NN31545,0648
£2»,BIBLIOTHEEK
TÄRINGGEBOUW
, I
NOTA 648 30 n o v e m b e r 1971 Instituut voor Cultuurtechniek en WaterhuishoudingWageningen
BIBLIOTHEEK DE HAAFF
Droevendaalsesteeg 3a Postbus 241 6700 AE Wageningen
LANDBOUWKUNDIG GEBRUIK VAN AFVALWATER UIT DE AARDAPPELMEELINDUSTRIE
IN DENEMARKEN
VERSLAG VAN EEN STUDIEREIS
d r . i r . F . A. M. de Haan
N o t a ' s van h e t Instituut zijn in p r i n c i p e i n t e r n e c o m m u n i c a t i e m i d d e -len, dus geen officiële p u b l i k a t i e s .
Hun inhoud v a r i e e r t s t e r k en kan zowel b e t r e k k i n g hebben op e e n e e n voudige w e e r g a v e van c i j f e r r e e k s e n , a l s op een c o n c l u d e r e n d e d i s c u s s i e van o n d e r z o e k s r e s u l t a t e n . In de m e e s t e gevallen zullen de c o n -c l u s i e s e -c h t e r van voorlopige a a r d zijn o m d a t h e t o n d e r z o e k nog n i e t i s afgesloten.
Bepaalde n o t a ' s komen niet voor v e r s p r e i d i n g buiten h e t Instituut in a a n m e r k i n g .
CENTRALE LANDBOUWCATALOGUS
0000 0672 8329
^
n n n1 2 FEB. 1998
V)W5ö
I N H O U D b i z . INLEIDING 1 PROGRAMMA 2 FABRIEK IN TOFTLUND 3 FABRIEK IN BRANDE 7 FABRIEK IN AUNING 10 FABRIEK IN DYBVAD 12 FABRIEK IN KARUP 14 ALGEMENE CONCLUSIES 18 BIJLAGEN I en II
INLEIDING ;
-Op 17 maart 4971 werd door ir.; G. Wansink, s e c r e t a r i s van de Nationale Raad voor Landbouwkundig Onderzoek TNO, de installatie verricht van de Werkgroep TNO voor Onderzoek Irrigatie met Afval-water Aardappelmeelfabrieken. De taak van deze werkgroep is als volgt omschreven: 'Het zich vormen van een oordeel en het rappor-teren aan de Raad omtrent de technische, economische en sociale m e H ï e s van het gebruik van aardappelmeelafvalwater voor irrigatie doeleinden, als middel ter bestrijding van milieuverontreiniging, v e r -oorzaakt door het lozen van die afvalstoffen in oppervlaktewater. Deze rnerites Äoeten zflwianig worden omschreven,- dat zij kunnen worden vergeleken met die van andere methoden, welke tot het oplossen van dit afvalwaterprobleem kunnen bijdragen'.
Tijdens de voortgang van de door de werkgroepleden in dit kader verrichte werkzaamheden werd de behoefte gevoeld zich op de hoogte te stellen Van de maatregelen die in het buitenland ten aanzien van de vermelde problematiek worden genomen.
Hiertoe werd in de week» van 1 t / m 5 november 4 971 een bezoek ge-bracht aan een aantal aardappelmeelfabrieken in Denemarken. Aan deze studiereis werd deelgenomen door de volgende personen: - i r . C? Baars, Landbouwhogeschool, Wageningen;
- dr. i r . F . A . M , de Haan, Instituut voor Cultuurtechniek en Water-huishouding, Wageningen;
- G. J. Hoogeveen, ing. , Cultuurtechnische Dienst, Utrecht; - C L . Pall and, ing., Kon- Ned. Heidemaatschappij, Arnhem; ,<* F.- Riem Vis, ing., Instituut voor Bodemvruchtbaarheid, Haren;
- i r . J . H . Voorburg, Rijks Zuivel-Agrarische Afvalwaterdienst, Arnhem. Dit reisverslag werd opgesteld aan de hand van dagelijkse
mede-rapportages door alle deelnemers. Bij elk; der bezochte fabrieken werd bovendien een lijst met in de Deense taal gestelde vragen achtergelaten,
met het verzoek deze vragenlijst na beantwoording terug te zenden. Ook de op deze wijze verkregen gegevens zijn in dit verslag verwerkt.
Hierbij wordt dank gebracht aan de heer K. Dal s gaard van de Deense Aardappelmeelindustrie, en de heer N. J. Blijleven van de Nederlandse Ambassade in Kopenhagen, die zeer veel medewerking verleenden bij de voorbereiding van deze studiereis.
Een speciaal woord van dank aan de bedrijfsleiding van alle bezochte fabrieken voor de openheid waarmee het gezelschap tegemoet werd ge-treden, is zeker op zijn plaats.
PROGRAMMA
2 - l l - ' 7 1 : voormiddag
Andelskartoffelmelsfabrikken Eenderjylland te Toftlund; Toftlund ligt noord-westelijk van Aabenraa.
namiddag
Andelskartoffelmelsfabrikken Midtjylland te Brande; Brande ligt ten zuid-oosten van Herning, aan de weg Herning-Vejle.
3 - l l - ' 7 1 : voormiddag
Laboratorium Karl Kr^yer in Viby, nabij Aarhus namiddag
Andelskartoffelmelsfabrikken Djursland te Auning;
Auning ligt noordelijk van Aarhus aan de Weg Randers-Grena. 4-11 - ' 7 1 : voormiddag
Andelskartoffelmelsfabrikken Vendsyssel te Dybvad;
Dybvad ligt noordelijk van Aalborg op de weg Aalborg-Saeby. . namiddag
Andelskartoffelmelsfabrikken Karup te Karup;
Karup ligt ten zuiden van Viborg op de weg Viborg-Herning. In de navolgende paragrafen zal een bespreking worden gewijd aan elk van de bezochte fabrieken, die zoals de aanduiding 'andels' aanr geeft alle coöpratief zijn opgezet. Het bezoek aan het Karl Kr^yer labo-ratorium wordt buiten beschouwing gelaten.
:In de s a m e n v a t t i n g woeden d e v b o r n a a r n s t e ' c b n c l i i s i e s w e e r g e g e v e n en w o r d t m e t n a m e de o v e r d r a a g b a a r h e i d n a a r N e d e r l a n d s e o m s t a n -digheden aan een beschouwing o n d e r w o r p e n .
FABRIEK IN TOFTLUND
^Capaciteit;
'Deze fabriek heeft een v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t van 15 ton a a r d a p p e l e n ' p e r u u r . De c a m p a g n e loopt van 15 September tot 15 d e c e m b e r , g e -d u r e n -d e welke p e r i o -d e p e r week s t e e -d s 5-| -dag continu wor-dt g e w e r k t , o v e r e e n k o m e n d m e t een d r a a i t i j d van 128 u r e n / w e e k en 1660 u r e n / c a m p a g n e . P e r s c a m p a g n e wordt o n g e v e e r 24 000 ton a a r d a p p e l e n v e r -w e r k t , r e s u l t e r e n d in een z e t m e e l p r o d u k t i e van o n g e v e e r 4000 ton. W a t e r v e r b r u i k :
3
P e r u u r wordt o n g e v e e r 80 m w a t e r gebruikt a l s w a s w a t e r , t e r w i j l 3 in diezelfde tijd een hoeveelheid p r o c e s w a t e r Vrijkomt van 70 m . O m -g e r e k e n d zijn dit hoeveelheden van:
5 , 3 m^ w a s w a t e r / t o n a a r d a p p e l e n 4 , 7 m p r o c e s w a t e r / t o n a a r d a p p e l e n W a s w a t e r :
Het w a s w a t e r wordt via een zandvang n a a r d r i e a c h t e r e l k a a r g e l e -gen b e l u c h t i n g s v i j v e r s g e v o e r d . Beluchting vindt n o r m a a l p l a a t s aan de o p p e r v l a k t e , t e r w i j l enige e x t r a beluchting wordt v e r k r e g e n door de o n d e r l i n g e s i t u e r i n g van de v i j v e r s ; deze liggen namelijk op v e r s c h i l -lend niveau; e r t r e e d t een natuurlijke o v e r l o o p op van het w a t e r n a a r de opeenvolgende v i j v e r s via uit k i e z e l s t e n e n g e m e t s e l d e t r a p j e s . Na het d e r d e b a s s i n wordt het w a t e r r e c h t s t r e e k s op een beek geloosd. De v i j -v e r s m e t een gezamenlijke o p p e r -v l a k t e -van + 3 ha hebben in totaal 50 000 D. K r . gekost voor a a n l e g .
