Optreden en verspreiden van Botrytis cinera in tomategewassen groeiend bij verschillende bemestingsniveaus in onverwarmde warenhuizen op verschillende plaatsen in het Zuidhollands Glasdistrict

(1)

Proefstation Naaldwijk A 3

v

40

"•STATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS, TE NAALDWIJK.

Optreden en verspreiden van Botrytis cinerea in tomategewassen groeiend bij verschillende bemestingsniveaus in onverwarmde warenhuizen op verschil lende plaatsen in het Zuidholland^Glasdistrict.

door:

Drs„K.Verhoeff, L.Weber.

Naaldwijk,1967.

(2)

W o

PROEFSTATION VOOR DE GROENTE- EN FRUITTEELT ONDER GLAS TE NAALDWIJK

Optreden en verspreiden van Botrytis cinerea in tomategewassen groeiend bi.i verschillende bemestingsniveaus in onverwarmde warenhuizen op ver schillende plaatsen in het Zuidhollands Glasdistrict

Inleiding;

In enkele, op praktijkschaal genomen proeven, waarbij de invloed van de stikstofbemesting op het optreden van Botrytis cinerea is nage gaan, bleek een negatieve correlatie te bestaan tussen stikstofniveau in de grfnd en het aantal stengellesies in de planten.

Met medewerking van enkele kwekers zijn in 1966 dergelijke proeven opgezet om verschillende teeltwijzen, verschillende rassen en verschil lende grondtypen in dit verband te vergelijken.

Het doel van dit onderzoek is om door middel van kultuurmaat-regelen, of zoals in dit geval via de bemesting, aantastingen door Botrytis cinerea tegen te gaan.

Opzet en uitvoering;

De proeven werden genomen op de volgende grondtypen; zand, lichte zavel, zware zavel en veen. De op zandgrond uitgevoerde proeven zijn genomen op de bedrijven van de heren v.d. Helm, Hofland en Barendse aan de Haagweg te Monster. De proefobjekten op lichte zavel lagen bij de heer v.d. Meer te De Lieren bij de heer Buitelaar te Maasland,

Op de zware zavel lagen de bedrijven van de heren v. Leeuwen en Doelman te Maasland (Zuidbuurt). De heer Zwinkels te Rotterdam-Oost en de fa, Noorlander en Hogendoorn te Nieuwkerk hebben hun bedrijf op venige grond De kuituurwerkzaamheden werden door de betreffende kwekers verricht. Om de twee à drie weken werd het aantal Botrytis-lesies op blad, blad steel, stengel en tros geteld. Elke drie à vier weken werden grond monsters van de proefvelden geanalyseerd, aan de hand waarvan werd bijgemest. In elk proefveld waren drie stikstofniveaus aanwezig die aangeduid zijn als "laag", "middelmatig" en "hoog".

Op elk bedrijf werd de proef in drievoud uitgevoerd. Per behandeling . werden drie keer 20 à 22 planten gepoot, waarvan er telkens vier buiten

(3)

proef vielen, omdat deze planten in de overgang naar een ander "bemes tingsniveau stonden. Daar de plantdata bij de verschillende tuinders sterk varieerden konden de tellingen niet in dezelfde week verricht worden. De gegevens omtrent plantdatum, ras en grondsoort zijn in tabel 1 weergegeven.

Tabel 1

Gegevens omtrent plantdatum, ras en grondsoort op de in de proeven voorkomende bedrijven

Bedrijf Grondsoort Plantdatum Ras Geënt Barendse zand eind april Moneymaker

-Hofland zand eind april Monresist

-v.d. Helm zand eind april Yelvic

-Doelman zware zavel eind april Maascross + v. Leeuwen zware zavel half april Yelvic

-v.d. Meer lichte zavel eind april Monresist + Buitelaar lichte zavel eind april Monresist

-Zwinkels veen eind mei Acram/fcxtase +

Hogendoorn veen half juli

-Resultaten:

Op zandgrond was ongeveer twee weken na het planten een duidelijk kleurverschil in de planten groeiend in verschillende bemestingsniveaus te zien. De planten in het hoge bemestingsniveau waren donkerder vein kleur dan de planten die in het lage bemestingsniveau groeiden. Dit verschil bleef tot het einde van de proef enigszins zichtbaar. Op de andere grondsoorten was geen verschil waarneembaar.

