taraxacum v u l g a r e , Ranunculus a c e r , Polygonum a v i c u l a r e , Lolium p e r e n n e , T o r i l i s j a p o n i c a , Leontodi ri autumnale, Senecio v u l g a r i s , Cirsium a r v e n s e .
Römö.
Op Römö werd a l l e e n h e t gebied van de ; !graue Dünenn met de h i e r voorkomende
v o c h t i g e d u i n v a l l e i e n b e z o c h t . I n de v o c h t i g e d u i n v a l l e i e n v a l l e n o . a .
«
.ccinium uliginosmm, Eriophorum a n g u s t i f o l i u m en Carex p u l c h e l l a o p . Op de d u i n -l -l i n g e n o . a . Rosa s p i n o s i s s i m a , Ga-lium pumi-lurn en P i m p i n e -l -l a s a x i f r a g a .V r i j t a l r i j k op droge s t a n d p l a a t s e n en i n n i e t t e d i c h t g e s l o t e n v e g e t a t i e s i s S i l e n e . o t i t e s . De v e r s c h i l l e n t u s s e n de v e g e t a t i e s van n o o r d - en z u i d h e l l i n g z i j n minder g r o o t dan b i j ons h e t g e v a l i s . De i n de Hollandse duinen o p v a l l e n d e v e r s c h i l l e n i n s l u i t i n g en s o o r t e n s a m e n s t e l l i n g van de v e g e t a t i e s o n t b r o k e n . Over h e t algemeen z i j n de duinen op Römö b i j a l l o e x p o s i t i e s d i c h t b e g r o e i d .
opname k . Römö, g e b i e d d e r : !graue Bünen", c a . 200 m t e n zuiden van de autoweg.
D u i n h e l l i n g ( z i e t a b e l ^~Dcin-, K r a f i ) .
Als voorbeeld van een minder goed g e s l o t e n v e g e t a t i e moge h e t volgende g e l d e n :
2 . . . .
opname 5» 10 m . 3 - 7 - 1 9 5 6 . Ronio, 2Q m w e s t e l i j k van de v o r i g e opname, d u i n h e l l i n g , e x p o s i t i e 0 . , h e l l i n g 30° ( z i e t a b e l 2 Doing K r a f t ) .
Opvallend i s de t o t a l e afwezigheid van h e t T o r t u l e t o - P h l e e t u m . I n de p i o n i e r g e meenschap op r e e d s g e s t a b i l i s e e r d duin (geen z a n d t r a n s p o r t ) s p e l e n Carex a r e n a r i a , Corynephorus c a n e s c d n s , K o e l e r i a g l a u c a , S i l e n e o t i t e s , A n t h y l l i s v u l n e r a r i a
6
-^ ' - j u l i . S t o r e Sande, 8 km t e n ?-,o. van Ulfborg Stby. P l e i s t o c e e n l a n d s c h a p . -Het e i k e n h o u t , d a t h i e r vroeger g e s t a a n moet hebben, werd door de mens v e r w i j d e r d , waardoor h e t gebied t o t v e r s t u i v i n g gekomen zou z i j n . Verreweg h e t g r o o t s t e oppervlak i s b e p l a n t met P i n u s mugo. Het bezochte g e d e e l t e droeg overwegend een g e s l o t e n h e i d e v e g e t a t i e van Sapetrum nigrum en C a l l u n a v u l g a r i s met o a l i x r e p e n s , Vaccinium v i t i s - i d a e a en v e r s p r e i d s t g a n d e J u n i p e r u s communis-struiken. Voorts e n i g e n i e t meer a c t i e v e s t u i f k u i l e n met een open b e g r o e i i n g van
Sarothamnus s c o p a r i u s ( dwerg-v •>» 3 , l i g g e n d ) , A g r o s t i s t e n u i s f . a r i d a (= A g r o s t i s e r i c e t o r u m ? ) , Ammophila a r e n a r i a , K o e l e r i a g l a u c a en d i v e r s e korstmossen ( o . a . C o r n i c u l a r i a a c u l e a t a , Cladonia d i s t i c h a ) .
