Ir C. Baars
R E N T A B I L I T E I T VAN
B E R E G E N I N G VAN L A N D B O U W G E W A S S E N
O P Z A N D G R O N D E N
rentabiliteit v a n
beregening v a n l a n d b o u w g e w a s s e n
op zandgronden
IRC. BAARS
Inleiding
Over de rentabiliteit van de b e r e g e n i n g o p g e m e n g -de z a n d b e d r i j v e n is geschreven d o o r B O R N en T E
PASKE ( 2 ) en V A N ELDiK ( 3 ) . In deze publikaties w e r d e n de bedrijfsresultaten van b e r e g e n d e be-d r i j v e n v e r g e l e k e n met be-die van niet b e r e g e n be-d e . Uit deze b e d r i j f s v e r g e l i j k i n g blijkt niet hoe het met de rentabiliteit van d e b e r e g e n i n g van de verschillende gewassen gesteld is en w e l k v e r b a n d er bestaat met de d r o o g t e g e v o e l i g h e i d van de g r o n d en d e weers-o m s t a n d i g h e d e n .
In dit artikel zal v o o r enige l a n d b o u w g e w a s s e n de rentabiliteit van d e b e r e g e n i n g w o r d e n nagegaan in v e r b a n d met de d r o o g t e g e v o e l i g h e i d van de g r o n d , voor g e m i d d e l d e w e e r s o m s t a n d i g h e d e n van t w e e g e b i e d e n in N e d e r l a n d . De basisgegevens zul-len w o r d e n o n t l e e n d aan de b e r e g e n i n g s p r o e v e n die in de jaren 1953 t / m 1959 in Noord-Brabant w e r d e n g e n o m e n .
Berekening van de gemiddelde opbrengstverhoging Voor d e rentabiliteitsberekening kan niet w o r d e n volstaan met d e g e m i d d e l d e o p b r e n g s t v e r h o g i n g die tijdens d e periode van onderzoek w e r d v e r k r e g e n .
Inzicht in het v e r b a n d tussen d e o p b r e n g s t v e r h o g i n g en het v o c h t h o u d e n d v e r m o g e n van de g r o n d als-m e d e de w e e r s o als-m s t a n d i g h e d e n is g e w e n s t en kan uit het onderzoek w o r d e n v e r k r e g e n . O m d e veel-jarig g e m i d d e l d e o p b r e n g s t v e r h o g i n g voor g r o n d e n van verschillende vochtklassen voor verschillende g e b i e d e n vast te k u n n e n stellen, moet w o r d e n be-schikt over d e v o l g e n d e gegevens:
a. het v e r b a n d tussen de o p b r e n g s t v e r h o g i n g van het g e w a s en d e g r o o t t e van de s p r o e i w a t e r g i f t , w a a r d o o r in het vochttekort w o r d t v o o r z i e n ;
b. d e f r e q u e n t i e van v o o r k o m e n van vochttekorten bij het d e s b e t r e f f e n d e g e w a s , voor g r o n d e n van verschillende vochtklassen en voor verschillende g e b i e d e n .
Het v e r b a n d tussen de o p b r e n g s t v e r h o g i n g en de s p r o e i w a t e r g i f t ( = v o c h t t e k o r t ) kon v o o r d e verschillende gewassen uit de proefveldgegevens w o r -den a f g e l e i d . Als v o o r b e e l d is in fig. 1 deze relatie w e e r g e g e v e n v o o r d e aardappelrassen IJsselster en Libertas. O p g e m e r k t moet w o r d e n dat de opbrengststijging alleen het g e v o l g was van betere w a t e r v o o r -ziening en niet van b e m e s t i n g ; d e b e r e g e n d e en niet-beregende p r o e f v e l d e n o n t v i n g e n n l . een ge-lijke b e m e s t i n g .
De f r e q u e n t i e van v o o r k o m e n van vochttekorten kon eveneens w o r d e n nagegaan. Van een aantal waarnemingsstations van het K N M I zijn v e r d a m p i n g s -gegevens vanaf 1911 v o o r h a n d e n en eveneens de regencijfers. M e t b e h u l p van deze gegevens w e r d v o o r d e verschillende gewassen het jaarlijkse vocht-t e k o r vocht-t g e d u r e n d e hevocht-t vocht-t i j d v a k 1911 vocht-t / m 1962 be-rekend v o o r Z.O.-Nederland (station G e m e r t ) en N.O.-Nederland (station W i j s t e r ) . (Zie v o o r b e e l d in tabel 1 ) .
