Boorgaten in de miocene bivalve Astarte anus uit Langenboom

AFZETTINGEN WTKG 32(3),2011 62

Boorgaten

in de miocene bivalve Astarte

anus

uit

_Langenboom

Adiël+A.

_Klompmaker

¹

Astarteanusheeftgrove, concentrischeribben waardoor de

soortheel herkenbaar is. Deze ribbenhebben

_{waarschijnlijk}

geholpen bij

stabilisatievanhet sediment

(Vermeij, 1993)

zodat deze

_{ondiep gravende}

soortminder snelaanhet

op-pervlak

kwamte

liggen

door het

_wegspoelen

vansediment

in

_vergelijking

meteen

gladde

soortals alle

karakteristie-ken_van dezetwee soorten verder

gelijk zijn.

Dit

golven-de karakter _vanA. anus is veel minder sterk aande

bin-nenzijde

vande

schelp,

waardoor de

_golven

dus echteen

plaatselijke verdikking zijn

vande

schelp.

Ditzou een

ef-fect kunnen hebben

ophet

boorgatpercentage

enhet

kie-zenvande

positie

voor

boorgaten

door roofslakken.

Nog

eenredenom dezesoorteensnaderte

bekijken

is dat_zo

goed

als alle

_pliocene

bivalven_van

_Langenboom

al

onder-zocht

_zijn

op

boorgaten (Klompmaker, 2009),

maar deze miocenesoort

nogniet.

Individuen_vanAstarteanus

zijn zeldzaam,

al

zijn

zeop

een

goede dag

weltevinden omdat_{ze erzo}kenmerkend uit zien

vanwegehun

beribbing,

maarook omdatze meest-al zo’n

_1,5-2,0

_cmgroot

_zijn.

Om_eenvoorbeeldte

geven vande zeldzaamheidvanA. anus: ineenmonstervan8826 bivalven

_(kapotte

ook

_meegerekend)

uit 2007 direct

ge-nomennadat het

spuiten afgelopen

wasrond 5uur,waren slechts 3

_exemplaren

tebekennen.

_Oftewel,

0,03

procent!

Tezamenmetde collectie _van

_Oerlij

dmuseum De

Groe-nePoort in Boxtel kondener128

_{exemplaren bijeen}

wor-den

_gebracht

omte

_kijken

ofAstarteanus nu

populair

was

Astarteanus.

Mollusken uit

_Langenboom

waren lekkere

hapjes,

maar

niet zonder

_slag

ofstoot.Ermoestwelvoor

gewerkt

wor-den! De

_bewijzen

zienwenog steedsterugin de

miljoe-nen

jaren

oude

_schelpen.

Eerder onderzoek liet zien datca. 20_procentvande

_pliocene

bivalveneen

boorgaatje heeft,

voornamelijk gemaakt

door slakkenvandenaticidenfamilie

(Klompmaker, 2009). Bij

de

_berekening

hiervan is

_rekening

gehouden

methetfeitdat bivalventwee

kleppen

hebben. Eén

_{compleet gaatje}

is dus

_nodig

_pertwee

kleppen

om

fa-taalte

zijn

voorde bivalve. Ditpercentageiseen

benade-ring

voorde

gehele

molluskenfaunauit

Langenboom

om-dat de andere bekendemollusken,

gastropoden

en

scapho-poden,

relatief

_weinig

voorkomen. Ook in

_gastropoden

_en

(miocene) scaphopoden

zijn

deze

_{boorgaten overigens}

te

ontdekken

_(Klompmaker,

_2009,

_2011).

Vooreen

beknopt

overzichtvan alle fossielen uit

Langenboom

zie

Klomp-maker_en

_{Wijnker (2010).}

Eén bivalve uit

_Langenboom

_zouikergraag willen

uitlich-tenin dit stuk: Astarteanus.Dezesoortis de

enige

bivalve uit het Laat Mioceenvan

Langenboom volgens Wijnker

et

al.

