Koninklijke Nederlandse
Akademie van Wetenschappen
Postbus 19121, 1000 GC Amsterdam
T 020-551 07 00 F 020-620 49 41
knaw@bureau.knaw.nl www.knaw.nl
KON
INKLIJKE NEDERLANDSE AKADEMIE V
AN WETENSCHAPPEN JAAR VERSLAG 2008
ver
slag
2008
JAAR
koninklijke
akademie van
nederlandse
wetenschappen
Koninklijke Nederlandse
Akademie van Wetenschappen
Jaarverslag 2008
Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen Postbus 19121, 1000 GC Amsterdam T 020-551 07 00 F 020-620 49 41 knaw@bureau.knaw.nl www.knaw.nl isbN 978-90-6984-587-6
© 2009 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van fotokopie, via internet of op welke wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de rechthebbende, behoudens uitzonde-ringen bij de wet gesteld.
Inhoud
DEEL 1 – JAARVERSLAG 1 1. Inleiding 1
2. Organisatie 2 3. Activiteiten 4
3.1 Forum voor de wetenschappelijke wereld 4 3.2 Advisering 6
3.3 Kwaliteitszorg en evaluatie 8 3.4 Internationaal beleid 9 Kengetallen activiteiten KNAW 12 4. KNAW-instituten 13 5. Bedrijfsvoering 18 6. Sociaal Jaarverslag 20 7. Financiën 24 8. Bijlagen algemeen 28 1. Organogram 28
2. Bestuur en directie KNAW, KNAW-instituutsdirecteuren, bestuur DJA 29 3. nieuwe Akademieleden en DJA-leden in 2008 31
4. Bijeenkomsten, symposia, workshops 32 5. Rapporten, publicaties, redactiecomissies 39 DEEL 2 – JAARREKENING 2008 41
1. Balans per 31 december 2008 41 2. Exploitatierekening 2008 42 3. Kasstroomoverzicht 2008 43
4. Algemene toelichting – grondslagen 43
5. Toelichting op de balans per 31 december 2008 46 6. Niet uit de balans blijkende verplichtingen 52 7. Toelichting op de exploitatierekening 2008 53 8. Overzicht belangrijke samenwerkingsverbanden 57 9. Accountantsverklaring 58
10. Bijlagen bij de jaarrekening 2008 59 1. Organisatieonderdelen 59 2. Fondsenspecificatie 60
3. Overzicht Contractprojecten / orderportefeuille naar instituut 61 4. Specificatie projecten met specifieke OCW-subsidies 62
5. Specificatie projecten met subsidies van de Europese Unie 63 6. Specificatie projecten met subsidie van NWO 65
7. Overzicht baten voor het jaar 2008 per organisatieonderdeel 69 8. Specificatie bijdragen van het ministerie van OCW 2008 70
Inleiding
1.
in dit jaarverslag legt de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) op hoofdlijnen verantwoording af over haar activiteiten in 2008. Het jaarver-slag bevat tevens de jaarrekening. Naast dit formele jaarverjaarver-slag publiceert de KNAW voor het eerst een journalistieke terugblik op het (jubileum)jaar 2008.
in paragraaf 2 van het jaarverslag wordt de organisatie beschreven. Paragraaf 3 somt de activiteiten van de KNAW in 2008 op, de activiteiten van de KNAW-instituten uitgezonderd. Aan deze activiteiten is paragraaf 4 gewijd. Paragraaf 5 schetst de be-langrijkste ontwikkelingen in de bedrijfsvoering en paragraaf 6 bevat het sociaal jaar-verslag met een verantwoording van het gevoerde personeelsbeleid. in paragraaf 7, ten slotte, wordt een toelichting op de jaarrekening gegeven.
Organisatie
2.