De aldus v e r k r e g e n r e i n i g i n g van het w a s w a t e r i s v r i j s u m m i e r . Dit i s h e t duidelijkst te zien a a n de s c h u i m v o r m i n g in de beek,,; jdieook op
enkele h o n d e r d e n m e t e r s afstand van de fabriek nog v r i j aanzienlijk i s . B o v e n s t r o o m s van het lozingspunt komt vis v o o r , mogelijk ook op z e e r g r o t e afstand van de fabriek in s t r o o m a f w a a r t s e r i c h t i n g .
Op de zuivering en lozing van het waswater wordt geen speciale con-trole uitgevoerd.
Proceswater:
Een gedeelte hiervan wordt via beregening van landbouwgrond v e r -werkt. Hiertoe is door de fabriek een bedrijf van 80 ha aangekocht; bovendien wordt 50 ha gepacht. In principe heeft de fabriek dus 130 ha beschikbaar voor beregening. Slechts de hooggelegen gedeelten komen hiervoor echter in aanmerking, overeenkomend;^et een oppervlakte van rond 50 ha. Het gehele bedrijf omvat 50 ha beregend grasland en 30 ha niet beregend graan.
Van de 50 ha die voor beregening in aanmerking komt ligt 30 ha in g r a s , ongeveer 10 ha wordt beteeld met graan en ongeveer 10 ha met bieten, koolzaad e. d. Aardappelen worden niet verbouwd wegens het veelvuldig voorkomen van stenen in de grond.
Op deze 50 ha wordt jaarlijks een hoeveelheid proceswater toegediend van 80-100 mm. Dit betekent dat in totaal ongeveer 50 000 m^ maxi-maal op deze wijze wordt verwerkt. Aangezien de totale produktie aan
3
proceswater ongeveer 115 000 m per campagne bedraagt, wordt dus slechts de helft tot een derde van het proceswater verregend. De r e s t wordt naar een bergingsbassin in de vorm van een complex laaggelegen graslanden met een oppervlakte van rond 30 ha geleid. Ook op de m o -menten dat niet kan worden beregend, bijvoorbeeld tengevolge van vorst, wordt het proceswater naar dit bassin gevoerd.
Volgens vroeger verrichte analyses komt een beregening met 50 mm proceswater overeen met een kunstmesttoediening van:
+ 950 kg kalksalpeter (16%) (150 kg N/ha) ., + 750 kg K50 (350 kg K20 / h a ) + 300 kg superfosfaat (18%) ( 55 kg P205/ h a ) totaal + 2 ton kunstmest
Vroeger werden hoeveelheden van 200 mm, ruwweg overeenkomend met 8 ton kunstmest/ha, toegediend. Dit gaf echter grote problemen, met name door de legering van granen. Daarom wordt sinds 5 jaar niet m e e r gegeven dan 80-100 mm. Deze gift wordt ineens toegediend. De beregende oppervlakte wordt ingenomen door hooggelegen gronden, bestaande uit vrij grofzandig en steenrijk bodemmateriaal. Door de h i e r
m e e g e p a a r d gaande g r o t e i n f i l t r a t i e c a p a c i t e i t van de grond, kan o n -danks de h e l l e n d e ligging van het t e r r e i n en de v r i j g r ó t e gift i n e e n s , een r e g e l m a t i g e v e r d e l i n g van het w a t e r via b e r e g e n i n g w o r d e n v e r -k r e g e n . In de l a a g s t gelegen t é r r e i n g e d ë è l t ë n w e r d e c h t e r een, zij het g e r i n g e , s a m e n v l o e i i n g van w a t e r bovengronds g e c o n s t a t e e r d .
T e c h n i s c h e g e g e v e n s :
Vanuit de fabriek w o r d t h e t p r o c e s w a t e r n a a r een betonnen v o o r
-' -' ^ 3 raELdyeservoir geleid m e t een inhoud van o n g e v e e r 500 m . De h i e r b i j
o p t r e d e n d e s c h u i m v o r m i n g l e v e r t een b e l a n g r i j k p r o b l e e m ; m e n t r a c h t dit te b e s t r i j d e n door het p r o c e s w a t e r , a l v o r e n s dit in het r e s e r v o i r .te l e i d e n , o v e r een v r i j g r o t e o p p e r v l a k t e te v e r s p r e i d e n en t e b e s p r o e i
-en m e t w a t e r . T-en tijde van het bezoek w a r e n twee a r b e i d e r s h i e r m e e b e z i g .
Vanuit het v o o r r a a d r e s e r v o i r w o r d t het p r o c e s w a t e r via o n d e r g r o n d s e leidingen weggepompt, h e t z i j n a a r de b e r e g e n i n g s v e l d e n , h e t -zij n a a r het b e r g i n g s b a s s i n . H i e r t o e -zijn twee pompen b e s c h i k b a a r , elk m e t een e l e k t r o m o t o r van 40 pk en een c a p a c i t e i t van 80 m ^ / u u r bij een opvoerhöogte van 80 m w a t e r k o l o m . Slechts een van deze pompen i s in g e b r u i k , de a n d e r dient a l s r e s e r v e .
De o n d e r g r o n d s e leidingen, m e t een lengte van + 2, 5 k m totaan de b e r e g e n i n g s v e l d e n ën £ 15 k m t o t a a n het b e r g i n g s b a s s i n , b e s t a a n uit p . v. c . - b u i s m e t een d i a m e t e r van 25 c m (10 t o m m e ) . V r o e g e r w e r d h i e r v o o r e t e r n i e t gebruikt; deze buizen w e r d e n e c h t e r a a n g e t a s t , w a a r -schijnlijk o m d a t ze aan het einde van de campagne n i e t goed w e r d e n schoongespoeld.
Voor de b e r e g e n i n g zijn op de o n d e r g r o n d s e leiding 3 h y d r a n t e n g e -p l a a t s t . Van h i e r af wordt h e t w a t e r via b o v e n g r o n d s e leidingen van dik a l u m i n i u m , d i a m e t e r ' - 1 0 ' c m , n a a r de r e g e n v l e u g e l s g e v o e r d . Gelijk-tijdig kunnen 3 r e g e n v l e u g e l s w o r d e n opgezet, w a a r v a n 2 in gebruik voor b e r e g e n i n g en 1 voor v e r p l a a t s i n g . De lengte van een r e g e n v l e u -gel b e d r a a g t 240 m . H i e r o p zijn 20 s p r o e i e r s g e p l a a t s t van h e t type D. W. I. (Danish Water I n d u s t r y , Snoghj^j) m e t een s p r o e i e r o p e n i n g van 4, 8 m m . Deze geven een o p b r e n g s t van + 1, 7 m p e r u u r , bij e e n o p s t e l v e r b a n d van 12 x 12 m o v e r e e n k o m e n d m e t een b e r e g e n i n g s i n t e n s i t e i t van 12 m m p e r u u r . De r e g e n v l e u g e l i s r u i m 8 u u r op d e -zelfde p l a a t s in bedrijf, zodat dan o n g e v e e r 100 m m wordt toegediend.
Door gelijktijdig twee r e g e n v l e u g e l s in bedrijf te houden m e t elk 20 s p r o e i e r s kan dus bijna 70 m / u u r worden verwerkt» d. w. z. de g e -hele p r o c e s w a t e r p r o d u k t i e .
De gehele i n s t a l l a t i e w o r d t bediend door éen a r b e i d e r , een b o e r m e t een eigen bedrijf van 6 ha; g e d u r e n d e de c a m p a g n e i s deze m a n op de fabriek w e r k z a a m en v e r z o r g t dagelijks van 8 uur tot 16. 30 uur de b e r e g e n i n g . V e r p l a a t s i n g van het m a t e r i a a l g e s c h i e d t h e l e m a a l m e t h a n d k r a c h t . Buiten de b e r e g e n i n g s u r e n wordt het p r o c e s w a t e r n a a r het b e r g i n g s b a s s i n gepompt; zoals r e e d s e e r d e r aangegeven w o r d t dus
s l e c h t s r u i m een d e r d e v a n ' d e totale hoeveelheid p r o c e s w a t e r v e r r e -gend.
Gedurende de z o m e r m a a n d e n w o r d t in d r o g e p e r i o d e s ook m e t schoon w a t e r b e r e g e n d .
A l g e m e e n :
Het bedrijf heeft 150 stuks v e e , 50 melkkoeien en 400 stuks j o n g v e e . Alleen het jongvee wordt geweid, h e t m e l k v e e staat het gehele j a a r door pp s t a l .
Met afvalwater behandeld g r a s l a n d wordt niet beweid en alleen g e m a a i d . E r w e r d e n tot nu toe geen i n d i c a t i e s gevonden voor het f r e quenter voorkomen van kopziekte op dit bedrijf in vergelijking tot a n -d e r e be-drijven uit -de omgeving. K o p z i e k t e g e v a a r kan wor-den v e r k l e i n -d door stalvo ede r i n g , aangezien d a a r d o o r de voedergift u i t e r a a r d b e t e r in de hand kan worden gehouden.
