Komposita in Noord-Sotho

KOMPOSITA I N NOORD-SOTHO

GYSBERT ALBERTUS LANDSBERG B . E d . M . A .

Proefskrif goedgekeur v i r die graad DOCTOR LITERARUM in Alrikatale in die Fakulteit Lettere en Wysbegeerte aan die Potchefstroomse Universiteit v i r Christelike tioer Onderwys

Geldelike bystand gelewer deur die Raad v i r Geesteswetenskaplike Navorsing v i r hierdie navorsing word hiermee e r k e n . Menings in hierdie publikasie uitgespreek of gevolgtrekkings waartoe geraak is, is die van die outeur en moet nie. aan die Raad v i r Geesteswetenskaplike Navorsing toegeskryf word nie.

Aan d i e Gewer v a n A l d i e Goeie, al d i e EER.

E k b e t u i g g r a a g my o p r s g t e d a n k aan:

-

P r o f . C . J . H . K r i j g e r , my geagte promotor, wat my met s y stinrulerende w e t e n s k a p l i k h e i d e n met g e d u l d en t o e w y d i n g I n h i e r d i e s t u d i e gelei h e t .

-

M y kollegas, familie e n v r i e n d e v i r volgehoue t e l a n g s t e l l i n g en aanmoediging

.

-

M n r .

R .

Coertzen, mev.

A .

Bell v i r d i e s k r y f van d i e Focusprogram v i r d i e k o r p u s , w a a r d e u r waardevolle i n l i g t i n g v i r hier-die s t ~ ~ d ~ e v e r k r y k o n w o r d .

-

Mev. M. Bothma v i r d i e inlees van d i e komposita i n d i e rekenaal-, asook v i r d i e v e r s o r g i n g v a n tabelle en diagramme.

-

D r . Susan Prinsloo v i r d i e finale t a a l v e r s o r g i n g

-

Mev. Anna-Marie K r u g e r v i r d i e proeflees v a n h i e r d i e s t u d ~ e , asook v i r haar h u l p met die f i n a l e v e r s o r g i n g v a n d i e b y l a a g .

-

_{M n r . J . A . M . Laas v i r die proeflees van d i e c t u d i e asook v i r dre v e r s o r g i n g}

van d i e 'summary'.

-

Mej. F . Ackermann v i r d i e tegniese v e r s o r g i n g van d i e R i t l i o g r a f i e

-

M n r . P . H . D . Mashabela v a n d i e U n i v e r s i t e i t v a n d i e Noorde, n i n r e . J . H . Mashao en J . M . Pitso wat as PI-oefpersone opgetree h e t .

SUMMARY

COMPOUNDS I N NORTHERN SOTHO

T h e o b j e c t o f t h i s research was t o s t u d y t h e compounds of N o r t h e r n Sotho.

I n C h a p t e r 1 t h e problem, aims a n d t h e method w e r e e s t a b l i s h e d

I n C h a p t e r

2

a s u r v e y o f t h e general b i b l i o g r a p h y o n t h e s u b j e c t was g i v e n . T h i s s t u d y i s m a i n l y s t r u c t u r a l o f n a t u r e , b u t p r e l i m i n a r y r e m a r k s about t h e T . G . G . o n t h e s u b j e c t w e r e also t a k e n i n t o a c c o u n t . A b r o a d d i s c u s s i o n a n t h e s t r u c t u r a l view was g i v e n I n terms o f General Linguistics as a p p l ~ e d t o t h e A f r i c a n languages.

I n C h a p t e r

3

language s t r u c t u r e a n d language system was d i s c u s s e d i n o r d e r t o e s t a b l i s h a framework w h e r e i n t h e compound c o u l d b e s t u d l e d a c c o r d i n g t o t h e d i f f e r e n t language d i s c i p l i n e s .

I n C h a p t e r 4 t h e p o s i t i o n o f t h e compound i n r e l a t i o n t o t h e o t h e r language symbols w e r e e s t a b l i s h e d b y a p p l y i n g t h e d i f f e r e n t w o r d t e s t s o f Van W y k . A f t e r it was e s t a b l i s h e d t h a t t h e compound i s a w o r d , t h e l i n g u i s t i c d i s ~ i p l ~ ~ r r s f o r example morphology, s y n t a x , semantics a n d phonology, w e r e a p p l l e d in o r d e r t o d e s c r i b e t h e compound s c i e n t i f i c a l l y .

I n C h a p t e r 5 t h e compound was s t u d i e d m o r p h o l o g i c a l l y . I t s d i f f e r e n t morphemes w e r e i d e n t i f l e d . T h i s was followed b y describing t h e s y n t a c t i c s t r u c t u r e s o f t h e compound. It was established t h a t t h e u n d e r l y ~ n g s t r u c t u r e o f t h e compound i s a w o r d g r o u p .

I n t h i s pvocess it was f o u n d t h a t t h e s y n t a c t i c processes, f o r example r e - d u c t i o n a n d s u b s t i t u t i o n p l a y e d a major r o l e I n t h e establishment o f t h e compound.

I n C h a p t e r 6 t h e semantics of t h e compound was s t u d i e d . Paradigmatic a n d s y n t a g m a t i c semantic c h a r a c t e r i s t i c s o f t h e compound i n N o r t h e r n S o t h o w e r e i d e n t i f i e d . It was e s t a b l i s h e d t h a t t h e p a r a d i g m a t i c semantic c h a r a c t e r i s t i c s o f w o r d c o r r e l a t e s a r e i n h i b i t e d b y t h e s y n t a g m a t i c r e l a t i o n i n o r d e r t o b r i n g a b o u t a n u n a m b i g u o u s i n t e r p r e t a t i o n . T h e m e t a p h o r was f o u n d t o b e e v e n m o r e p r o f o u n d i n compounds t h a n i n n o n - c o m p o u n d e d w o r d s .

I n C h a p t e r 7 t h e phonological aspects o f t h e compound w e r e discussed. It was d i s c o v e r e d t h a t o c c l u s i v a t i o n p l a y e d a major r o l e i n t h e e s t a b l i s h m e n t o f t h e c o m p o u n d . I n C h a p t e r 8 t h e s t a t i s t i c s o f

2472

compounds w l ~ i c h w e r e c o m p i l e d i n t h e a p p e n d i x , w e r e g i v e n . It was f o u n d t h a t t h e n o u n a n d t h e v e r b stem w e r e t h e most p r o d u c t i v e components i n t h e f o r m a t i o n o f c o m p o u n d s . A summary a n d c o n c l u s i o n s w e r e g i v e n i n C h a p t e r 9. T h e c o n c l u s i o n was r e a c h e d t h a t t h e compound c e r t a i n l y has a p l a c e i n t h e l a n g u a g e s y s t e m a n d t h a t it belongs t o t h e s u b - s y s t e m o f t h e w o r d o n g r o u n d s o f i t s morphological, s y n t a c t i c , semantic a n d p h o n o l o g i c a l c h a r a c t e r i s t i c s .

INHOUDSOPGAWE

. . .

HOOFSTUK

1

1

. . .

INLEIDING. PROBLEEMSTELLING EN WERKWYSE

1

. . .

1 . 1

INLEIDING

1

. . .

1 . 2

PROBLEEMSTELLING

1

. . .

1 . 3

D I E DOEL VAN D I E ONDERSOEK

2

1 . 4

WERKWYSE

. . .

3

. . .

1 . 4 . 1

ALGEMENE BRONNESTUDIE

3

1 . 4 . 2

VERSAMELING V A N KOMPOSITA U I T WOORDEBOEKE EN TEKMINOLOGIELYS

. . .

4

1 . 4 . 3

DIE IDENTIFISERING V A N DIE SAMESTELLENDE DELE V A N DIE KOMPOSITA

. . .

5

1 . 4 . 4 .

DIE ONDERLINGE VERHOUDING TUSSEN DIE DELE V A N DIE KOMPOSITUM

. . .

6

1 . 4 . 5

WOORDSOORTE WAT KOMBINEER BlNNE KOMPOSITA

. . .

6

1 . 4 . 6

DIE POSlSlE V A N DIE KOMPOSITUM I N DIE TAALSTRUKTUUR EN SY VERBAND MET DIE WOORD EN DIE WOORDGROEP

. . . .

6

1 . 4 . 7

DIE MORFOLOGIESE EN SlNTAKTlESE KENMERKE V A N DIE KOMPOSITUM

. . .

7

1 . 4 . 8

DIE SEMANTIESE KENMERKE V A N DIE KOMPOSITUM

. . .

9

1 . 4 . 9

DIE FONOLOGIESE KENMERKE V A N DIE KOMPOSITUM I N

. . .

NOORD-SOTHO

9

1 . 4 . 1 0

STATISTIESE GKGEWENS OOR KOMPOSITA I N NOORD-SOTtiO

10

HOOFSTUK

2

. . .

11

KOMPOSITA I N D I E LITERATUUR

. . .

11

2.1

D I E ALGEMENE LITERATUUR

. . .

11

2 . 1

.

1

DIE GENERATIEWE BENADEKING

. . .

11

2 . 1 . 2

DIE STRUKTURELE BENADERING

. . .

24

2 . 2

KOMPOSITA I N AFRIKATALELITERATUUR

. . .

33

2.2.1

KOMPOSITA I N DIE NGUNITALE

. . .

33

. . .

2.3

SAMEVATTING

. . .

55

. . .

H O O F S T U K ~ 61 D I E POSlSlE VAN D I E KOMPOSITUM I N D I E TAALSTRUKTUUR EN SY

. . .

VERBAND MET D I E WOORD EN D I E WOORDGROEP 61

. . .

3.1 INLEIDING 61

. . .

3 . 2

DIE TAALSISTEEM EN TAALSTRUKTIJIJR 61

. . .