De b e r e k e n i n g e n w e r d e n u i t g e v o e r d met b e h u l p van de decadesommen van regenval en v e r d a m -p i n g , v o o r h a n g w a t e r -p r o f i e l e n en v o o r de vocht-klassen met een veldcapaciteit van resp. 5 0 , 7 0 , 9 0 , 110 en 130 m m o p n e e m b a a r w a t e r in d e w o r t e l zone. Zij h e b b e n alleen b e t r e k k i n g o p de h o o f d -v e g e t a t i e p e r i o d e , b e g i n n e n d bij de sluiting -van het gewas en e i n d i g e n d bij het b e g i n van het afsterven daarvan. Van d e KNMI-stations w a r e n de gegevens van d e v e r d a m p i n g van o p e n w a t e r (Eo) v o o r h a n
-Tabel 1. Berekening van het vochttekort voor aardappelen (IJsselster en Liberias) in 1943 voor Z.O.-Nederland (Gemert)
(veldcapaciteît v a n d e w o r t e l z o n e 5 0 m m o p n e e m b a a r w a t e r
minimale v o o r r a a d v a n de w o r t e l z o n e 2 0 % van de v e l d c a p a c i t e i t = 10 m m opneembaar w a t e r )
decade begin-voorraad mm neerslag mm verdam-ping aard-appelen mm 2 + 3-mm -4 afvloei-ing mm aanvulling ( = vocht-tekort) mm eind-voorraad mm juni juli aug. 1 50 1 50 1 44 1 27 1 10 1 10 1 10 1 17 36 29 13 11 12 10 31 15 25 35 30 35 36 43 24 32 61 44 27 3 - 14 - 23 17 0 — — — 7 24 33 — 10 50 44 27 10 10 10 17 10 v o c h t t e k o r t totaal 7 4
d e n . Uit de p r o e f v e l d g e g e v e n s kon de relatie tussen de v e r d a m p i n g van de b e r e g e n d e gewassen en Eo w o r d e n nagegaan en hiervan is bij de b e r e k e n i n g van d e vochttekorten uitgegaan. Voor de h o o f d v e g e tatieperiode w e r d v o o r granen een g e w a s v e r d a m p i n g van 0,9 Eo g e v o n d e n , voor aardappelen e v e n -eens 0,9 Eo, voor suikerbieten 0,95 Eo en voor gras-land 0,8 Eo. Er w e r d door b e r e g e n i n g zo g o e d mo-gelijk in d e v o c h t b e h o e f t e n van de gewassen voor-z i e n , hetgeen echter nog niet w i l voor-z e g g e n dat de v e r d a m p i n g steeds potentieel w a s .
Bij de b e r e k e n i n g van de vochttekorten is aange-nomen dat de voorraad opneembaar w a t e r in de w o r t e l z o n e niet b e n e d e n 2 0 % van de veldcapaciteit mag d a l e n . O n d e r vochttekort van een gewas w o r d t dus verstaan: de som van de 10-daagse tekorten bij een m i n i m a l e vochtvoorraad van 2 0 % van de veldcapaciteit.