De stikstofcijfers voer de bedrijven op hetzelfde grondtype liepen nauwelijks uiteen. De gemiddelde niveaus zijn in tabel 2 vermeld.

(4)

Tabel 2

Gemiddelde stikstofniveau in de proefvakken tijdens de proef, uitgedrukt in mg per 100 gram grond

Bernes tingsniveau Zand Lichte zavel Zware zavel Yeen

"Laag" 6 ₇ 10 10

"Middelmatig" 15 15 14 15

"Hoog" 25 20 20 20

Ongeveer halverwege de proef zijn bladmonsters verzameld uit op twee na alle proefvelden. De resultaten van de analyses zijn vermeld in tabel 3»

Tabel 3

Stikstofgeh&lte in de bladeren op 22/7, uitgedrukt in % van de droge stof

Bedrijf Grondsoort Berne s t ingsnive au

"Laag" "Middelmatig" "Hoog"

Barendse zand 3,32 3,54 3,52

Hofland _fl 3,23 3,49 3,88

Doelman zware zavel 2,99 2,97 3,15

v. Leeuwen _tr _n 2,90 3,06 3,29

Buitelaar lichte zavel 2,80 2,87 3,19

v.d. Meer _II _1! 2,76 2,90 2,76

Zwinkels veen 2,74 2,75 2,74

Hoewel de cijfers, weergegeven in tabel 2, redelijke verschillen in stikstofniveau in de grond aangeven,blijken de verschillen in het plant-weefsel gering of niet aanwezig te zijn.

Korte tijd na het begin van de teelt is door telling van het aantal gezette vruchten aan de eerste en t?reede tros nagegaan of een hoger bemestingsniveau de zetting ongunstig zou beïnvloeden. De uitkomsten van de diverse tellingen zijn weergegeven in tabel 4.

(5)

Tabel 4

Percentage niet-gezette vruchten bij de verschillende bemestingsniveaus

Bedrijf Grondsoort Eerste tros Tweede tros

Bedrijf Grondsoort

bemestingsniveau bemestingsniveau Bedrijf Grondsoort

laag middelmatig hoog laag middelmatig hoog

Barendse zand 4 5 4 4 7 9

Hofland _tt 2 2 8 ₄ ₇ ₅

v.d, Helm _M ₁₃ 8 11 21 19 22

v.d. Meer lichte zavel 10 5 10 16 ₁₉ 18

Buitelaar _!! _tl ₅ ₅ ₄ ₁₇ ₁₄ ₁₁

v. Leeuwen zware zavel 2 ₃ ₃ ₅ ₄ ₄

Doelman _it _H ₃ ₃ ₇ ₄ ₃ ₃

Zwinkels veen 5 5 6 ₇ ₅ ₆

Hogendoorn _tt 4 4 5 3 4 2

Uit de cijfers blijkt dat er geen nadelige invloed van een hoger bemestingsniveau op de vruchtzetting is. De uitkomsten van de tellingen op het tweede en zevende bedrijf in deze tabel lijken wel een nadelige invloed aan te geven, maar de onderlinge verschillen in de herhalingen waren dusdanig, dat de uitkomsten niet betrouwbaar van elkaar verschil len.

De uitkomsten van de Botrytis tellingen zijn per grondtype samen gevoegd en zijn weergegeven in de tabellen 5j 6, 7 en 8J terwijl in tabel

9 de stengel- en trosaantastingen op de laatste waarnemingsdatum zijn vermeld.