, Pe, b e r e g e n i n g w o r d t in e e r s t e i n s t a n t i e t o e g e p a s t om h e t afvalwater kwijt te r a k e n . De r e n t a b i l i t e i t van het landbouwbedrijf l a a t te wensen o v e r . Voor de fabriek i s de a f v a l w a t e r v e r w e r k i n g een g r o t e r belang dan het behalen van o p t i m a l e o p b r e n g s t e n . Als gevolg i s m e n niet al te
s t e r k g e ï n t e r e s s e e r d in verfijning van de techniek van toediening, a a n -gezien dit noodzakelijkerwijze g e p a a r d zal gaan m e t een v e r g r o t i n g van de v e r w e r k i n g s k o s t e n . Inzicht o m t r e n t deze k o s t e n p e r eenheid afval-w a t e r kon niet afval-worden v e r k r e g e n .
Ten tijde van het bezoek w e r d m e t tankwagens vanaf de fabriek p r o -c e s w a t e r afgevoerd voor p r o e v e n , te n e m e n door de Deense pendant van S t a a t s b o s b e h e e r .
FABRIEK IN BRANDE
Bij het bezoek aan deze fabriek w a r e n behalve de bedrijfsleiding tëv€sn"6°de'here« V e n o v e n B o r g h o l m van de Deense H e i d e m a a t s c h a p p i j a a n w e z i g voor het v e r s t r e k k e n van i n f o r m a t i e . De Deense'
HeiidemaatWchppij i s i n d e r t i j d b e t r o k k e n g e w e e s t bij de aanleg van de b e -r e g é n i n g s i n s t a l l a t i e .
C a p a c i t e i t :
De fabriek heeft een v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t van 20 ton a a r d a p p e l e n p e r u u r . Tijdens de c a m p a g n e wordt 5j dag p e r week continu g e w e r k t . W a t e r v e r b r u i k :
Het totale w a t e r v e r b r u i k b e d r a a g t 170 m / u u r . H i e r v a n i s 100 m p e r u u r nodig voor w a s s e n en t r a n s p o r t . Tijdens h e t z e t m e e l w i n n i n g s -p r o c e s wordt 70 m3/ u u r t o e g e v o e r d ; t e z a m e n m e t 15 m 3 / u u r uit de
v e r w e r k t e 20 ton a a r d a p p e l e n l e v e r t dit een hoeveelheid p r o c e s w a t e r van 85 m / u u r . De afzonderlijke a f v a l w a t e r s t r o m e n b e d r a g e n d e r h a l v e :
w a s w a t e r : 100 m / u u r = 5 m / t o n a a r d a p p e l e n p r o c e s w a t e r : 85 m / u u r = 4, 3 m / t o n a a r d a p p e l e n "Waswater:
Ook h i e r wordt het w a s w a t e r door d r i e opeenvolgende, v r i j kleine b a s s i n s g e v o e r d , w a a r v a n w e d e r o m het e e r s t e fungeert a l s zandvang. V e r v o l g e n s wordt het w a t e r r e c h t s t r e e k s in een l a n g s s t r o m e n d e beek geleid. Dit s y s t e e m voldoet zo slecht dat de fabriek n a a r s t i g n a a r de opzet van een nieuw r e i n i g i n g s s y s t e e m voor het w a s w a t e r zoekt; m e n denkt h i e r b i j aan de aanleg van nieuwe en g r o t e r e b a s s i n s , eventueel uitgerus^rme.t een e x t r a beluchtingsmogelijkheid. De dwang h i e r t o e
komt van o v e r h e i d s w e g e ; , e r k o m e n zo l a n g z a m e r h a n d zoveel k l a c h t e n o v e r d e0b e e k v e r o n t r e i n i g i n g , dat de fabriek de aanzegging heeft g e
k r e g e n , n o g s l e c h t s e e n b e p e r k t e tijd van deze l o z i n g s m o g e l i j k h e i d g e -bruik te mogen m a k e n .
P r o c e s w a t e r :
Dit wordt vanuit de fabriek in een n a a s t g e l e g e n betonnen r e s e r v o i r geleid. Ook h i e r wordt h i n d e r ondervonden van s c h u i m v o r m i n g , v o o r a l bij s t e r k e wind; dit t e m e e r omdat deze fabriek binnen de n o r m a l e
bebouwing van B r a n d e i s gelegen.
Vanuit het r e s e r v o i r wordt het p r o c e s w a t e r via o n d e r g r o n d s e leiding n a a r b e r g i n g s b a s s i n s g e v o e r d die pp o n g e v e e r 4 k m afstand van de fa-b r i e k zijn gelegen. De fa-b e r g i n g w o r d t g e v o r m d door een c o m p l e x van b u f f e r b a s s i n s en vloeivelden m e t een gezamenlijke o p p e r v l a k t e van o n -g e v e e r 12 ha, in ei-gendom van de f a b r i e k . Vanaf 1945 tot 1965 was dit de enige mogelijkheid voor a f v a l w a t e r v e r w e r k i n g . In die tijd bleek, ook op deze goed d o o r l a t e n d e zandgrond, door be zinking van m a t e r i a a l uit h e t afvalwater v e r s t o p p i n g van de grond op te t r e d e n . D a a r o m w a s h e t noodzakelijk de vloeivelden eens in de 3 tot 4 j a a r te diepploegen tot 80 c m d i e p t e .
Deze moeilijkheden, t e z a m e n m e t de b e z w a r e n van s t a n k o v e r l a s t a l -hoewel in de d i r e c t e nabijheid van de b a s s i n s geen bewoning i s , hebben de f a b r i e k s l e i d i n g in 1965 doen b e s l u i t e n over te gaan op v e r r e g e n i n g van het p r o c e s w a t e r . Tot op heden heeft de fabriek h i e r t o e 33 ha c u l -t u u r g r o n d in eigendom v e r w o r v e n . De bodem b e s -t a a -t ui-t u i -t e r m a -t e l i c h t e , grofzandige h e i d e - o n t g i n n i n g s g r o n d .
Voor een j u i s t e v e r w e r k i n g van het afvalwater i s het a r e a a l onvol-d o e n onvol-d e . Dit blijkt uit onvol-de v e r o n t r e i n i g i n g van twee bekeft welke aan weers-zijden van het b e r e g e n i n g s g e b i e d zijn gelegen. Door de te g e r i n g e opper-vlakte m o e t te veel w a t e r worden toegediend w a a r d o o r het g r o n d w a t e r dat op deze beken a f s t r o o m t wordt v e r v u i l d . De toediening is e e n m a l i g en b e d r a a g t 380-500 m m ; dit afhankelijk van het o p s t e l v e r b a n d van de s p r o e i e r s (12 x 18 m of 12 x 12 m ) . Bij s t e r k e wind wordt een r u i m e r o p s t e l v e r b a n d gekozen dan bij zwakke wind.
T e c h n i s c h e g e g e v e n s :
Bij de fabriek z o r g t een l a g e d r u k p o m p voor het v e r v o e r van het p r o c e s w a t e r n a a r de b e r g i n g s b a s s i n s . Daar v o e r t een tweede pomp, m e t een 25 pk e l e k t r o m o t o r en een c a p a c i t e i t van 80 m3/ u u r bij een
opvoerhöogte van 40 m w. k. , h e t w a t e r in de r e g e n l e i d i n g .
Alle o n d e r g r o n d s e leidingen zijn van e t e r n i e t , d i a m e t e r 25 c m . Ook h i e r de e r v a r i n g dat deze leidingen v e r r o t t e n ; goed schöonspoelen na de c a m p a g n e geeft h i e r v a n enig u i t s t e l . Dit schöonspoelen i s bij de h i e r gekozen opzet ( b e r e g e n i n g s w a t e r uit b e r g i n g s b a s s i n pompen) n i e t goed mogelijk.
g e p l a a t s t . De b o v e n g r o n d s e leidingen b e s t a a n uit a l u m i n i u m b u i s , i n -wendige d i a m e t e r 76 m m .
De s p r o e i e r s zijn vân het type D. W. I. , 4 , 8 m m s p r o e i e r o p e n i n g . Gelijktijdig i s één r e g e n v l e u g e l in gebruik en één voor v e r p l a a t s i n g b e s c h i k b a a r . De lengte van de v l e u g e l s kan v a r i ë r e n van 300-400 m . Dit betekent dat een hoeveelheid p r o c e s w a t e r wordt v e r w e r k t van 42-56 m ^ / ü u r , d. w. z. ruwweg r u i m de helft van de p r o d u k t i e . De s p r o e i e r s d r a a i e n 48 u u r a c h t e r e l k a a r op dezelfde p l a a t s . H i e r d o o r i s de v e r e i s t e a r b e i d voor v e r p l a a t s i n g g e r i n g , n a m e l i j k o n g e v e e r 3 u u r p e r 2 dagen.