In d e fig. 3, 6, 9 en 12 zijn de vochttekorten voor verschillende l a n d b o u w g e w a s s e n v o o r de jaren 1911 t / m 1962 voor Z.O. en N.O.Nederland w e e r g e g e v e n v o o r een h a n g w a t e r p r o f i e l met een v o c h t h o u -d e n -d v e r m o g e n van 5 0 m m opneembaar w a t e r in d e w o r t e l z o n e . Hieruit kan de f r e q u e n t i e van voor-k o m e n van vochttevoor-korten echter nog niet w o r d e n
a f g e l e z e n ; daarvoor moeten de gegevens eerst nog volgens een bepaalde m e t h o d e grafisch w o r d e n ver-w e r k t . Deze m e t h o d e is door ir P H . T H . S T O L ( 5 ) nader uiteengezet. Daarbij w o r d e n de vochttekorten o p lineaire schaal uitgezet t e g e n hun cumulatieve f r e q u e n t i e o p waarschijnlijkheidsschaal. Door de ver-kregen p u n t e n is een lijn te t r e k k e n , zoals uit het v o o r b e e l d in fig. 2 blijkt. Uit deze grafiek is nu de f r e q u e n t i e van v o o r k o m e n van vochttekorten af te lezen. Uit f i g . 2 b l i j k t dat in Z.O.-Nederland o p een g r o n d met een v o c h t h o u d e n d v e r m o g e n van 5 0 m m o p n e e m b a a r w a t e r in de w o r t e l z o n e bij de aardap-pelrassen IJsselster en Libertas in 6 % van de jaren geen v o c h t t e k o r t zal v o o r k o m e n . De kans o p een v o c h t t e k o r t van m i n d e r dan 10 m m bedraagt 9%. Een vochttekort van 0 tot 10 m m zal dus in 9-6 = 3% van de jaren v o o r k o m e n . Voor een vochttekort van 10 tot 2 0 m m is deze kans 14-9 = 5%, voor 2 0 tot 3 0 m m 20-14 = 6 % enz.
Uit f i g . 1 kan w o r d e n afgelezen hoe g r o o t de op-b r e n g s t v e r h o g i n g is, die op-bij dit vochttekort met op- be-r e g e n i n g kan w o be-r d e n v e be-r k be-r e g e n . Uit d e f i g . 1 en 2 is dus de g e m i d d e l d e o p b r e n g s t v e r h o g i n g af te lei-den voor de aardappelrassen IJsselster en Libertas, voor de vochtklasse 5 0 m m , in Z . O . - N e d e r l a n d . Deze
Opbrengstverhoging Th kg per ha 25.000 h 50 100 150 Hoeveelheid s p r o e i w a t e r in m m I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I I 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 HO 150 160 170 180 190 200 Vochttekort in mm Fig. Fig. 2
Fig. 1 V e r b a n d tussen de o p b r e n g s t v e r h o g i n g en de sproeiwater-g i f t v o o r de aardappelrassen, IJsselster en Libertas. Fig. 2 F r e q u e n t i e v e r d e l i n g van v o c h t t e k o r t e n b i j m i d d e n v r o e g e
a a r d a p p e l e n in Z . O . - N e d e r l a n d v o o r een v o c h t h o u d e n d v e r m o g e n v a n de w o r t e l z o n e v a n 50 m m o p n e e m b a a r w a t e r .
Fig. 3 V o c h t t e k o r t e n bij z o m e r g e r s t in de jaren 1911 t / m 1962 b i j een v o c h t h o u d e n d v e r m o g e n v a n de w o r t e l z o n e v a n 50 m m o p n e e m b a a r w a t e r . V o c h t t e k o r t in m m 220 200 180 160 H O 120 100 |j-80 60 40 20
-r i n
\
-\
il II II \ // • , 1Ah
it ii r ll S il i 1 II II fl II \ \ i . r M 1 II l.l ira il\i i x l < i/ il f * \ / V i . i ZO. Nederland N.0. Nederland » II 11 / 1 [\ 1 >/ \' '
''
VA
V\J
i . i i i , i I * * . ƒ \v / \J i i iVI
t , 11 \\ II l ï l ' 1W
'M I i i il il i \ V 11 ï 1 . 1 , < . 1 1911 '13 '15 '17 '19 '21 '23 '25 '27 '29 '31 '33 '35 '37 '39 '41 '43 '45 '47 '49 '51 '53 '55 '57 '59 '61 '63 j a r e n Fig. 3Fig. 4
GemiddeLde opbrengst verhoging in kg graan per ha 1000 r 9001 800 i 700 r 600 f 500 i-400 ^ 300 200 100 rogge zomertarwe en haver 50 70 90 110 130 50 70 90 110 130 50 70 90. 110 130 Vochthoudend vermogen van de wortelzone in mm opneembaar water
