Column: De waarde van werk

(1)

Kees Verhaar

In het begin van de jaren tachtig zijn 'sociale zaken' en 'werkgelegenheid' in het beleid op basis van een bewuste politieke keuze bij el kaar gebracht. Dat gebeurde vanuit de diepge voelde overtuiging dat de solidariteitsgedachte direct is verbonden met werkgelegenheid. Van deze combinatie ging en gaat een positief sig naal uit. Dat positieve signaal is ook kenmer kend voor de Sociale Verkenning Waarden en Normen die door SZW is uitgevoerd, en waar van ik de redactie en de slotbeschouwing heb verzorgd. In de nota waaruit ik voor deze bij drage put, staat de vraag centraal welke waar den in de samenleving het beleid gericht op (re)ïntegratie op de arbeidsmarkt en daarmee in de samenleving ondersteunen. Daarmee is die Verkenning allesbehalve waardevrij: ze zoekt naar wat de inwoners van ons land ver bindt en niet naar wat hen scheidt.1

Als we in dit land één waarde gemeenschap pelijk hebben, dan is het wel de waarde van werk. Dat is niet verwonderlijk: werk vervult veel belangrijke functies. Het verschaft inko men, maar ook status en identiteit, dagritme en regelmatige activiteit, sociale contacten en een zinvol doel. Dit alles maakt werk bijzonder waardevol, zowel voor het individu als voor de samenleving. Zonder het werk dat wij met z'n allen verzetten, bestaan welvaart en welzijn niet.

Toch is de waarde van werk niet vanzelfspre kend. Dan denk ik nog niet eens zozeer aan werk dat mogelijk als minder waardevol wordt beoordeeld, zoals vuil en zwaar werk. Integen deel, er zijn genoeg situaties waarin bijvoor beeld mannen hun identiteit als 'echte vent' juist ontlenen aan de zware arbeid.

Belangrij-ker is, denk ik, dat in de organisatie van het werk aan een aantal voorwaarden moet zijn voldaan. Mensen moeten de ruimte hebben hun capaciteiten te ontwikkelen en te ont plooien, ook weer een waarde die velen nastre ven. Dat betekent dat er sprake moet zijn van leiderschap waarbij het gemeenschappelijke groeps- of organisatiebelang centraal staat, en niet eenzijdig de

shareholders’ value.

Het be slissingsproces over de verdeling van werk en salaris moet rechtvaardig zijn. Pas als aan die voorwaarden is voldaan, krijgt werk echt waarde.

Met die voorwaarden komt de vraag op tafel of er een verantwoordelijkheid bij de overheid ligt in het vorm geven van arbeidsrelaties. Ik denk dat het agenderen van de wijze waarop ar beidsorganisaties en mensen samenwerken de eerste stap is op weg naar het verder doorden ken van het begrip arbeidsomstandigheden - waarbij de garantie van veilig en gezond wer ken uiteraard een conditio sine qua non is.

Verder spreekt het voor mij vanzelf dat de overheid zich moet inzetten om zo veel moge lijk mensen de kans te bieden werk te verwer ven, bij voorkeur werk met een duurzaam ka rakter. Juist nu het economische tij tegenzit, zijn er velen die weer moeten ervaren dat de prijs van het verlies van werk (of 'slechts' de dreiging daarvan) hoog is. De stress die daar mee gepaard gaat, herken ik vanuit mijn vak en uit persoonlijke ervaring. Het genieten van het leven is een andere waarde die in dit land hoog in aanzien staat; maar dat genot is niet vanzelf sprekend. Er zal hard gewerkt moeten worden, 'in het zweet uwes aanschijns', om aan het werk te kunnen blijven. Ik vind het jammer

* Kees Verhaar is werkzaam bij het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Directie Arbeidsmarktbeleid voor Bijzondere Groepen. Deze bijdrage is op persoonlijke titel geschreven.

(2)

Column: De waarde van werk

dat veel (jonge) mensen nu opnieuw moeten ontdekken dat hun inkomen, en alles wat werk verder aan waarde met zich brengt, geen van God gegeven zekerheid is. De huidige situ atie op de arbeidsmarkt onderstreept nog eens hoe groot de waarde van werk eigenlijk is. Een voor de Engelse regering uitgevoerde studie naar

life satisfaction

geeft aan dat werk niet alleen van belang is voor het niveau van geluk, maar laat ook zien dat het verlies van werk een letterlijke prijs heeft. In geld uitgedrukt komt het verlies aan

happiness

uit op 23 duizend pond (grofweg 35 duizend euro) - per maand.T

Ik realiseer me dat

betaald

werk niet de enige vorm van werk is. Integendeel! En ik wil daar onmiddelijk aan toevoegen dat veel infor mele arbeid zoals de zorg voor huishouden, ge zin, vrienden, familie en buurt het fundament legt waarop de samenleving is gebouwd. Een van de waarden die we in Nederland hebben, is dat er, als er geen betaald werk beschikbaar is, via de sociale zekerheid toch een inkomen be schikbaar komt. Ook zonder baan wordt dan in de eerste levensbehoeften voorzien en kunnen andere activiteiten voor ritme, doel et cetera zorgen.

Maar betaald werk heeft wel degelijk een meerwaarde. Dan doel ik niet zo zeer op de norm dat eenieder de verantwoordelijkheid voor het eigen bestaan zou moeten dragen. Het punt is dat betaald werk de kans biedt om let terlijk deel te nemen aan het samenleven. Dat is juist in situaties waarin mensen geen be taald werk hebben van groot belang. Langdu rige uitkeringsafhankelijkheid draagt niet bij aan de sociale cohesie — zeker niet als die zich concentreert bij bepaalde groepen of in som mige buurten of regio's. Dat geldt nog meer als

die afhankelijkheid van generatie op generatie wordt gereproduceerd. Het kiezen voor het la ten voortbestaan van de onrechtvaardigheid van de reproductie van achterstanden doet af breuk aan de betrokkenheid van burgers. En dat is schadelijk, niet alleen in termen van de functies van werk maar ook voor de democra tie. De waarde van werk is niet alleen sociaal- economisch van aard, maar raakt ook het hart van de rechtsstaat.

Overigens laat die eerdergenoemde Britse studie ook zien dat in geld uitgedrukt de groot ste bijdrage aan geluk wordt geleverd door de overgang van

single

naar

mairied.

De op brengst van die overgang is op maandbasis zes duizend pond (ongeveer 9.100 euro), al is niet duidelijk of die opbrengst evenredig tussen man en vrouw wordt verdeeld. Als de overheid al verantwoordelijk zou zijn voor het geluk van haar burgers (wat ik betwijfel, al is het maar omdat 'ongeluk' zo veel waardevolle kunst op - levert), is het daarom wellicht verstandiger om in het beleid niet de 'kenniseconomie' maar de 'netwerkeconomie' centraal te stellen. Dat geeft de kans om de waarden 'werk' en 'liefde' te combineren - ik ben benieuwd wat dat in economische termen oplevert.

Noten

1 Voor deze bijdrage is geput uit de eind 2002 in opdracht van SZW uitgevoerde Sociale Verken ning Waarden en Normen, waarvan ik de redac tie en de slotbeschouwing heb verzorgd. Voor meer informatie: kverhaar@minszw.nl.

2 Nick Donovan and David Halpern, L ife Satisfac tion : th e state o f kn ow led g e a n d im p lication s f o i govein m en t, Cabinet Office: Strategy Unit, December 2002.