3 . 2 . 1

D I E TAALSTRUKTUUR

65

. . .

3 . 2 . 2

D I E TAALSISTEEM

67

. . .

3 . 2 . 3

REICHLING SE SlSTEEMPRlNSlPES

68

3 . 2 . 4

D I E SINTAGMATIESE EN PARADlGC4ATlESE SISTEEMDETREKKINGE/SlSTEEMRELASIES

. . .

72

3 . 2 . 4 . 1

DIE SINTAGMATIESE SISTEEMBE'TREKKING (SINTAGMATIESE AS)

. . .

74

. . .

3 . 2 . 4 . 2

PARADIGMATIESE SISTEEMDIMENSIE

77

3.3

DEPALING VAN D I E VELD VAN D I E TAALWETENSKAPLIKE DISSIPLINES

. . .

79

3 . 3 . 1

DIE MORFOLOGIE

. . .

79

3 . 3 . 2

DIE S l N T A K S l S

. . .

80

3 . 3 . 3

DIE FONOLOGIE

. . .

81

3 . 3 . 1

D I E SEMANTIEK

. . .

82

3.4.

D I E TAALWETENSKAPLIKE DlSSlPLlNES BESKOU NA AANLElDlNG VAN D I E KENMERKE VAN TAALSIMBOLE

. . .

84

3 . 4 . 1

.DIE V E L D EN SUEIDISSIPLINES V A N DIE FONOLOGIE

. . .

84

3 . 4 . 1 . 1

DIE WOORDFONOLOGIE

. . .

84

3 . 4 . 1 . 2

DIE SUPRASEGMENTELE WOORDI'CINOLOGIE (TONOLOGIE)

85

3 . 4 . 1 . 3

DIE WOORDGROEPFONOLOGIE

. . .

86

3 . 4 . 1 . 4

D I E SINSFONOLOGIE

. . . .

. . .

87

3 . 4 . 2

DIE VELD EN SUBDlSSlPLlNES V A N DIE hlORFULOGlE

. .

88

3 . 4 . 2 . 1

DIE WOORDMORFOL.OGIE

. . .

83

3 . 4 . 2 . 2

D I E WOORDGROEPMORFOLOGIE

. . .

89

3 . 4 . 2 . 3

DIE SINSMORFOLOGIE

. . .

89

3 . 4 . 3

DIE V E L D EN SUBDlSSlPLlNES V A N D I E S l N T A K S l S (KOMBINASIELEER)

. . .

90

3 . 4 . 3 . 1

S l N T A K S l S V A N DIE MORFEEM (M('1RFEEhlSINTAKSIS)

.

90

. . .

3.4.3.2 DIE WOORDSINTAKSIS 90

. . .

3 . 4 . 3 . 3 DIE S l N T A K S l S V A N DIE WOORDGROEP 91

3.4.3.4 DIE SIN(STUK)SINTAKSIS

. . .

91

3.4.3.5 DIE SUBDlSSlPLlNES V A N DIE PARADIGMATIESE

. . .

SEMANTIEK 91 3 . 4 . 3 . 6 DIE SUBDlSSlPLlNES V A N DIE SINTAGMATIESE SEMANTIEK 92 3.5 TAALWETENSKAPLIKE DlSSlPLlNES V A N U I T D I E TAALSIMBOLE SELF

. . .

95

3 . 6 PLASING EN HANTERING VAN D I E KOMPOSITUM I N DIE TAALSISTEEM

. . .

96

HOOFSTUK 4

. . .

98

POSlSlE VAN D I E KOMPOSITUM TEN OPSIGTE VAN ANDER TAALSIMBOLE I N D I E TAALSISTEEM

. . .

98

4.1 INLEIDING

. . .

98

4.2 VAN WYK SE WOORDTOETSE

. . .

100

4.3 D I E TOEPASSING VAN VAN WYK SE WOORDTOETSE OP KOMPOSITA I N NOORD-SOTHO

. . .

103

4 . 3 . 1 ISOLEERBAARHEID TOEGEPAS OP DIE KOMPOSITUM

. .

103

4.3.2 SKEIBAARHEID TOEGEPAS OP DIE KOMPOSITA

. . .

103

4.3.3 OMSTELBAARHEID TOEGEPAS OP DIE KOMPOSITA

. . .

101

4.3.4 VERVANGBAARliEID TOEGEPAS OP DIE KOMPOSITA

. .

10.1 4.4 D I E HERKOMS OF ONDERLIGGENDE STRUKTUUR VAN DIE KOMPOSITUM

. . .

104

4.5 D I E TOEPASLIKE SlSTEEMDlSSlPLlNES WAT OP DIE KOMPOSITUM VAN TOEPASSING I S

. . .

107 4.5.1 DIE WOORDhlORFOLOGlE

. . .

107 4.5.2 MORFEEMSINTAKSIS

. . .

107 4.5.3 D I E MORFEEM EN WOORDSEMANTIEK

. . .

107 4 . 5 . 3 . 1 DIE MOHFEEMSEMANTIEK

. . .

107 4.5.3.2 DIE WOORDSEMANTIEK

. . .

107 4.5.4 DIE WOORDFONOLOGIE

. . .

108 HOOFSTUK 5

. . .

109

D I E MORFOLOGIE EN S l N T A K S l S VAN D I E KOMPOSITUM

. . .

109

5.2 DIE MORFOLOGIE VAN DIE KOMPOSITUM (WOORDMORFOLOGIE) 109

. . .

5.2.1 DIE MORFOLOGIE AS DlSSlPLlNE 109

5 . 2 . 2 I D E N T l F l K A S l E V A N DIE ONDERDELE V A N DIE KOMPOSITUM 110

. . .

5 . 2 . 3 TOEPASSING OP KOMPOSITA 110

. . .

5 . 2 . 4 GRAMMATIESE MORFEME ( V A N VERSKEIE SOORTE) 113

. . .

5.2.5 DIE TERME WORTEL- EN STAMMORFEME 114

. . .

5 . 2 . 6 WORTELMORFEME 115

5.2.7 STAMMORFEME (LEKSIKALE MORFEME OF

. . .

WOORDKORRELATE) 115

5.3 DIE SINTAKSIS VAN DIE ONDERDELE VAN D I E KOMPOSITUM 117

5 . 3 . 1 D I E AANVANGSPUNT V A N WOORDVORMING

. . .

117

5.3.2 S l N T A K T l E S E PROSESSE I N DIE BASIESE ONDERDELE V A N DIE KOMPOSITUM

. . .

119

5 . 3 . 3 . AFFlGERlNG AS S l N T A K T l E S E PROSES

. . .

119

5 . 3 . 3 . 1 VERDUBBELING AS SlNTAKTlESE PROSES

. . .

120

5 . 3 . 3 . 2 REDUKSIE AS ' N S l N T A K T l E S E PROSES

. . .

123

5 . 3 . 3 . 3 VERVANGING AS ' N S l N T A K T l E S E PROSES

. . .

123

5.4 MORFOLOGIESE KENMERKE VAN DIE KOMPOSITUM ( I N D I E ALGEMEEN)

. . .

124

5 . 4 . 1 SOORTE MORGOLOGIESE ONDERDELE B l N N E DIE KOMPOSITUM

. . .

124

5 . 4 . 2 D I E KENMERKE V A N DIE STAM V A N DIE KOMPOSITUM I N NOORD-SOTHO

. . .

124

5 . 4 . 3 DIE GRAMMATIESE MORFEME I N DIE KOMPOSITUM

. . .

126

5 . 4 . 4 . DIE ROL V A N DIE KLASPREFIKS I N DIE KOMPOSITUM . 127 5.5 DIE S l N T A K T l E S E STRUKTUUR VAN DIE KOMPOSITUM I N NOORD-SOTHO

. . .

131

5 . 5 . 1 KOMPlNASlEbOONTLlKHEDE V A N DIE MORFEME V A N DIE KOMPOSITUM

. . .

131

5 . 5 . 2 LYS V A N DIE SAMESTELLENDE DELE V A N KOMPOSITA I N NOORD-SOTHO

. . .

133

5 . 5 . 3 DIE ROL V A N DIE S l N T A K T l E S E PROSESSE B Y DIE TO-TSTANDKOMING V A N DIE KOMPOSITA

. . .

160

5.5.3.1 DIE ROL V A N REDUKSIE B Y DIE TOTSTANDKOMING V A N

. . .

KOMPOSITA

5.5.3.1.1 REDUKSIE V A N DIE RELATIEWE BETREKKINGSWOORD U I T ADJEKTIEWE GROEPE

. . .

5.5.3.1.2 DIE REDUKSIE V A N DIE DEFINIeRENDE KOPULATIEWE BETREKKINGSWOORD U I T ' N DEFINIeRENDE KOPULATIEWE GROEP 5.5.3.1.3 REDUKSIE V A N DIE POSSESSIEWE BETREKKINGSWOORD

. . .

U I T POSSESSIEWE GROEPE

5.5.3.1.4 REDUKSIE V A N DIE WERKWOORD -RE U I T ' N GROEP

. . .

WAARIN ' N IDEOFOON DIE KOMPLEMENTBRE L I D IS 5 . 5 . 3 . 2 DIE ROL V A N VERVANGING BY DIE VORMING V A N

KOMPOSITA

. . .

5.5.3.3 DIE ROL V A N AFFlGERlNG BY DIE TOTSTANDKOMING V A N KOMPOSITA

. . .

5.6 DIE HIeRARGIESE BOU VAN DIE KOhIPOSlTUM I N NOORD-SOTHO

. . .

5.7 SAMEVATTING

. . .

HOOFSTUK 6

D I E SEMANTIEK VAN D I E KOMPOSITUM

. . .

. . .