Het p r o f i e l onder een v e g e t a t i e van Empetrurn nigrum, Vaccinium v i t i s - i d a e a , Deschampsia f l e x u o s a en Ammophila. a r e n a r i a zag e r a . v . u i t :
0 - 5 cm humus met afgeloogde z a n d k o r r e l s 5-7O cm l i ' h t b r u i n zand, ( 9 ) 10 YP 7-7O cm g e e l b r u i n zand.10 YK 3^
zand matig f i j n .
D i t i s een d u i d e l i j k b o s p r o f i e l . Ook op een andere p l a a t s werd een d g l . p r o f i e l ^ | e v o n d e n . Men i s geneigd h i e r u i t a f t e l e i d e n , d a t de z a n d v e r s t u i v i n g e n na de
o n t b o s s i n g n i e t h e t g e h e l e gebied omvat hebben. Ook h e t voorkomen van Vacciruiuin v i t i s - i d a e a i n de h e i d e ( b o s r e l i c t ) zou i n d e z e l f d e r i c h t i n g w i j z e n .
k j u l i . Heide b i j F u g l s a n g , 2 km t e n z . w . van Vind. Heide t e n d e l e op oud bouw l a n d . Overwegend C a l l u n a v u l g a r i s en Empetrurn nigrum met e n k e l e Populus t r e m u l a -en Quercus r o b u r - b o s j e s . Zeer s o o r t e n r i j k : opname 16 I r . H. Doing K r a f t , b j u l i .
2 30 cm oud bouwland op h e i d e p r o f i e l . 200 m . C a l l u n a v u l g a r i s ^-.3» (Empetrurn nigrum 2 . 3 » A r c t o s t a p h y l o s u v a - u r s i 2.3)» Ilieracium p i l o s e l l a 2 . 3 » A n t h y l l i s v u l n e r a r i a 1 . 2 , A n t e n n a r i a d i o i c a + . 2 , • • • F e s t u c a p r a t e n s i s + . 2 , A i r a p r a e c o x + . 1 , V i c i a c r a c c a v a r . + . 2 , ( P u l s a t i l l a v e r n a l i s + . 1 ) , E r i g e r o n a c e r + . 1 , P a r m e l i a physodes + . 2 , (Vaccinium v i t i s i d a e a + . 2 ) , P o l g a l a v u l g a r i s + . 2 , Deschampsia f l e x u o s a 1 . 2 , Cladonia s y l v a t i c a 1 , 2 , •^jjorniculairia a c u l e a t a 1 . 2 , V i o l a c a n i n a + . 2 , Arnica montana + . 2 , D a c t y l i s
glomerata . 2 , P l a n t a g o l a n c e o l a t a r p h a e r o s t a c h y a + . 1 , ( P o t e n t i l l a e r e c t a + . 2 ) , (Quercus r o b u r +.2),(Leucobryum glaucum + . 3 ) , J a s i o n e moutana + .1»
Scorzonera hurnilis + . 2 , Knautie, a r v e n s i s + . 2 , F e s t u c a r u b r a 1 . 2 , Holcus l a n a t u s + i 2 , J u n i p e r u s communis r . 1 , Anthoxanthum odoratum + . 2 , Pinus mugo r . 1 , (Cladonia impexa 1 . 3 ) » S a l i x r e p e n s 1.3» C a l a m a g r o s t i s e p i g e i o s + . 2 .
Verders S o l i d a g o v i r g a u r e a , P u l s a t i l l a v e r n a l i s , S u c c i s a p r a t e n s i s , V i c i a c r a c c a c f . v a r . l e p t i f o r m i s , Majanthemurn b i f o l i u m , G e n i s t a p i l o s a .
5 j u l i . Kaas, s c h i e r e i l a n d S a i l i n g , 20 km c a . t e n westen van S k i v e .