Bij een o p s t e l v e r b a n d van 12 x 18 m wordt door elke s p r o e i e r
;•.). 3
48 x 1, 7 m v e r r e g e n d , o v e r e e n k o m e n d m e t een watergift van o n g e -v e e r 380 m m .
A l g e m e e n :
Het bouwplan omvat afwisselend g r a s en g r a a n . Dit wordt g e m a a i d en v e r w e r k t in de eigen d r o g e r i j van de fabriek, die ook voor h e t d r o -gen van de a a r d a p p e l v e z e l wordt g e b r u i k t . Van z o m e r t a r w e worden z e e r m a t i g e o p b r e n g s t e n v e r k r e g e n , namelijk 2500 k g / h a . H i e r b i j wordt geen h i n d e r van l e g e r i n g ondervonden, hetgeen gezien de o p -b r e n g s t niet v e r w o n d e r l i j k i s .
In het v o o r j a a r wordt nog een g e r i n g e Ngift toegediend o m het g e -w a s op gang te helpen; b i j m e s t i n g m e t k a l i en fosfaat vindt niet p l a a t s . Dat h i e r ondanks de hoge watergift N - b i j m e s t i n g wordt gegeven en deze m a t i g e o p b r e n g s t e n worden v e r k r e g e n , m o e t w o r d e n t o e g e s c h r e -ven aan de diepe g r o n d w a t e r s t a n d (4-5 m ) in c o m b i n a t i e m e t de g r o t e d o o r l a t e n d h e i d van het profiel. H i e r d o o r komt m a a r een k l e i n gedeelte van de b e m e s t e n d e w a a r d e aan het gewas ten goede. Ook de v e r v u i l i n g van de omgevende beken wijst h i e r o p .
Van f a b r i e k s z i j d e i s m e n o v e r t u i g d van de m a t i g e wérking van h e t t h a n s in gebruik zijnde s y s t e e m . Men w o r d t s t e e d s m e e r geconfron-t e e r d m e geconfron-t wegeconfron-tgeconfron-telijke bepalingen, zowel van g e m e e n geconfron-t e z i j d e a l s van r i j k s o v e r h e i d s w e g e . G e s t r e e f d wordt naar, een s t e r k e u i t b r e i d i n g van het a r e a a l b e r e g e n i n g s g r o n d . Ondanks h e t lage p r o d u k t i e v e r m o g e n van deze gronden kan de fabriek e c h t e r geen grond m e e r kopen tegen a c c e p t a b e l e p r i j z e n , o m d a t de g r o n d e i g e n a r e n de gedwongen p o s i t i e van de fabriek beseffen.
Thans onderzoekt m e n ook de mogelijkheid o m in de z o m e r te b e r e -genen m e t een m e n g s e l van w a s w a t e r en p r o c e s w a t e r . H i e r t o e zou de c a m p a g n e s t e r k v e r l e n g d m o e t e n w o r d e n .
Zonder de n a a m van de betreffende fabriek t e willen n o e m e n w e r d de i n f o r m a t i e v e r s t r e k t dat een van de Deense a a r dappelme elf a b r i e k e n in het v e r l e d e n een t i e n j a r i g c o n t r a c t heeft gehad m e t een a a n t a l b o e -r e n o m t -r e n t de afname van afvalwate-r. Dit c o n t -r a c t i s na beëindiging niet v e r l e n g d . Noch de b o e r e n , noch de fabriek w a r e n t e v r e d e n o v e r de gang van zaken. De betrokken b o e r e n voornamelijk niet o m d a t ze t e v e e l w e r k hadden m e t de toediening. De fabriek w e r d , v o o r a l bij wat s l e c h t e r e o p b r e n g s t e n , r e g e l m a t i g l a s t i g gevallen m e t s c h a d e -c l a i m s , w a a r o p o v e r i g e n s niet w e r d ingegaan. Voor een goede gang van zaken w o r d t h e t d a a r o m a l s noodzakelijk gevoeld dat de fabriek de b e r e g e n i n g s g r o n d e n in eigendom heeft.
FABRIEK IN AUNING
C a p a c i t e i t :
Deze b e d r a a g t 12^ ton p e r u u r . Gemiddeld wordt j a a r l i j k s rond 20 000 ton a a r d a p p e l e n v e r w e r k t .
W a t e r v e r b r u i k :
Als w a s w a t e r komt p e r campagne een hoeveelheid van ruwweg 3
100 000 m v r i j , t e r w i j l eenzelfde hoeveelheid p r o c e s w a t e r wordt g e -p r o d u c e e r d .
w a s w a t e r : 5 mJ/ t o n a a r d a p p e l e n
p r o c e s w a t e r : 5 m / t o n a a r d a p p e l e n . W a s w a t e r :
Dit W o r d t via 4 a a n e e n g e s l o t e n v a k k e n b a s s i n s rondgeleid, zonder e x t r a beluchting. V e r v o l g e n s wordt het door een o n d e r g r o n d s e leiding ' afgevoerd n a a r een op enige k i l o m e t e r s afstand gelegen b e e k . De
fa-b r i e k kan tot op h e d e n van dit s y s t e e m gefa-bruik fa-blijven m a k e n door j a a r l i j k s p r i j z e n aan de p l a a t s e l i j k e v i s c l u b b e s c h i k b a a r te s t e l l e n , t e r w i j l t e v e n s geld w o r d t u i t g e t r o k k e n voor het t e l k e n s opnieuw u i t z e t -ten van vis in de betreffende beek!
P r o c e s w a t e r :
Het p r o c e s w a t e r wordt via een o n d e r g r o n d s e leiding o v e r een afstand van o n g e v e e r ij k m n a a r b e r g i n g s b a s s i n s g e v o e r d . Bij h e t b e zoek stonden twee van deze b a s s i n s , m e t een o p p e r v l a k t e van elk o n -g e v e e r 10 a r e , vol. E r vindt n o r m a l e o v e r l o o p p l a a t s van het e e r s t e n a a r het tweede b a s s i n . Bij het tweede b a s s i n wordt het p r o c e s w a t e r weggepompt voor b e r e g e n i n g . Als e x t r a b e r g i n g s m o g e l i j k h e i d voor het geval van c a l a m i t e i t e n i s een m o e r a s van o n g e v e e r 10 ha b e s c h i k -b a a r .
De fabriek heeft noch d e z e b e r g i n g s b a s s i n s , noch de b e r e g e n i n g s -gronden in eigendom. Beide b e h o r e n toe aan een i n d u s t r i e e l , die h e t gehele bedrijf, t e r grootte van 175 ha, aan een b o e r heeft v e r p a c h t . In totaal i s een o p p e r v l a k t e van 100 ha b e s c h i k b a a r voor b e r e g e n i n g . T u s s e n , e i g e n a a r en fabriek w e r d in 1956 een 2 5 j a r i g c o n t r a c t g e s l o -ten, d o o r w e r k e n d in het p a c h t c o n t r a c t , voor de j a a r l i j k s e afname van 100:000 m p r o c e s w a t e r , d. w. z. de gehele p r o d u k t i e .
De i n s t a l l a t i e i s geheel door de fabriek aangelegd en bekostigd; de b o e r behoeft alleen de a r b e i d voor de b e r e g e n i n g te l e v e r e n .
T e c h n i s c h e g e g e v e n s :
Vanuit het tweede b e r g i n g s b a s s i n wordt h e t w a t e r in de r e g e n l e i d i n g g e b r a c h t door een pomp m e t een 40 pk e l e k t r o m o t o r en een c a p a c i t e i t van 84 m ^ / u u r bij een opvoerhoogte van 40 m . w. k.
De o n d e r g r o n d s e leiding voor b e r e g e n i n g b e s t a a t uit e t e r n i e t , d i a -m e t e r 15 c -m , en heeft een totale lengte van 1200 -m . H i e r o p zijn 20 h y d r a n t e n g e p l a a t s t op een onderlinge afstand van 60 m . De boven-g r o n d s e leidinboven-g b e s t a a t uit a l u m i n i u m b u i s , d i a m e t e r 76 m m .
E e n r e g e n o p s t e l l i n g b e s t a a t uit d r i e gelijktijdig in gebruik zijnde r e g e n v l e u g e l s , m e t elk m i n s t e n s 15 s p r o e i e r s . De s p r o e i e r a f s t a n d in de v l e u g e l s i s 18 m , de afstand t u s s e n de v l e u g e l s 24 m .
De s p r o e i e r s zijn van het type D. W. I. , 4, 8 m m s p r o e i e r o p e n i n g , m e t een c a p a c i t e i t van 1,7 m / u u r . Bij een gelijktijdige w e r k i n g van 45 s p r o e i e r s kan dus de t o t a l e p r o c e s w a t e r p r o d u k t i e r u i m s c h o o t s worden v e r w e r k t .