Fig. 5
Opbrengstverhoging en kosten in gld. per ha per jaar 3 0 0 ^
\<?\ zomertarwe
50 70 90 110 130 50 70 90 110 130 50 70 90 110 130 50 70 90 110 130 Vochthoudend vermogen van de \///^//] vaste kosten van de beregening wortelzone in mm opneembaar water
•
energie- en onderhoudskosten - "1 arbeidskosten •• •*
Z.O.Nederland NO N e d e r l a n d 2UU 180 160 140 120 100 80 60 40 20 I - I 1
-V
^
1 \l
V \.-/ i 11 i 1 / w \ 1 / ' \ /' \V /
\ / '
j IA/ / \ / Fig. 6 1911 '13 '15 '17 '19 '21 '23 '25 '27 '29 '31 '33 '35 '37 '39 '41 '43 '45 '47 '49 "51 '53 '55 '57 '59 '61 '63 j a r e n Gemiddelde opbrengstverhoging in kg per ha Opbrengstverhoging en kosten in g l d . per ha per j a a r 12.000 10000 8,000 6.000 4.000 2000-• ^
1 ; ^ A _\
"^,V^ *"*•-, — IJsseLster in Z O . N e d e r l a n d — . .. - NO. - * Libertas - ZO. - * » •• NO. 50 70 90 HO 130 Vochthoudend vermogen van de worteLzonein mm opneembaar w a t e r Fig. 8 Fig. 4 G e m i d d e l d e o p b r e n g s t v e r h o g i n g d o o r b e r e g e n i n g v a n g r a -n e -n , i-n v e r b a -n d m e t het v o c h t h o u d e -n d v e r m o g e -n v a -n de w o r t e l z o n e . Fig. 5 G e m i d d e l d e o p b r e n g s t v e r h o g i n g v a n g r a n e n in g u l d e n s v o o r t w e e prijsniveaus en de kosten v a n de b e r e g e n i n g , in v e r b a n d met het v o c h t h o u d e n d v e r m o g e n v a n de w o r -t e l z o n e . Fig. 6 V o c h t t e k o r t e n b i j m i d d e n v r o e g e a a r d a p p e l e n in de jaren 1911 t / m 1962, b i j een v o c h t h o u d e n d v e r m o g e n v a n de w o r t e l z o n e van 50 m m o p n e e m b a a r w a t e r . Fig. 7 G e m i d d e l d e o p b r e n g s t v e r h o g i n g d o o r b e r e g e n i n g v a n de aardappelrassen IJsselster e n Libertas, in v e r b a n d m e t het v o c h t h o u d e n d v e r m o g e n v a n de w o r t e l z o n e .
Fîg. 8 G e m i d d e l d e o p b r e n g s t v e r h o g i n g van de aardappelrassen IJsselster en Libertas in g u l d e n s , v o o r t w e e p r i j z e n en de kosten van de b e r e g e n i n g , in v e r b a n d met het v o c h t h o u -d e n -d v e r m o g e n v a n -de w o r t e l z o n e .
NO. Nederlond v a s t e k o s t e n van de t e n e r g i e - e n onderhoudskosten •• arbeidskosten
opbrengstverhoging door beregening voor IJsselster Libertas
70 90 110 130 Vochthoudend vermogen van de
Fig. 9 Vochttekorten bij suikerbieten in de jaren 1911 t / m 1962, bij een vochthoudend vermogen van de wortelzone van 50 mm opneembaar water.
tig. 9
Gemiddelde o p b r e n g s t -verhoging in kg suiker per ha
IbUU 1400 1200 1000 800 600 400 200
-V\
•\
*\
I • Z.O.NederLand - N O . NederLand 50 Fig. 10Fig. 10 Gemiddelde opbrengstverhoging door berege-ning van suikerbieten in verband met het vochthoudend vermogen van de wortelzone. Fig. 11 Gemiddelde opbrengstverhoging van suikerbieten
in guldens voor t w e e prijzen en de kosten van de beregening, in verband met het vochthoudend vermogen van de wortelzone.
Opbrengstverhoging en kosten in gtd. per ha per jaar S00
300
-500
N.0. Nederland
70 90 110 130 Vochthoudend vermogen van de 400 w o r t e l z o n e in mm opneembaar w a t e r
Fig. 11
\//,}\ vaste kosten van de beregening I -j e n e r g i e - en
tverhoging door beregening
70 90 110 130 Vochthoudend vermogen van de
berekeningen zijn ook voor de overige vochtklassen en gewassen uitgevoerd voor Z.O.- en N.O.-Neder-land. Het resultaat daarvan is weergegeven in de
fig. 4,7, 10 en 13.