6.1 INLEIDING

6.2 BETEKENIS IS N I E D I T WAAROOR ONS PRAAT N I E

. . .

6.3 BETEKENIS IS N I E D I T WAT ONS VERSTAAN WANNEER ONS PRAAT N I E

. . .

6.4 TWEE WOORDE K A N NIE DIESELFDE BETEKENIS He NIE

. . .

6.5 GEVOELSWAARDE K A N N I E TEENOOR BETEKENIS GESTEL WORD

N I E

. . .

6.6 SLEGS WOORDE K A N BETEKENIS He

. . .

6.7 ALLE WOORDE BETEKEN N I E OP DIESELFDE MANIER N I E

. . .

6.8 BETEKENISVERSKYNSELS B Y NAAhlWOORDE

. . .

6.9 D I E KOMPOSITUM VERSUS D I E WOOHDGHOEP I N TERME VAN

. . .

BETEKENIS

6.10 SEMANTIESE ASPEKTE VAN KOMPOSITA

. . .

6.10.1 DIE SINTAGMATIESE SEMANTIESE VERSKYNSELS TUSSEN

DIE ONDERDELE (STAMME) V A N DIE KOMPOSIlUM

. . .

6.10.1.1 DIE SEMANTIESE VERHOUDINLE

. . .

6 . 1 0 . 1 . 2 PATRONE V A N SAMEVOEGING

. . .

195

6.10.2 D I E SEMANTIES-KOMBINATORIESE VERHOUDINGE B l N N E D I E KOMPOSITUM

. . .

199

6.11. ONDERLIGGENDE WOORDGROEPE W A A R U I T KOMPOSITA WAARSKYNLIK O N T S T A A N H E T

. . .

200

6 . 1 1 . 1 . ONDERLIGGENDE WOORDGROEPE V A N KOMPOSITA WAARVAN D I E EERSTE L I D ' N NAAMWOORDKORRELAAT H E T

.

200 6 . 1 1 . 2 D I E ONDERLINGLIGGENDE WOORDGROEPE V A N KOMPOSITA WAARVAN D I E EERSTE L I D ' N WERKWOORDKORRELAAT H E T

.

205 6 . 1 1 . 3 . D I E VOORKOMS V A N SEMANTIESE V E R B A N D E TUSSEN D I E KOMPONENTE V A N DIE KOMPOSITUM

. . .

207

6 . 1 1 . 3 . 1 KOMPOSITA WAARVAN D I E LEDE ' N ONDERSKIKKENDE SEMANTIESE V E R B A N D VERTOON

. . .

208

6 . 1 1 . 3 . 2 KOMPOSITA WAARVAN D I E LEDE 'N WEDERSYDSKIKKENDE SEMANTIESE V E R B A N D VERTOON

. . .

209

6 . 1 1 . 3 . 3 KOMPOSITA W A A R V A N D I E LEDE ' N PRESISERENDE SEMANTIESE V E R B A N D VERTOON

. . .

210

6 . 1 1 . 4 D I E PARADIGMATIESE SEMANTIESE VERSKYNSELS I N D I E KOMPOSITUM

. . .

211

6.12 S A M E V A T T I N G

. . .

218

HOOFSTUK 7

. . .

220

D I E FONOLOGIESE KENMERKE V A N D I E KOMPOSITUM I N NOORD-SOTHO 220 7 . 1 I N L E I D I N G

. . .

220 7.2 D I E FONOLOGIE AS D l S S l P L l N E

. . .

220 7 . 2 . 1 PARADIGMATIESE FONOLOGIE

. . .

221 7 . 2 . 2 D I E SINTAGMATIESE FONOLOGIE

. . .

221 7 . 2 . 3 D I E WOORDFONOLOGIE

. . .

222 7 . 2 . 3 . 1 D I E PARADIGMATIESE WOORDFONOLOGIE . . . 226 7 . 2 . 3 . 1 . 1 SEGMENTEEL

. . .

226 7 . 2 . 3 . 1 . 2 SUPRASEGMENTEEL

. . .

226

7.3 D I E SEGMENTELE SINTAGMATIESE FONOLOGIE V A N D I E KOMPOSITUM

. . .

226

7 . 3 . 2

DIE ROL V A N ASSlMlLASlE BY DIE VOHMING V A N

KOMPOSITA

. . . .

.

. . .

.

. .

.

. . .

. .

227

7 . 3 . 2 . 1

PLOSIVERING WAAR DIE EERS-rE L I D ' N

WERKWOORDKORRELAAT HET

.

. .

. .

.

. . .

.

. . .

.

. .

227

7 . 3 . 2 . 2

PLOSIVERING WAAR DIE TWEEDE L I D ' N VERANDERLIKE

NAAMWOORD AS KORRELAAT HET

. .

.

. . . .

. .

. . .

. .

228

7 . 3 . 2 . 3

DIE ROL V A N NASALERING BY DIE VORMIbIG V A N

KOMPOSITA

. . . .

.

.

.

.

.

.

. .

. . .

.

. . .

.

.

229

7 . 4

D I E ROL VAN E L l S l E E Y DIE VORMING VAN KOMPOSITA I N

NOORD-SOTHO

. . .

.

. . . . . . . . .

. .

.

.

. . . . .

.

230

7 . 4 . 1

E L l S l E U I T POSSESSIEWE GROEPE WAARVAN DIE TWEEDE

L I D 'N POSSESSIEWE VOORNAAMWOORD IS .

. .

.

.

. . . . .

230

7 . 4 . 2

E L l S l E BlNNE D I E KOMPOSITUM

.

.

. . . .

. . .

231

7 . 4 . 2 . 1

E L l S l E V A N DIE KLASPREFIKS VAN DIE EERSTE L I D V A N

DIE KOMPOSITUM

. . . . .

. .

. . . .

. .

.

.

. .

231

7 . 4 . 2 . 2

E L l S l E V A N DIE KLASPREFIKS U I T DIE TWEEDE L I D V A N

' N KOMPOSITUM

. . .

.

. . . .

.

.

.

. .

.

.

.

.

.

.

. . .

.

232

7 . 4 . 2 . 3

E L l S l E V A N 'N FONEEM OF FONEEMREEKS U17- DIE STAM

V A N DIE EERSTE L I D V A N 'N KOMPOSITUM

. .

. .

.

.

. .

.

235

7 . 4 . 2 . 4

ELlSlE V A N DIE INISIeLE FONEEM OF LETTERGHEEP U I T

DIE TWEEDE L I D V A N ' N KOMPOSITUM

.

. . . .

.

. . .

235

7 . 5

SAMEVATTING

.

.

.

.

.

.

. . . .

.

.

. .

. . .

. .

. . .

.

.

236

HOOFSTUK

8

.

.

. . .

. .

.

.

.

. .

. .

.

. . .

.

. . . . .

238

S T A T l S T l E S E GEGEWENS OOR KOMPOSITA I N NOORD-SOTHO

. . .

238

8 . 1

INLEIDING

. . . . . .

.

. . .

.

. .

. . . . . . . . .

238

8 . 2

D I E VERSPREIDING VAN D I E KOMPOSITUM I N DIE KLASSESISTEEM

VAN NOORD-SOTHO

. .

. . .

. . . . . . .

.

. . .

.

. . . .

238

8 . 3

D I E A A N T A L LEDE B l N N E KOMPOSITA I N NOORD-SOTHO

. . .

239

8 . 4

D I E VOORKOMS VAN WOORDSOORTSTAMME I N SPESIFIEKE DELE

VAN KOMPOSITA

. . . .

. . .

. .

.

240

8 . 4 . 1

WOORDSOORTSTAMME WAT AS EEPS-I

E

L I D BlNNE

KOMPOSITA OPTREE

. . . .

.

. . . .

.

. . . . .

240

8 . 4 . 2

WOORDSOORTSTAMME WAT AS TWEEDE L I D B l N N E

8 . 4 . 3 WOORDSOORTSTAMME WAT SLEGS AS TWEEDE OF

DAAROPVOLGENDE LEDE BINNE KOMPOSITA VOORKOM

.

. . .

242 8 . 5 WOORDSOORSTAMME WAT B I N N E KOMPOSITA VOORKOM

.

. .

243

8 . 5 . 1 A A N T A L KERE WAT ' N WOORDSOORTELIKE KOMPONENT I N

ONDERSKEIE DELE V A N DIE KOMPOSITUM VOORKOM

. . . . .

244 8 . 5 . 2 DIE VERSPREIDING V A N NAAMWOORDSTAMME BlNNE

KOMPOSITA

. . .

. .

. . . .

. .

. . . .

.

.

.

.

245 8 . 5 . 3 DIE VERSPREIDING V A N DIE WERKWOORDSTAMME BlNNE

DIE KOMPOSITA

.

. .

.

.

.

.

.

. . . . .

.

. . . .

.

. .

245 8 . 5 . 4 DIE VERSPREIDING V A N DIE BESKRYWENDE

NAAMWOORDSTAM BINNE KOMPOSITA

. .

. . . .

246 8 . 6 . DIE MEES PRODUKTIEWE WOORDSOORTSTAMME BINNE D I E

KOMPOS l T A

.

.

. . . . . . . . .

.

. . . .

. . .

. . .

.

.

246 8 . 6 . 1 REDES V I R D I E VERSPREIDING V A N DIE VERSKILLENDE

WOORDSOORTSTAMME I N D I E ONDERSKEIE POSlSlES V A N

KOMPOSITA

. .

. . .

.

. . . .

.

. . .

.

.

.

. . . .

247 8.7 ONTLEDING VAN KOMBINASIES WAT B l N N E KOMPOSITA GEVIND

IS.

. . .

249

8 . 7 . 1 REDELIKONPRODUKTIEWE KOMBINASIES

. .