Bij g e n o e m d o p s t e l v e r b a n d van 18 x 24 m b e d r a a g t de r e g e n i n t e n s i -t e i -t o n g e v e e r 4 m m p e r u u r . De i n s -t a l l a -t i e blijf-t 4 - 5 dagen op dezelfde p l a a t s in w e r k i n g , zodat een hoeveelheid p r o c e s w a t e r w o r d t toegediend van 400-500 m m .
Algemeen:
Het bedrijf omvat voornamelijk humusarme, vrij grove zandgrond, plaatselijk enigszins leemhoudend.
Het bouwplan bestaat uit g r a s , graan, aardappelen en een weinig sui-kerbieten. Jaarlijks levert het bedrijf 1000 ton aardappelen aan de fa-briek. De veebezetting omvat 100 melkkoeien, die het gehele jaar op stal staan.
, Alhoewel 100 ha bereikbaar is voor beregening, wordt, gezien de gift van 400-500 mm, jaarlijks slechts 25-20 ha beregend. Dit gebeurt voornamelijk op kunstweide en op grond bestemd voor granen. In het grasland is op de plaats van de sproeiers verbranding van het gewas waarneembaar.
De beregeningsinstallatie wordt, slecht gehanteerd. Interesse voor een maximale benutting van de bemestende waarde van het proceswa-ter ontbreekt duidelijk. Afgezien van de grote gift uit zich dit ook door het voorkomen van grote plassen op het land tengevolge van leiding-lekkages. Deze houding wordt verklaard door de wijziging die sinds het afsluiten van het contract is opgetreden in de verhouding tussen de geldswaarde voor de bemesting en de arbeidskosten. Sedert 1956 zijn de arbeidskosten zeer aanzienlijk gestegen, terwijl de kunstmestprijs ; nauwelijks wijziging heeft ondergaan. De boer ervaart de beregening
thans m e e r als een hinderlijke verplichting dan als een voordeel. Het contract, zal dan ook zeker niet worden verlengd, en de fabriek ziet nu al uit naar andere oplossingen voor het afvalwatervraagstuk. De beste kansen hiertoe ziet men in de aankoop van grond. Directe stimulans ontbreekt, enerzijds omdat men via het huidige contract nog tot 1980 vooruit kan, anderzijds omdat onzekerheid bestaat omtrent een eventuele fusie met de aardappelmeelfabriek te Karup.
FABRIEK IN DYBVAD Capaciteit:
De fabriek verwerkt tijdens de campagne 220 ton aardappelen per dag, in continu bedrijf gedurende 7 dagen per week. Zij is met deze capaciteit van 9, 2 ton/uur de kleinste van de bezochte fabrieken. In totaal heeft de fabriek 220 aardappelleveranciers, waarvan de kleinste
5 ton en de g r o o t s t e 1000 ton l e v e r t . :
W a t e r v e r b r u i k :
Zowel aan w a s w a t e r a l s p r o c e s w a t e r komt 55 in /vos v r i j . O m g e -r e k e n d p e -r v e -r w e -r k t e hoeveelheid a a -r d a p p e l e n l e v e -r t dit
w a s w a t e r : 6 m / t o n a a r d a p p e l e n p r o c e s w a t e r : 6 m / t o n a a r d a p p e l e n . W a t e r b e h a n d e l i n g :
Deze i s zowel van het w a s w a t e r a l s h e t p r o c e s w a t e r u i t e r s t s u m
-Jr n i e r . E r zijn enkele b a s s i n s a a n g e l e g d op eigen, t e r r e i n . Deze hebben
- S l e c h t s een g e r i n g e o p p e r v l a k t e namelijk 2400 m 2 w a s w a t e r b a s s i n - (inclusief zandvang) en 7280 m p r o c e s w a t e r b a s s i n , beide m e t een
diepte van o n g e v e e r 1 m e t e r . De o p p e r v l a k t e b e s c h i k b a a r voor p r o c e s w a t e r i s in 4 v e r s c h i l l e n d e vakken o n d e r v e r d e e l d , w a a r t u s s e n een n a -tuurlijke o v e r l o o p b e s t a a t .
Na h e t l a a t s t e b a s s i n w o r d t het w a t e r op een beek geloosd. De B . O. D.g w a a r d e v a n h e t w a t e r bij de fabriek b e d r a a g t 2000 m g / l , bij h e t lozings-punt in de beek r u i m 1000 m g / l . E r vindt a l l e e n enige bezinking van m a t e r i a a l p l a a t s , t e r w i j l van eigenlijke r e i n i g i n g niet kan worden g e
sproken» Door de fabriek wordt j a a r l i j k s 1000 D . K r . aan de p l a a t s e -lijke v i s c l u b geschonken.
Het b e e k w a t e r voegt zich bij s t e e d s g r o t e r wordende beken en s t r o o m t na een afstand van 13 k m te hebben afgelegd in zee uit. O n d e r t u s s e n zijn nog aanzienlijke afvalwaterhoeveelheden toegevoegd van z u i v e l -fabrieken en s l a c h t e r i j e n .
Ook bij deze fabriek w o r d e n z e e r v e e l moeilijkheden ondervonden door s c h u i m v o r m i n g in het p r o c e s w a t e r w a n n e e r dit de fabriek v e r l a a t .
Tijdens h e t bezoek w a r e n een d r i e t a l a r b e i d e r s bezig deze s c h u i m v o r -ming te b e s t r i j d e n .
In feite wordt de loop van de beek door de fabriek g e r e g e l d . Gedu-r e n d e de c a m p a g n e woGedu-rdt zij dooGedu-r de fabGedu-riek h e e n geleid. Na g e b Gedu-r u i k van het w a t e r voor w a s s e n , t r a n s p o r t en bij het z e t m e e l w i n n i n g s p r o ç é d é w o r d t het g e h e e l , v e r m e e r d e r d m e t het vocht uit de a a r d a p p e -len, na enige bezinking in de b a s s i n s w e e r in het s t r o o m b e d van de beek geleid.
J a a r l i j k s worden de be zinking s ba s s i n s l e e g g e m a a k t . In een s o o r t n a - c a m p a g n e wordt nog z e t m e e l gewonnen uit het b e z i n k s e l van de
e e r s t e twee b a s s i n s . Dit l e v e r t u i t e r a a r d een m i n d e r e kwaliteit z e t m e e l . Het schoonmaken van de b a s s i n s i s noodzakelijk o m het s t a n k b e z w a a r in de z o m e r op te heffen. Bovendien wordt buiten de c a m -pagne de g r o n d in de b a s s i n s afgedekt m e t s t r o , omdat ook d a a r d o o r de stank kan worden tegengegaan.
R e e d s vanouds heeft d e z e fabriek z e e r v e e l moeilijkheden gehad m e t het afvalwater. De e e r s t e c o m m i s s i e die aan dit p r o b l e e m w e r k t e w e r d in 1934 o p g e r i c h t . Voor die tijd w e r d alle w a t e r r e c h t s t r e e k s op de beek geloosd. Alhoewel s i n d s d i e n door de aanleg van de b a s s i n s een g e r i n g e v e r b e t e r i n g tot stand k w a m , wordt de ondeugdelijkheid van het huidige s y s t e e m beseft. De fabriek heeft wel g e p r o b e e r d g r o t e , a a n e e n -gesloten complexen grond te kopen m a a r i s e r niet in g e s l a a g d grond t e vinden die n a a r h a a r m e n i n g geschikt i s voor b e r e g e n i n g . De g r o n den r o n d o m Dybvad zijn nogal leemhoudend, t e r w i j l m e n voor b e r e g e -ning van h e t p r o c e s w a t e r z u i v e r e zandgrond wil hebben.
Thans o v e r w e e g t m e n een fusie t u s s e n de f a b r i e k e n van Dybvad, Auning en K a r u p . Daarbij zal dan ook g e s t r e e f d m o e t e n worden n a a r e e n wijziging in het z e t m e e l w i n n i n g s p r o c é d é , zodanig dat hetzelfde w a t e r v e r b r u i k wordt gehandhaafd bij o n g e v e e r een v e r d r i e v o u d i g i n g van de v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t . Als v e s t i g i n g s p l a a t s zou K a r u p het m e e s t in a a n m e r k i n g k o m e n , o. a. o m d a t K a r u p o m g e v e n i s door z e e r r
d r o g e h e i d e - o n t g i n n i n g s g r o n d e n en d a a r d o o r b e t e r e mogelijkheid voor v e r w e r k i n g van het afvalwater biedt.
FABRIEK IN KARUP
C a p a c i t e i t :
De v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t van deze fabriek b e d r a a g t 15 ton a a r d -appelen p e r u u r .
