Lapilli

AFZETTINGEN WTKG 31 (3),2010 75

Lapilli

Lars vanden Hoek+Ostende

Een miocene atoomonderzeeër

Verder heb ik

_eigenlijk

nooitzoveelmetduikboten

gehad.

Met walvissen ietsmeer,maarook die interesse

_vervaagde

snel. De behoordeal sneltotde

_{paleontologen}

dieallerlei bot-tenvan

ijstijdzoogdieren

opnaamwistte

brengen,

maar er een

resthoop ‘zeezoogdier’

opnahield. Klaas Post vertelde me

ooit,

dat het

eeuwige zinnetje

“Dat is

zeezoogdier,

daar kunnenweniets mee”voorhem degrotemotivatiewas om

zich_{op deze groep}te

specialiseren.

Via

_zijn

connecties op de

_visafslag

in Urk

_{ontving hij regelmatig}

botten die door

op

bijeenkomsten

vande

Werkgroep

Pleistocene

Zoogdie-renwerden

afgewimpeld

als ‘eenwalvis’. Klaas werd

_zijn

eigen specialist,

endeed datmetverve. Momenteelstaat

hij

bekend als éénvandegrotekennersvanfossiele

zeezoogdie-renin dewereld. Het kan dan ook geen toeval

zijn,

dat

uitge-rekend

_hij

de ontdekker is_vanhet ultieme

_zeezoogdier.

Deze werd

op 1

juli

vandit

jaar gepresenteerd

in Nature

(lit. 1).

De

vondst,

eenschedelvanzo’n driemeter

lang,

werd

ge-daanaande

_zuidelijk

kust _vanPeru. De Cerro

_Colorado,

in dePisco-Ica

woestijn,

stond al bekend als een

belang-rijke vindplaats

voor walvissen. Hier

zijn

resten gevon-denvanzowel tand- als baleinwalvissen. Maar in dit

ge-zelschap

spant

Livyatan melvillei,

zoals de nieuwe vondst

gedoopt is,

zondermeerde kroon. Hetgaatom een

tand-walvis,

enwatvoor een.Degrootste gemetendiametervan

eentand is

12,1

cm,endegrootstetotale

_lengte

36,2cm. Nu

zijn reusachtige potvistanden

uit het Mioceen al veel

langer bekend,

enworden dieoverde hele wereld gevon-den._Maar,met

_{mogelijke uitzondering}

_vanwat

fragmen-tarisch kaakmateriaal uit

_Califomië,

waren ernooit fossie-len

_gevonden

vanderest vanhet beest. Nu is erduseen

complete schedel,

waaruitweveel kunnen leren overde

levenswijze

vanhet dier.

De vondstenvanCerro Coloradostammenuit het

Serrava-lien,

eenetagein het laat Midden Mioceen. Dat istevens een

periode

waarin de walvisseneenbloei

_doormaakten,

en metnamede baleinwalvissen sterk

_{opkwamen. Volgens}

de

onderzoekers,

maakte de

Livyatan

daar dankbaar

gebruik

van, envoedde

hij

zichmetnamemetandere walvissen.

Hij

vormde dan

_ook,

_samenmetde

_reusachtige

haai Car-charocles

_megalodon,

de mariene

_toppredator

_van

_{zijn tijd.}

Dat de fossiele

potvisachtige

erandereeetgewoontesopna hield dan derecente

Physeter

macrocephalus

is al direct tezien. Derecente

potvis

heeft

_namelijk

alleen tanden in de onderkaak.

_Zijn

favoriete

_{prooi, reuzeninktvissen,}

ver-orberd

_hij

doorze naarbinnente

zuigen.

Het

_gebit

van

Li-vyatandoetmeerdenkenaandatvande

orka,

de

_huidige

toppredator

onder de walvissen.

_Hij

zal in

_{zijn jacht-}

en

eetgewoontesdan ookmeeropde zwaardwalvis

geleken

hebben. Een

_belangrijk

verschil

_is,

dat orka’s alleen een baleinwalvis

_aankunnen,

door_erals _{groep op} te

_jagen.

Voor

_Livyatan

moetde andere walvissen_vande Cerro Co-lorado,zelfs al konden dietottienmeter

_{lang zijn,}

geen en-kel

_probleem

_geweest

_zijn.