. .

. . . .

249 8 . 7 . 1 . 1 KOMBINASIES WAT ELK SLEGS 1 KOMPOSITUM OPGELEWER

HET

. . .

250

8 . 7 . 1 . 2 KOMBlNASlES WAT ELK TWEE KOMPOSITA OPGELEWER HET 257 8 . 7 . 1 . 3 KOMBINASIES WAT ELK DRlE KOMPOSITA OPGELEWER HET 259 8 . 7 . 1 . 4 KOMBINASIES WAT ELK V I E R KOMPOSITA OPGELEWER HET 261 8 . 1 . 1 . 5 KOMBlNASlES WAT ELK V Y F KOMPOSITA OPGELEWER HET 262 8 . 7 . 1 . 6 KOMBINASIES WAT ELK SES KOMPOSITA OPGELEWER HET 263 8 . 7 . 1 . 7 KOMBINASIES WAT ELK SEWE KOMPOSITA OPGELEWER HET 264 8 . 7 . 1 . 8 KOMBINASIES WAT ELK AGT KOMPOSITA OPGELEWER HET 265 8 . 7 . 1 . 9 KOMBlNASlES WAT ELK NEGE KOMPOSITA OPGELEWER HET 265 8 . 7 . 2 D I E PRODUKTIEWE KOMBlNASlES BlNNE KOMPOSITA I N

NOORD-SOTHO

. . .

. .

. . .

. .

. .

.

. . . .

.

.

.

. . .

. 2GG 8 . 7 . 2 1 KOMPONENTE WAARMEE DIE EERSTE L I D WAT 'N

8 . 7 . 2 . 2 KOMPONENTE WAARMEE D I E EERS-rE L I D WAT ' N

WERKWOORDSTAM IS. BlNNE KOMPOSITA KOMBINEER . . . . 274

8 . 8 SAMEVATTING

. . .

279 HOOFSTUK

9

. . .

282 SAMEVATTING EN GEVOLGTREKKING

. . .

282 VOORWOORD T O T BYLAAG

. . .

288 BYLAAG

. . .

304

BlBLlOGRAFlE

. . .

305

H O O F S T U K 1 I N L E I D I N G , P R O B L E E M S T E L L I N G E N WERKWYSE S a m e s t e l l i n g s k o m i n a l l e t a l e v o o r e n i s i n d i e m e e s t e g e v a l l e i n d i e v r o e g s t e b e s t u d e r i n g s v a n d i e o n d e r s k e i e t a l e r e e d s o p g e m e r k . D i e b e s t u d ~ r i n g v a n k o m p o s i t a , o f d a n s a m e s t e l l i n g s e n s a m e k o p p e l i n g e , i s n o g n i e i n d i e A f r i k a t a l e n a b e h o r e o n d e r n e e m n i e . I n d i e A f r i k a t a l e h e t t o t d u s v e r , s o v e r v a s g e s t e l k o n w o r d , t w e e d i e p t e s t u d i e s o o r d i e o n d e r w e r p d i e l i g g e s i e n , n a a m l i k d i e v a n N k o n d o (1973) o o r n a a m w o o r d s a m e s t e l l i n g s i n T s o n g a e n U n g e r e r (1983) o o r k o m p o s i t a i n Z u l u . B e h a l w e e n k c l e v e r w y s i n g s i n g r a m n i a t i k a b o e k e k o n d a a r n i e v e e l o o r k o m p o s i t a i n d i e S o t h o t a l e o p g e s p o o r w o r d nie, e n d a n i s d a a r m a a r k a r i g e p o g i r ~ g s a a n g e w e n d om ' n m o o n t l i k e k l a s s i f i k a s i e d a a r t e s t e l . 1.2 P R O B L E E M S T E L L I N G ' n V o o r s t u d i e h e t aan d i e l i g g e b r i n g d a t d i e v e l d b r a a k l e t e n o p s i g t c v a n d i e s t u d i c v a n k o m p o s i t a i n N o o r d - S o t h o . V a n W y k (1958:334)

se

d a t d i e g e v o l g e v a n v e r a n d e r i n g in woordoutonorne d a a r i n g e l e e i s d a t n u w e w o o r d e o n t s t a a n u i t k o m p o n e n t e w a t e l d e r s o u t o n o m e w o o r d e i s . H y g a a n v o o r t : " D i t s p r e e k v a n s e l f d a t s u l k e ' s e k o n d e r e ' w o o r d e o f ' k o m p o s i t a ' d a a r h e e l w a t a n d e r s sal u i t s i e n as d i e ' p r i m e r e ' w o o r d e o f ' s i m p l i c i a ' , d a t h u l l e s l e q s o p ' n a n d e r m a n i e r w o o r d sal wees as s i m p l i c i a . D i e p r o b l e e m i s om v a s t e s t e l w a n n e e r v a n ' n r e e k s t a a l t e k e n s aangeneem k a n w o r d d a t d i t ' n k o i n p o s i t u m i s e e r d e r d a n ' n w o o r d g r o e p " . M e t b o g e n o e m d e s t e l l i n g v a t V a n W y k d i e k e r n v a n d i e p r o b l e m , waarrnee b a i e A f r i k a t a a l k u n d i g e s o o r d i e j a r e heen w o r s t e l , k e r n a g t i g saam.

Reichling

(1935:337)

stel d i e probleem nog meer omvattend as h y aail die koinpositum v r a :

"

. . .

b e n t u een, o f b e n t u twee o f meer woorden, o f b e n t u misschien helemaal geen woord? We v r a g e n d u s r ~ i e t : waar komt u vandaan, o f : waar gaat u heen, o f : mag e k ook weet waarom uw h a r t g e b r o k e n l i j k t . We z i j n u i t e r s bescheiden. En dan w i l h e t ons voorkomen d a t we ' n kans hebben, alles t e h o r e n wat d i t taalmoment zelf kan zeggen"

U i t bogenoemde aanhalings spreek d i t d u i d e l i k d a t d i t n i e sonder meer d u i d e l i k i s w a t t e r s t a t u s en p l e k aan d i e kompositum i n d i e taalsisteem toegeken moet w o r d nie.

1.3 D I E DOEL VAN D I E ONDERSOEK

Na aanleiding v a n d i e u i t s p r a k e hierbo, sal d a a r derhalwe i n h i e r d i e s t u d i e gepoog w o r d om eerstens vas t e stel of d i e kompositum ' n p l e k ' i n d i e taalsisteem h e t naas d i e woord e n d i e woordgroep en, i n d i e n wel, waar s y p l e k i n d i e taalsisteem gelee i s . T e n tweede moet vasgestel w o r d w a t t e r t ~ p e s t a t u s aan d i e kompositum o n d e r d i e taalsimbole toegeken moet w o r d . Na ' n v o o r s t u d i e o o r d i e kompositum is vasgestel d a t d a a r e t l i k e diepgaande studies, i n b y v o o r b e e l d A f r i k a a n s en Engels, o o r h i e r d i e o n d e r w e r p onderneem i s . Behalwe d i e reeds genoemde twee w e r k e k o n gcerl a n d e r d i t p t e s t u d i e s i n enige v a n d i e a n d e r A f r i k a t a l e o o r h i e r d i e o n d e r w e r p opgespoor w o r d r ~ i e ( v e r g e l y k A f d e l i n g

2 . 2 . 2 ) .

U i t bogenoemde was d i t d u i d e l i k d a t ' n s t u d i e o o r komposita i n N o o r d - S o t h o ' n noodsaaklikheid i s .

Die d o e l s t e l l i n g met h i e r d i e ondersoek is om vas t e stel o f d i e kompositurn i n N o o r d - S o t h o bestaan en, i n d i e n wel, waar d a a r d a a r v o o r ' n plek i n d i e taalsisteem i n g e r u i m moet w o r d . Om d i t t e k a n doen, sal d i e b e y r i p p e woord, w o o r d g r o e p e n komposittim baie d u i d e l i k en h e l d e r o m l y n moet w o r d .

T e n e i n d e d i e s t a t u s v a n d i e kompositum vas t e stel, sal d i e eienskappe v a n h i e r d i e taalsimbole baie d e e g l i k t e e n o ~ r mekaar opgeweeg moet w o r d .

Om h i e r d i e d o e l s t e l l i n g s t e b e r e i k , moet d a a r n o o d w e n d i g r e d e l i k v o l l e d i g ingegaan w o r d o p d i e taalsisteem e n wat alles d a a r o n d e r i n g e s l u i t moet w o r d . I n d i e l i t e r a t u u r h e t d i t d a n ook g e b l y k d a t d a a r n i e a l t y d d u i d e l i k h e i d i s o o r d i e p l e k e n s t a t u s v a n komposita i n d i e taalsistematiek n i e .

1.4 WERKWYSE

1 . 4 . 1 ALGEMENE BRONNESTUDIE

I n d i e b e s o n d e r i s alle m o o n t l i k e t o e g a n k l i k e b r o n n e o o r komposita i n sowel d i e algemene as d i e A f r i k a t a l e l i t e r a t u u r geraadpleeg om vas t e stel w a t reeds gedoen is, w a t t e r probleme i n d i e v e r s k i l l e n d e t a l e daarmee o n d e r v i n d i s asook t o t w a t t e r g e v o l g t r e k k i n g s d a a r gekom i s . I n d i e l i g v a n bogenoemde sal d a a r gepoog w o r d om t e bepaal o f d a a r we1 komposita i n N o o r d - S o t h o bestaan.