De Kaas Sö h e e f t een nauwe v e r b i n d i n g met de Lirnfjord, h e t water i s b r a k . Langs de o e v e r s verlandingsgemeenschappan. Het s c h i e r e i l a n d , d a t z i c h c a . 20 m boven zeeniveau v e r h e f t , i s g r o t e n d e e l s bedekt door C a l l u n a - ( e v e n t u e e l + Empetrurn-) h e i d e . De h e i d e i s v r i j s o o r t e n a r m . Opvallend i s h e t p l a a t s e l i j k e voorkomen van Rosa s p i n o s i s s i m a .
Voorbeeld:
opname 1 0 . 60 m^» 5 - 7 - 1 9 5 6 .
S c h i e r e i l a n d S a i l i n g , c a . 100 m t e n westen van Kaas SÖ, n a b i j k l e i n P i n u s - b o s j e . k T e r r e i n zwak h e u v e l a c h t i g . K r u i d l a a g : hoogte - 0 . 5 m bedekking 1 . 0 C a l l u n a v u l g a r i s 5«5 Empetrum nigrum 2 . 3 Rosa s p i n o s i s s i m a 1 . 1 G e n i s t a a n g l i c a + . 2 Carex a r e n a r i a + . 1 Lotus c o r n i c u l a t u s + . 2 Deschampsia f l e x u o s a + . 1 Pinus s i l v e s t r i s 2 . 1 Moslaag bedekking c a . 0 . 9 Pleurozium s c h r e b e r i 5*5 Hypnum c u p r e s s i f o r m e + . 2 Dicranum scoparium + . 2 Polytrichum s p e c . + . 2 ' C l a d o n i a s i l v a t i c a 1 . 2 C. impexa + . 2
^ a n de w e s t z i j d e wordt h e t s c h i e r e i l a n d 'oespoeld door de L i m f j o r d . Het s t r a n d i s ^ s m a l en opgebouwd u i t g r o f z a n d i g m a t e r i a a l met l a n g s de binnenrand v e e l k e i e n .
Op h e t zand s o c i a t i e s van Glaux m a r i t i m a . I e t s h o g e r , t u s s e n de k e i e n , P l a n t a g o m a r i t i m a , M a t r i c a r i a m a r i t i m a , Elymus a r e n a r i u s , Ammophila a r e n a r i a en
Calaraagrostis e p i g e i o s . De aan a f s l a g onderhevige zeewaartse h e l l i n g d r a a g t t e n d e l e een d i c h t e v e g e t a t i e , waarin Geranium sanguineum domineert en waarin o.a. ook Helianthemum nurnrnularium en T r i f o l i u m medium voorkomen. Achter deze v r i j s t e i l e h e l l i n g s l u i t een h e i d e l a n d s c h a p aan ( C a l l u n a , Empetrum, Vaccinium uliginosum) met G e n i s t a t i n c t o r i a en op één p l a a t s e n k e l e v i e r k a n t e m e t e r s met eèn f a c i e s van Cornus s u e c i c a . De t a l r i j k e v l i e r s t r u i k e n (Sambucus n i g r a ) v l a k a c h t e r de zeewaartse h e l l i n g h e e f t deze zone met de duinen l a n g s de Hollandse k u s t gemeen ( i n d i t g e v a l e c h t e r gecombineerd voorkomend met J u n i p e r u s communis). Hippophae rhamnoides o n t b r e e k t .
j u l i . Vandet Sö, 8 km nw van T h i s t e d , d . w . z . 5 km vanaf de k u s t .
Overgangsgemeenschappen t u s s e n C a r i c i o n d a v a l l i a n a e en C a r i c i o n f u e c a e l a n g s eutrooph meer. S o o r t e n r i j k g e b i e d ; S e l a g i n e l l a s e l a g i n o i d e s , S a l i x h a s t a t a , P i n g u i c u l a v u l g a r i s , E p i p a c t i s p a l u s t r i s , O r c h i s c f . m a c u l a t a .
6 j u l i . F e b b e r s t e d , 5 km t e n o o s t e n van Hanstholm.
