Artikelbespreking Hoe oud is het Tertiair van België?

29 AFZETTINGEN WTKG21 _(2), 2000

Artikelbespreking

Hoe

oud

is het

Tertiair

België?

Frank_Wesselingh*

‘Sequence stratigraphy’ is eenconcept datvooral in de

jaren tachtig eenenorme vluchtnam.Hetidee erachter is vrij eenvoudig. In deloopvandegeschiedenis is_er

sprake

van zeespiegelbewegingen die zich op mondiale dan wel regionale schaal voordoen. Dezebewegingen zijnte

be-schrijven als_{cycli (transgressie-regressie)} die in

margi-naal mariene_{gebieden stratigrafische opeenvolgingen}

(se-quenties) achterlaten. Met het introducerenvan een

glo-bale_{zeespiegelcurve} door Vail c.s. in de_{jaren zeventig} werd_gedacht dat het_mogelijk zoumoeten _zijn om cycli overalterwereldtekunnen correleren.Deze verwachtin-genzijnte_{optimistisch gebleken,}daar_{regionale tektoniek}

een veel _grotere rol bleek te _spelen in het vormen van

transgressieve-regressieve cycli dan eerder werd

aange-nomen.Eenperiode vansterkebekkendaling gevolgddoor

stabiliteit levert immerseen_{afzettingsopeenvolgingop} die

nauwelijks teonderscheiden isvan_sequentiesten_gevolge

van mondiale_{zeespiegelverhoging gevolgd} door verla-ging. De mondialecurve was vooral _{gebaseerd op het}

Noordzeebekken_en de AmerikaanseGulf-coast, alwaar

het_{conceptsequencestratigraphy}ineersteinstantiewerd

ontwikkeld dooroliegeologenom de

oliehoudendeafzet-tingen goed te kunnen begrijpen. De _‘sequence

strati-graphy’ heeft in de_afgelopen 15_{jaar eenstormachtige}

ontwikkeling doorgemaakt. Een mooi voorbeeld daarvan

is het artikel vanVandenberghe etal.

InBelgië,enmetnamein het Vlaamse_{deel, ligteengroot}

aantal formatiesuit verschillendeperiodenvan het

Ter-tiair.Dezeformatieszijnal_{lang onderwerp}vanstudie,en

dat heefterondermeertoe_geleid datereenaantalvan

deze formaties model heeft_gestaan voor internationaal

erkende chronostratigrafïsche eenheden,zoals het Ypre-sien_{(vroeg Eoceen)} enhet_{Rupelien (vroeg Oligoceen).}

Vandenberghe et al. geven in het artikeleen

samenvat-tingvandeBelgische afzettingen vanPaleoceentot

Plio-ceen. Deels gebruiken zegepubliceerde data(veel

boor-gegevens), maarhet isduidelijk datzeook_puttenuit hun

ruime_{eigen ervaringen} in_{ontsluitingen.} Deauteurs _zijn

opzoekgegaannaarpatronendie_wijzenopcyclivan

trans-gressieenregressie. Een_goedvoorbeeldvoor

aanwijzin-gen van transgressies zijn hiaten, transgressieve

basis-grinden enfmingup trends. Maximalezeespiegelstanden

worden vaak door mariene_afzettingenvanmaximale

diep-ten _(die meest _{fijnkorrelig zijn) gekenmerkt, terwijl}

re-gressieve afzettingen worden_gekenmerkt door_geringere

afzettingsdiepten, envaakeen_vergroving vande

korrel-grootte(coarsening uptrends). Regressieve afzettingen

vallen vaakten_{prooi aan}erosie_(alsde betreffende_lagen

na_afzetting aanhet_oppervlak komente_liggen, of door

omwerking tijdens de erop volgende transgressie). Het

gevolg is dat hetTertiairin_Belgiëvele hiaten bevat.

Des-alniettemin_{zijn er afzettingen} uit _bijna alle _perioden

bekend.

Door het_koppelen vande_cycli aanbiostratigrafische (en

soms magnetostratigrafische) zoneringenontstaateen

ui-termategoedoverzichtvandeouderdomvande

verschil-lende eenheden.

In_figuur 1 vindtude_afzettingen waarvanmij bekend is

datudaar_mogelijk in verzameld heeft. Uit het_figuurkomt

ondermeernaar voren dat de fossielhoudendeafzettingen veel minder _tijd omvattendan de_perioden waarvan we

geen fossielen kennen.

Een_probleempje methet artikel is dat de vele

diagram-men enillustraties nietaltijd evenduidelijk zijnomtrent

deexacteouderdom. Een_goed voorbeeld daarvan is te

vinden in_figuur 10vanhet artikel. Deonderstesequentie

in de betreffende_figuur, dieo.m.de VroegEocene

Zan-denvan Egem,de Merelbeke klei ende Pittem Klei

om-vat, blijkt in het_figuur uit eendubbele

transgressie-re-gressie sequentietebestaan, terwijlerwordtgecorreleerd

naar een enkele sequence in deglobale curve(namelijk

die_{begintop 50miljoen jaar oud).} In het_figuuris de ba-sis vande_afzettingenechter_getekend ter_hoogte vanhet

beginvantwee_{cycli daarvoor,op}eenouderdomvan51.5

miljoen jaaroud. De _figurenzouden dus ietwat

duidelij-ker kunnen.