I n H o o f s t u k 2 sal aandag gegee w o r d aan a g t e r g r o n d s t u d i e s o o r komposita. D a a r sal e e r s t e n s g e k y k w o r d na d i e algemene l i t e r a t u u r . H i e r sal gepoog w o r d om aan t e d u i u i t w a t t e r g e s i g s p u n t e h i e r d i e o n d e r w e r p d e u r d i e v e r s k i l l e n d e o n d e r s o e k e r s b e n a d e r i s . D a a r sal k o r t l i k s g e l e t w o r d o p d i e v e r s k i l l e n d e t a a l w e t e n s k a p l i k e s t r o m i n g e se s i e n i n g t e n o p s i g t e v a n d i e kompositum. Alhoewel h i e r d i e s t u d i e hoofsaaklik o p ' n s t r u k t u r e l e t a a l k u n d i g e b e n a d e r i n g g e r i g sal w o r d , sal d a a r k o r t l i k s g e k y k w o r d na v e r a l d i e g e n e r a t i e w e b e n a d e r i n g se s i e n i n g met b e t r e k k i n g t o t d i e kompositum ( v e r g e l y k A f d e l i n g 2 . 1 . 1 ) .

V e r v o l g e n s sal d a a r ' n d e u r t a s t e n d e ondersoek geloods w o r d na d i e s t r u k t u r a l i s m e se b e n a d e r i n g t o t d i e kompositum. H i e r d i e s t u d i e i s noodsaaklik om ' n raamwerk vas t e stel w a a r b i n n e d i e kompositum i n N o o r d - Sotho b e s t u d e e r moet w o r d [ v e r g e l y k A f d e l i n g 2 . 1 . 1 ) .

D i e s t u d i e sal h i e r n a toegespits w o r d o p d i e A f r i k a t a l e l i t e r a t u u r i n d i e algemeen om t e bepaal w a t t e r ondersoeke i n d i e a f s o n d e r l i k e t a l e met b e t r e k k i n g t o t komposita onderneem is ( v e r g e l y k A f d e l i n g 2 . 2 . 1 ) .

H i e r n a sal d i e s t u d i e toegespits w o r d o p d i e Sothotale i n d i e algemeen e n N o o r d - S o t h o ~n d i e b e s o n d e r , om vas t e s t e l o f d i e kompositum we1 i n d i e v e r l e d e i n N o o r d - S o t h o b e s t u d e e r i s en w a t d i e omvang v a n d i e s t u d i e s i s w a t t e n o p s i g t e d a a r v a n onderneem is. D i t w o r d gedoen om t e bepaal w a t i n d i e v e r l e d e as komposiia b e s k o u i s en w a t t e r k e n m e r k e en o n d e r d e l e d a a r v a n u i t g e w y s i s ( v e r g e l y k A f d e l i n g 2 . 2 . 2 ) .

1.4.2 VERSAMELING V A N KOMPOSITA U I T WOORDEBOEKE EN TERMINOLOGIELYS

' n L y s v a n m o o n t l i k e komposita sal versamel w o r d u i t Z i e r v o g e l en h l o k g ~ k o n g (1975), K r i e l (1983) en d i e N o o r d - S o t h o t e r r n ~ n o l o g i e en spelreels (1980) ( v e r g e l y k B y l a a g ) .

H i e r d i e w e r k e sal u i t e r a a r d d e e g l i k d e u r g e w e r k moet w o r d om t e poog om so v e r m o o n t l i k alle t i p e s komposlta i n d i e l y s o p t e neem, maar d a a r w o r d n l e aanspraak gemaak d a t d i e l y s a b s o l u u t v o l l e d i g IS rlie, aangesien d i t haas onmoontlik i s om ' n v o l l e d i g e l y s v a n komposita i n e n i g e taal saam t e s t e l . D a a r i s tewens geen wourdeboek i n enlge taal w a t d a a r o p aanspraak k a n maak d a t al d i e woorde v a n ' n b e t r o k k e taal d a a r i n o p g e t e k e n i s n i e .

Die d o e l s t e l l i n g i s om komposita t e versamel w a a r i n alle m o o n t l i k e salnestellende d e l e b i n n e d i e kompositum v e r t e e n w o o r d i g i s . Daar d ~ e n o p g e w y s t e w o r d d a t slegs komposita wat w a a r s k y n l i k i n N o o r d - S o t h o g e v o r m i s v i r d i e k o r p u s oorweeg sal w o r d .

Komposita soos:

sekolobese

-

skoolbus mokomofere

-

v r e e m d e l i n g w i n i s e k r e n e

-

w i n d s k e r m ,

e n s o v o o r t s , sal n i e v i r d i e k o r p u s oorweeg w o r d n i e . Die r e d e h i e r v o o r i s d a t d i e komposita as reeds gevorrnde komposita u i t A f r i k a a n s o f Engels oorgeneem i s e n volgens samestellende dele e n d i e o n d e r l i n g e v e r h o u d i n g t u s s e n d i e dele w a a r s k y n l i k n i e aan d i e v e r e i s t e s wat aan ' n N o o r d - Sothokompositum g e s t e l mag w o r d , sal voldoen n i e .

V e r d e r sal h i e r d i e s t u d i e hoofsaaklik toegespits w o r d o p d i e naamwoordelike kompositum w a t d i e b e s k r y w e n d e naamwoordelike kompositum i n s l u i t . O p h i e r d i e stadium v a n d i e s t u d i e w i l d i t v o o r k o m asof d i e i n s l u i t i n g v a n voegwoordelike, b y w o o r d e l i k e en i n t e r j e k t i e w e komposita, ensovoorts, as g e v o l g v a n h u l l e s k r a l e voorkoms i n d ~ e taal, n i e r e g v e r d i g b a a r sal wees n i e .

1.4.3 D I E I D E N T l F l S E R l N G V A N D I E SAMESTELLENDE DELE V A N D I E KOMPOS I T A

D i e versamelde komposita ( v e r g e l y k i n h o u d t o t b y l a a g p . 2 8 8 ) sal volgens samestellende dele i n d i e b y l a a g opgeneem w o r d , b y v o o r b e e l d :

1. Naamwoordelik + naamwoordelik

2. Werkwoordelik + naamwoordelik, ensovoorts.

D i e komposita wat v o l g e n s d i e samestellende dele d a a r v a n o n d e r elke hoof t u i s h o o r t , sal alfabeties g e r a n g s k i k w o r d v o l g e n s d i e e e r s t e l e t t e r v a n d i e stam v a n d i e e e r s t e l i d . Daar sal i n d i e loop v a n d i e s t u d i e t e l k e n s na h i e r d i e b y l a a g ( w a t aan d i e e i n d e i n g e b i n d sal w o r d ) v e r w y s w o r d .

Probleme w a t h i e r mag o p d u i k , i s o n d e r a n d e r e d i e i d c n t i f i s e r i n g v a n d i e o n d e r s k e i e o n d e r d e l e v a n d i e kompositum. I n sommige gevalle k a n d i t moeilik wees om d i e o n d e r s k e i e dele v a n d i e kompositum s o n d e r vrees v i r teespraak t e i d e n t ~ f i s e e r , maar d a a r sal i n d i e loop v a n h i e r d i e ondersoek v e r d e r met h i e r d ~ e probleme gehandel w o r d .

V e r v o l g e n s sal e l k e kompositum se A f r i k a a n s e weer-gawe gegee w o r d asook ' n l e t t e r l i k e v e r t a l i n g d a a r v a n . O o k h i e r mag soms probleme o n d e r v i n d w o r d

omdat d i e o o r s p r o n g v a n sommige samestellende dele r ~ i e b o alle t w y f e l vasgestel k a n w o r d nie, hoewel d a a r . o o k v a n v e r s k e i e p r o e f p e r s o n e g e b r u ~ k gemaak i s .

1.4.4. D I E ONDERLINGE VERHOUDING TUSSEN D I E DELE V A N D I E KOMPOSITUM

Nadat vasgestel i s u i t hoeveel samestellende dele e l k e kompositum bestaan, sal gepoog w o r d om t e bepaal wat d i e v e r h o u d i n g t u s s e n h i e r d i e lede o n d e r l i n g i s . Die klem sal h i e r hoofsaaklik o p vorm, b e t e k e n i s e n g e b r u i k v a l .

1.4.5 WOORDSOORTE WAT KOMBINEER B l N N E KOMPOSITA

H i e r sal gepoog w o r d om w o o r d s o o r t e l i k e kombinasies t e i d e n t i f i s e e r , om sodoende vas t e s t e l o f d a a r ' n patr-oonmatige p r o s e s t e b e s p e u r i s i n d i e v o r m i n g v a n komposita en o f d a a r v a n samekoppeling en s a m e s t e l l ~ n g s g e p r a a t sal moet w o r d .

1.4.6 D I E POSlSlE V A N D I E KOMPOSITUM I N D I E T A A L S T R U K T U U R EN SY VERBAND M E T D I E WOORD EN D I E WOORDGROEP

Om d i e kompositum met al s y moontlike k e n m e r k e n a b e h o r e t e bestudeel., moet dit teen d i e a g t e r g r o n d v a n ' n b e h o o r l i k g e f u n d e e r d e t a a l t e o r e t ~ e s e raamwerk b e s k o u w o r d . Eerstens sal d a a r g e k y k moet w o r d na d i e t e r m e taalsisteem en t a a l s t r u k t u u r en ' n b e h o o r l i k e o n d e r s k e i d sal d a a r t u s s e n gemaak moet w o r d ( v e r g e l y k H o o f s t u k 3 ) .

H i e r n a sal d a a r vasgestel moet w o r d waar d i e p l e k v a n d i e w o o r d i n d i e taalsisteem gelee i s n a d a t d ~ e t e r m w o o r d met b e h u l p v a n , o n d e r andere, V a n Wyk (1958) se woordtoetse d u i d e l i k o m l y n i s ( v e r g z l y k A f d e l ~ n g 4 . 2 ) .

