ACHTERGROND
LANDBOUW LIJDT ONDER SLECHT WATERBEHEER
Argentinië:
wateroverlast en -tekort
De landbouw vormt in Argentinië nog steeds een pijler in de economie. Door cxportbelemmeringen is het belang ervan de laatste decennia echter sterk verminderd. Het land bouwde mede hierdoor een enorme schuldenlast op. In het waterbeheer bestaan ook veel problemen; ingrote landbouwgebieden treedt wateroverlast op, terwijl in de drogeregebieden water een schaarsgoed wordt omdat er slecht mee omgesprongen wordt. Dit artikelgecjt een impressie van de waterhuis houdkundige situatie, opgedaan bij een recent werkbezoek aan Argentinië door een medewerker van Alterra: in de Pampa's neemt de wateroverlast de laatste decennia wc door de toegenomen neerslag en in de provincie Men-doza met vee! irrigatie wordt de vraag naar schoon water steedsgroter.Argentinië vormt met zijn 2,7 miljoen km2 het grootste land van Zuid-Amerika: het
is ongeveer 80 keer zo groot als Nederland. Het land is uitgestrekt: 3700 km van noord naar zuid en maximaal 1450 km van oost naar west. Argentinië kenmerkt zich door een enorm contrast tussen de immense vlak-ten (Pampa's) in het oosvlak-ten en het Andesge-bergte in het westen. Het heeft dan ook gro-te klimatologische verschillen die gro-te vergelijken zijn met het weer in Noorwegen ten opzichte van dat in het noorden van Afrika.
Pampa's onder water
De Pampa is een eindeloze vlakte (circa 500 x 1000 km) die deels in de provincie Buenos Aires en in provincies ten noorden ervan ligt. Het gebied is ontstaan doordat het oorspronkelijke heuvelachtige rotsland-schap door verstuiving met dikke lagen loss is bedekt. Dit is hét landbouwgebied van Argentinië. Tot de zeventiger jaren bedroeg
Afb. v. Beeld van ondergelopen land (lichtblauw) in de provincie Buenos Aires (NOA-satel-lietbeeld van iz november 2001 met een resolutievanixikm.
(Bron: INTA, Cümay Agua).
de gemiddelde neerslag 700 tot 850 mm per jaar (aflopend van oost naar west). Sindsdien nam de neerslag in de Pampa toe met onge-veer 100 tot zo'n 250 mm per jaar. Doordat het gebied geen natuurlijke afwatering kent, zijn in terreindepressies veel kleine en grote meren ontstaan. Eerst srond daar incidenteel water, maar de laatste jaren gebeurt dit vrij-wel permanent. De landbouw die het toch al moeilijk had door een teruglopende export, heeft hierdoor nog meer te verduren. In 1978 stond ongeveer anderhalf miljoen hectare landbouwgrond onder water. Vorigjaar vormde een extreem nat jaar met een regen-val van 1200 tot 1500 mm. Hierdoor kwam zo'n 5,5 miljoen hectare landbouwgrond onder water te staan. Met behulp van satel-lietbeelden van afgelopen november is dit goed waar te nemen (zie afbeelding 1). Don-kerblauw zijn de al lang aanwezige meren met permanent water. Lichtblauw zijn de overstroomde gebieden. De grootste overlast in het noordwesten van de provincie Buenos Aires beslaat een gebied van circa 300 bij 400 km. Ook steden, wegen en zelfs hoofdwegen liepen onder water. Door het ontbreken van afwatering zakt het water maar heel lang-zaam. Verdamping is in veel gebieden de enige manier om het water kwijt te raken, maar daardoor blijven zouten achter en zodoende neemt de verzilting heel langzaam toe. Een afname van de wateroverlast is door de complexiteit in de nabije toekomst niet te verwachten. Opvallend is overigens dat deze nieuwe wetlands voor watervogels sterk in betekenis toenemen en mogelijk al een sub-stantiële bijdrage leveren als foerageer- en pleistergebied.