Rentabiliteit van de beregening
G R A N E N
Het vochttekort voor granen is berekend over 7 decaden; voor rogge beginnend per 10 april, voor zomergerst per 1 mei en voor haver en zomertarwe per 10 mei. Uit de gegevens van de proefvelden bleek dat de verdamping van de graangewassen bij beregening gedurende deze periode gelijk was aan 0,9 Eo. In fig. 3 zijn de berekende vochttekorten voor de vochtklasse 50 mm voor de jaren 1911 t / m
1962 voor zomergerst weergegeven, voor Z.O.- en N.O.-Nederland. Hieruit blijkt dat de tekorten in N.O.-Nederland in het algemeen kleiner zijn dan in Z.O.-Nederland. In 1959 was het vochttekort zeer
groot. Voor rogge, haver en zomertarwe zijn de gra-fieken van de vochttekorten niet opgenomen. Voor rogge waren deze tekorten beduidend kleiner; voor haver en zomertarwe waren ze ongeveer gelijk aan die van zomergerst.
In fig. 4 is het verband tussen de gemiddelde op-brengstverhoging en het vochthoudend vermogen van de wortelzone weergegeven. In fig. 5 is de op-brengstverhoging in geld gewaardeerd en wel tegen de huidige graanprijzen en tegen de hogere prijzen die in de toekomst waarschijnlijk binnen de E.E.G. zullen gelden. In fig. 5 zijn ook de kosten van de beregening opgenomen. De vaste kosten van de beregening zijn gebaseerd op een investering van ƒ 1200,— per ha voor vochtklasse 50 mm en ƒ 800,— per ha voor vochtklasse 130 mm; een af-schrijvingstijd van 20 jaar en een rentevoet van 5% per jaar.
De variabele kosten, nl. energie-, onderhouds- en arbeidskosten van de beregening, zijn berekend op basis van de gemiddelde sproeiwaterbehoeften der
Fig. 12 Vochttekort
in mm
Fig. 12 Vochttekorten bij grasland in de jaren 1911 t / m 1962, bij een vochthoudend vermogen van de wortelzone van 50 mm opneembaar water.
gewassen. Deze laatste zijn afgeleid uit het gevon-den verband tussen vochttekort en frequentie van voorkomen daarvan.
De energie- en onderhoudskosten zijn gesteld op ƒ 0,45 per mm ha (1), de arbeidsbehoeften van de beregening voor granen op 3 manuren per ha per regengift en de arbeidskosten op ƒ 3,— per manuur (4). Daarbij is aangenomen dat het sproeiwater als volgt wordt gedoseerd:
vochtklasse 50 m m : 25 mm per keer
/ / ' ^ it '< •33 a H it
90, 110, 130 „ : 45 „ „ „ Uit fig. 5 blijkt dat beregening van zomertarwe het grootste voordeel oplevert. Bij rogge is beregening alleen op gronden met een gering vochthoudend vermogen rendabel. In N.O.-Nederland is het voor-deel dat met beregening is te bereiken, geringer dan in Z.O.-Nederland.
Op de meeste bedrijven wordt de installatie aange-schaft voor de beregening van grasland en hak-vruchten. De vaste kosten dienen dan ook ten laste van deze gewassen te worden gebracht. Wanneer ook nog granen worden geteeld, dan is de berege-ning daarvan reeds rendabel wanneer de opbrengst-verhoging groter is dan de variabele kosten. Uit fig. 5 blijkt dat dit zelfs op goed vochthoudende gronden nog het geval is.