V o o r t s sal d a a r ' n s t u d i e gemaak moet w o r d v a n v e r s k i l l e n d e w o o r d v o r m i n g s p r o s e s s e ( s i n t a k t i e s e prosesse) soos:

a f f i g e r i n g v e r d u b b e l i n g r e d u k s i e v e r v a n g i n g elisie samestelling samekoppeling, ensovoorts ( v e r g e l y k A f d e l i n g 5 . 3 ) .

Bogenoemde ondersoek is noodsaaklik om vas t e stel w a t t e r v a n h i e r d i e prosesse moontlik aanleiding k o n gegee h e t o f ' n r o l k o n gespeel h e t b y d i e t o t s t a n d k o m i n g van komposita. Hierteenoor sal ook d i e w o o r d g r o e p b e t r e k moet w o r d t e n e i n d e vas t e stel w a t t e r ooreenkomste en v e r s k i l l e tussen d i e w o o r d g r o e p en d i e kompositum t e b e s p e u r i s .

Nadat d i e d r i e taalsimbole a f s o n d e r l i k b e s t u d e e r is, sal gepoog w o r d om voorlopige ooreenkomste en v e r s k i l l e daartussen u i t t e w y s asook d i e moontlike p l e k van die kornpositum b i n n e d i e taalsisteem ( v e r g e l y k H o o f s t u k 4 ) .

1.4.7 D I E MORFOLOGIESE EN S I N T A K T I E S E KENMERKE V A N D I E KOMPOS I T U M

V o o r d a t d i e morfologiese en sintaktiese kenmerke van d i e kompositum onderneem k a n w o r d , sal d i e terme morfologie en s i n t a k s i s v i r die doeleindes van h i e r d i e s t u d i e eers d u i d e l i k omlyn moet w o r d ( v e t - g e l y k A f d e l i n g 3 . 3 ) .

Daar d i e n o p g c w y s t e w o r d d a t daar tradisioneel na d i e twee benc van d i e morfologie v e r w y s is as paradigmatiese en sintagmatiese morfologie. Omdat d i e morfeem d i e k l e i n s t e betekenisdraende eenheid i n taal is, i s d i t noodsaaklik d a t h i e r d i e t e r m baie d u i d e l i k ornskryf moet w o r d ( v e r g e l y k A f d e l i n g 3 . 3 ) .

Ook omdat d i e kompositum w a a r s k y n l i k t o t stand gekoni h e t as g e v o l g van v e r s k e i e woordvorrningsprosesse, sal d i e morfeem ook w a a r s k y n l i k b y d i e

bcspreking van die kompositum d u ~ d e l i k en dikwels t e r sprake kom. Onder d i e morfologie van die kompositum s a l die volgende aspekte aandag geniet:

a. Die klasprefiks van die kompositurn.

b . Die stam van die kon~positum [v e r g e l y k Afdeling 5 . 4 ) .

Soos wat b y die sintaksis van die woord die onderlinge v e r h o u d i r ~ g en opeenvolging van die morfeme binne die woord belangrik is, is die o n d e r l ~ n g e verhouding en opeenvolging van die lede (rnorfeme) binne die konteks van die woordgroep en kompositum ook van die uiterste belang.

Nadat die s t r u k t u u r van die woord en die woordgroep aan die hand van verskeie bronne bestudeer is, sal daar voortgegaan word om d ~ e sintaksis van die lede van die kompositum t e bestudeer ( v e r g e l y k A f d e l ~ n g 5 . 5 ) .

Aspekte wat hier aandag behoort te geniet, is waarskynlik die volgende:

Die v e r v a n g i n g van die klasprefiks van ' r ~ r~aamwoo~.dko~.relaai as eerste l i d .

Die behoud van d ~ e klasprefiks van die tweede l i d van ' r ~ kompositurn wat ' n naamwoordkorrelaat het.

Kongruensie b i n n e die kompositum.

Die klasprefiks van kon~posita waavvan die eerste 114 ' n werkwoordkorrelaat het.

Die s ~ n t a k t ~ e s e s t r u k t u u r van die stam van d ~ e kornpositunr 111 No01.d-

S0tl.80.

1 . 4 . 8 D I E SEMANTIESE KENMERKE V A N D I E KOMPOSITUM

Die semantiese k e n m e r k e v a n d i e kornpositum sal v e r v o l g e n s o n d e r d i e loep geneem w o r d .

Na a a n l e i d i n g v a n d i e v e l d v a n d i e semantiek, soos i n H o o f s t u k

6

vasgestel sal word, rnoet d a a r g e k y k w o r d na d i e o n d e r l i n g e v e r h o u d i n g t u s s e n d i e kornponente b i n n e d i e kompositum. D a a r moet vasgestel w o r d o f d i e s e l f d e o n d e r l i n g e v e r h o u d i n g wat d a a r t u s s e n d i e l e d e v a n w o o r d g r o e p e bestaan, ook i n d i e kornposita w a t v a n sodanige w o o r d g r o e p e afgelei is, voorkom ( v e r g e l y k A f d e l i n g 6.11).

B e t e k e n i s v e r s k y n s e l s soos polisemie, ironie, eufernisme en rnetaforiek kom w a a r s k y n l i k i n ' n rnindere o f rneerdere mate i n a l l e t a l e v a n d i e w 6 r e l d v o o r . Daar k a n aangeneern w o r d d a t sornrnige v a n hier-die v e r s k y n s e l s ook i n N o o r d - S o t h o sal voorkorn. Daarom sal sornrnige v a n h i e r d i e v e r s k y n s e l s k o r t l i k s ondersoek rnoet w o r d t e n einde v a s t e s t e l o f t e n rninste sommige d a a r v a n ook i n N o o r d - S o t h o werksaam i s ( v e r g e l y k A f d e l i n g 6 . 1 1 . 4 ) .

1.4.9 D I E FONOLOGIESE KENMERKE V A N D I E KOMPOSITUM I N NOORD-SOTHO

Die fonologie en tonologie i s d i s s i p l i n e s w a l ' n baie h e l a n g r i k e 1.01 i n N o o r d -

Sotho s p e d . H i e r d i e terme sal d u i d e l i k o m s k r y f moet w o r d asook d i e v e l d w a a r i n h u l l e werksaarn i s .

Die fonologie v a n d i e kornposituni sal h i e r n a i n oenskou geneem w o r d en we1 o n d e r d i e v o \ g e n d e hoofde:

a . Die r o l v a n d i e v e r s k i l l e n d e vorme v a n assirnilasie b y d i e v o r m i n g v a n komposita ( v e r g e l y k A f d e l i n g 7.3)

b . Die 1.01 v a n v e r s k i l l e n d e vorrne v a n elisie b y d i e v o r m i n g v a n k o n ~ p o s i t a ( v e r g e l y k A f d e l i n g 7 . 4 ) .

1.4.10

S T A T I S T I E S E GEGEWENS OOR KOMPOSITA I N NOORD-SOTHO

Aangesien daar ook a n d e r gegewens t e n o p s i g t e v a n komposita i n N o o r d - S o t h o mag voorkom wat n i e o n d e r d i e morfologiese, sintaktiese, fonologiese en semantiese d i s s i p l i n e s b e s p r e e k k a n w o r d nie, s a l d a a r aandag gegee w o r d aan a n d e r statistiese gegewens met b e t r e k k i n g t o t d i e kompositum wat moontlik i n t e r e s s a n t e i n l i g t i n g na v o r e mag b r i n g ( v e r g e l y k H o o f s t u k 8 ) .

Sake w a t h i e r aandag b e h o o r t t e geniet, i s oncler a n d e r e d i e volgende:

Die v e r s p r e i d i n g v a n d i e komposita i n d i e naamwoordklasse v a n N o o r d - S o t h o ( v e r g e l y k A f d e l i n g

8.2).

D i e aantal woordsoortelike k o r r e l a t e wat as komponente b i n n e komposita opgespoor is en d i e p r o d u k t i w i i e i t d a a r v a n b i n n e komposita i n N o o r d - S o t h o ( v e r g e l y k A f d e l i n g 8 . 4 ) .

U i t hoeveel moontlike komponente d i e komposita i n Noord-Sotho saamgestel k a n w o r d ( v e r g e l y k A f d e l i n g

8.3).

Hoeveel komposita o n d e r s k e i d e l i k u i t twee, d r i e o f v i e r lede bestaan en wat d i e v e r h o u d i n g , persentasiegewys, t u s s e n h i e r d i e komposita i s .

Laastens sal ' n samevatting gegee w o r d v a n d i e b e l a n g r i k s t e b e v i n d i n g s wat t e n o p s i g t e v a n komposita i n Noord-Sotho i n d i e loop v a n h i e r d i e s t u d i e gemaak i s ( v e r g e l y k H o o f s t u k

9).

HOOFSTUK

2

KOMPOSlTA I N D I E L l T E R A T l J U R

2.1

D I E ALGEMENE L I T E R A T U U R

D e u r d i e j a r e is daar baie uiteenlopende sieninge d e u r n a v o r s e r s o o r komposita g e h u l d i g . t l i e r d i e uiteenlopcndheid w o r d nie n e t veroorsaak d e u r d a t d i e v e r s k y n s e l i n alle tale v a n d i e w e r e l d voorkom nie, maar omdat daar v e r s k i l l e n d e taalwetenskaplike benaderings ontstaan het, wat d i e kompositum i n d i e algemeen v a n u i t v e r s k i l l e n d e hoeke of s t a n d p u n t e benader h e t .

Alhoewel h i e r d i e s t u d i e hoofsaaklik v a n u i t ' n s t r u k t u r e l e t a a l k u n d i g e oogpunt benader sal w o r d , moet daar, al i s d i t baie telegramagtig, kennis geneem w o r d van d i e v e r s k i l l e n d e benaderingswyses v a n u i t d i e v e r s k i l l e n d e skole.