Een ander

opvallend

puntaan het

_gebit

vande fossiele walvis is het veel

_geringere

aan-tal tanden. Daarstaat _{tegenover,dat de tanden veel} gro-terwaren dan dievan de

_potvis.

Aan de handvande los-setandenzou

je

het idee kunnen

_hebben,

dat het hier

wer-kelijk

om een

gigantisch

beest gaat.Dat valt opzich wel

mee.De onderzoekers schatten de

_lengte

vanhet dier op

13,5

tot 17meter,wat valt in het

_{groottebereik}

van vol-wassen

potvisstieren.

Tijdens mijn spreekbeurt

over

duikboten, legde

ik uit hoe deze in de

_loop

_vande

_tijd

steeds beter_engroterwerden. Een U-boot

_kapitein

uit de tweede

_wereldoorlog

zou

zijn

ogen

uitkijken

als

_hij

_{alle ruimte zag die}eenmoderne atoom-onderzeeërtebieden heeft. Dat heet

_{vooruitgang (alhoewel}

een ieder daarzo

zijn eigen gedachten bij

mag

hebben).

Maar walvissen

_zijn

_{geen onderzeeërs. Niet alles in de} evo-lutie wordt steeds_groterensterker. Je bentgrootensterk

ophetmomentdat dat het beste uitkomt. De midden mio-cene oceanen warenzo’nmoment,

getuige

ook het

gezel-schap

dat

_Livyatan

had_vande Carcharocles

_megalodon.

Een

paradijs

voor

walvissen,

meteenmonstervan

Bijbel-sedimensiesopde loer. En

zijn

missie in deoceanen was wel

_degelijk

search and

_destroy.

Mijn

moederwaserg creatief. Zewasdan

_ook,

voor-datze full-time moeder

_werd,

kleuterleidster. Vooral dus in de

_tijd

_{op de}

_lagere

school

_(zoals

dattoen _nog

_heette),

wasdat ideaal.

_Toegegeven,

dat werd

_enigszins

gecompen-seerdtoenik in

_{mijn puberdagen}

haar

_zelfgemaakte

broe-ken

_droeg,

_maardaar hebben_wehet_nuniet_over. Samenmet

_{mijn moeder, verzorgde}

ik de visuele

onder-steuning

voor

mijn

eerste

optredens

in het

_{openbaar. Juist,}

de

_{spreekbeurten. Bij}

_onsin huis

_begon

datmeteenrol

be-hang

of

_{kastpapier (bestaat}

dat

_eigenlijk

_nog

_wel?),

uitge-rold

opde

overloop

boven. Daar kon

je

dan

heerlijk

kleuren en

plakken.

Het

_papier

werdweer

opgerold,

enkonzo

ge-makkelijk

meer naarschool genomen

worden,

waar

je

dan de show kon stelen nadat

_{je je huisvlijt}

_{op hetbord}

_geplakt

had. Alleen krulden de benedenhoeken

_altijd

_{irritant op.} Voor de inhoudmoest

je

vooral niet

_{bij mijn}

moeder

_zijn.

Maar daarvoor haddenwe de ‘Wat & Hoe’ reeks

thuislig-gen,meteenaantal

geschikte onderwerpen.

Vooral de

boek-jes

‘Duikboten’_en‘Walvissenen

dolfijnen’

deden het

goed

bij

de drie broers. Het israarhoe

sommige dingen je

bij-blijven.

Ik kan_me

nog

levendig

de

opbouw

voor degeest halenvandeeerste

_{aanvalsduikboot,}

De

Schildpad.

Bril-jant stukje techniek,

maartevenshet

_bewijs

dat

_genieën

niet

altijd

slim

_zijn.

Wievalter numeteenhoutbooreen

AFZETTINGEN WTKG 31 (3),2010 76

Literatuur

1

_Lambert,

_{O., Bianucci,}

_{G., Post, K.,}

de

_Muizon,

_C.,

Salas-Gismondi, R., Urbina, M. & Reumer, J., 2010. The

_giant

bite of_{a new}

_raptorial

spermwhale from the Miocene

_epoch

of Peru.

-Nature,

466: 105-108.

Larsvanden HoekOstende, Nationaal Natuurhistorisch

Museum,

postbus

9717,2300 RA

Leiden,