Een _{meer fundamenteel punt van}kritiek is de

cirkel-redenatie betreffende_{globale zeespiegelcurve} en lokale

tektoniek._Vandenberghe etal.onderkennenhet_probleem, Vandenberghe, N.,P._Laga, E.Steurbaut, J. Hardenbol&

P. R. Vail₍₁₉₉₈₎ -Tertiary_sequencestratigraphy atthe

southemborder ofthe North Sea Basin inBelgium. SEPM

Special Publication No. 60: 119-154.

Dit is geenboekbespreking, maar eenartikelbespreking.

Het is niet erggebruikelijk om eenartikel tebespreken,

enzeker nieteendieal 2_jaargeledenverschenen_is,maar

gezienhet_{potentiële belang}voorde WTKG leden_wijkik

voor eenkeer van de_{ongeschreven regel} af. Het

betref-fende artikel behandelt de Tertiaire_afzettingen in_België

ineensequence-stratigrafisch raamwerk,enbevat derhalve

belangrijke chronostratigrafische informatie

(ouderdom-men) overfossielhoudendeafzettingen waarin velenvan onsde_afgelopen decennia actief verzameld hebben.

Aan-gezienhetartikel isverschenenineenboekwerkdat

bui-ten het blikveldvan velenvan onsligtbesteed ik erhier

AFZETTINGENWTKG21 (2), 2000 30

Chronostratigrafie

van

Kenozóïsche

afzettingen

België

naar

Vandenberghe

al.,

1998

(Compilatie

Wesselingh)

AFZETTINGENWTKG 21 (2), 2000 31

maarstellen dat lokale_afwijkingen van mondiale

patro-nen stuk voor stuk zullenmoeten worden _{geëvalueerd.}

Mijn eigen ervaring leertdateroveralter_{wereld op}een

onkritische_{wijze gebruik}wordt_gemaakt vande_‘globale

zeespiegelcurve’, endat dat vaaktot_algemeenaanvaarde

stratigrafische theorieënleidt die_feitelijkniet_{juist zijn.}

De inherente_problemenmet_{sequence-stratigrafie} zullen

er_mogelijktoeleidendat de_{bevindingen nog open}staan

voorverdere_verfijning. «

Desalniettemin is het artikel van Vandenberghe c.s. een

belangrijke bijdrage in destratigrafische locatie_van

Ter-tiaire_afzettingenin het_Belgische, enbiedt het de_nodige

aanknopingspunten voorhetevaluerenvanafzettingen van

vergelijkbare ouderdom in _aangrenzend Nederland en

Duitsland. Hoe is het toch_mogelijk dat de Laat Miocene

enPliocene_afzettingen in Nederland in slechtstwee

for-maties wordenonderverdeeld, terwijlerin het zelfde

tijds-bestek in_{België aanwijzingen zijn}voor minstens 5

trans-gressie-regressiecycli? Ook is het overzichteengoede

aan-leidingomde formele‘ranking’ vanformatiesenmembers

in het_Belgische te beschouwen. De Pliocene_afzettingen

inhet _Antwerpse wordenformeel in twee formaties

on-derverdeeld_(Kattendijk enLillo_Formatie),die iederweer

eenaantal membersomvat. Deze members_(Kattendijk,

Luchtbal, Oorderen,Merksem enKruisschans) blijken vrijwelallenteinterpreteren als eensequence,enhetzou

daarom_{logischer zijn}om dezeeenheden allemaaltot

for-matieteverheffen.

Ik_hoopdat dit overzichtvanVandenberghe etal.zal

bij-dragen aan het _gebruik van internationaalerkende

ouderdoms-aanduidingen voor de verschillende

afzettin-gen(enhet definitiefdoen_verdwijnen van_aanduidingen

als_{Tongriaan (Tongrien) en}Auversiaan_{(Auversien)).} Het

is, kortom, verplichte stofvooreenieder die zich

bezig-houdtmetde_geologie enpaleontologie vanhet_zuidelijke

Noordzeebekken.

*Frank_Wesselingh, Nationaal Natuurhistorisch

Mu-seum,Naturalis, Postbus_9517, 2300 RALeiden,

email_{wesselingh@naturalis.}nnrn.nl

Sheppardiconcha sp.

SantaTeresa, Peru. Pebas Farm., Miocene.

(Tek. Frank _Wessellngh)

Sheppardiconcha tuberculifera

Santa Julia. Peru. Pebas Farm..

Miocene.