(6)

£ |\ £ \

CO —J -<1 m IVO VO OD —J o> ₀ IVO CD —3 o\ B

—4 1 CT* 1 1 aJ 1 ro VJl M 1 k _M 1 1 OD o*\ 4^ —Sk _P 1 1 ro -<] O VJl _P 1 ! Cb "1 1 o4 1 a4 -1 M l —1 f 1 VM —w ro • • P IVO CT\ ro k _ro fV) CQ 1 ro VO VJl 1 CQ 0^ 1 cf 1 c+ 0 1 0 1 CD 1 CD 1 CD 1 i—' 1 M 0 1 f ₀ 03 I CO 1 CQ 0 C+- 1 erf" 1 c+- CQ O 1 O 1 _i. k —>. _CD ch

-F*. V>J IV) —i _ts 1—J VM ro _k y _{i-j 4^} _o VJl ro 3

H-VM O ON CO CD OS I—<1 4^ IV» ro 0*5 IO VJl 03 4^ vO 0^5 P (D 1 CD

»

0 hJ 1 h-' 1 M • "" 1 c+" i 1 <rh IV>4 ro _k 14^ VM H 1 — vo _k OM V>J 1 O 14^ V-M CD VM i O 1 CQ 1 CQ 1 a1 I 1 CT* 1 vrs M 1 —k M r 1 1 vo vo 4^ P 1 I ro C^ VO P 1 Cb 1 Cu H-f 1 PJ 1 o4 1 CT* P-1 M i M 0 1 VM V>J • 1 • _M 1 CO 4^ CD —-3 vn IV) ca l VM VM k _k _-o CQ _B 1 1 ct- P 1 CD » CD c+ 1 a> 1 CD H-1 M 1 M 0Q CQ 1 1 CQ 1 1 CQ 0 c+- 1 c+ 1 c+ 0 1 (D 1 — k _C_D _CT₁ V>* ro ro —A ₂ o\ -p* -f^ ro L ₂ IOM o O VJl ro P 0 CD VO CO VO otî 1 o CD VJl VJl 4^ _k 0Ç 1 k _CD CD vn o CÇ B <D 1 <D 1 CD 0 M 1 M t M CQ ~i l C+ -1 c+ 1 c+- H' 1 — 4 IV» —* k ₄

»

t —i vO vo ro IV) 1 O 1^1 ro M CD —i O 0*2

1 CO 1 CQ *«W~ * 1 a1 ! cr* 1 k _M 1 y-j 1 1 1 vo VJl vn 1 P 1 1 k V>i 4^ CD P 1 _&1 a. "i 1 CT1 1 1 a" t5 1 h-» 1 M o 1 VM • t • CR5 1 CD CTN ro 4^ ro CQ t k VM 1 4^ CQ 0 1 et* 1 c+ s 1 CD 1 (D CT" 1 CD 1 (D 0 1 M 1 h-1 B 0 CQ 1 CQ 1 CQ CQ <+• 1 d~ 1 crh c+-CD 1 CD 1 — k ₀ _H* —k _i. —1 —V —1 ₃ l-fc* 4^ 4^ 4^ V_M k _P 1 O o VO VJl IV) y ts vo VO ON ON —*• 0*3 tvo vo —± VM O 0$ 1 CD CD ro VJl m OR} 0 1 O 1 (0 H» 1 M 1 M 1 1 <rt" 1 1 c+ 1 i ro —k 1 CD 0D CD —^ 1 1 O i m VJl ro 1 O 1 CQ i CO "1 1 tu cy f i td a4 • I O CD i _P 0 1 Hj O- i & • 1 M i Cù 4 * P H- i p H-m I J3 c_). i Pu C_J. 0 1 p. Ki i w H> I—1 1 i CD R I i 0*5 CD <J CO Pi V CD c+

(7)

PO ro ro —w p 1 ro ro ro —!- IV) P i. -<J V>4 _CD VM c+ t —^ CD 4^ CD -p^ _CO c+-\ CD x. _£ \ \ £ VO VD 00 —4 -<1 & IVO 1 VO co —-4 CTs & a* 1 t? _k _k M 1 X ^ i M V>J a\ VN P i 1 O vo vo O P CL 1 CL a" 1 1 tr1 M 1 P • 1 • OS k VN ON CO i ro ro —i- -A co 0 ON O O CD -o ci- vO 4^ O O i. c+ z CD i 0 0 i 0 a1 M i M 0 i """ Ö CO i CO 0 —X eh i -A —X ct- CO CO \S\ -f^ 4^ VM 0 1 0\ 0"\ _i. vn ro 0 C+-VD VJ1 —-J 4^ V-M P IVO vo CTN VM 4^>

»