A A R D A P P E L E N
Er zijn alleen proefveldgegevens voorhanden van de middenvroege rassen IJsselster en Libertas. De vochttekorten werden berekend voor de periode
1 juni-20 augustus. Op de beregende proefveldjes bleek gedurende deze periode de verdamping van het gewas overeen te komen met 0,9 Eo en hiervan is bij de berekening van de vochttekorten ook uitge-gaan. In fig. 6 zijn de berekende vochttekorten voor vochtklasse 50 mm voor de jaren 1911 t / m 1962 weergegeven. De jaren 1911, 1921, 1947, 1949 en
1959 waren voor de aardappelteelt zeer droog. Uit het onderzoek is duidelijk gebleken dat IJsselster bij een gelijke regengift een beduidend grotere op-brengstverhoging oplevert dan Libertas (zie f i g . 1 en 7). De opbrengststijging bestond geheel uit het sortiment 35 mm opwaarts. In fig. 8 is de waarde van de opbrengstverhoging uitgezet voor een prijs van ƒ 0,07 en ƒ 0,10 per kg. Voor de berekening van de kosten van de beregening werden dezelfde normen genomen als die hiervoor onder granen
werden vermeld, met uitzondering van die voor de arbeidsbehoefte. Deze werd gebaseerd op de vol-gende regengiften per keer voor de verschillende vochtklassen: 20 mm per keer 25 30 „ „ „ 35 „ „ 40 „ „ „ Het blijkt dat bij een prijs van ƒ 0,07 per kg, be-regening van aardappelen, zelfs op gronden met een vochthoudend vermogen van de wortelzone van
130 mm opneembaar water, nog rendabel is. vochtklasse 50 mm 70 „ 90 „ 110 „ 130 „ Gemiddelde opbrengstverhoging in kg Z W per ha per jaar
1300 r 1200 1100 1000 900 800 700 600 500 400 Fig. 13 Z.O.Nederland N.O.Nederland 50 70 90 110 130 Vochthoudend vermogen van de wortelzone in mm opneembaar water
Fig. 13 Gemiddelde opbrengstverhoging door beregening van grasland, in verband met het vochthoudend vermogen van de wortelzone.
Fig. 14 Gemiddelde opbrengstverhoging van grasland in guldens en de kosten van de beregening, in verband met het vochthoudend vermogen van de wortelzone.
S U I K E R B I E T E N
Fig. 9 geeft een overzicht van d e vochttekorten b i j bieten in d e jaren 1911 t / m 1962 voor d e vocht-klasse 5 0 m m . Deze w e r d e n b e r e k e n d voor d e pe-riode 1 juni t / m 3 0 september o p basis v a n een g e w a s v e r d a m p i n g van 0,95 Eo, zoals b i j d e be-regende bieten o p d e p r o e f v e l d e n was vastgesteld. Voor bieten was 1959 het droogste jaar; daarna v o l g d e n 1 9 1 1 , 1921 en 1 9 4 7 .
In f i g . 10 is het v e r b a n d tussen de g e m i d d e l d e o p -b r e n g s t v e r h o g i n g in kg suiker per ha en het vochth o u d e n d v e r m o g e n v a n de w o r t e l z o n e w e e r g e g e v e n . In fig. 11 is d e w a a r d e van d e o p b r e n g s t v e r
-h o g i n g z o w e l v o o r de o u d e suikerprijs van ƒ 0,36 per kg als voor de h u i d i g e prijs van ƒ 0 , 4 0 per kg w e e r g e g e v e n . De kosten v a n d e b e r e g e n i n g zijn gebaseerd o p d e z e l f d e n o r m e n als d i e v o o r aard-appelen zijn g e b r u i k t . O o k o p vochtklasse 130 m m blijkt b e r e g e n i n g n o g rendabel te z i j n .
G R A S L A N D
Het vochttekort v o o r grasland is b e r e k e n d over de p e r i o d e 1 april t o t 3 0 september. O p d e p r o e f v e l d e n w e r d vastgesteld d a t g e d u r e n d e deze periode de v e r d a m p i n g v a n b e r e g e n d grasland g e m i d d e l d g e -lijk is aan 0,8 Eo. In f i g . 12 zijn d e vochttekorten
Opbrengstverhoging en kosten in gld. per ha per jaar
500 r 400 -Fig. 14 300 200 -100 Z.0. Nederland 500 r 400 300 200 100 -N.0. Nederland
\/V/A vaste kosten van de beregening
[:':':':;:;:;:-:-:':i energie-en N-i-lsJ onderhoudskosten ••
arbeidskosten
arbeidskosten van de veeverzorging hoging door beregening
- opbrengst-verhoging
130 70 90 110
Vochthoudend vermogen van de wortelzone in mm opneembaar water
voor de jaren 1911 t / m 1962 w e e r g e g e v e n voor een v o c h t h o u d e n d v e r m o g e n van de w o r t e l z o n e van 5 0 m m opneembaar w a t e r . In deze reeks was 1959 het d r o o g s t ; daarop v o l g d e n 1 9 1 1 , 1921 en 1947. Iets m i n d e r d r o o g w a r e n 1929 en 1949.