2 . 1 . 1

D I E GENERATIEWE BENADERING

Geclurende die afgelope klompie jare was daar talle s k r y w e r s wat d i e k o m p o s i t u ~ n v a n u i t ' n transformasioneel-generatiewe s t a n d p u n t b e n a d c r I ~ e t . Daar sal nie i n d i e p t e op h i e r d i e benaderingswyse ingegaan w o r d nie, aangesien h i e r d i c s t u d i e v a n u i t ' n s t r u k t u r e l c t a a l k u n d i g e o o g p u n t benader w o r d . I i i e r d i e s k r y w e r s wat d i e generatiewe benaderingswvse g e v o l g het, h e t komprsita hoofsaaklik v a n u i t ' n sintaktiese raamwerk benader.

Een v a n d i e noen~enswaardige p c g i n u s w a l aangewend is om d i e v e r h o u d i n g tusserl d i e dele v a n ' n k o n ~ p o s i t u m sistcmaties v a n u i t ' n transformasicneel- generatiewe b e n a d e r i n g t e b e s k r y w e , is d i e v a n Lees (1968). t l i e r d i e benaderingswyse w o r d baie yued d e u r llom opgesom:

"When we examine t h e i n t e r n a l stt.ucture of more complex noniinals we see t h a t it u s u a l l y i n c o r p c r a t r s the major grammatical relations f o u n d i n whole sentences. T h a t is, w i t h i n t h e complrx subject of a sentence, f o r example, we m i g h t f i n d t h e t r a n s f e r e d subject, v e r b , a n d object

of an u n d e r l y i n g sentence, as i s t h e case i n o u r example a b o v e . " ( p . x v i i i )

Die voorbeelde waarna h y i n d i e a a n h a l i n g v e r w y s , i s :

" T h a t c o l d c u p o f coffee y o u l e f t t h e r e . "

wat ' n t r a n s f o r m a s i e mag wees v a n d i e s i n :

"You l e f t t h a t c o l d c u p of c o f f e e t h e r e . "

H y se v e r d e r

"1. I n my v i e w nominal compounds a r e ( i n d e e d ) u n d e r s t o o d o n t h e basis of c e r t a i n f i x e d s y n t a c t i c r e l a t i o n s ( s u b j e c t , object, e t c . ) w h i c h a r e spesifiable o n l y i n t e r m s of t h e relations among t h e c o n s t i t u a n t s of u n d e r l y i n g sentences, a n d

2. N o m l n ~ l compounds a r e i n d e e d m u l t i p l y ambigious, 1.e. can b e u n d e r - stood, each one i n several of t h e possible ways allowed b y t h e grammar ( a n d t h e associated semantic t h e o r y of sentence i n t e r p r e t a t l o t ) ) . " ( p . x x x i x ) .

H i e r o n d e r v o l g ' n opsomming v a n Lees (1968:125 e . v . ) se

" .

.

. major grammatical r e l a t i o n s . . . "

asool: d i e s u b k a t e g o r i e e wat h y aandui, met ' n v o o r b e e l d b y e l k . H i e r d i e r a a ~ n w e r k gee ' n baie goeie a a n d u i d i n g v a n d i e generatiewe b e n a d e r ~ n g s w y s e en daarom sal d a a r v i r d i e doeleindes v a n h i e r d i e s t u d ~ e n i e v e r d e r o p d i e i n d e l i r ~ g s van a n d e r s k r y w e r s w a t h i e r d i e b e n a d e r ~ n g s w y s e volg, ingegaan w o r d nie.

I. S u b j e c t

-

Predicate A . Predicate n o u n 1 ) K e r n e l n o u n : g i r l f r i e n d 2) A g e n t i v e noun : f i g h t e r plane B . A d j e c t i v e 1) E n d o c e n t r i c : madman

2 )

E x o c e n t r i c : r e d s k i n 11. Subject

-

middle object

A . Possessive g e n e t i v e : d o c t o r s o f f i c e B . Of - p e r i p h r a s e s : a r r o w h e a d C . With

-

periphrases : r a t t l e s n a k e Ill. Subject

-

v e r b A . G e r u n d i v e adjective : f l y i n g machine 8 . V e r b

-

subject : workman C . Subject

-

nominalized v e r b 1) Of

-

pertphrases a. A b s t r a c t a : population g r o w t h b . Concreta : e a r t h q u a k e 2) B y

-

p e r i p h r a s e s : f a r m p r o d u c t i o n

D. Norninalized v e r b

-

subject : assembly p l a r ~ t

I V .

Subject

-

object A . S u b j e c t - o b j e c t : steamboat B. O b j e c t

-

s u b j e c t : c a r t h i e f C. F r o m - p e r i p h r a s e s : w a t e r s p o r t D. F o r

-

p e r i p h r a s e s : automobile p l a n t V. V e r b

-

o b j e c t A . I n f i n i t i v a l 1) E n d o c e n t r i c : setscrew 2 ) E x c o c e n t r e : p i t c h p o c k e t B . F o r

-

a d v e r b i c a l : e a t i n g a p p l e C . A c t i o n nominal 1 ) With i n g : s i g h t s e e i n g 2 ) With n m l a . A b s t r a c t a : cost r e d u c t i o n b . C o n c r e t e : book r e v i e w

3 )

With e r : shoemaker D. Obsolescent o b j e c t - v e r b : chimrleysweep V I . S u b j e c t

-

p r e p o s i t i o n a l o b j e c t

A . C o p u l a t i v e

1 ) O b j e c t - p r e p o s i t i o n - s u b j e c t

a . F o r : g u n p o w e r

b.

From, in, on, at, etcetera

:

g a r d e n p a r t y 2 ) O b j e c t - l i k e - s u b j e c t a. E n d o c e n t r i c : e g g p l a n t b . E x c o c e n t r i c : egghead 3 ) S u b j e c t - object : cell b l o c k B . V e r b a l 1 ) Subject

-

object - d e w p o i n t 2 ) Object - s u b j e c t

-

n i g h t owl V I I . V e r b

-

p r e p o s i t i o n a l o b j e c t A . Nominalization p l u s object 1) I n f i n i t i v a l : g r i n d s t o n e 2 ) G e r u n d i v e a. F o r - p e r i p h r a s i s

-

w a s h i n g machine b . O f - p e r i p h r a s i s - b o i l i n g p o i n t 3 ) A c t i o n nominal - r e c o v e r y time B . O b j e c t

-

nominalization 1 ) With i n g

-

b a b y s i t t i n g

2) W ~ t h nml a . A b s t a c t a - steam d i s t i l l a t i o n b . C o n c r e t e

-

boat r i d e 3 ) With e r : sleepwalker V I I I. O b j e c t

-

p r e p o s i t i o n a l o b j e c t A . From v e r b

-

p h r a s e 1) Object - p r o p o s i t i o n a l o b j e c t - b u l l r i n g 2 ) Prepositional o b j e c t

-

object : s t a t i o n wagon

1) F r o m : wood alcohol 2 ) O f : blockhouse 3 ) With : d i l l p i c k l e 4) Miscellaneous : i r o n age I X . P r o p e r nouns a n d naming

A .

Cornrnor~ n o u n : f e r r i s wheel B. Proper- n o u n 1) With t h e : marshall p l a n 2) Without the : s t a t e s t r e e t Lees (1968:174) s l u i t s y ~ n d e l i n g af met ' n NPN

-

t r a n s f o r m a s i e d l a g r a m w a t i l l u s t r e e r hoe komposita d e u r v e r s k e i e i n g e w i k k e l d e transformasies i n s i n n e

gegenereer

kan

word.

B o t h a (1968:43 e . v . 1 maak s e k e r e aanpassings t e n o p s i g t e v a n d i e s t a n d p u n t v a n Lees. O p b l a d s y 192 e . v . b e w e e r h y d a t d i t o n m o o n t l i k i s om v o o r s i e n i n g t e maak v i r ' n d i e p t e s t r u k t u u r , w a t d i e intui'tiewe k e n n i s w a t d i e m o e d e r t a a l s p r e k e r o o r s u l k e komposita het, w e e r t e gee.

M a r c h a n d (1967:380) som h i e r d i e b e n a d e r i n g s w y s e g o e d o p as h y se:

" A s a l l composites a r e syntagmas, i . e . , grammatical e n t i t i e s , t h e y m u s t b e e x p l a i n a b l e f r o m a n u n d e r l y i n g sentence whose s y n t a c t i c r e l a t i o n s t h e y m i r r o r . T h i s u n d e r l y i n g grammatical r e l a t i o n s h i p w i l l b e c a l l e d grammatical d e e p s t r u c t u r e . " H y e r k e n e g t e r (p.387) d a t s e k e r e komposita wat n i e ' n w e r k w o o r d as komponent b e v a t nie, n i e b e v r e d i g e n d i n t e r m e v a n d i e s i n t a k s i s v e r k l a a r k a n w o r d n i e .

Senekal, e t a1 (1972:317) gaan v a n diese!fde s t a n d p u n t u i t as M a r c h a n d (1969:55) e n se: "Samestellings weerspieel v e r h o u d i n g s w a t b i n n e s i n n e b e s t a a n e n k a n n i e 10s v a n d i e s i n t a k s i s b e s t u d e e r w o r d n i e " . H u l l e (1972:321) b e s p r e e k d i e v o l g e n d e v e r h o u d i n g s b y naamwoordelike samestellings: 1 . " O n d e r ~ e r ~ s n a a m w o o r d s t u k e n w e r k w o o r d : d w a r r e l w i n d 2. O n d e r w e r p s - en v o o r w e r p s n a a m w o o r d s t u k : a. O n d e r w e r p s f o k u s g e l u k b r i n g e r t j i e

b.