H-VD as 1 m 0 M 1 1 0 M as C+* 1 1 <rt N> ro H 14^ VN i. i —i o\ VM 1 O i ro -<} V» co —^ 1 O CO i CO a* "T i i —i M 1 i —i. M 1 1 V>J m P 1 1 i VD CT\ 4^ O P P> 1 a. a1 l t rf M 1 M o • 1 • 4 —i. CO I ro V>1 i. i. Co B vo (T\ VM ro O eh i co vo o\ O __i, V» et- P vo 0 1 0 M 0 1 0 0 M 1 M = j CO / 1 CO O1

i. —i. eh 1 —i. —V et- 0

CD ON 4^ 4^ VM 0 1 vn _4^ --a 4^ ro 0 S ro (V) -F^ —V O P 1 Vn VJ1 ro ro O s. y 0 ÖS 1 OS CO 0 1 0 ei-M 1 M H-i et* 1 et* os ro IV) H i ro ro —^ H O O ON VM —k O IVO -<] i i 1 1 O CO i CO a" i i a1 __x ro t—J i L i. M 1 4^ -A _A P i V>4 CO i\D ~<ï _P QJ i CL CT* i i a" -t—1 i M w » i » o VM CO i k VJl ro —X s. _CO _os OD ro CD 00 —-3 eh ivo —v 4^ i. ^ et" 0 OD ₀ 1 0 0 1 0 H 1 H a" T 0 CO 1 CO k —X c+* 1 -—1 % et- 0 CT\ VM 4^ -> f\0 0 \ CD o\ CO 4^ 1 0 en —•3 ON ON CT\ 2 1 O Vjsl MO vo 4^ —*> P eh os 1 os H-0 1 0 y M 1 M os eh 1 c+ _v. —i. 4 i ro ro 4 VJ1 vn -X —x O 4^ vn i. O CO i co < er* f i bel • 0 i C 0 Cb CL i H- CL ». H i C+ 4 H- i 0 H-CJ. i M C_J. (D HJ * P Hj 0 i P 4, i P P Cf O et- 0 H- P M C_i. CO H} et" CTs 0 H-4 P CO GS ÖS Dj CD (D H p tri t? O CD c+ et- 4 P cf P H-£5 CO et-p O M H-2 p (D c+ P P CD H-et- £ H-P ^ os M CD p s p et-•Ö CD CD £ os -a 4 OD O CT; >ö H-t—1 CD P P P p, et-CD O y ^ 3 M (D H-0 O 4 t* • et-CD ESI P <1 CD O •d CD CD a" CD CL 4 H-eu. <1 0 P

(8)

w Ü h3 Ü 1 Ö > CD ro k ro P P ro ro __w P 1 VJsl —i ro —i. P 0 P c+* -—4 <T\ VD OTl . c+* _CT* V>4 CD 4^ ï 4^ c+ 1 O vjl 4^ CD -p^ ON c+ _P "X \ _É 0 CD \ x. & X "X "X \ O c+ P —*• -X _{VO CD} _B _M _{vO VO OD OD} _B _{ivo VD OD OD} _—J _B _{H- P} P ç\ _O 1 C_J. CQ P cy OD & ! • o* c+ c+ M —w i _{M 1} -A ro i—« _{0 H*} P _H» 1 1 I p _{ON ro OD P 1 1} VN VJl m ro P 4 Oi P ï*> & l Pi CQ 0*5 P 05 0 P 0 CQ CT* tr" P P CT1 1 ty t"1 0*3 ts crh h-1 P C"h C+ M. ! m p 0 CD • 0*5 P P ro • 1 • 0Q <t £b P CQ 0 CQ CQ ro CT\ —* CQ 1 vjl k VN ro CQ 0 0 O OÇ _CD 1 1 CD c+- ci- C+- ro VJI OD -o ro c+ 1 1 ro 4^ ro O et" K* O