In f i g . 13 is de g e m i d d e l d e o p b r e n g s t v e r h o g i n g in kg Z W per ha per jaar uitgezet tegen het vocht-h o u d e n d v e r m o g e n van de w o r t e l z o n e .
De w a a r d e r i n g van de o p b r e n g s t v e r h o g i n g van gras-land is m o e i l i j k , o m d a t het er veel van afhangt o p w e l k e w i j z e het gras w o r d t g e b r u i k t . In de praktijk gaat men in het algemeen over tot u i t b r e i d i n g van de melkveestapel en hiervan zal dan ook w o r d e n uitgegaan.
Het saldo van een m e l k k o e met b i j b e h o r e n d jong-vee ( 1 , 2 5 g v e ) w o r d t o p ƒ 950,— per jaar gesteld. O n d e r saldo w o r d t verstaan: m e l k g e l d plus omzet en aanwas, minus d e kosten voor krachtvoer, o p f o k van het j o n g v e e , melkcontrole, d e k g e l d , veearts, ver-z e k e r i n g en rente. Verder w o r d t aangenomen dat een m e l k k o e met b i j b e h o r e n d jongvee per jaar 2 9 0 0 kg Z W n o d i g heeft, w a a r v a n 5 0 0 kg Z W als kracht-voer en melk (reeds in het saldo v e r r e k e n d ) en 2 4 0 0 kg Z W als w e i d e g r a s , hooi en kuilvoer. 1 kg Z W in gras b r e n g t dus 9 5 0 : 2 4 0 0 = ƒ 0,40 o p . De arbeidsbehoefte van d e v e r z o r g i n g van een melkkoe met b i j b e h o r e n d j o n g v e e , inclusief de r u w v o e -d e r w i n n i n g -daarvoor is o p 2 0 0 manuren per jaar gesteld en de kosten daarvan o p ƒ 600,—. Per kg Z W b e d r a g e n deze kosten dus 6 0 0 : 2 4 0 0 = ƒ 0,25. Extra bemesting is niet in r e k e n i n g gebracht, daar, zoals hiervoor reeds is o p g e m e r k t , uitgegaan is van de o p b r e n g s t v e r h o g i n g die uitsluitend is v e r k r e g e n door v e r b e t e r i n g van d e w a t e r v o o r z i e n i n g van het grasland. Bij de b e p a l i n g van de w a a r d e van de o p b r e n g s t v e r h o g i n g is rekening g e h o u d e n met een verlies van g e m i d d e l d 2 5 % bij b e w e i d i n g en r u w -v o e d e r w i n n i n g .
In fig. 14 is de w a a r d e van d e o p b r e n g s t v e r h o g i n g uitgezet tegen het v o c h t h o u d e n d v e r m o g e n van de g r o n d . In deze g r a f i e k zijn tevens d e kosten van de b e r e g e n i n g en de v e e v e r z o r g i n g o p g e n o m e n . Voor de b e r e k e n i n g van de kosten van d e b e r e g e n i n g zijn d e z e l f d e n o r m e n g e n o m e n als bij de a k k e r b o u w -gewassen behalve voor d e arbeidskosten. De arbeids-behoefte van de b e r e g e n i n g van grasland is o p 2 manuren per ha per r e g e n g i f t gesteld en verder is uitgegaan van een dosering zoals v e r m e l d onder aardappelen. In fig. 14 ligt de lijn die de totale
kos-ten aangeeft b o v e n die van d e o p b r e n g s t v e r h o g i n g en loopt daaraan e v e n w i j d i g . Bij b e r e g e n i n g van grasland en u i t b r e i d i n g van de melkveestapel w o r -d e n -de kosten, -die hoof-dzakelijk bestaan uit arbei-ds- arbeids-lonen voor de v e e v e r z o r g i n g , dus niet geheel g o e d gemaakt door de o p b r e n g s t v e r h o g i n g . Bij een saldo per m e l k k o e met b i j b e h o r e n d jongvee van ƒ 1100,— tot ƒ 1125,— w o r d t de bestede arbeid pas v o l l e d i g b e l o o n d .