V o o r w e r p s f o k u s

gletserskrape Onderwerpsnaamwoordstuk en plekvoorsetselgroep: bosaap Werkwoord en voorwerpsnaamwoordstuk: huursoldaat Werkwoord en plekvoorsetselgroep: bakpoeier Voorwerpsnaarnwoordstuk en voorsetselgroep: donskombers.

"

Die s k r y w e r s erken egter self (p.320) dat die indeling nie vollediy IS nie

Kooij (1968:258) kom t o t die g e v o l g t r e k k i n g dat d i t beter sou wees om komposita t e beskrywe as eenhede met ' n eie s t r u k t u u r . Hy het tot h i k r d i e g e v o l g t r e k k i n g gekorn na sy bewering op bladsy 254 dat ' n suiwer morfologiese b e s k r y w i n g onaanvaarbaar sou wees aangesien die semantiese spesialisasie daarvan nie verklaar is nie. Op bladsy 255 het h y d i t ook teen ' n suiwer sintaktiese b e s k r y w i n g omdat so ' n b e s k r y w i n g t e veel subkategoriee oplewer wanneer kleiner verskille tussen die onderliggende s t r u k t u r e uitgelig word. H y is v e r d e r ook van mening dat ' n suiwer sintaktiese benadering t e rnin van die betekenis weergee en dat d i t daarom nie 'n w e r k l i k e v e r b e t e r i n g op die morfologiese benadering is nie.

I n aansluiting b y bogenoemde standpunt se Kooij (1968:267):

" U n l i k e the semantic specialization of lexical elements, and other slight differences i n meaning, which can be observed I n sentences when viewed upon as utterances o r tokens, t h e semantic specialization i n these compounds is not temporary, b u t lasting as the semantic s t r u c t u r e is 'frozen' i n t o a new u n i t . A n d t h i s means, finally, t h a t t h e meaning

o f s u c h compounds w i l l h a v e t o b e l i s t e d a f t e r a l l n o t w i t h s t a n d i n g t h e f a c t t h a t a g r e a t deal o f t h e i r s t r u c t u r e c a n b e a n a l i ~ e d , a n d s h o u l d b e analized. "

J a c k e n d o f f (1975:639) k o n s t a t e e r d a t i n d i e t r a n s f o r m a s i o n e l e h a n t e r i n g v a n d i e samestellings, e l k e naamwcord i n d i e l e k s i k o n aan e l k e a n d e r naamwcord g e t o e t s w o r d v i r samestellingstransformasies w a t g e k o n t r o l e e r w o r d d e u r u i t s o n d e r i n g s k e n m e r k e . D i t i m p l i s e e r d a t slegs w o o r d e wat saamgestel k a n w o r d i n samestellings, g e p r o d u s e e r k a n w o r d . Om e g t e r s u l k e u i t s o n d e r i n g s k e n m e r k e o p t e stel i s b a i e o m s l a g t i g omdat e l k e naamwoord i n ' n nominale samestelling k a n wissel met v e r s k i l i n d i e a a n v a a r b a a r h e i d d a a r v a n .

T e r b e v e s t i g i n g v a n J a c k e n d o f f (1975:639) se s i e n i n g k a n a a n g e s l u i t w o r d b y D e Vleeschauwer (1978:4) waar h y b e w e e r d a t :

"Met b e t r e k k i n g t o t d i e e g t e samestelling moet o n s o n d e r s k e i t u s s e n d i e samestelling as p r o s e s , d i e o f ' n samestelling as r e s u l t a a t v a n h i e r d i e p r o s e s en d i e kompositum as d i e e i n d p r o d u k v a n b e t e k e n i s v a s l e g g i n g i n naamgewing". ( B e k l e m t o n i n g d e u r m y s e l f ) .

D e Vleeschauwer (1978:14) d u i d i e v e r s k i l l e t u s s e n ' n samestelling e n ' n kompositum soos v o l g aan:

D i e Samestelling D i e Kompositum

1 .

I e o p d i e r e e l v l a k 1. I e o p d i e i t e m v l a k 2 . h c t b e t e k e n i s p o t e n s i a a l 2 , b e t e k e n i s p o t e n s i a a l b e p e r k d e u r k o n v e n s i e 3 . h e t b e t e k e n i s 3 . h e t i n h o u d w a t g e i n t e r p r e t e e r moet w o r d

I n bogenoemde v e r b a n d noem h y

-

h o r i n g a r m

w a t o p d i e r e e l v l a k l e e n w a a r s k y n l i k n o o i t i n A f r i k a a n s g e l e k s i k a l i s e e r sal w o r d n i e t e e n o o r

s l a n g g i f

wat g e l e k s i k a l i s e e r d i s e n reeds o p d i e i t e m v l a k Ie. De V l e e s c h a u w e r (1978:14) b e w e e r v o o r t s d a t d i e f e i t d a t d i e samestelling o p d i e r e e l v l a k le, a a n d u i d a t d i t k e n m e r k e deel met t i p e s k o n s t r u k s i e s soos d i e w o o r d g r o e p e n d i e s i n . D a a r t e e n o o r w o r d v a n ' n a n d e r k r e a t i e w e o f s k e p p e n d e b e g i n s e l g e b r u i k gemaak b y d i e v o r m r n g v a n ' n kompositum, naamlik naamgewlng wat as k r e a t i w i t e i t s b e g i n s e l ' n v o o r w a a r d e v i r l e k s i k a l i s e r i n g v a n samestellings t o t komposita i s . As h i e r d i e naamgewing n l e p l a a s v l n d nie, 1s d i e s a m e s t e l l ~ n g n o g o p reGlvlak e n n i e o p l e k s i k a l e v l a k n i e . D e V l e e s c h a u w e r (1978:48) meen e g t e r d a t d i e o o r t o l l i g h e i d s r e e l s b i n n e ' n l e k s i k a l i s t i e s e t e o r i e laat v a a r k a n w o r d . H y se d a t e l k e g e m a n i f e s t e e r d e samestelling ' n g e s p e s i f i s e e r d e l e k s i k a l e i n s k r y w i n g k r y e n d a t d i e l y s v a n o o r t o l l i g h e i d s r e e l s (morfologies e n semantics) d a n r e k e n s k a p g e e v a n d i e m o o n t l i k e samestellings i t ) A f r i k a a n s . Met h i e r d l e o o r t o l l l g h e i d s r e e l s w o r d t e r s a a k l i k e items d a n i n v e r b a n d g e b r i n g . Slegs n u w e l n l i g t i n g i s d a n n o d i g i n d i e i n s k r y w i n g w a a r d e u r m a k l i k r e k e n s k a p gegee k a n w o r d v a n i d i o s i n k r a t i e t l e s e k e n m e r k e . U i t v e r a l g e m e n i n g s v a n b e k e n d e l e k s i k a l e Items w o r d l e k s i k a l e o o r t o l l i g h e i d s r e e l s o p g e s t e l . B o t l i a (1968) w a t saam met De V l e e s c h a u w e r (1978) s e k e r d i e b e l a n g r l k s t e b y d r a e s gemaak h e t om A f r i k a a n s e komposita varauit ' n g e n e r a t i e w e t e n a d e r l r ~ g t e b e s t u d e e r , h e t d i e v e r h a a l b a a r h e i d v a n d l e o n d e r l i g g e n d e w e r k w o o r d p r o b e e r oplos d e u r d ~ t i n d i e o n d e r b o u v o o r t e s t e l as g e r e k o n s t r u e e r v a n d i e hoofnaamwoord, o f d a n we1 d i e f o k u s d r a e n d e komponent v a n d i e samostelling, b y v o o l - b e e l d :

Hy se v e r d e r dat die verhaalbaarheid u i t die d i e p t e s t r u k t u u r opgeklaar' kan word d e u r die grarnmatiese analise u i t t e b r e i sodat die orngestelde samestellings ook ingesluit kan word. Sy studie gaan hoofsaaklik oor rnetaforiese en idiornatiese samestellings asook die verhaalbaarheidsaspek van dieptestruktuurelemente. De Vleeschauwer (1978) wat vanuit ' n leksikalisties

-

generatiewe uitgangspunt gewerk het, se doel met sy studie was hoofsaaklik om aan t e toon i n watter mate outonoom sintaktiese teoriee adekwaat is met ' n b e s k r y w i n g van die nominale samestelling.

I n ' n samestelling is die betekenis i n albei komponente verteenwoordig, maar is nie die somtotaal van die betekenis van die dele nie. V e r d e r onderskei De Vleeschauwer (1978:119) tussen die samestelling as proses, die samestelling as resultaat van die proses en die kompositum as eindproduk van betekenisvaslegging i n naarngewing. Die verhaalbaarheid van die onderliggende werkwoord is in die leksikaliseringsproses opgesluit waar naamgewing en aspekte, soos analogie en veralgernening, b e t r e k w o r d b y die a f p e r k i n g van somrnige betekenismoontlikhede en die neutralisering van ander.

Van Jaarsveld (1974:22) is van mening dat die f e i t dat die kompositurn u i t twee of meer rnorferne bestaan 'n sekere opbou van die kompositurn impliseer, met ander woorde morferne plus boureels. Volgens hierdie bouwyse onderskei h y die volgende kornposita ill Afrikaans

1. Die konstruksietipe : vergeet-my. nie, ensovoorts.

2 . Die aanskakelingstipe : s k r y f s t e r - h u i s v r o u , d i g t e r - d e n k e r .

3 . Die bepalende t i p e :

a. Tweeledige t i p e : huisvrou, boorngom, ensovoorts

t .

Meerledige t ~ p e (wat van vet-skillende aard kan wees) boekhouboek, tweeslag-roterende motor, ensovoorts.