Wettelijke basis
sinds 1996 verschaft de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek de KNAW rechtspersoonlijkheid. Haar wettelijke taken:
‘De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen is werkzaam op het ge-bied van het wetenschappelijk onderzoek. in elk geval:
bevordert zij de uitwisseling van gedachten en informatie tussen haar leden on-•
derling en tussen deze leden en andere wetenschapsbeoefenaren en wetenschap-pelijke organisaties;
adviseert zij de regering desgevraagd of uit eigen beweging over aangelegenheden •
op het gebied van de wetenschapsbeoefening en;
bevordert zij de wetenschapsbeoefening door werkzaamheden op dat gebied te •
verrichten of te doen verrichten.’
Missie
Als forum, geweten en stem van de wetenschap bevordert de KNAW de kwaliteit en de belangen van de wetenschap en zet zij zich in voor een optimale bijdrage van de Nederlandse wetenschap aan de culturele, sociale en economische ontwikkeling van de samenleving.
Evaluatie
begin 2008 bracht de commissie Gunning-schepers in opdracht van het ministerie van OCW een briefadvies uit waarin de KNAW op hoofdlijnen werd geëvalueerd. in zijn voortgangsrapportage Het hoogste goed heeft het kabinet op de evaluatie gerea-geerd. Zowel de commissie als het kabinet steunt de koers die de KNAW heeft ingezet met haar strategisch plan Duurzame Wetenschap (2006).
Bezuinigingen
in 2007 werd door de rijksoverheid aan de KNAW een subsidiekorting opgelegd ter grootte van 1,5 miljoen euro in 2008, oplopend naar 5,4 miljoen euro (ofwel 6% van de rijksbijdrage) in 2010. in 2008 heeft de KNAW een bezuinigingsplan opgesteld dat vanaf 2009 wordt uitgevoerd. Het plan gaat uit van zo gering mogelijke schade voor de ambities uit het strategisch plan.
Topstructuur
Per 1 mei 2008 trad een nieuw bestuur aan. Zie bijlage 2 voor de bestuurssamenstel-ling.
in 2003 heeft de KNAW een nieuwe bestuurlijke topstructuur geïmplementeerd. belangrijke kenmerken van de ingevoerde organisatiestructuur zijn: een collegi-aal functionerende directie, die optreedt als bestuur van de instituten, en integrale
managementverantwoordelijkheid van de instituutsdirecteuren. in 2008 is dit bestu-ringsmodel extern geëvalueerd door de onderzoekers E. Fischer en W.J. Hiemstra. Mede naar aanleiding van dit rapport heeft het Algemeen bestuur geconcludeerd dat er voldoende aanknopingspunten zijn om tot een bijstelling van de organisatiestruc-tuur van de KNAW te komen. Het traject dat tot deze bijstelling moet leiden is in 2008 ingezet in de vorm van verdere consultaties en discussies. Vanwege een verschil van inzicht over het toekomstige besturingsmodel is de heer E.A.A.M. broesterhuizen per 15 december in goed overleg teruggetreden als directeur Algemene Zaken van de KNAW. Op incidentele basis blijft de heer broesterhuizen beschikbaar voor advisering van de KNAW.
Nieuwe leden
in 2008 werden er 25 nieuwe leden gekozen (zie bijlage 3). Eind 2008 is de commissie Ledenbestand ingesteld onder voorzitterschap van oud-president Pim Levelt met als opdracht de contouren te schetsen voor een nieuwe verkiezingsprocedure.
De Jonge Akademie
in 2008 koos De Jonge Akademie (DJA) tien nieuwe leden, waarmee het totale le-dental op zeventig kwam (zie bijlage 3). Activiteiten van DJA komen op verschillende plaatsen in dit jaarverslag aan de orde. Daarnaast brengt DJA een eigen jaarverslag uit op www.knaw.nl/dja/jaarverslag.html.
Activiteiten
3.
3.1 Forum voor de wetenschappelijke wereld
Om invulling te geven aan haar forumfunctie organiseerde de KNAW ook in 2008 tal van vergaderingen, seminars, congressen, symposia, workshops en andere bijeen-komsten in het Trippenhuis. Ook bood zij gelegenheid aan derden – wetenschappelij-ke organisaties of wetenschappers – om gebruik te mawetenschappelij-ken van faciliteiten in het Trip-penhuis.