0 F4 H- 0 1 0 4

M

1 0 M 0 a" oç 2 0*3 P 0 M 1 1 0-M 0 CT1 tr 0 tri

0 0 B c-f- O 0 0 B c-f- O CD CQ 0 y 2 CQ 1 CQ 0 c+ P c+ CQ ro s. C+- 1 — i. _v C+- CQ P 4 O C7\ ON —X _{0 C+" 3 Cb} _{V_N CD V» (T\ ro} _{0 i ro ro} _{c\ 4^ ro} _{0 C+ P} ci* VJl O VN _{P F- 0 O} --3 4^ O 4^ ON P 1 o o O 4^ VJl ro P H' P c4-hi 0*5 0 O 0*3 ï 0*5 c+- H-O 0 0Q 4 4 0 ï 0 0*3 P CQ CQ M M ï M M M tel O M tel ~4 O CD c+* 0 O c+ 1 c+* P F-CQ ro i. 4 c+- VJl -P^ V 4 1VM VM O>J k 4 P P F- VD CD VJl —X O 4 ro —X _{On 1} ₁ _O IVO VD ro C^ \S\ ro O 0 CD CQ —i CQ 1 CQ c+ 4 CQ C+-F- P CQ 0 P CQ a* • OD C+-F- a" 1 a4 P CQ 0 P CT* M *d CQ -A M l -A -A M c+ F* 1 1 1 1 p M 1 1 o\ O CO P 1 4^ 4^ OD CD P H* F-C_J. ÇL* _{P O} CL t Qj _P 0Q H* 0Q Cb o* c+ a* 1 cf 0 (D M <4 4 O 0 3 0 4 ro k • f—' 1 ₁ M ₄O y 1—' _P M 03 3 0 ro V>J -F* —i. i CQ 1 ro ro —>• ro CQ 0 P P 1 —i. 4*. c+ P _P x VD OD ro c+ 1 1 VD O OD ON o c+ _{P 0}c+ P 0 M 0 1 0 M 0 0 c+ 0 0 H? 0 1 0 0 4 CQ M 3 M l M zz c*~ « _0*5 c*~ 0*5 CD CQ c+ 0 cr* M ro i. _A ai c+ 1 1 CQ C+- a 1 0 0 4 4 O c+- VO VJl —V _{0 B} _P _ro 04 O —J ro 0 IVO CD OD VJl V_M ro 0 B 0 CD VN CD on O y 0 OD VD a\ ro P I —k ro ro a\ -p^ _ro _{P 0 ro} F-H» 0*5 CQ cf 0*5 1 0*5 CQ OD 0 M 0 c+ 0 0 1 0 c+ F- M F- 3 M 1 M H- Tj _P^ P P 1 P P P P 0*3 et- 0*5 0*3 eh 1 c+ _{0*3 P}O V>J —i. ₄ ₄ _4^ _ro -x ₄ 1 V>J V>l ro 4 P O V->4 —j —x O O VN VJ1 —X ï I O JV>4 VJl VJl —V i O <H" *Ö CQ 0 CQ 1 CQ _{0 ESI} ï _P p. 1 P CD CT* 0 f5* 1 a* P M M 2 ro __i —i t—' \ —i ro M 4 pr 1 1 1 P P^ ï ro o o\ P i i CT\ V>J _{4^ —i-} _P 0 pi O- 1 a-O"* O "fr— CD CT* T3 rf I a4 - P a* M w M 1 i—1 PH < 4 • o < ro • 1 « O 0 H. CQ _0*5 ₀ V_N CT\ VJl V>l CQ ₁ V>J ro ro CQ _0*5 _f—₁ C_J. 1 1 ro V» c+ 0 0 VD V>J 4^ 4^ CD c+ t t —-3 o —^ -O ho c+ 0 Hj 0 — _P 0 1 0 - O 0 0*3 0 1 0 N M a" 4 f—1 1 M CT* F- 0 —i 0 F- 0 O 1 0 cr C_J. M B P CQ L CQ B *4 P eh 0 PJ —1 —v c+ 1 — c+ 0 0 —J VJl VJl 0 CQ • ro VJ1 ro VD V>J 0 1 M O VD <T\ V>1 ro 0 CQ ₀ VO VJl O OD 3 et" CR\ VD O O -J» 1 CT\ VD V>4 CO on VD _P c+-CD 0*3 F- fc# 0*3 l 0*3 H- aJ CD 0 P 0 0 1 0 0 4 (_j 0*3 M 1 M 0*5 P, 0*5 O 4 0*5 O 4 0 c+ _F- c+ 1 c+* F-0*5 ro 4 C_j. VN i. —i ^ 4 14^ ro 4 C_j. 0 -o m ro —X O Hj VJl 4^ V-W VX V>J O i ro OD CTN c\ VN i O <î < 0 < CQ 0 4 CQ i CQ 0 0 4 i p 2 CS] Si 0 ry CQ o Ü 0 ty i i <1 cr 0 * F* F- Pj 0*3 0 i P^ Ö ?v 4 F- 0 <i M B 4 H- t i 0 4 H-c+ 0 C_l. 0 P C_J. i 0 C_1. P M Hî £J 3 Hf, i _£ HD CT* CQ i 0 i 0 M 0 crt-r i P VD i £B sa P C+ P h3 P _cy CD