₍₂₀₀₈₎

enkomt alleenvoor in de

_{molluskenrijke laag}

op15meter

diepte.

Frank

Wesselingh (Naturalis)

vertelde

mij

eens dat dezesoortalleen in het Mioceen voorkwam

in andere

_{vindplaatsen,}

endus is de conclusie dat de

Lan-genboomse

A._{anus een}miocenesoortiseen

logische.

Bo-vendien is de kleur_vanA._anusdonkerder dan dievan

an-dere bivalvenen

zijn

veel individuen vaak flink

_afgesleten.

Aangeboordeindividuen van

A-E_{(MAB k.4605-4609) zijn}succesvolaangeboord, terwijlF-G_{(MAB k.4610-4611)}incomplete boorgatenlaten zien.

H_{(MAB k.4612)}iseenindividu waarop de_boorgatenvanA-G_{geplot zijn.}Zwart betekent eencompleet boorgat,wit is_eenincompleet

AFZETTINGEN WTKG 32_(3),2011 63

of niet

_bij

de borende roofslakken. In totaal

_zijn

er zeven

exemplaren gevonden

meteen

cirkelvormig boorgat (zie

figuur),

waarvan er twee

incompleet

waren

(het boorgat

penetreerde

de

_{schelp niet).}

De diametervandeze

boor-gatenvarieertvan

1,1-2,6

mm.

Kijken

wekritischnaarde

morfologie

vande

boorgaten

zelf dan

_zijn

_zevooral

_gemaakt

door naticiden. Demeeste

boor-gatenhebben

namelijk

een

parabolische

vormin dwars-doorsnede_envertonen _een soort_van

_afronding

_van het

boorgat

aande

_buitenzijde

vande

_schelp,

kenmerkenvan

een

naticide-boorgat (Kowalewski, 2004).

Ook de_grootte komtovereenmetde

_typische

_groottevan

naticiden-boor-gaten

(0,8-8,0

mm,zie

Kowalewski,

1993).

Welke natici-de heeft het

_gedaan?

Daar is

_moeilijk

_{antwoord op} te

ge-venomdater van

Langenboom

geenmiocene

gastropoden

bekend

_zijn

in

_{tegenstelling}

tot de

_pliocene

_gastropoden.

Wel kunnenwe een

kijkje

nemen

bij

de vondsten uit het

Laat Mioceenvan

Liessel,

zo’n 32 kilometerten zuiden

van

Langenboom.

In het boek vanNoud Peters

(2009:

p.

104)

staat telezen datNatica_sp.een

belangrijk

onderdeel

vande

gastropodenfauna

is. Met andere woorden: Natica

sp. zou het merendeelvan de

boorgaten

in Astarte_anus veroorzaakt kunnen hebben.

Het _percentagevan

complete

boorgaten

is

_3,9

_procent

(5/128

x

100). Corrigeer je

voor het feit dateenbivalve

uittwee

kleppen bestaat,

dan is

_7,8

_procentvan de

bival-venslachtoffer

geworden

vanborende

gastropoden.

Is dat veel of is dat

_weinig?

Wie hetweetmaghetzeggen,want

wehebbengeenandere miocenebivalvenuit

Langenboom

als

_{vergelijkingsmateriaal.}

Vier_vande

_{vijf complete boorgaten zijn}

tevindentussen

de

_{ribben, terwijl}

_{de laatste op}een

gereduceerde

ribtezien is

_bij

de randvande

_schelp.

Detwee

_{incomplete boorgaten}

zitten beide op de tweede rib

gerekend

vanaf de ventrale

zijde.

Deze rib istevensde_grootste.Het

_lijkt

erdus op dat de

_{complete boorgaten}

vooraltussen de ribben

gepositio-neerd

_zijn.