W a t e r v e r b r u i k ;
Alle w a t e r , zowel vóór het w a s s e n en t r a n s p o r t a l s voor het z e t m e e l wiriningsproces, wordt opgepompt ùit eigen b r o n n e n . De produktie b e -d r a a g t :
w a s w a t e r : 3, 5 m / t o n a a r d a p p e l e n p r o c e s w a t e r : 4 m /tori a a r d a p p e l e n
W a s w a t e r :
Het w a s - en t r a n s p o r t w a t e r wordt in twee n a a s t de fabriek gelegen b e z i n k i n g s b a s s i n s g e v o e r d , elk m e t een o p p e r v l a k t e van o n g e v e e r
0, 5 h a . V e r v o l g e n s w o r d t het in vrijwel o n g e z u i v e r d e t o e s t a n d op een beek geloosd. Dit i s een hoogst o n b e v r e d i g e n d e s i t u a t i e m e t n a m e t e gen h e t einde van de campagne w a n n e e r de v e r o n t r e i n i g i n g van dit w a -t e r aanzienlijk g r ó -t e r w o r d -t .
P r o c e s w a t e r :
De p r o c e s w a t e r s t r o o m , ten b e d r a g e van 60 m / u u r , wordt n a a r een v o o r r a a d b a s s i n bij de fabriek geleid en van d a a r u i t via een o n d e r -g r o n d s e leidin-g n a a r het b e r e -g e n i n -g s -g e b i e d -gepompt. Het s u r p l u s , dat niet v e r r e g e n d kan w o r d e n , w o r d t via dezelfde leiding in twee b e r g i n g s -b a s s i n s g e -b r a c h t . Deze -b a s s i n s he-b-ben een gezamenlijke o p p e r v l a k t e van o n g e v e e r 5 ha en fungeren a l s stuwveld, d. w, z. vanuit de b a s s i n s kan hëti w a t e r r e c h t s t r e e k s de grond in d r i n g e n .
1 Voor de b e r e g e n i n g heeft m e n de beschikking oyer 58 ha droge
h è i d e o n t g i n n i n g s g r o n d , in eigendom van de fabriek. Het geheel b e -s t a a t uit twee c o m p l e x e n :
a. een blok van 38 ha, aangelegd in 1948; b . e e n blok van 20 ha, aangelegd in 1969.
Voor b . i s wel de o n d e r g r o n d s e leiding aangelegd en zijn alle b e -nodigde m a t e r i a l e n aangekocht, m a a r dit blok i s nog s t e e d s niet in gebruik voor b e r e g e n i n g . 'Op de o v e r i g e 38 ha w o r d t de helft van de totale hoeveelheid p r o c e s w a t e r v e r r e g e n d ; de a n d e r e helft wordt g e -loosd op de stuwveldeh.
T e c h n i s c h e g e g e v e n s :
Deze hebben b e t r e k k i n g op het in gebruik zijnde blok van 38 ha. De o n d e r g r o n d s e leiding b e s t a a t uit een ringleiding van e t e r n i e t m e t aftakkingen op d r i e p l a a t s e n , Deze heeft o v e r een lengte van 1, 3 k m een d i a m e t e r van 7", o v e r 2,7 k m een d i a m e t e r van 5 .
Het aantal h y d r a n t e n b e d r a a g t 25, g e p l a a t s t op een o n d e r l i n g e af-stand van 150-200 m .
De b o v e n g r o n d s e leidingen b e s t a a n uit a l u m i n i u m b u i s . De s p r o e i e r s zijn van het type D. Vi. I. m e t een s p r o e i e r o p e n i n g van 48 m m .
De lengte van de r e g e n v l e u g e l s b e d r a a g t 200-400 m . Tijdens h e t bezoek w a r e n twee r e g e n v l e u g e l s in gebruik m e t elk 15 s p r o e i e r s ,
g e p l a a t s t op een o n d e r l i n g e afstand van 12 m . Het n o r m a l e s p r o e i -v e r b a n d i s 24 x 12 m .
Dé bediening vân dé b e r e g è h i n g s i n s t a l l a t i e k o s t j a r b e i d s k r a c h t , ; d . w . z. aanzienlijk m i n d e r dän o v e r e e n k o m e n d m e t hun c a p a c i t e i t van 1,7 m ' / u u r . Bij gelijktijdig gebruik van bovengenoemde twee r e g e n
-3
v l e u g e l s wordt dus 30 m / u u r v e r r e g e n d , de helft van de totale p r o -c e s w a t e r p r o d ü k t i e . Bij h e t o p s t e l v e r b a n d van 24 x 12 m k o m t dit
Over-een m e t Over-een b e r e g e n i n g s i n t e n s i t e i t van 3, 5 m m / u u r . f De s p r o e i e r s blijven o n g e v e e r 12 u u r a c h t e r e l k a a r op dezelfde
p l a a t s in w e r k i n g , zodat dan 40 m m p e r k e e r wordt toegediend. Wil m e n op deze 38 ha i n d e r d a a d de helft van h e t p r o c e s w a t e r v e r r e g e n e n , dan m o e t m e n tijdens de c a m p a g n e een aantal m a l e n op dezelfde p l a a t s
t e r u g k o m e n . &
De g e r i n g e r e g e n i n t e n s i t e i t i s w a a r s c h i j n l i j k het gevolg van te lage d r u k in de s p r o e i e r l e i d i n g e n . Dit i s h e t gevolg van dé v r i j e u i t s t r o -ming van de o n d e r g r o n d s e leiding in h e t stuwbekken, w a a r d o o r de druk aan het einde van de leiding tot bijna 0 a t m o s f e e r daalt. Het i s h e e l goed mogelijk dat de c a p a c i t e i t en opvoerhoogte van de pomp wel v o l doende zijn. Door aan het einde van de leiding een a f s l u i t e r te p l a a t -sen, die a u t o m a t i s c h opengaat bij een bepaalde druk, zou de i n s t a l l a t i e goed kunnen w e r k e n .
A l g e m e e n :
De b e r e g e n d e grond wordt b e t e e l d m e t g r a n e n , a a r d a p p e l e n en gsroen-v o e d e r g e w a s s e n . In 1971 w e r d 2 0 , 4 ha g r o e n gsroen-v o e d e r g e w a s s e n geteeld, n a m e l i j k 4, 0 ha I t a l i a a n s r a a i g r a s , 1 6 , 1 ha h a v e r / g r a s m e n g s e l en-ïoj
0, 3 ha h a v e r / l u c e r n e m e n g s e l . De p e r c e l e n m e t h a v e r / g r a s w e r d e n ; b e m e s t m e t 500 kg 0. 5.12 p e r ha (25 kg P205 en 60 kg K20 ) en m e t ,
150-200 kg v l o e i b a r e ammoniak p e r ha (125-165 kg N). Deze 2 0 , 4 ha b r a c h t e n in t o t a a l 138 000 kg droog m a t e r i a a l op, dit i s 7000 k g / h à m e t 16% ruw eiwit: een m a t i g e o p b r e n g s t m e t een hoog g e h a l t e .
De in 1971 verbouwde 5 ha a a r d a p p e l e n w e r d e n b e m e s t m e t 500 kg' 0. 5. 12 p e r ha (25 kg P2O5 en 60 kg K20 ) en 150 kg v l o e i b a r e a m m o
-niak p e r ha (125 kg N). De o p b r e n g s t was 148 303 kg a a r d a p p e l e n , of 30 t o n / h a m e t 14, 9% z e t m e e l . Dit i s een m a t i g e o p b r e n g s t m e t een laag gehalte. Het O. W. G. b e d r o e g 381 g r . , de z e t m e e l p r o d u k t i e
4400 k g / h a . De f a b r i e k s l e i d i n g v e r o n d e r s t e l t dat deze m a t i g e o p b r e n g s t
voor een b e l a n g r i j k gedeelte wordt v e r o o r z a a k t door het r e l a t i e f v e e l -vuldig o p t r e d e n van z i e k t e s in a a r d a p p e l e n op b e r e g e n d e grond.
V e r d e r was in 1971 10, 5 ha g e r s t verbouwd. Deze w e r d b e m e s t m e t 500 kg 0. 5. 12 p e r ha en 100 kg v l o e i b a r e a m m o n i a k p e r h a . De k o r r e l -o p b r e n g s t b e d r -o e g 1500-2000 k g / h a , een lage -o p b r e n g s t .
De g r o e n v o e d e r g e w a s s e n worden v e r k o c h t aan de Schell f a r m , a a r d appelen worden in de eigen fabriek v e r w e r k t , en g e r s t wordt r i j p g e -oogst en i s b e s t e m d voor v e e v o e r .