Een studie uitgevoerd door een interna-tionaal adviesbureau geeft als oplossing de
bouw van grote afwateringskanalen. Deze oplossing is door andere partijen met scepsis ontvangen. De cruciale vraag is of het water zo'n afwateringskanaal wel kan bereiken. Het licht glooiende terrein met een onregel-matig patroon van kleine heuvelruggen en dalen, is zeer beperkend voor een natuurlijke afwatering. Om de wateroverlast voor de landbouw echt te verminderen, is het nodig een stelsel van slootjes te graven voor de ont-warering. Economisch bezien een ondoenlij-ke klus voor zo'n groor gebied; in Nederland gingen enkele eeuwen voorbij om zo'n afwa-reringsstelsel te realiseren.
Maatregelen tegen wateroverlast lijken echter ver buiten het bereik re liggen van zuiver Technische oplossingen. Een aanpak zoals nu in Nederland lijkt hier meer op zijn plaats. Daarbij kunnen alleen al uit het oog-punt van investering andere vormen van landgebruik een rol spelen zoals wetlands, bosontwikkeling of incidenteel recreatief medegebruik. De Lagunas Encadenadas bestaan uir een ketting van meren die de laatste 30 jaar ten minste drie keer zo groot geworden zijn en waarvan de waterstand ongeveer vijf merer steeg. In dit gebied is afgelopen jaar door twee studenten van de Universireit Twente een stroomgebied met SIMGRO gemodelleerd om te kijken welke maatregelen effectief zijn om de toevoer van water naar de meren te verminderen. Hierbij gaat het met name om lokale maatregelen, zoals verandering van bodemgebruik en lokale ontwatering samen mer waterber-
ging-Irrigatie met verontreinigd water
De provincie Mendoza ligt zo'n 1000 km ten westen van Buenos Aires tegen het Andesgebergte aan. Het is er droog met grote woestijnen. De gemiddelde neerslag ligt rus-sen de 100 en 200 mm per jaar. Met het water uir de bergen en het grondwater wordr ongeveer drie procent van de provincie geïr-rigeerd (3(50.000 ha). Hiervoor wordt bijna al het beschikbare oppervlaktewater gebruikt. Enkele stuwdammen zijn aangelegd om de variarie Ain wateraanbod op te vangen. In veel gebieden wordt daarnaast grondwater opgepompt als geen oppervlaktewater beschikbaar is öfter aanvulling. Wijngaar-den beslaan meer dan 50 procent van de irri-gatiegebieden, daarnaast groeien er zuid-vruchten en groente.
De irrigariegebieden in de buurt van Mendoza zijn bijna 100 jaar geleden aange-legd. De watertoevoer en de verdeling in de hoofdkanalen wordt beheerd door het
•f
Verzilting (wit uitslaan) van deerend.
tement van irrigatie (DGI). Er is een rigide waterverdeling in de primaire en secundaire kanalen naar de irrigatiedistricten. Binnen de districten is de dagelijkse verdeling van warer naar de boeren in handen van water-gebruikers organisaties (WAU). Binnen een district wordt het water via een rotatiesche-ma verdeeld. Op beperkte schaal wordt druppelirrigatie toegepast. Voor het gebruik van irrigariewater zijn de lasten voor de boe-ren ongeveer no gulden per hectare. In prin-cipe krijgen boeren met waterrechten eens per week of eens per twee weken water. Informatie over dit recht en of er gebruik van wordt gemaakt is verre van actueel. Zo kan een perceel waar thans een fabriek staat, nog waterrechten hebben voor landbouw-kundig gebruik. Daarnaast kan op papier een grondwaterwinning aanwezig zijn
waarvoor de eigenaar een subsidie ontvangt in verband met de hoge energiekosten. Ook de veranderingen in gewassen en dus de waterbehoefte is onvoldoende bekend. Zodoende is het wateraanbod niet afgestemd op de watervraag. DGI beheert ook het grondwarer en voor een onttrekking heeft een boer vergunning nodig. Op papier bestaan circa 18.000 ontrekkingen, maar ongeveer de helft wordt daadwerkelijk gebruikt. De staat van onderhoud van veel putten is slecht. Ondiep verzilt grondwater kan via de put in diepere lagen met schoon water terechtkomen. Het gebruik van grondwater kosr een boer drie tot vier keer zo veel. Desondanks neemt het gebruik van grondwater roe, omdat het voor de boer beschikbaar is als hij dat nodig heeft en de kwaliteit in principe altijd goed is. Uit metingen blijkt wel dat de verzilting van het ondiepe grondwarer toeneemt en ondiepe winningen worden vervangen door winnin-gen uit een diepere laag. Het gevolg van dit alles is enerzijds watertekorten, maar in andere gebieden bestaat een overschot, zodat daar te veel water wordt gegeven. Door de irrigatie stijgt de grondwaterstand. Bij te hoge grondwaterstanden en het ontbreken van een goed drainage systeem veroorzaakr dit verzilting, doordat het irrigatiewater zouten bevat, die na verdamping van het water in de bodem achterblijven. De grond gaat wit uitslaan door het zout en de wijn-stokken staan er slecht bij (zie foro).