Op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n komen op de e i l a n d e n Mors en Thy k a l k f o r m a t i e s aan de o p p e r v l a k t e . Waar deze f o r m a t i e s i n de n a b i j h e i d van de zee l i g g e n , kunnen ze door s t u i v e n d zand t e n ' d e l e bedekt worden. E l d e r s h e e f t de zee h e t g e s t e e n t e geerodeerd en z i j n s t e i l e h e l l i n g e n o n t s t a a n . B i j F e b b e r s t e d v o e r t een n p w e k l o o f vanaf h e t k a l k p l a t e a u n a a r h e t s t r a n d . De b e i d e wanden h e l l e n onder een hoek van 3 0 ° - 5 0 ° . De k a l k r o t s i s m e e s t a l door een e n k e l e cm dikke l a a g duinzand ( s t u i v e n ! ) b e d e k t . De f l o r a i s e r r i j k en b i j z o n d e r i n t e r e s s a n t . Op de w e s t h e l l i n g kónden o . a . de volgende s o o r t e n g e n o t e e r d worden ( z i e ook Barkman).
Thymus s e r p y l l u m , Lotus c o r n i c u l a t u s , Galium pumilum, Hieracium p i l o s e l l a , Sedum acre!, Taraxacum s p e c . , A g r o s t i s t e n u i s , Bromus m o l l i s , F e s t u c a o v i n a , F . r u b r a , Galium verum, Armeria m a r i t i m a . Deze v e g e t a t i e s behoren o n g e t w i j f e l d t o t de
B r o m e t a l i a , w a a r s c h i j n l i j k t o t h e t Bromion. Op sommige p l a a t s e n op de o o s t h e l l i n g h e e f t z i c h e n i g dwergstruweel ontwikkeld van S a l i x r e p e n s en Hippophae rhamnoides, e l d e r s van C a l l u n a v u l g a r i s en Empetrum nigrum.
- 8 - «
6 j u l i . N a b i j Vigsö, ca 15 km t e n noorden van T h i s t e d ( n i e t i n programma vermeld), Tussen F i b b e r s t e d en de G a s b j e r g werd i n h e t z e l f d e k a l k g e b i e d nog een xveiée b e z ó c h t , waar de volgende opname gemaakt werd.
N a b i j Vigsö, wside, k a l k r o t s met zandbedekking van c a . 15 cm, e x p o s i t i e : z u i d , h e l l i n g 20°, hoogte - 0 . 1 m, bedekking 1 . 0 .
Thymus s e r p y l l u m 2 . 2 , P i m p i n e l l a s a x i f r a g a 1 . 2 , Avena c f . p u b e s c e n s + . 1 , K o e l e r i a pyramidata + . 2 , P u l s a t i l l a v e r n a l i s + . 2 , Poa p r a t e n s i s h u m i l i s + . 1 , Taraxacum c f . obliquum + . 1 , V i c i a l a t h y r o i d e s + . 1 , Galium verum 2 . 2 , Hieracium p i l o s e l l a 2 . 2 , P l a n t a g o l a n c e o l c i t a s p h a e r o s t a c h y a + . 2 , Lotus c o r n i c u l a t u s + . 2 , E u p h r a s i a r o s t k o v i a n a + . 1 , Armeria maritima 1 . 2 , Sedum a c r e 2 . 2 , Carex a r e n a r i a + . 2 , A r e n a r i a s e r p y l l i f o l i a + . 1 , Cerastiurn semidecandrum + . 2 , Draba vcrna +.1» A g r o s t i s t e n u i s + . 2 , S c l e r a n t h u s p e r e n n i s + . 2 , Hypochoeris r a d i c a t a 1 . 1 , Rumex a c e t o s e l l a + . 1 , T r i f o l i u m a r v e n s e + . 2 , T. campestre + . 2 , F e s t u c a rubrji 1 . 1 , F e s t u c a o v i n a 1 . 2 , Campanule?, r o t u n d i f o l i a + . 1 , P o t e n t i l l a a r g e n t e a + . 2 , Geranium robertianum + . 1 , Thuidium abietinum. 3.3» T o r t u l a r u r a l i f o r m i s 2 . 2 , Rhacomitriurn canescens + . 2 , Polytrichum juniperinurn + . 2 , Climacium d e n d r o i d e s + . 2 , Claxlonia r a n g i f o r m i s 1 . 2 , C. f u r c a t a 2 . 2 , P e l t i g e r a c a n i n a 1 . 2 , P . r u f e s c e n s + . 2 ,
^ ^ o r n i c u l a r i a a c u l e a t a + . 2 .