Volgens m e d e d e l i n g van de b e d r i j f s l e i d e r w o r d e n alle p e r c e l e n j a a r lijks b e r e g e n d m e t 80 m m p r o c e s w a t e r , o v e r e e n k o m e n d m e t een b e -m e s t i n g van 240 kg N, 80 kg P2^ 5 e n ^® ^g ^ . , 0 p e r h a . In dat geval
zou m e n het bedrijf dus twee k e e r p e r j a a r rondgaan, -indien s t e e d s w o r d t b e r e g e n d m e t de r e g e n i n t e n s i t e i t a l s w a a r g e n o m e n bij het b e
-zoek.
Een g r o n d o n d e r z o e k van 11101967 gaf voor een aantal a f z o n d e r -lijke p e r c e l e n de volgende r e s u l t a t e n : fosforzuur getal 9,8 1 3 , 8 9,1 1 1 , 2 1 3 , 8 6,4 5,2 6,2 6 , 9 5 , 9 5,5 5, 2 6 , 2 7 , 1 6 , 4 5 , 9 ••• : 7,4 , , * 17 pH -5, 4 , 6, 6, 6, 5, 5, 5, 6, 5, 6, 5, 6, 6, 6, 6, 6, K C l 2 9 2 7 4 6 7 7 1 8 4 7 3 6 5 ' 4 4 k a l i u m g e t a l 2, 4 , 4 , 1 8 , 2 0 , 9, 6, 1 7 , 8, 5, 6, 7 , 5, 1 5 , 1 5 , 1 4 , 3 , 5 8 0 2 6 4 7 5 0 7 9 4 3 3 8 4 8
H i e r b i j kan w o r d e n o p g e m e r k t dat een f o s f o r z u u r g e t a l van 78 n o r -m a a l i s ; bij e a i w a a r d e <C 5 geeft P - b e -m e s t i n g een s t e r k e r e a c t i e . E e n k a l i u m g e t a l > 15 i s hoog, van 9-12 is n o r m a a l ; h i e r b i j wordt
150-200 kg K^Ö/ha p e r j a a r g e a d v i s e e r d . , De uniforme b e m e s t i n g voor a l l e g e w a s s e n , in het bijzonder de t o e
gediende K b e m e s t i n g n a a s t p r o c e s w a t e r , duidt op een s t e r k s c h e m a -t i s c h e w e r k w i j z e , w a a r b i j weinig of geen rekening word-t gehouden m e -t de b e m e s t i n g s t o e s t a n d van de. grond en de voedingsstoffen in het p r o -c e s w a t e r . Alleen de b e m e s t i n g m e t stikstof wordt e n i g s z i n s a a n g e p a s t
aan de behoefte van het g e w a s . •.-.'•'• Het slib uit de b e z i n k i n g s b a s s i n s voor w a s w a t e r en p r o c e s w a t e r
w o r d t m e t v r a c h t w a g e n s afgevoerd en over het land g e b r a c h t . In 1971 w e r d h i e r v o o r een o p p e r v l a k t e van 1, 6 ha gebruikt; h i e r o p w e r d geen gewas verbouwd.
In de z o m e r p e r i o d e wordt de b e r e g e n i n g s i n s t ä l l a t i e benut voor b e -regening van een o p p e r v l a k t e van + 17 ha g r a s l a n d .
De e i g e n d o m s v e r w e r v i n g van de b e r e g e n i n g s g r o n d e n heeft onder z e e r gunstige aankoopvoor w a a r den p l a a t s kunnen vinden. Voor 20 ha w e r d 54 000 D . K r . betaald; volgens de n o r m a l e g r o n d p r i j s zou dit b e -d r a g het -dubbele m o e t e n b e -d r a g e n .
ALGEMENE CONCLUSIES
In D e n e m a r k e n heeft m e n onlangs de s t r i j d tegen de m i l i e u v e r v u i l i n g aangebonden o n d e r het motto dit land te m a k e n tot 'het schoonste land t e r w e r e l d ' . Op i n s t i g a t i e van K a r l Krj^yer w e r d een landelijke w e r k g r o e p in het l e v e n g e r o e p e n , s a m e n g e s t e l d uit p a r l e m e n t s l e d e n , i n -d u s t r i ë l e n en o n -d e r z o e k e r s . In het e e r s t e r a p p o r t van -deze w e r k g r o e p w o r d t g e c o n c l u d e e r d : 'It i s e s t i m a t e d that through i n t e n s i v e efforts, c o n -c e n t r a t e d o v e r a p e r i o d of 5-7 y e a r s beginning in 1973-74, D e n m a r k will be able to obtain the objective of c l e a n l i n e s s of the c o u n t r y which would have to be obtained u n d e r any c i r c u m s t a n c e s for a n u m b e r of y e a r s , e . g . 15-20 y e a r s . The p r i c e of the s u g g e s t e d intensification of effort will be an i n c r e a s e d annual i n v e s t m e n t in the o r d e r of half a billion k r o n e r a s well a s c o n s i d e r a b l e working e x p e n s e s for i n d u s t r y and the S t a t e ' .
De a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e i s een van de i n d u s t r i e ë n , die door de e m i s s i e van r e l a t i e f g r o t e hoeveelheden afvalstoffen een z w a r e b e l a s -ting op het m i l i e u kan uitoefenen. Bij het winnen van z e t m e e l uit
fab r i e k s a a r d a p p e l e n r e s t e r e n twee s o o r t e n van afvalwater, de w a s w a t e r s t r o o m en, de p r o c e s w a t e r s t r o o m . E e r s t g e n o e m d e bevat de o n g e r e c h tigheden di,e bij het w a s s e n en t r a n s p o r t e r e n van de a a r d a p p e l e n a c h -terblijven; de p r o c e s w a t e r s t r o o m bevat het r e s i d u dat na winning van h e t z e t m e e l uit de i n g e v o e r d e a a r d a p p e l e n overblijft; dit ,\s eigenlijk h e t t o t a l e i n g e b r a c h t e m a t e r i a a l , v e r m i n d e r d m e t het a a r d a p p e l m e e l en de a a r d a p p e l v e z e l .
De s a m e n s t e l l i n g van het p r o c e s w a t e r k a n v a r i ë r e n in afhankelijk-heid van het gevolgde p r o c é d é bij de zetmeelwinning, m e t a n d e r e woorden in afhankelijkheid van het w a t e r v e r b r u i k . Indien e c h t e r op de r e s i d u s t r o o m geen b i j z o n d e r e behandelingen w o r d e n t o e g e p a s t (bv. in de v o r m van bijproduktenwinning) zal de produktie van afvalstoffen p e r t i j d s e e n h e i d e v e n r e d i g zijn m e t de v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t van de fabriek. Het ligt voor de hand dat voor de v e r w e r k i n g van deze afvalstoffen, h e t zij via t e c h n i s c h e i n g r e p e n , hetzij via landbouwkundig g e b r u i k , de c o n -c e n t r a t i e w a a r o p zij in het p r o -c e s w a t e r v o o r k o m e n van groot belang kan zijn.
De g e s o m m e e r d e v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t van de vijf bezochte f a b r i e -ken en de ene buiten Jutland, welke van dezelfde o r d e van g r o o t t e i s , b e d r a a g t 87 ton a a r d a p p e l e n p e r u u r , d. w. z. gemiddeld 14, 5 t o n / u u r p e r fabriek. De thans in N e d e r l a n d in werking zijnde 13 a a r d a p p e l -m e e l f a b r i e k e n hebben een geza-menlijke v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t van 1170 t o n / u u r , d. w. z, gemiddeld 90 t o n / u u r p e r f a b r i e k . H i e r b i j zij o p g e m e r k t dat bij de N e d e r l a n d s e fabrieken nogal wat v e r s c h i l b e s t a a t in v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t ; deze middeling wordt h i e r dan ook alleen d o o r g e v o e r d o m een v e r g e l i j k i n g t u s s e n de Deense en N e d e r l a n d s e omstandigheden mogelijk te m a k e n , en d a a r d o o r de v e r s c h i l l e n in p r o b l e m a t i e k duidelijker t e doen u i t k o m e n .
Voor een b e r e k e n i n g van de afvalproduktie kan worden uitgegaan van de door Eggink opgegeven r e l a t i e :
1 ton a a r d a p p e l e n / u u r >=^ 18 000 inwonerequivalenten.