Ook een groot probleem vormt de ver-ontreiniging door de industrie. Zo wordr in een gebied nabij de srad Mendoza warer gebruikt voor irrigarie dat door de industrie wordt vervuild. Het aanvoerkanaal loopt door een industriegebied waar
ongecontro-leerd afvalwater in wordt geloosd (zie foto). Het Pescara-kanaal bevatte eens schoon irri-gatiewater, nu stinkt het en is het zwart van kleur door het afvalwater van leerlooierijen. Toch werd die dag verderop in het gebied dit verontreinigde warer gebruikt voor irrigatie. Om het wateraanbod in de Mendoza-rivier af te stemmen op de behoefte, wordt in de rivier een stuwdam gebouwd. Dit heeft onderhoudstechnisch en hydrologisch gezien grote gevolgen voor het irrigatiege-bied. Momenteel komt met het rivierwater veel sediment mee, zodat de kleur van het water donkerbruin is. Als de stuwdam klaar is, zal dit sediment in het stuwmeer achter-blijven en het irrigatiewater helder worden. Het voordeel hiervan is dar het onderhoud aan de kanalen afneemt, doordar er minder sediment uitgehaald hoeft te worden. De groei van warerplanten en rier zal echter sterk toenemen. De meeste kanalen zijn 'onbekleed' en minder sediment betekent meer lekkage van water uit de kanalen naar het grondwater. Dit veroorzaakt weer hogere grondwaterstanden en een grotere kans op verzuring.
Alterra werkt al bijna 15 jaar samen mer onderzoeksinstituten in Buenos Aires (Insti-tute) del Clima y Agua, INTA, Castelar) en Mendoza (INA-CRA) op het gebied van waterbeheer en remote sensing. Hietbij speelt kennisuitwisseling een belangrijke rol. De problemen in dit land zijn groot, zodat een integrale samenwerking op land-bouwkundig en civiel technisch gebied een steentje kan bijdragen om oplossingen te zoeken. f
dr. E. Querner
(Alterra, afdeling Water en Milieu) I N F O R M A T I E
Het Pescara irrigatiekanaal (links) waarvan het water zwart is door afvalwater.
?Wmk<
WBÈ
K-W
/ V : : ' -¥M '•• 1 - t l ' «I
NEN-normen ter
kritiek
Het NEN, liet Nederlands Normalisatie-insti-tuut heeft een tweetal ontwerpnormen ter kri-tiekgeptibüccerd.
Het gaat om de norm NEN 7777 -Milieu: Prestatiekenmerken voor meet-methoden en NEN 7778 - Milieu: gelijk-waardigheid van meetmethoden. Commen-taar op deze ontwerp-normen moet vóór 1 april naar het NEN, Postbus 5059, 2600 GB Delft worden gestuurd. Hier zijn de ont-werpnormen ook op te vragen. <f Voor meer informatie: (015) 169 03 90.