KNAW 200
Op 8 mei vierde de KNAW haar 200e verjaardag met een feestelijke bijeenkomst in de
beurs van berlage. Uit handen van Akademielid Klaas van berkel ontving Hare Ma-jesteit de Koningin het eerste exemplaar van het boek De Stem van de Wetenschap over de eerste honderd jaar van de KNAW. Leden van de KNAW ontvingen een gedenk-penning naar een ontwerp van kunstenares Christine Nijland. De minister van OCW schonk de KNAW 1 miljoen euro structureel voor huisvesting in het Trippenhuis. On-der het motto ‘Magie van wetenschap’ organiseerde de KNAW tal van evenementen voor verschillende doelgroepen. Doel was het zichtbaar maken van wetenschap als fas-cinatie, uitdaging en avontuur. Het jubileumjaar ging van start met de bevestiging van een grote lauwerkrans aan de gevel van het Trippenhuis, een kunstwerk van Arne Jan de Rapper, aangeboden door de Rijksgebouwendienst. Via de website www.knaw200. nl waren de jubileumactiviteiten voor iedereen te volgen.
Lezingen/symposia
De eerste, internationale, conferentie in het jubileumjaar ging over de rol van aca-demies van wetenschappen als adviseur van de overheid. Verder waren er de Daen-delslezing over Verlichting en Vooruitgang door Jean Dhombres en elf colloquia van KNAW-instituten. De themabijeenkomsten van de Afdelingen Natuurkunde en Let-terkunde stonden in het teken van vierhonderd jaar Telescopisch Perspectief respectieve-lijk Leermeesters en leerlingen. Dit laatste thema werd ondersteund met een serie dub-belinterviews in het radioprogramma Noorderlicht van de VPRO en afgesloten met een fototentoonstelling met duoportretten, vervaardigd door stefan Heijdendael. in april organiseerde DJA het symposium Zeker of onzeker? Een avontuur rond
onzeker-heid en wetenschap.
Publieksactiviteiten
Veel belangstelling van media en publiek was er voor de internationale fotowedstrijd
Seeing Science, die circa driehonderd foto’s uit dertig landen opleverde. De hoofdprijs
ging naar de Hongaarse onderzoeker Robert Markus voor zijn foto ‘Fruitvlieglarve in een druppel water’; Chris Timmers won de publieksprijs. De twintig beste inzendin-gen werden tentoongesteld op het dakplein van science center NEMO. Het hele jaar door konden belangstellenden intekenen op rondleidingen door het Trippenhuis. in het Trippenhuis werden publieksbijeenkomsten gehouden over wetenschap en kunst.
in juli vond in de Rotterdamse Kuip een massa-experiment plaats in samenwerking met het 100-jarige Feyenoord. Akademielid GertJan van Heijst onderzocht of de wave in een stadion zich net zo gedraagt als de uit de natuurkunde bekende soliton.
Onderwijsprojecten
Op 8 mei hield scheidend president Frits van Oostrom de KNAW Onderwijsprijs ten doop, een jaarlijkse prijs voor de beste vwo-profielwerkstukken. De prijs, voor het eerst uitgereikt in 2009, wordt ondersteund door het ministerie van OCW, de VsNU, de HbO-raad, de Nederlandse reisbranche (ANVR en TUi) en Teleac/NOT. Onder de noemer ‘De Jonge Akademie on Wheels’ bezocht een bus vol jonge wetenschappers in november en december vijf scholen voor voortgezet onderwijs, van vmbo tot vwo. Aan de hand van het thema ‘eten’ maakten leerlingen van de eerste en tweede klas kennis met wetenschap en wetenschappers. in november bezocht Prinses Maxima ‘De Jonge Akademie on Wheels’ bij Lyceum Oudehoven in Gorinchem.
