11
opinie
debat
analyse
nederlands dagblad donderdag 9 augustus 2018
…De vakbonden worstelen al jaren met een dalend ledental. Ze zoeken ook al tijden naar oplossingen. Maar opnieuw de vraag stellen: waartoe zijn wij op aarde – dat doen ze nog steeds niet. Zo blijft het tobben.
In de afgelopen maanden ging er geen dag voorbij of er waren in ons land stakingen. Ondanks deze ar-beidsconflicten is van een bloeiende vakbeweging geen sprake. Tamelijk kort nadat het Centraal Bureau voor de Statistiek met veel tromgeroffel bekend had gemaakt dat er in geen jaren zo veel was gestaakt als in 2017, kwam ook het bericht naar buiten dat de FNV ernstig lijdt onder het dalende ledental.
Niet alleen de FNV ondervindt pro-blemen, ook CNV en VCP (Vakcen-trale voor Professionals) hebben het moeilijk. Onderzoekers hebben hier-voor diverse verklaringen. Het mo-derne individualisme, de weigering van de jeugd zich aan te sluiten bij een oud instituut, de vakbondsbu-reaucratie die te ver van de leden af-staat, zzp’ers, werkgevers die weige-ren om met vakbonden te
overleggen, en ten slotte lijken men-sen het polderen van de afgelopen 35 jaar zat te zijn. Laten we deze verkla-ringen eens volgen.
Tot begin jaren tachtig kenden de voorlopers van de FNV bloeiende jongerenorganisaties. De nieuwe centrale was ze echter liever kwijt dan rijk, want ze trokken zich vaak niet veel aan van het centrale beleid. Vakbondsjongeren moesten volgza-mer zijn. Pas in het recente verleden liet de FNV deze aanpak enigszins los.
los van de werkvloer
Dat de vakbondsbureaucratie weinig contact heeft met de werkvloer is een oude klacht. Bestuurders kwa-men aanvankelijk uit de praktijk, maar allengs betrokken afgestudeer-den de vakbondskantoren. Socioloog Jonkergouw concludeerde dat vak-bondsbestuurders van ‘vijand’ van het systeem tot ‘bondgenoot en steunpilaar’ waren geworden. Daar waren die bestuurders niet blij mee, maar het soms makkelijke overstap-pen van collega’s naar het kamp van de tegenstander geeft te denken. Zijn zzp’ers dan de nagel aan de doodskist van de vakbond? Dat hoeft niet, want de gedwongen schijnzelf-standigen zijn als de losse arbeiders uit de negentiende eeuw. Ook toen een moeilijk te organiseren groep, maar wel een die geregeld in verzet kwam, zoals de Rotterdamse haven-arbeiders die in 1889 met een
onver-wachte, massale staking verbeterin-gen afdwonverbeterin-gen.
Komt het dan doordat werkgevers weigeren te onderhandelen met vak-bonden? Weigeraars zijn er zeker, maar de overgrote meerderheid lijkt het nut van een onderhandelings-partner op waarde te schatten. Als die maar redelijk is. En dat is mis-schien het mes waar de vakbeweging in is gevallen. Sinds de oorlog is de vakbeweging een en al redelijkheid geweest. Eerst met de geleide loon-politiek en na een kort door wilde stakingen afgedwongen intermezzo met het Akkoord van Wassenaar (1982), waarin de drie vakcentrales beloofden de lonen te matigen in ruil voor een inspanning van de werkge-vers om meer banen te creëren. Het resultaat? Een dalende arbeidsinko-mensquote (het aandeel van de lo-nen in het nationaal inkomen), lolo-nen op de nullijn en een afgenomen orga-nisatiegraad.
makkelijk schelden
Volgens herhaalde enquêtes hebben mensen toch vertrouwen in vakbon-den. Maar lid worden, ho maar. Geen contributielast en een ander haalt de kastanjes uit het vuur. Die anderen zijn vaak de grijze, blanke mannen waarop het makkelijk schelden is. Om het tij te keren is van alles
gepro-beerd teneinde jongeren, migranten en vrouwen aan te trekken. Soms succesvol, soms niet. Feit is dat le-dengroei als gevolg van bijvoorbeeld ‘organizing’ vaak niet beklijft. (Bij or-ganizing moeten de leden zelf in be-weging komen en niet alles aan de bestuurders overlaten.) Natuurlijk bereikten de schoonmakers met hun via organizing gevoerde acties verbe-teringen, maar leden heeft dat niet opgeleverd.
welk belang?
Wat is er dan aan de hand? Komt het misschien door het loslaten van de oorspronkelijke doelstelling,
opko-men voor de belangen van werkne-mers. Sinds de oorlog prevaleert het algemeen belang. Vakbonden gingen ‘meeregeren’, maar daar hebben we al een regering voor. De centrales
vergaten ‘waartoe zij op aarde zijn’. Die vraag is ook tijdens de recente reorganisaties nauwelijks gesteld. De FNV veranderde van structuur, schoof met poppetjes en stelde een ledenparlement in, maar vergat de hamvraag ‘waar willen we met de maatschappij naartoe?’ Vroeger was dat duidelijk. Socialisten wilden een klassenloze maatschappij en de con-fessionelen een terugkeer naar de klassensamenwerking van voor de Franse revolutie. Over een dergelijk doel hoor je de vakcentrales tegen-woordig niet meer. Het zijn kleur-loze zaakwaarnemers geworden. Heeft de vakbeweging in ons indivi-dualistische tijdperk zijn beste tijd gehad en gaan werkenden op zoek naar iets nieuws? Opvallend is dat de reeds genoemde hoge stakingsac-tiviteit van 2017 vrijwel volledig voor rekening kwam van leerkrach-ten die hun strijd buileerkrach-ten de bonden om organiseerden. Ze stonden buiten de vakbeweging, maar staakten wel. Dat is niet vreemd. Vakbonden be-staan pas twee eeuwen, gestaakt wordt er al duizenden jaren. Om te bezien of de vakbeweging een rol kan blijven spelen voor de werk-nemers zullen ze daarom eerst de hamvraag moeten stellen. Baat het niet, dan schaadt het niet, want zo blijft het maar tobben. <
Vakcentrales
zijn kleurloze
zaakwaarnemers
geworden.
Gaan werkenden op zoek naar iets nieuws? Opvallend is dat de hoge stakingsactiviteit van 2017 vrijwel volledig voor rekening kwam van leerkrachten die hun strijd buiten de bonden om organiseerden. Bij de acties ging het onder meer om de hoge werkdruk in het onderwijs.
Sjaak van der Velden • historicus, zelfstandig werkend en een dag per week in dienst van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis
