NOTA 859 a p r i l 1975 : voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding
Wageningen
NN31545,0859
DE MOGELIJKE GEVOLGEN VOOR DE LANDBOUW VAN DE VERVANGING VAN DE SLUIZEN 2 EN 3 IN
HET WILHELMINAKANAAL DOOR EEN ENKELE SLUIS 2 / 3
i r . J . J . Kouwe
N o t a ' s van het Instituut zijn in p r i n c i p e i n t e r n e c o m m u n i c a t i e m i d d e -l e n , dus geen officië-le p u b -l i k a t i e s .
Hun inhoud v a r i e e r t s t e r k en kan zowel b e t r e k k i n g hebben op een eenvoudige w e e r g a v e van c i j f e r r e e k s e n , als op een c o n c l u d e r e n d e d i s c u s s i e van o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n . In de m e e s t e gevallen zullen de c o n c l u s i e s e c h t e r van voorlopige a a r d zijn o m d a t het o n d e r z o e k nog niet is afgesloten.
Bepaalde n o t a ' s k o m e n niet voor v e r s p r e i d i n g buiten het Instituut in a a n m e r k i n g
I N H O U D
b i z .
1. INLEIDING 1 2. DE O P Z E T VAN DEZE STUDIE 2
2 . 1 . De b e s c h i k b a r e gegevens 2 2. 2. De methode tot v a s t s t e l l i n g van het o p b r e n g s t - 3
niveau van de landbouw
2 . 3 . Het v a s t s t e l l e n van de g r o n d w a t e r s t a n d s v e r a n d e r i n g e n 4
3 . BESCHRIJVING VAN HET GEBIED 6
3 . 1 . Geologie 6 3. 2, De b o d e m g r o e p e n 8
3 . 3 . G r o n d w a t e r s t a n d e n 8 4 . HET PLAN: SLUIS 2 / 3 BIJ SLUIS 3 9
4 . 1 . De invloed op de g r o n d w a t e r s t a n d e n 11
4. 2. De landbouwkundige gevolgen 11 5. HET PLAN: SLUIS 2 / 3 TER HOOGTE VAN KM 18 15
TUSSEN DE SLUIZEN 2 EN 3
5 . 1 . De invloed op de g r o n d w a t e r s t a n d e n 15
5 . 2 . De landbouwkundige gevolgen 19 6. MOGELIJKHEDEN TOT BEPERKING VAN DE 20
LANDBOUWSCHADE
7. DE GEVOLGEN VAN DE VOORGENOMEN SLUISBOUW 20 VOOR NATUURGEBIEDEN
1. INLEIDING
Door de R i j k s w a t e r s t a a t , d i r e c t i e N o o r d - B r a b a n t zijn plannen in v o o r b e r e i d i n g om het Wilhelminakanaal b e t e r g e s c h i k t te m a k e n a l s hoofdvaarweg voor de s c h e e p v a a r t t u s s e n de westelijke h a v e n -gebieden en de i n d u s t r i e in het zuidoostelijk deel van N e d e r l a n d . De e e r s t e fase van deze plannen w e r d r e e d s g e r e a l i s e e r d door de v e r -vanging van s l u i s 1 bij O o s t e r h o u t en s a n e r i n g van de situatie rond de a a n s l u i t i n g van het M a r k k a n a a l en de bouw van de nieuwe M a r k -s l u i -s .
In het k a d e r van de w e r k e n aan h e t W i l h e l m i n a k a n a a l zal ook de s i t u a t i e bij T i l b u r g worden v e r b e t e r d om een s n e l l e r e d o o r v a a r t voor de s c h e e p v a a r t te r e a l i s e r e n . Het tweede pand van het k a n a a l , dat b e g r e n s d wordt door de sluizen 2 en 3 is s l e c h t s + "i\ k m lang. Het k a n a a l p e i l beneden sluis 3 b e d r a a g t 5 m + N A P , boven deze s l u i s l \ m + en boven s l u i s 3 1 2 j m + N A P . E r b e s t a a n dus thans p e i l -v e r s c h i l l e n -van r e s p . Z\ m en 5 m bij deze s l u i z e n . Wanneer beide w o r d e n v e r v a n g e n door e e n enkele s l u i s zal e r een p e i l v e r s c h i l van l \ m o n t s t a a n , d a a r op de o v e r i g e panden van het k a n a a l geen p e i l -wijzigingen zullen p l a a t s v i n d e n .
In principe zijn e r voor de positie van de nieuwe s l u i s d r i e m o -gelijkheden: zover mogelijk oostelijk, dus bij s l u i s 3; zover mogelijk w e s t e l i j k , dus bij s l u i s 2; e r g e n s t u s s e n de sluizen 2 en 3 in. Door de R i j k s w a t e r s t a a t is t e n s l o t t e gekozen voor twee a l t e r n a t i e v e n : 1. de s l u i s 2 / 3 k o m t in een bochtafsnijding t e r hoogte van k m 20 bij
de oude sluis 3 - de m e e s t oostelijke p o s i t i e ;
2. de sluis 2 / 3 komt bij k m 18 o n g e v e e r 1100 m boven s l u i s 2.
Door de R i j k s w a t e r s t a a t A r r o n d i s s e m e n t N o o r d - B r a b a n t w e r d bij s c h r i j v e n van 5 juli 1974 n r . 12166 h e t v e r z o e k tot het I. C. W. g e -r i c h t tot het u i t v o e -r e n van e e n o n d e -r z o e k n a a -r de mogelijke gevolgen
v o o r de omgeving van het k a n a a l van de v o o r g e n o m e n vervanging van de sluizen 2 en 3 door een enkele s l u i s . Aangezien h e t h i e r b i j ging o m een globale o r i ë n t a t i e lag het niet in de bedoeling o m o n d e r z o e k te velde te v e r r i c h t e n . E r kon gebruik g e m a a k t w o r d e n van r e e d s b e -s c h i k b a r e g e g e v e n -s .
Bij de v o o r g e n o m e n kanaalplannen s p e e l t de s t a d s u i t b r e i d i n g van T i l b u r g een belangrijke r o l . Deze z a l volgens b e s t a a n d e plannen in w e s t e l i j k e r i c h t i n g t e r w e e r s z i j d e van h e t huidige kanaalpand t u s s e n beide sluizen 2 en 3 worden g e r e a l i s e e r d . Het gebied ten zuiden van h e t k a n a a l zal d a a r b i j voornamelijk tot woongebied w o r d e n b e s t e m d , t e r w i j l ten n o o r d e n van het k a n a a l v o o r n a m e l i j k i n d u s t r i e zal k o m e n . In het k a d e r van deze plannen gaat de v o o r k e u r van de R i j k s w a t e r s t a a t en van de G e m e e n t e T i l b u r g uit n a a r de s i t u e r i n g van de nieuwe s l u i s nabij k m 20. B e z w a r e n tegen dit plan k o m e n v o o r a l uit n a t u u r b e h o u d -k r i n g e n , die s t e l l e n dat zich in het gebied enige objecten bevinden m e t n a t u u r w e t e n s c h a p p e l i j k e b e t e k e n i s . Grondwater s t a n d s dalingen zouden voor deze objecten fatale gevolgen hebben.
2. DE O P Z E T VAN DEZE STUDIE
2.1. De beschikbare gegevens
Aangezien geen nieuwe gegevens te velde zouden w o r d e n v e r z a -m e l d w e r d gebruik ge-maakt van r e e d s voorhanden zijnde i n f o r -m a t i e , n a m e l i j k :
1. de C O L N - g r o n d w a t e r standen voor de gemiddeld hoogste en l a a g s t e s i t u a t i e ;
2. de N e d e r l a n d s e B o d e m k a a r t s c h a a l 1 : 100 000, t u s s e n s t a d i u m D (zgn. N e b o - k a a r t s t a d i u m D) van de Stichting voor B o d e m k a r t e r i n g ; 3. de geologische k a a r t , s c h a a l 1 : 50 000, van de Rijksgeologische
Dienst (1937 en 1933);
1) 4. de i s o c a r p - f i g u r e n b e h o r e n d e bij r a p p o r t 1 van de COLN '; 5. een h o o g t e p u n t e n k a a r t (1 à 2 meetpunten p e r ha) t e r beschikking
g e s t e l d door de P r o v i n c i a l e D i r e c t i e van de L a n d i n r i c h t i n g te T i l b u r g ;
1) C o m m i s s i e Onderzoek Landbouwwaterhuishouding N e d e r l a n d TNO 2
6. de w a t e r s t a a t s k a a r t 1 : 50 000; 7. de t o p o g r a f i s c h e k a a r t 1 : 25 000; 8. i n t e r n e i n f o r m a t i e o m t r e n t b r u t o o p b r e n g s t e n van g r a s - en bouw-land. 2 . 2 . D e m e t h o d e t o t v a s t s t e l l i n g v a n h e t o p b r e n g s t -n i v e a u v a -n d e l a -n d b o u w
In het k a d e r van dit globale o r i ë n t e r e n d e o n d e r z o e k n a a r de g e -volgen voor de omgeving van p e i l v e r a n d e ringen op het Wilhelminak a n a a l , w e r d voor wat b e t r e f t de bepaling van het b r u t o o p b r e n g s t
-niveau van de landbouw t e r u g g e g r e p e n op de globale s c h a t t i n g s m e t h o d e van de COLN. H i e r b i j wordt m e t behulp van de i s o c a r p f i g u r e n en de
2^
gemiddeld hoogste en l a a g s t e g r o n d w a t e r s t a n d ' de o p b r e n g s t d e p r e s sie v a s t g e s t e l d . De 6 à 7 i s o c a r p f i g u r e n zelf zijn geldig voor een g e lijk a a n t a l g r o e p e n van bodemtypen m e t v e r g e l i j k b a r e a g r o h y d r o l o gische e i g e n s c h a p p e n , welke op de N e b o k a a r t s t a d i u m D worden o n -d e r s c h e i -d e n . Deze in-deling p e r a g r o h y -d r o l o g i s c h e g r o e p w e r -d afzon-d e r l i j k voor g r a s l a n afzon-d en bouwlanafzon-d u i t g e v o e r afzon-d .
Op grond van de h i e r n a te b e s c h r i j v e n methode w e r d een gebied b e p a a l d w a a r b i n n e n de invloed van de kanaalpeilwijzigingen aanleiding
zal zijn tot g r o n d w a t e r s t a n d s v e r a n d e r i n g e n . Voor een p u n t e n r a s t e r m e t e e n m a a s w i j d t e van 1 punt p e r 6, 25 ha w e r d e n op grond van de g e -middelde g r o n d w a t e r s t a n d e n voor hoogste en l a a g s t e standen voor de b e s t a a n d e t o e s t a n d en voor de beide a l t e r n a t i e v e plannen de gemiddelde o p b r e n g s t d e p r e s s i e s bepaald. T e r o m r e k e n i n g in g e l d s b e d r a g e n w e r d op grond van i n t e r n v e r k r e g e n i n f o r m a t i e s a l s b r u t o o p b r e n g s t van 1 ha g r a s l a n d , r e s p . bouwland aangehouden: ƒ 1600, - r e s p . ƒ 2000, - .
De v e r s c h i l l e n t u s s e n de o p b r e n g s t n i v e a u s van beide a l t e r n a t i e v e plannen m e t dat van het huidige geeft de gemiddeld j a a r l i j k s te v e r wachten schade voor de landbouw binnen het beinvloede gebied. A a n g e z i e n het h i e r gaat om o p b r e n g s t v e r s c h i l l e n en niet o m de o p b r e n g s t n i v e a u s , kan aan de r e s u l t a t e n m e t deze methode v e r k r e g e n m e e r g e -wicht toegekend w o r d e n dan w a n n e e r het om de o p b r e n g s t n i v e a u s zelf te doen i s .
De tuinbouw, die in het gebied a l s glastuinbouw aanwezig i s Speelt bij de s c h a d e b e r e k e n i n g geen r o l , d a a r deze v o r m van g r o n d -gebruik g r o t e n d e e l s buiten het beinvloede gebied ligt, dan wel in dat d e e l w a a r de g r o n d w a t e r s t a n d s v e r a n d e r i n g e n g e r i n g zijn.
2.3. H e t vaststellen van de g r on d w a t e r s t an ds ve r an -d e r i n g e n
Bij het o n d e r z o e k w e r d e e n e m p i r i s c h e methode t o e g e p a s t . Dit ook w e e r omdat m e e r exacte m e t h o d e n m e e r o n d e r z o e k v e r g e n en dus m e e r en e x a c t e r e g e g e v e n s .
E r w e r d a l s volgt te w e r k gegaan:
Op grond van de g r o n d w a t e r b u i z e n die destijds door de COLN w e r -den g e p l a a t s t en de d a a r v o o r b e r e k e n d e gemiddeld hoogste en l a a g s t e g r o n d w a t e r s t a n d e n w e r d het i s o h y p s e n p a t r o o n voor de ' w i n t e r1- en de ' z o m e r ' t o e s t a n d v a s t g e s t e l d .
- V e r v o l g e n s w e r d e e n d r i e t a l d w a r s r a a i e n ( n r s I t / m III) l o o d r e c h t op het k a n a a l g e p r o j e c t e e r d en t e r w e e r s z i j d e n van het k a n a a l i e d e r 3 p a r a l l e l r a a i e n , de n r s IV t / m VI ten n o o r d e n van het k a n a a l en de n r s VII t / m IX ten zuiden van het k a n a a l (zie fig. I A ) .
Door het g e z a m e n l i j k beschouwen van de r a a i e n w e r d het g r o n d w a t e r -vlak voor de beide a l t e r n a t i e v e plannen g e c o n s t r u e e r d .
- H i e r b i j w e r d e r v a n uitgegaan dat de k a n a a l g e d e e l t e n die s t e e d s een h o g e r peil dan de gemiddelde g r o n d w a t e r s t a n d hebben een r e l a t i e f kleine zijdelingse invloed hebben tengevolge van het slecht d o o r l a -tend worden van de bodem en de wanden van het k a n a a l ; a a n g e n o m e n w e r d dat h i e r t o e mede wordt b i j g e d r a g e n door de aan te b r e n g e n k w e l s l o t e n . V o o r z o v e r het k a n a a l d r a i n e r e n d w e r k t w e r d de invloed van het p e i l v e r s c h i l volledig t o e g e r e k e n d .
- V e r v o l g e n s w e r d e n voor beide a l t e r n a t i e v e plannen op grond van de r a a i e n de nieuwe i s o h y p s e n p a t r o n e n door u i t m e t i n g van de w e e r te geven stijghoogten g e c o n s t r u e e r d .
Ook kon door vergelijking m e t de o o r s p r o n k e l i j k e t o e s t a n d de m a x i -m a l e o p p e r v l a k t e van het gebied w o r d e n v a s t g e s t e l d w a a r b i n n e n zich g r o n d w a t e r s t a n d s v e r a n d e r i n g e n zullen v o o r d o e n .
- Voor a l l e punten van het o n d e r p a r . 2. 2 genoemde p u n t e n r a s t e r , vallende binnen het beinvloedingsgebied, w e r d e n ten behoeve van
ra c / Ö - p
£
a «
N O E "0 OT «.£. c »o *» tfde o p b r e n g s t d e p r e s s i e b e p a l i n g de gemiddelde ' w i n t e r ' en ' z o m e r ' o n t w a t e r i n g s diepten v a s t g e s t e l d , door r e k e n i n g te houden m e t de t e r r e i n h o o g t e n t e r p l a a t s e . Deze l a a t s t e w e r d e n ontleend aan de h o o g t e -p u n t e n k a a r t .
3 . BESCHRIJVING VAN HET GEBIED 3 . 1 . G e o l o g i e
Het ligt niet in de bedoeling h i e r u i t g e b r e i d in te gaan op de g e o -l o g i s c h e g e s t e -l d h e i d van het gebied. Het -lijkt e c h t e r niet ondienstig een enkel facet d a a r v a n aan te stippen, omdat de geologische g e s t e l d h e i d van belang kan zijn bij de v a s t s t e l l i n g van de invloed van het k a -n a a l p e i l op de h y d r o l o g i s c h e t o e s t a -n d i-n het a a -n g r e -n z e -n d e gebied.
Bij deze beschouwing m o e t uitgegaan w o r d e n van de geologische k a a r t 1 : 50 000, de k w a r t b l a d e n 44 IV (1937) en 50 II (1933), d a a r van deze bladen de nieuwe geologische k a a r t e n nog niet b e s c h i k b a a r zijn.
Het gebied van o n d e r z o e k w o r d t door een in de r i c h t i n g ZZO-NNW lopende b r e u k l i j n d o o r s n e d e n . Het Wilhelminakanaal k r u i s t deze s t o r i n g nabij k m p a a l 18. Oostelijk van deze b r e u k l i j n k o m t het l a a g -t e r r a s voor -t e r dik-te van ca 5 m r u s -t e n d op he-t m i d d e n -t e r r a s da-t een dikte van ca 15 m heeft. Deze beide f o r m a t i e s , die volgens de n i e u w e r e n o m e n c l a t u u r v e r m o e d e l i j k b e h o r e n tot de 'Nuenen G r o e p ' , w e r d e n af-g e z e t tijdens de beide l a a t s t e ijstijden (Saalien en Weichselien) onder p e r i g l a c i a l e o m s t a n d i g h e d e n . Het m a t e r i a a l b e s t a a t uit o v e r w e g e n d fijn tot middelfijn k o r r e l i g door de westenwind a a n g e v o e r d dekzand. In de o n d e r s t e lagen van de Nuenen G r o e p is dit m a t e r i a a l s o m s s t e r k v e r w e r k t door s m e l t w a t e r — de z o g e n a a m d e f l u v i o p e r i g l a c i a l e a f z e t tingen — w a a r d o o r een gelaagdieid van z a n d , l e e m en organogene l a gen kan o p t r e d e n . De o n d i e p e r e l a g e n zijn v e e l a l o n d e r k o u d e r e o m standigheden afgezet de z o g e n a a m d e pleniglaciale afzettingen -w a a r d o o r het ( s m e l t ) -w a t e r e e n m i n d e r b e l a n g r i j k e r o l heeft g e s p e e l d . Een b i j z o n d e r e f o r m a t i e van de Nuenen G r o e p v o r m t de z o g e n a a m d e
' b r a b a n t s e l e e m ' . Dit is een l e e m van a e o l i s c h e o o r s p r o n g m e t fijn-zandige l a a g j e s , die tijdens f l u v i o - p e r i g l a c i a l e o m s t a n d i g h e d e n v e e l a l
in ondiepe bekkens w e r d afgezet. H i e r d o o r kan deze l e e m s o m s e e n groot o p p e r v l a k bedekken en v o r m t dan een in h y d r o l o g i s c h opzicht s t o r e n d e l a a g . De bovenste lagen van de Nuenen G r o e p w o r d e n g e -v o r m d door z u i -v e r e dekzanden, door de wind afgezet zwak l e m i g fijn zand. Deze l a a t s t e lagen s t a a n op de oude geologische k a a r t v e r -moedelijk aangegeven a l s het ' l a a g t e r r a s ' en hebben een dikte van ca 5 m , t e r w i j l de o v e r i g e , d i e p e r e lagen b e h o r e n tot het ' m i d d e n -t e r r a s ' -t e r dik-te van 10 à 15 m .
Het e v e n t u e e l v o o r k o m e n van l e e m l a g e n in de Nuenen G r o e p f o r -m a t i e s t e r p l a a t s e van het oostelijke deel van het kanaalpand t u s s e n s l u i s 2 en 3 kan van invloed zijn op het v e r l o o p van de i s o h y p s e n van het g r o n d w a t e r na de r e a l i s e r i n g van een p e i l v e r a n d e r i n g in het k a -n a a l .
Ten w e s t e n van k m - p a a l 18 komt in de o n d e r g r o n d h e t 'hoog-t e r r a s ' v o o r , b e s 'hoog-t a a n d e ui'hoog-t fijne 'hoog-to'hoog-t m i d d e l k o r r e l i g e zanden, w a a r i n enkele lagen en lenzen grofzand m e t fijn g r i n d . T e v e n s kunnen l e e m -l a g e n w o r d e n aangetroffen. Deze h o o g t e r r a s - f o r m a t i e , die vo-lgens de n i e u w e r e b e n a m i n g v e r m o e d e l i j k de ' P b r m a t i e van S t e r k s e l ' w o r d t genoemd en die o v e r het a l g e m e e n a l s een w a t e r v o e r e n d e laag wordt beschouwd, r u s t op het ' p r a e g l a c i a a l ' , ouder dan h o o g t e r r a s . Deze l a a t s t e f o r m a t i e , die volgens n i e u w e r e n o m e n c l a t u u r tot de F o r m a t i e van K e d i c h e m / T e g e l e n b e h o o r t , b e s t a a t uit fijnzandige, g r o f z a n d i g e -en k l e i l a g e n -en wordt v e e l a l afgedekt door e-en slecht doorlat-ende
k l e i l a a g . Deze wordt, indien a a n w e z i g , m e e s t a l a l s de b e g r e n z i n g van het bovenliggende w a t e r v o e r e n d e pakket beschouwd.
Het is niet bekend of het h o o g t e r r a s in de omgeving van s l u i s 2 e e n a a n m e r k e l i j k e dikte heeft (15 à 20 m in het d w a r s p r o f i e l bij Dongen) of dat deze f o r m a t i e s l e c h t s dun is (ca 5 m of m i n d e r in het d w a r s p r o -fiel bij T i l b u r g s e W a t e r l e i d i n g ) .
Het is duidelijk dat dit voor het g r o n d w a t e r s t r o m i n g s p a t r o o n in de nabijheid van het k a n a a l van b e t e k e n i s kan zijn, omdat j u i s t in dit d e e l van het kanaalpand het peil v e r l a a g d zal worden tot 5 m + NAP d. w. z. 1 à 1,5 m beneden de huidige gemiddelde stijghoogte van het g r o n d w a t e r .
Volledigheidshalve worden t e n s l o t t e nog de holocene afzettingen genoemd: b e e k l e e m - , m o e r a s v e e n - en stuif zandaf zettingen, die door hun geringe dikte op het g r o n d w a t e r s t r o m i n g s p a t r o o n weinig invloed hebben.
3 . 2 . D e b o d e m g r o e p e n
Bodemkundig b e s t a a t het gebied ten oosten van de in p a r . 3 . 1 genoemde geologische b r e u k l i j n uit fijnzandige, zwaklemige en n i e t -l e m i g e ontginningszandgronden. Dat wi-l zeggen dat deze gronden in het a l g e m e e n een zwak h u m e u z e bovenlaag hebben die dunner is dan 50 c m . Dit m a a k t dat deze bodemtypen door hun g e r i n g w a t e r h o u d e n d v e r m o g e n b e h o r e n tot de droogtegevoelige typen.
De westelijke helft van het gebied wordt ingenomen door lage gronden b e s t a a n d e uit een c o m p l e x van b e e k l e e m g r o n d e n en b e e k -b e z i n k i n g s g r o n d e n . Elk d e z e r componenten komt in k l e i n e , e l k a a r afwisselende o p p e r v l a k t e n v o o r . Ze hebben alle een b e t r e k k e l i j k dunne h u m e u z e bovengrond en zijn d e r h a l v e gevoelig voor g r o n d w a t e r s t a n d s -dalingen. In de zuidwest hoek en in het u i t e r s t e w e s t e n van het gebied k o m t nog een tweetal complexen gronden voor die b e h o r e n tot de zwak-l e m i g e en n i e t - zwak-l e m i g e grofzandige ontginningsgronden, bodemtypen d e r h a l v e die nogal s t e r k droogtegevoelig zijn en een hoge g r o n d w a t e r -s t a n d v r a g e n .
Ten behoeve van de bepaling van het o p b r e n g s t n i v e a u w e r d e n de bodemtypen ingedeeld in de C O L N - g r o e p e n 3 , 4 en 5 voor bouwland en 4, 5 en 6 voor g r a s l a n d . De g r o e p e n 3 en 4, r e s p . 5 n e m e n binnen het gebied 80 à 90% van de o p p e r v l a k t e in b e s l a g .
3 . 3 . G r o n d w a t e r s t a n d e n
De g r o n d w a t e r s t a n d e n ten opzichte van m a a i v e l d in het gebied ten n o o r d e n van het k a n a a l bewegen zich t u s s e n 20 en 100 c m in de w i n t e r en 100 en 200 c m in de z o m e r . Ten zuiden van het k a n a a l k o -m e n in het zuidoostelijke gedeelte g r o n d w a t e r s t a n d e n voor van 50 tot d i e p e r dan 200 c m in de winter en 100 tot 300 c m o n d e r m a a i v e l d in de z o m e r . Het westelijke deel van het gebied ten zuiden van het k a -n a a l is m i -n d e r diep o-ntwaterd; h i e r beweegt het g r o -n d w a t e r vlak zich t u s s e n 0 en 50 c m onder m a a i v e l d in de w i n t e r en 5 0 - 1 0 0 c m in de z o m e r .
Te v e r w a c h t e n valt dat g r o n d w a t e r s t a n d s d a l i n g e n v e r o o r z a a k t door kanaalpe il v e r laging in het r e e d s diep ontwaterde g e b i e d s d e e l m i n d e r e r n s t i g e gevolgen m e t zich zullen b r e n g e n dan v e r l a g i n g e n
in het gebied met grondwaterstanden rond 1 m - maaiveld.
De stijghoogte in m e t e r s ten opzichte van NAP staat in fig. 1A weergegeven voor de gemiddelde winter- en in IB voor de gemiddel-de zomertoe stand.
3 . 4 . H e t g r o n d g e b r u i k
In het gebied w e e r g e g e v e n in fig. 1 m e t een t o t a a l o p p e r v l a k van 1800 ha dat in deze studie w e r d b e t r o k k e n , is de v e r d e l i n g van het g r o n d g e b r u i k globaal a l s volgt: glastuinbouw grasland bouwland bos en bebouwd 5 ha 830 " 560 " 405 " 1800 ha 0,3 % 46 " 31 22,7 " 100 %
Van deze o p p e r v l a k t e bleek een gebied van ca 500 ha g r a s l a n d en 300 ha bouwland in m e e r d e r e of m i n d e r e m a t e door de v o o r g e n o -m e n peil v e r l a g i n g e n op het kanaalpand te worden beinvloed. D e r h a l v e w e r d bij de b e r e k e n i n g van het o p b r e n g s t n i v e a u s l e c h t s het gebied van deze 800 ha b e t r o k k e n . Het a r e a a l glastuinbouw en bos bleef d a a r b i j buiten beschouwing. Voor wat de tuinbouw b e t r e f t was dit om twee r e d e n e n v e r a n t w o o r d n a m e l i j k : in de e e r s t e p l a a t s ligt het g l a s t u i n -bouwgebied dat binnen h e t beinvloede gebied is gelegen ten zuiden van s l u i s 2, w a a r de invloed g e r i n g i s . In de tweede p l a a t s i s deze v o r m van tuinbouw v r i j onafhankelijk van de g r o n d w a t e r s t a n d .
4. H E T PLAN: SLUIS 2 / 3 BIJ SLUIS 3
Dit plan v o o r z i e t in het o p r u i m e n van de beide s l u i z e n 2 en 3 en h e t v e r v a n g e n d a a r v a n door de s l u i s 2 / 3 in een bochtafsnijding n a bij de oude s l u i s 3 . Hierbij wordt het k a n a a l p e i l op het oude pand v e r -laagd van 7, 5 m + tot 5 m + NAP; een v e r l a g i n g dus van 2, 5 m . Op een klein t r a j e c t van het nieuwe k a n a a l t r a c é e b e d r a a g t de verhoging ca 5 m . Boven s l u i s 2/3 blijft het peil op 12, 5 m + N A P gehandhaafd.
4 . 1 . D e i n v l o e d o p d e g r o n d w a t e r s t a n d e n
In fig. 2 is het beloop van de isohypsen g e s c h e t s t zoals dit zich n a a r v e r w a c h t i n g gemiddeld voor de w i n t e r (2A) en voor de z o m e r -t o e s -t a n d (2B) in zal s -t e l l e n . In fig. I A s -t a a n de l o k a -t i e s van de
d w a r s - (I t / m III) en de p a r a l l e l r a a i e n (IV t / m IX) aangegeven. Deze r a a i e n s t a a n afgebeeld in fig. 3 , I t / m IX. Ze geven de v e r h a n g l i j n e n van het g r o n d w a t e r in de oude t o e s t a n d , beide voor w i n t e r - (w) en z o m e r t o e s t a n d (z) en voor de t o e s t a n d zoals die z a l o p t r e d e n w a n n e e r het k a n a a l p e i l v e r l a a g d zal zijn. Het blijkt dat in de n a a s t e omgeving van het k a n a a l ( r a a i VI en VII) v e r l a g i n g e n van m e e r dan 1 m voor kunnen k o m e n .
De v e r a n d e r i n g van de g r o n d w a t e r s t a n d is v o o r t s in beeld g e -b r a c h t in fig. 4A in de v o r m van lijnen van gelijke v e r l a g i n g . De fi-guur l a a t zien dat e r in de omgeving van de nieuwe s l u i s 2 / 3 een k l e i n gebiedje is w a a r enige verhoging (025 cm) van de g r o n d w a t e r
-stand wordt v e r w a c h t .
Bij de b e w e r k i n g van de gegevens w e r d e r v a n uitgegaan dat het k a n a a l p a n d m e t v e r l a a g d peil volledig d r a i n e r e n d op de omgeving w e r k t . Slechts in het kleine t r a j e c t w a a r het nieuwe k a n a a l i n f i l t r e -r e n d zou w e -r k e n is -r e k e n i n g gehouden m e t het na v e -r l o o p van tijd s l e c h t d o o r l a t e n d worden van de k a n a a l b o d e m . De v e r s c h i l l e n in b o -d e m p r o f i e l l a n g s het k a n a a l , zoals g e s c h e t s t in p a r . 3 . 1 , komen r e e -d s tot uiting in het patroon van i s o h y p s e n van het g r o n d w a t e r w a a r v a n wordt u i t g e g a a n . D a a r d o o r is het mogelijk bij het s a m e n s t e l l e n van het nieuwe beloop van de i s o h y p s e n m e t deze geohydrologische o m
-standigheden r e k e n i n g te houden.
4 . 2 . D e l a n d b o u w k u n d i g e g e v o l g e n
Door m i d d e l van de door de COLN ontworpen i s o c a r p f i g u r e n en de w i n t e r - en z o m e r g r o n d w a t e r s t a n d e n w e r d zowel voor de b e s t a a n d e a l s voor de nieuw in het leven te r o e p e n t o e s t a n d het o p b r e n g s t n i v e a u b e r e k e n d .
Voor het e e r d e r genoemde gebied van 800 ha w e r d in de o n d e r -staande t a b e l het o p b r e n g s t n i v e a u voor de b e s t a a n d e en voor de nieuwe t o e s t a n d w e e r g e g e v e n .
K nn -m n ir 3E
T « * — Z - _ Z*/~B. \CÄ.KAA l Vs*i 1 >id*r-Vta*uJ "ToelcoiwSlfe fckwtAlWil £\fl.iu«zcn
A/U-M ni«rs K&* i*n
Verhoojde! ó t a t ó
a -e»
t
E O r4 -o i.Ü
•o CJ > C2
14T a b e l 1. De gemiddeld j a a r l i j k s e o p b r e n g s t d e p r e s s i e voor de l a n d -bouw indien sluis 2 / 3 bij s l u i s 3 komt
Oude t o e s t a n d Nieuwe t o e s t a n d V e r s c h i l Waarde in gld Opbreng g r a s l a n d (500 ha) 31% 40% 9% 72 000 s t d e p r e s s i e bouwland (300 ha) 10% 12% 2% 12 000 Totaal f 84 000 gemiddeld j a a r l i j k s Het blijkt dus dat het bouwen van de nieuwe sluis 2 / 3 in de m e e s t
oostelijke lokatie door een p e i l v e r l a g i n g van 2, 5 m op het oude pand t u s s e n sluis 2 en 3 gemiddeld j a a r l i j k s een o p b r e n g s t d e p r e s s i e zal v e r -o -o r z a k e n van ƒ 84 000. Dit k -o m t n e e r -op een gemiddelde schade p e r ha van ƒ 105, - binnen het gebied van 800 ha.
5. HET PLAN: SLUIS 2 / 3 TER HOOGTE VAN KM 18 TUSSEN DE SLUIZEN 2 EN 3
Bij dit plan wordt de nieuw te bouwen sluis g e p r o j e c t e e r d in het oude k a n a a l t r a c é e bij k m - p a a l 18. Dit punt ligt o n g e v e e r 1000 à 1100 m boven s l u i s 2. Beneden de nieuwe s l u i s zal dus over deze afstand het k a n a a l p e i l worden v e r l a a g d van 7, 5 m + n a a r 5 m + N A P . Boven-s t r o o m Boven-s van de nieuwe Boven-s l u i Boven-s zal het peil worden verhoogd van 7, 5 m + n a a r 12, 5 m + N A P . In v e r b a n d h i e r m e e is e r v a n uitgegaan dat de b e -staande k w e l s l o t e n langs het k a n a a l zullen w o r d e n d o o r g e t r o k k e n tot o n g e v e e r bij de p l a a t s van de huidige s l u i s 3 .
5 . 1 . D e i n v l o e d o p d e g r o n d w a t e r s t a n d e n
Op o v e r e e n k o m s t i g e wijze a l s b e s c h r e v e n in p a r . 4. 1 w e r d ook voor de situatie w a a r b i j de nieuwe s l u i s bij k m - p a a l 18 z a l worden gebouwd, het beloop van de isohypsen van het g r o n d w a t e r voor de w i n -t e r - en z o m e r p e r i o d e b e p a a l d . Zoals e e r d e r o m s c h r e v e n in p a r . 2 . 3
w e r d e r v a n uitgegaan dat de b o d e m van het k a n a a l t r a j e c t m e t e e n peil dat constant h o g e r wordt gehouden dan de g r o n d w a t e r s t a n d , s l e c h t d o o r l a t e n d w o r d t . Het w a t e r dat toch nog uit het k a n a a l kwelt w o r d t voor een deel opgevangen door de aanwezige k w e l s l o t e n t e r w e e r s -zijden van het k a n a a l en s t r o o m t voor het o v e r i g e deel v e r d e r n a a r de omgeving.
De t o e s t a n d zoals die zich zal i n s t e l l e n s t a a t w e e r g e g e v e n in fig. 5A voor de w i n t e r - en in 5B voor de z o m e r s i t u a t i e . De v e r a n d e r i n g van de stijghoogte van het g r o n d w a t e r voor de z o m e r s i t u a t i e s t a a t w e e r g e g e v e n in fig. 4B. Uit deze figuur valt te zien dat e r een g e bied is m e t v e r l a a g d e g r o n d w a t e r s t a n d e n en een gebied m e t v e r h o o g -de stan-den.
V o o r t s geeft fig. 6 I t / m IX de d w a r s - en p a r a l l e l r a a i e n w e e r m e t de verhanglijnen van het g r o n d w a t e r . Door m i d d e l van punten (. ) w e r d e n de gebieden m e t een v e r l a a g d e - , en door m i d d e l van k r u i s j e s (+) de gebieden m e t verhoogde g r o n d w a t e r s t a n d aangeduid.
5 . 2 . D e l a n d b o u w k u n d i g e g e v o l g e n
Ook voor dit plan w e r d door m i d d e l van de C O L N - i s o c a r p f i g u r e n via het p u n t e n r a s t e r en de uit de figuren I A en B en 5A en B afgeleide g r o n d w a t e r s t a n d e n in combinatie m e t de h o o g t e p u n t e n k a a r t de r e l a -tieve o p b r e n g s t voor g r a s l a n d en bouwland b e r e k e n d . Tabel 2 geeft van deze b e r e k e n i n g het r e s u l t a a t :
Tabel 2. De gemiddeld j a a r l i j k s e o p b r e n g s t d e p r e s s i e voor de l a n d -bouw indien sluis 2 / 3 bij k m - p a a l 18 komt
Oude t o e s t a n d Nieuwe t o e s t a n d V e r s c h i l Waarde in gld Opbreng! g r a s l a n d (500 ha) 3 1 % 32% 1% 8000 3tde p r e s s i e bouwland (300 ha) 10% 1 1 % 1% 6000 Totaal f 14 000
Het blijkt dat in dit geval de totale schade s l e c h t s ƒ 14 000 p e r j a a r zal b e d r a g e n , of gemiddeld per ha ƒ 17, 50.
6. MOGELIJKHEDEN TOT BEPERKING VAN LANDBOUWSCHADE Men kan zich de v r a a g stellen of e r geen m a a t r e g e l e n zijn te treffen w a a r m e e de schade voor de landbouw b e p e r k t kan w o r d e n . Dit geval doet zich v o o r a l voor in het geval s l u i s 2 / 3 zo dicht m o g e -lijk bij de huidige lokatie van s l u i s 3 wordt g e p l a a t s t .
In p r i n c i p e wordt bij dit s o o r t overwegingen d i r e c t gedacht a a n b e r e g e n i n g e n e r z i j d s en infiltratie door middel van sloten a n d e r z i j d s . Ten aanzien van b e r e g e n i n g s m o g e l i j k h e d e n valt r e e d s d i r e c t te z e g gen dat een gemiddelde schade van ƒ 125, p e r ha z e k e r niet v o l -doende is voor een r e n d a b e l e exploitatie van een i n s t a l l a t i e .
Bij de infiltratie wordt in de e e r s t e plaats gedacht aan w a t e r -a -a n v o e r , v-anuit h e t k-an-a-al bijvoorbeeld, teneinde in het b e s t -a -a n d e net van sloten een bepaald w a t e r p e i l te kunnen handhaven. In v e r b a n d m e t het t o e n e m e n van de i n f i l t r a t i e w e e r s t a n d van de sloten gedurende de infiltratie p e r i o d e , tengevolge van het d i c h t s l a a n van de slootbodems en -wanden, valt niet te v e r w a c h t e n dat de g r o n d w a t e r s t a n d op het oude peil gehandhaafd zal kunnen w o r d e n . Dit geldt v o o r a l n a a r m a t e het te o v e r b r u g g e n v e r s c h i l g r o t e r wordt; dus dichtbij het k a n a a l en in de r i c h t i n g van de nieuwe sluis gaande. Evenwel biedt de aanwezigheid van sloten de mogelijkheid om door m i d d e l van bepaalde a a n p a s s i n g s w e r k e n w a t e r a a n v o e r n a a r het te beinvloeden gebied mogelijk te m a -ken tegen r e l a t i e f lage k o s t e n .