(9)

Tabel 9

Aantal stengel- en trosaantastingen bij de laatste telling op elk bedrijf

Bedrijf Grondsoort Datum "Lage H "Middelmatige" "Hoge !!

bemesting bemesting bemes ting

stengel tros stengel tros stengel tros

Barendse zand _7/9 170 44 131 37 108 26

Hofland _{! 1} _19/9 ₇₇ ₃₁ ₇₀ ₁₁ ₄₉ ₈

v.d. Helm _U 7/8 43 - 38 - 19 ...

v.d. Meer lichte zavel 21/9 89 21 182 20 167 17

Buitelaar _n _it 21/9 169 42 1 1 5 29 180 27

v. Leeuwen zware zavel 50/9 1 20 ₅₉ ₉₁ ₃₅ ₁₂₆ ₄₂

Doelman _I! _t! 23/9 237 52 228 43 239 35

Zwinkels veen 27/10 105 29 93 31 79 27

Bespreking resultaten:

Op zand- en veengronden hebben de planten in het hoge bemestings niveau minder stengel- en trosaantastingen en meer blad- en bladsteel aantastingen dan de planten in het "lage" bemestingsniveau. Deze ogen schijnlijke tegenstrijdige resultaten zijn volkomen logisch, omdat bij een hogere bemesting het gewas weliger en brosser wordt, zodat er tij dens de kuituurwerkzaamheden veel bladeren en bladstelen beschadigd worden, die dan een invalspoort voor Botrytis cinerea vormen. Daar aangetaste bladeren tijdens de kuituurwerkzaamheden toch verv/ijderd worden is deze vorm van Botrytis-aantasting niet zo ernstig als een stengel- of trosaantasting. De resultaten op de lichte- en zware zavel gronden zijn niet in overeenstemming met de resultaten op de zand- en veengronden. Dit is waarschijnlijk veroorzaakt door te geringe verschil len in stikstofniveaus in de grond. Het is duidelijk geworden, dat als men "betere resultaten met bemestingsproeven en Botrytis op zavelgronden wil verkrijgen, de verschillende bemestingstrappen verder uiteen zullen moeten liggen. Dit is ook af te leiden uit de geringe verschillen in de percentages stikstof in de bladeren (tabel J>).

In het komende "koude" teeltseizoen zullen daarom hopelijk nog enkele bemestingsproeven op zavelgronden genomen kunnen worden.

In de planten op het bedrijf van de heer van de Helm trad Clados-porium fulvum (meeldauw) op, zodat het tellen van Botrytis-aantas tingen

(10)

länder en Hogendoorn trad vrijwel geen Botrytis in het gewas op, zo dat hiervan geen cijfers beschikbaar zijn.

Conclusie ;

1. Planten in het hoge bemestingsniveau op de veen- en zandgrond

hebben minder Botrytis cinerea aantastingen op stengel en trossen, maar meer aantastingen op de bladeren dan de planten in de lagere bemestingsniveaus.

2. Op de lichte- en zware zavel waren de stikstofniveauverscliillen

te gering en er kon geen correlatie tussen stikstofniveau in de grond en het aantal B.cinerea aantastingrn in het gewas gevonden worden.

Dankbetuiging

De proefnemers zijn veel dank verschuldigd aan de in dit verslag genoemde kwekers voor de hun getoonde bereidwilligheid.

Proefstation Naaldwijk, januari 1967» AdW-K: r , . Verhoeff, Weber.