Voor b e d r i j v e n met enige arbeidsreserve en een g o e d e veestapel is b e r e g e n i n g van grasland toch aantrekkelijk. O p b e d r i j v e n die tot b e r e g e n i n g over-gaan v o l t r e k t zich in de regel een w i j z i g i n g in het b o u w p l a n . M e n gaat minder graan telen en breidt het areaal hakvruchten en grasland uit, w a a r d o o r de o p b r e n g s t van de g r o n d stijgt en de bedrijfsresul-taten in de regel gunstiger w o r d e n . De teelt van hakvruchten kan maar in b e p e r k t e mate w o r d e n u i t g e b r e i d .
Voor grasland g e l d t deze b e p e r k i n g niet. Verder is het een g r o o t v o o r d e e l dat d e arbeidsbehoefte van de graslandexploitatie en d e m e l k v e e h o u d e r i j g u n -stig over het jaar v e r d e e l d is, w a t niet g e l d t voor de teelt van h a k v r u c h t e n . Grasland v e r h o o g t b o v e n -dien d e v r u c h t b a a r h e i d van d r o o g t e g e v o e l i g e zand-g r o n d door h u m u s v o r m i n zand-g en d o o r de mestproduk-tie van het vee. Na een onderzoek naar de rentabili-teit van de b e r e g e n i n g van de gewassen afzonder-lijk is het tenslotte toch n o d i g o m d e rentabiliteit in b e d r i j f s v e r b a n d na te gaan, o m zo tot een optimaal resultaat te k o m e n . In een v o l g e n d artikel zullen de financiële consequenties van w i j z i g i n g e n in het b o u w p l a n in v e r b a n d met b e r e g e n i n g nader in be-s c h o u w i n g w o r d e n g e n o m e n .
LITERATUUR
1. BAARS, C , „ W a t e r v e r b r u i k en kosten v a n de b e r e g e n i n g in N o o r d - B r a b a n t " L a n d b o u w m e c h a n i s a t i e juli 1962.
2. BORN, F. H. en B. J . TE PASKE, „ G e e f t b e r e g e n i n g betere b e d r i j f s u i t k o m s t e n " Bedrijfseconomische m e d e d e l i n g nr. 27 v a n het L.E.I.
3. ELDIK, J . V A N , „ B e d r i j f s e c o n o m i s c h e resultaten van de berege-n i berege-n g s p r o e f b e d r i j v e berege-n over de p e r i o d e 1954 t / m 1958. Mede-d e l i n g nr. 44 v a n het P.A.W. 4. ELDIK, J . V A N , „ A r b e i d s b e h o e f t e v a n de b e r e g e n i n g o p de b e r e g e n i n g s p r o e f b e d r i j v e n " L a n d b o u w m e c h a n i s a t i e j u n i 1 9 6 1 . 5. STOL, PH. TH., „ E e n f r e q u e n t i e o n d e r z o e k naar de te v e r w a c h -ten v o c h t t e k o r t e n in de T i e l e r w a a r d - W e s t " in Rapport v a n de Commissie ter b e s t u d e r i n g van de w a t e r b e h o e f t e v a n de Gel-derse l a n d b o u w g r o n d e n : „ D e w a t e r b e h o e f t e v a n de Tieler-w a a r d - W e s t " p a g . 117-129.
SAMENVATTING
De opbrengstverhoging die met beregening van
land-bouwgewassen kan worden verkregen, alsmede de rentabiliteit daarvan hangen nauw samen met de droogtegevoeligheid van de grond en het klimaat. Voor Z.O.- en N.O.-Nederland werd het veeljarige gemiddelde van de opbrengstverhoging en de ren-tabiliteit daarvan nagegaan in verband met het vocht-houdend vermogen van de grond. Vastgesteld werd dat beregening van granen alleen op zeer droogte-gevoelige gronden rendabel is. Beregening van sui-kerbieten en aardappelen is zeer rendabel, zelfs op gronden met een vochthoudend vermogen van 130 mm opneembaar water. Beregening van grasland met uitbreiding van de melkveestapel verhoogt het arbeidsinkomen wel beduidend, maar de vele arbeid die daaraan moet worden besteed, voornamelijk voor de verzorging van het vee en de ruwvoederwinning, wordt niet volledig beloond, tenzij het saldo per melkkoe met bijbehorend jongvee ten minste f 1100,— per jaar bedraagt.