En verder
Het schilderij van Ferdinand bol Allegorie op het onderwijs werd door het Rijksmuseum in bruikleen gegeven aan het Trippenhuis, waarvoor het oorspronkelijk was gemaakt. Tijdens de Verenigde Vergadering op 20 mei werd door TNT het eerste exemplaar aangeboden van een jubileumpostzegel. Ter gelegenheid van het jubileum versche-nen twee audiovisuele producties: een documentaire over KNAW-oprichter Lodewijk Napoleon – onder meer vertoond door Teleac – en een dvd over de geschiedenis van het Trippenhuis, gemaakt door Jan Derode. Ter afsluiting van het jubileumjaar vorm-de De Jonge Akavorm-demie het Trippenhuis op 19 vorm-december om tot een ‘Huys van vorm-de we-tenschap’ met presentaties over wetenschap in de 17e eeuw, theater, muziek en een slotbal.
Wetenschapscommunicatie
Onder de vlag van Oktober Kennismaand werd het publieksevenement ‘Kennis op Zondag’ georganiseerd door de KNAW, NWO, de Volkskrant, en NEMO. Ook onder-steunde de KNAW in de Kennismaand het wetenschapsfestival Scientific voor gezin-nen met kinderen. Ruggensteun kregen verder verschillende olympiades voor middel-bare scholieren, het Techniektoernooi voor basisscholen en Lowland University. Een ‘kenniscafé’ over de rol van de wetenschap(per) in de rechtszaal, georganiseerd door debatcentrum Tumult in Utrecht, werd mede mogelijk gemaakt door de KNAW.
Prijzen en subsidies
in 2008 werden vier Akademiehoogleraren benoemd: H.R. büller (trombose), b.L. Fe-ringa (synthese van organische moleculen), F.G. Grosveld (genexpressie) en P.J.G.M. de Wit (plantenziekten). De vier hoogleraren ontvangen elk een bedrag van een mil-joen euro zodat zij zich volledig kunnen wijden aan innovatief onderzoek en aan de begeleiding van jonge onderzoekers. De benoeming geldt voor een periode van vijf jaar waarin de Akademiehoogleraren door de universiteit vrijgesteld zijn van bestuur-lijke verplichtingen. Doordat deze universiteiten bovendien een jonge, getalenteerde
Nieuw in 2008 waren het Visiting Professors Programme, gericht op het tijdelijk verblijf in Nederland van buitenlandse top-onderzoekers, en het Programma Akade-mie-assistenten voor masterstudenten met talent voor wetenschappelijk onderzoek. Voor beide programma’s werd in het najaar de eerste beoordelingsronde gehouden. Elf, respectievelijk tien voorstellen zijn gehonoreerd.
Jong talent wordt gestimuleerd tijdens de jaarlijkse Lindau Ontmoetingsdagen met Nobelprijswinnaars. in 2008 werd de KNAW officieel partner van de Lindau organi-satie en in de zomer 2008 werden vijf enthousiaste, excellente jonge onderzoekers af-gevaardigd.
in 2008 kende de KNAW in totaal twaalf prijzen toe volgens de reglementen van de fondsen die aan haar zijn toevertrouwd:
Tweejaarlijks hoogtepunt was op 2 oktober de uitreiking door ZKH de Prins van •
Oranje van de prestigieuze Heinekenprijzen. De laureaten waren Jack szostak (bio-chemie en biofysica), sir Richard Peto (Geneeskunde), Jonathan israel (Historische Wetenschap), bert brunekreef (Milieuwetenschappen), stanislas Dehaene (Cogni-tiewetenschappen) en barbara Visser (Kunst).
De Akademiepenning, tweejaarlijks uitgereikt aan een topwetenschapper die zich •
heeft ingezet voor de bloei van de wetenschap in Nederland, ging naar neurobio-loog Dick swaab.