Dan r e s u l t e r e n de volgende w a a r d e n voor de a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e in beide landen:
Afvalproduktie ^ ,
. . D e n e m a r k e n
i n ï . e . N e d e r l a n d
Totaal 1 . 5 6 6 . 0 0 0 2 1 . 0 6 0 . 0 0 0 Gemidd. p e r fabriek 261.000 1.620. 000
Het gebruik van het p r o c e s w a t e r voor b e r e g e n i n g van landbouw-grond heeft in D e n e m a r k e n a l g e m e e n ingang gevonden. H i e r b i j s t a a t a l s b e l a n g r i j k s t e doel voorop de mogelijkheid om op deze m a n i e r het afvalwater kwijt te r a k e n , veel m e e r dan het v e r k r i j g e n van o p t i m a l e g e w a s o p b r e n g s t e n door een zo nauwkeurig mogelijk a a n g e p a s t e t o e -diening van h e t afvalwater. De f a b r i e k e n die b e r e g e n i n g t o e p a s s e n hebben h i e r v o o r g e m i d d e l d o n g e v e e r 80 ha t e r b e s c h i k k i n g . Men r e a l i s e e r t zich dat dit niet voldoende i s en zoekt dan ook n a a r m o g e l i j k -heden voor uitbreiding van h e t b e r e g e n i n g s a r e a a l . In het licht van het in h e t begin van deze p a r a g r a a f v e r m e l d e a l g e m e n e s t r e v e n n a a r een s c h o n e r D e n e m a r k e n i s het duidelijk dat m e t n a m e in de l a a t s t e j a r e n een s t e e d s s t e r k e r e dwang van buitenaf wordt opgelegd o m deze u i t -b r e i d i n g te r e a l i s e r e n .
Dit betekent o . a . dat gezocht zal m o e t e n wprdeh n a a r een o p l o s s i n g voor de zuivering van het w a s - en t r a n s p o r t w a t e r . Tot op heden vindt lozing h i e r v a n p l a a t s zonder n o e m e n s w a a r d i g e voorafgaande r e i n i g i n g . Bij alle bezochte fabrieken b e s t a a t de overtuiging dat dit nog s l e c h t s k o r t e tijd zal worden t o e g e s t a a n , zodat een oplossing voor dit afval-w a t e r a s p e c t o v e r a l a l s z e e r dringend afval-wordt gevoeld.
Ten aanzien van het p r o c e s w a t e r i s de a l g e m e n e opinie dat het b e -r e g e n i n g s a -r e a a l p e -r fab-riek o n g e v e e -r ve-rdubbeld zou m o e t e n wo-rden o m via b e r e g e n i n g tot een a a n v a a r d b a r e oplossing van dit p r o b l e e m te kunnen k o m e n . Dit betekent een b e r e g e n i n g s o p p e r v l a k t e p e r fabriek van rond 150 ha. Indien voor N e d e r l a n d s e omstandigheden dezelfde n o r m e n zouden worden aangehouden wat betreft de toegediende h o e -veelheid, i m p l i c e e r t dit een benodigde o p p e r v l a k t e b e r e g e n i n g s g r o n d van ongeveer 1000 ha p e r fabriek, of 13 000 ha landbouwgrond in t o t a a l . Het wordt bij de Deense a a r d a p p e l m e e l i n d u s t r i e als een v o o r w a a r d e z o n d e r m e e r gezien dat de b e r e g e n i n g s g r o n d e n in eigendom zijn van de f a b r i e k . Dit teneinde o n b e p e r k t de v e r w e r k i n g van het afvalwater in
eigen hand te kunnen houden, en te voorkomen dat a l l e r l e i p r o b l e m e n zouden o n t s t a a n indien de g e w a s o p b r e n g s t e n , om welke r e d e n dan ook, te w e n s e n o v e r l a t e n . Gezien de grote o p p e r v l a k t e s die dan in ons land zouden m o e t e n worden aangekocht, zal in N e d e r l a n d de keuze m o e t e n worden g e m a a k t uit twee a l t e r n a t i e v e n :
4. h e t b e s c h i k b a a r k r i j g e n van g r o t e o p p e r v l a k t e s voor b e r e g e n i n g , t e r w i j l de grond in gebruik blijft bij de e i g e n a a r s / g e b r u i k e r s ;
2. het door de fabrieken in eigendom v e r w e r v e n van g e r i n g e r e a r e a l e n , w a a r o p het p r o c e s w a t e r n a a r behoefte kan worden geloosd.
Het i s duidelijk dat 4. vooral g e r i c h t i s op de o p t i m a l e benutting van de m e s t s t o f f e n uit h e t afvalwater, t e r w i j l bij 2. m e e r de eenvoudigste o p l o s s i n g van h e t a f v a l w a t e r p r o b l e e m v o o r o p s t a a t . Afgezien van de k o s t e n , die in beide gevallen n i e t g e r i n g zijn e n e r z i j d s o . a . door de aanschaf en aanleg van de benodigde i n s t a l l a t i e s , a n d e r z i j d s door de aankoop van grond, hebben beide a l t e r n a t i e v e n hun t e c h n i s c h e b e g r e n -zingen. Bij 4. zijn deze v o o r n a m e l i j k gelegen in de o r g a n i s a t o r i s c h e moeilijkheden die o n t s t a a n rond de vereniging van een groot a a n t a l af-n e m e r s eaf-n roaf-nd de iaf-nvoeriaf-ng vaaf-n wettelijk sluiteaf-nde bepaliaf-ngeaf-n voor de w a t e r a f n a m e . Voor 2. ligt de b e g r e n z i n g in de m a x i m a a l t o e d i e n -b a r e hoeveelheid w a t e r o m toch van voldoende zuivering van het af-v a l w a t e r door de grond af-v e r z e k e r d te zijn.
O m t r e n t deze b i j z o n d e r e a s p e c t e n kon tijdens de s t u d i e r e i s geen i n f o r m a t i e worden v e r k r e g e n ; dit i s v e r k l a a r b a a r doordat het in D e n e -m a r k e n t o e g e p a s t e s y s t e e -m in de wijze van b e n a d e r i n g eigenlijk een m e n g s e l i s van beide genoemde a l t e r n a t i e v e n . Op b a s i s van v r o e g e r e , zij h e t k l e i n s c h a l i g e , e r v a r i n g e n i s m e n weinig o p t i m i s t i s c h o v e r de p r a k t i s c h e mogelijkheden voor 4. In die gevallen, w a a r b i j in D e n e -m a r k e n hoeveelheden van 300-500 -m -m w o r d e n toegediend, zijn geen e x a c t e gegevens bekend o m t r e n t de z u i v e r i n g van h e t w a t e r ; bovendien zijn in deze gevallen noch de bodemkundige, noch de h y d r o l o g i s c h e o m s t a n d i g h e d e n v e r g e l i j k b a a r m e t N e d e r l a n d .
Bijlage II
C o ö p e r a t i e v e a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k ' D j u r s l a n d ' , Auning
OVEREENKOMST
Ondergetekenden b e k r a c h t i g e n h i e r b i j dat er heden t u s s e n de c o -o p e r a t i e v e a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k ' D j u r s l a n d ' , Auning, en P i n d s t r u p M o s e b r u g v / j o h s F . l a Cour o v e r e e n g e k o m e n i s dat l a a t s t g e n o e m d e , e i g e n a a r van ' L y k k e g a a r d e n ' , Auning, b e r e i d i s tot zelfde d a t u m 1981 het afvalwater van de a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k te ontvangen, in het op het land gelegen b a s s i n ten zuiden van ' L y k k e g a a r d e n ' .
Deze o v e r e e n k o m s t i s aangegaan op de volgende v o o r w a a r d e n : - De a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k f i n a n c i e r t de nodige leidingen en aanleg
d a a r v a n , benevens de aanleg van het o p s l a g b a s s i n en de nodige d i j -ken e r o m h e e n . Bovendien m o e t h e t afvalwater k o s t e l o o s g e l e v e r d worden in het b a s s i n .
- P i n d s t r u p M o s e b r u g i s v e r p l i c h t dit afvalwater te ontvangen in de h i e r b o v e n genoemde p e r i o d e , op die v o o r w a a r d e dat de hoeveelheid afvalwater niet g r o t e r wordt dan nu, zijnde c a . 100 000 m / j a a r . - P i n d s t r u p M o s e b r u g m o e t het afvalwater gebruiken voor b e s p r o e i i n g
of bevloeiing op zijn bedrijf, zodanig dat dit w a t e r op geen enkele m a n i e r r e g e l r e c h t afgevoerd wordt in een b e s t a a n d e afwatering. - Indien de fabriek h e t w e n s t , m a g bij het o p s l a g b a s s i n een v o o r b a s s i n
aangelegd w o r d e n voor h e t opvangen van b e z i n k i n g s m a t e r i a a l . In dit geval heeft de fabriek r e c h t van toegang tot dit b a s s i n en tot het af-halen van de v e r z a m e l d e v a s t e stof.
- De fabriek heeft r e c h t op g e b r u i k van afvalwater voor b e s p r o e i i n g op eigen bedrijf.
Bovenstaande o v e r e e n k o m s t kan door beide p a r t i j e n w o r d e n o p g e -zegd m e t een o p z e g g i n g s t e r m i j n van 2 j a a r , doch op zijn v r o e g s t op 4 juli 197 9.
P i n d s t r u p , 4 juli 1956 Coöp. a a r d a p p e l m e e l f a b r i e k P i n d s t r u p M o s e b r u g