r ' r o f i e l : 0 - 5 cm donker humusrijk zand. 5 - 1 2 cm l i c h t e r g e k l e u r d zand. 12-15 cm w i t zand
15 cm k a l k r o t s . pH:7.
Ten »vesten van de B u l b j e r g t r e f t men l a n g s h e t s t r a n d a l s een ong. 15 m b r e d e zone enige l a g e d u i n t j e s aa.n met Elymeto-Ammophiletum, waarin de volgende s o o r t e n voorkomen: Ammophila a r e n a r i a , F e s t u c a r u b r a a r e n a r i a , Eryngium
maritimum, L a t h y r u s m a r i t i m u s , Agropyron junceum en Hippophaë rhamnoides.
De k u s t l i j n s c h i j n t h i e r + s t a b i e l of h e e f t l i c h t e n e i g i n g t o t a f s l a g . Duinvor ming h e e f t n a u w e l i j k s p l a a t s . I e t s v e r d e r l a n d i n w a a r t s gaande, t o t op een a f s t a n d van c a . 30 m vanaf h e t s t r a n d , t r e d e n n a a s t de voorgaande s o o r t e n o p : ^ J l l a u x m a r i t i m a , V i c i a c r a c c a v a r . l e p t i f o r m i s , P i m p i n e l l a s a x i f r a g a , Galium
verum, Lotus c o r n i c u l a t u s en Geranium sanguineum.
Dan, op 30 m vanaf h e t stra.nd, t r e f t men r e e d s de e e r s t e Empetrum nigrum a a n , t e r w i j l t o c h h e t g r o f z a n d i g e m a t e r i a a l , w a a r u i t h e t duin i s opgebouwd, z e e r r i j k aan sche^pgruis i s . I e t s v e r d e r , op c a . 50 m, i s ook Calluna v u l g a r i s t e v i n d e n . R e p s e s e n t a t i e f voor de v e g e t a t i e , d i e v e r d e r l a n d i n w a a r t s h e t duin g r o t e n d e e l s b e d e k t , i s de volgende opname.
opname 1 3 . 200 m t e n westen van de B u l b j e r g , 80 m vanaf h e t s t r a n d , d u i n , zwak h e u v e l a c h t i g ( z i e t a b e l 5* Doing; K r a f t ) .
Vanaf de B u l b j e r g h e e f t men na^ar a l l e z i j d e n een w i j d u i t z i c h t . O . a . i s van h i e r a f de z o n a t i e d e r v e g e t a t i e d u i d e l i j k t e z i e n . Ook t e n o o s t e n van de B u l b j e r g l o o p t p a r a l l e l aan de k u s t een s m a l l e zone met Elymeto-Ammophiletum, waarin de
za.ndverpla.atsing g e r i n g b l i j f t . W a a r s c h i j n l i j k s p e e l t de r i c h t i n g van de k u s t l i j n , d i e h i e r w e s t - o o s t v e r l o o p t , i n d i t verband een r o l . Zowel b i j S k a l l i n g e n a l s t e n westen van H j o / r i n g , waar de k u s t i n hoofdzaak meer n o o r d - z u i d g e r i c h t i s , kon den i n de z e e r e e p v e e l omvangrijker s t u i f k u i l e n a a n g e t r o f f e n worden. W e l l i c h t i s ook de g r o f h e i d van h e t zand van b e l a n g . Achter d e ' z o n e met