7. DE GEVOLGEN VAN DE VOORGENOMEN SLUISBOUW VOOR NATUURGEBIEDEN
In het gebied komen enige complexen n a t u u r g e b i e d e n v o o r , m e t volgens n a t u u r b e s c h e r m i n g s k r i n g e n bijzondere n a t u u r w e t e n s c h a p p e lijke w a a r d e . Over het a l g e m e e n wordt voor d e r g e l i j k e objecten g e -s t e l d dat ze geen of -s l e c h t -s een z e e r geringe t o l e r a n t i e hebben ten a a n z i e n van v e r a n d e r i n g e n in de m i l i e u f a c t o r e n . In het bijzonder geldt dit dus h i e r voor g r o n d w a t e r s t a n d s v e r l a g i n g e n .
D e z e r z i j d s is niet bekend w a a r deze n a t u u r o b j e c t e n gelegen zijn, doch afgaande op de op de topografische k a a r t aangegeven ' b o s g e b i e -d e n ' , zoals in fig. I B m e t een stippeling w e r -d aangegeven, lijkt het
e r niet op dat e r n a t u u r t e r r e i n e n in de n a a s t e omgeving van het k a n a a l gelegen zijn. Wanneer de ligging van de b o s c o m p l e x e n v e r g e l e k e n wordt m e t fig. 4 dan lijkt het e r op dat eventueel aanwezige n a t u u r -objecten in het zuidelijke deel van het gebied nauwelijks enige invloed van de v o o r g e n o m e n p e i l v e r a n d e r ing en zullen o n d e r v i n d e n . Dit geldt wel voor de b o s p e r c e l e n langs de Dongense Baan en de D u i j n s b e r g s e Weg, w a a r bij het ' o o s t e l i j k e ' plan v e r l a g i n g e n van 25 à 50 c m voor kunnen k o m e n .
8. SAMENVATTING
De vervanging van de sluizen 2 en 3 in het Wilhelminakanaal door e e n enkele s l u i s 2 / 3 zal een p e i l v e r s c h i l tengevolge hebben van 7, 5 m . Afhankelijk van de lokatie van deze s l u i s zal een deel van het oude k a naalpand 2, 5 m in peil v e r l a a g d en het a n d e r e deel 5 m in peil v e r
-hoogd w o r d e n . Voor twee s i t u a t i e s w e r d nagegaan welke gevolgen deze peilwijzigingen op de g r o n d w a t e r s t a n d e n in de n a a s t e omgeving zouden kunnen hebben. V o o r t s w e r d door m i d d e l van de i s o c a r p f i g u r e n van de COLN en de h y d r o l o g i s c h e b o d e m g r o e p e n i n d e l i n g welke d a a r a a n ten g r o n d s l a g ligt de landbouw schade b e r e k e n d .
Het e e r s t e a l t e r n a t i e v e plan voor de situatie van de nieuwe s l u i s houdt in de bouw d a a r v a n in een bochtafsnijding bij de oude s l u i s 3 . In het tweede plan wordt de nieuwe s l u i s ca 1100 m b o v e n s t r o o m s van s l u i s 2 gedacht.
Daar het h i e r een o r i ë n t e r e n d e v o o r s t u d i e betrof w e r d e n geen nieuwe gegevens te velde v e r z a m e l d , doch w e r d gebruik gemaakt van b e s c h i k b a r e g e g e v e n s . Langs e m p i r i s c h e weg w e r d op grond van de C O L N - g r o n d w a t e r s t a n d e n door middel van een d r i e t a l d w a r s r a a i e n op het kanaalpand en een z e s t a l p a r a l l e l d a a r a a n , het v e r l o o p van het g r o n d w a t e r vlak voor de huidige en de te v e r w a c h t e n t o e k o m s t i g e s i t u -atie g e c o n s t r u e e r d . Met de h i e r u i t afgeleide g r o n d w a t e r s t a n d e n voor een r a s t e r van punten w e r d e n de gevolgen voor de landbouw b e r e k e n d .
Het bleek dat bij de m e e s t oostelijke situatie van de nieuwe s l u i s op een oppervlak van ca 800 ha p e i l v e r l a g i n g e n van het g r o n d w a t e r van 0 tot m e e r dan 1 m zouden o p t r e d e n . Dit zou gemiddeld p e r j a a r een schade van ƒ 84 000 o p l e v e r e n , zijnde het v e r s c h i l in o p b r e n g s t
n i v e a u vóór en na totstandkoming van de nieuwe s i t u a t i e .
Voor het tweede plan, w a a r b i j de s l u i s 2 / 3 ca 1100 m boven de oude s l u i s 2 zou k o m e n w e r d op analoge wijze een schade van g e m i d -deld ƒ 14 0C0 p e r j a a r b e r e k e n d .
Geacht wordt dat een infiltratie s y s t e e m door w a t e r a a n v o e r v a n -uit het k a n a a l n a a r het b e s t a a n d e s l o t e n s t e l s e l t e r handhaving van een laag peil d a a r i n , wel enig effect kan hebben t e r b e p e r k i n g van g r o n d w a t e r s t a n d s d a l i n g e n , v o o r a l bij het ' o o s t e l i j k e ' plan, doch dat d a a r -m e e z e k e r niet alle gevolgen weggeno-men kunnen w o r d e n .
Ten aanzien van de invloed van de plannen op objecten van n a t u u r wetenschappelijke w a a r d e , kan g e s t e l d worden dat v o o r z o v e r dit b o s -v e g e t a t i e p e r c e l e n b e t r e f t , s l e c h t s die welke gelegen zijn t u s s e n de Dongense Baan en de D u i j n s b e r g s e Weg in het geval van het ' o o s t e -l i j k e ' p-lan zu-l-len w o r d e n beinv-loed.