Gaan de

gastopoden

opribben

boren,

dan kan

het_zomaarmis

gaan.Ribben kunnen duseen

goede

be-scherming

vormentegenborende

_gastropoden,

ook al

_zijn

zedaar niet voorontwikkeld. Als de

gastropoden

echter slim

_zijn,

boren_ze

_altijd

tussende

_ribben,

ietswat

duide-lijk

niet

_altijd

het

_geval

is. Om betere conclusiestekunnen

trekken,

zullen echtermeer

exemplaren

vanAstarteanus

met

boorgaten

bovenwater moetenkomen.

Al metal levert deze voorstudie

_{enige aanwijzingen}

_op,

maarnog geen uitsluitsels. Idealiter heb

je

twee soorten_van

hetzelfde

_geslacht

die_evengroot

_zijn

_endezelfde

levens-wijze hadden,

maarsterk verschillen in demate van

be-ribbing.

Hoe effectiefribben dan

zijn

tegen

boorgatpreda-tie kun

_je

dante weten komen

_kijkend

_naarde

predatie-percentagesendepercentages

incomplete boorgaten

van beide_soorten,maarook doorte

_kijken

naarhoeveel

boor-gatentussende ribben zitten. Hiervoor

_{zijn hoge}

aantallen

individuenvanbeidesoorten

nodig:

honderdenzoniet

dui-zenden. Met andere woorden:eris noggenoeg werkaante

winkel. Inmiddels iseen

diepgravender

onderzoek_gestart.

Erkenningen

Bij

deze wil ik

graagde

volgende

mensenbedanken_om

uiteenlopende

redenen: Frank

_{Wesselingh (Naturalis),}

René

Fraaije (Oerlijdmuseum

De Groene

_Poort),

Patricia

_Kelley

(University

of North Carolina

_{Wilmington, V.S.)}

enMartin

Zuschin

_(University

of

Vienna, Oostenrijk).

Referenties

Klompmaker,

A.A. 2009.

_Taphonomic

biasondrill-hole

predation

intensities and

_paleoecology

of Pliocene

mol-lusks from

_{Langenboom (Mill),}

The Netherlands.

PA-LAIOS 24

(11):

772-779.

Klompmaker,

A.A. 2011.

Drilling

and

crushing predation

on

scaphopods

from the Miocene of the Netherlands. Lethaia

_(early

online

_view).

Klompmaker,

A.A. _en

_Wijnker,

E. 2010.

_Langenboom

(Mill, Noord-Brabant):

een fantastische

vindplaats

voorPlio-enMiocene fossielen. Gea 43

(4):

112-118.

Kowalewski,

M. 1993.

_{Morphometric analysis}

of

preda-tory

drillholes.

Palaeogeography,

Palaeoclimatology,

Palaeoecology

102: 69-88.

Kowalewski,

M. 2004. Drill holes

produced by

the

preda-tory gastropod

Nucella lamellosa

(Muricidae):

Paleo-biological

and

ecological implications.

Journal

ofMol-luscan Studies 70: 359-370.

Peters, N. 2009. Brabanttussen walvissen_en

mastodon-ten.Fossielen uitLiessel.Nationaal Beiaard-_en

Na-tuurmuseum and

Oertijdmuseum

De GroenePoort,

Boxtel. 110 p.

Vermeij,

G.J. 1993. A natural

_history

of shells. Princeton

University

Press, Princeton,New

_Jersey,

V.S.

_207p.

Wijnker, E.,

Bor,

T.J., Wesselingh,

F.P., Munsterman, D.K.,

Brinkhuis,

H.,

Burger,

A.W.,

Vonhof,

H.B., Post, K.,

Hoedemaekers, K.,

Janse,A.C. en

Taverne,

N. 2008.

Neogene

stratigraphy

of the

_Langenboom

_locality

(Noord-Brabant,

the

_{Netherlands).}

Netherlands

Jour-nal

_of

Geosciences 87:165-180.

'AdiëlA. Klompmaker, Department of Geology,

Kent State

University,

221

_McGilvrey

Hall, Kent, Ohio44242, V.S.,

e-mail:

_{adielklompmaker@gmail.}

com,

websites:

www.adielklompmaker.com

enwww.kennislink. nl/aarde-en-klimaat