De bakhuys Roozeboommedaille is uitgereikt aan aardwetenschapper bob Newton. •
De beijerinck Premie voor virologie werd toegekend aan chemicus Jeroen Corne-•
lissen.
Robbert Maseland en Christine budzikiewicz ontvingen het Hendrik Casimir – •
Karl Ziegler Onderzoekstipendium voor gastonderzoek in Duitsland.
De Christiaan Huygens Wetenschapsprijs voor het vakgebied ruimtewetenschap-•
pen ging naar astronome Mariska Kriek.
De Descartes-Huygensprijs werd in Parijs overhandigd aan Catherine secretan en •
Pim den boer.
Het Carolina MacGillavry PhD Fellowship werd toegekend aan Marli Dercksen. •
3.2 Advisering
in 2008 heeft de versterking van de adviesfunctie verder vorm gekregen. Het aantal adviesraden is teruggebracht van tien tot vijf: de Raad voor Geesteswetenschappen; de sociaal Wetenschappelijke Raad, de Raad voor Technische Wetenschappen, Wiskun-de en informatica, Natuur- en sterrenkunWiskun-de en scheikunWiskun-de (TWiNs); Wiskun-de Raad voor Aard- en Levenswetenschappen en de Raad voor Medische Wetenschappen. Om de sa-menwerking tussen deze raden te stimuleren is het Advies en Verkenningen Overleg ingesteld, waarin KNAW-bestuur en voorzitters van adviesraden overleggen over de adviesagenda. Dit overleg is erop gericht samenwerkingsmogelijkheden te benoemen en raadsoverstijgende adviesonderwerpen te agenderen.
Adviezen
in 2008 verschenen de volgende adviezen:
Bachelor/Master structuur
• – briefadvies aan de minister van OCW
Gebruik burgerservicenummer in wetenschappelijk onderzoek
• – briefadvies aan de
mi-nister van Justitie (opgesteld in samenwerking met de Federatie van Medisch We-tenschappelijke Verenigingen)
Geïntegreerd aardwetenschappelijk onderzoek ten behoeve van de ruimtelijke ordening
• –
Opdrachtonderzoek en wetenschappelijke onafhankelijkheid
• – briefadvies aan de
mi-nister van OCW
Onderzoekersopleidingen
• – briefadvies aan de minister van OCW
Onzekerheden en klimaatverandering
• – advies aan de minister van VROM
Sectorplan Natuur- en Scheikunde
• – briefadvies aan de minister van OCW
Synthetische biologie: kansen creëren
• – advies aan de ministers van OCW en van VROM
De toekomst van het Nederlandse landschap
• – verslag van een themabijeenkomst,
aan-geboden aan de minister van LNV
Van moleculen tot mensen: over de toekomst van de cognitiewetenschappen in Nederland •
– advies aan de minister van OCW
Van SEP naar KEP: Balans tussen rechtvaardigheid en eenvoud
• – advies aan de
minis-ter van OCW
Wetenschappelijk deskundigen in de rechtsgang
• – briefadvies aan de minister van
Jus-titie
De teksten van deze (brief)adviezen zijn te vinden op www.knaw.nl/cfdata/publica-ties/adviezen.cfm.
Flankerende activiteiten
De Raad voor Geesteswetenschappen initieerde het ‘Actieplan Actuele Geesteswe-•
tenschappen’. in november vond in Den Haag een conferentie voor beleidsmakers en geesteswetenschappers plaats over de ‘mismatch’ tussen beleid en geestesweten-schappen. Hieruit zijn initiatieven ontstaan rond de thema’s populisme, ‘politics of identity’, begrijpelijke taal, en zingeving.
Ook richtte de raad een Platform Communicatie-, Media- en informatiestudies op •
ter bevordering van de implementatie van zijn adviezen.
De Raad voor Medische Wetenschappen maakte zich sterk voor de wetenschappe-•
lijke vorming van studenten geneeskunde.
De werkgroep biosecurity heeft divere acties ondernomen om de gedragscode ter •
voorkoming van misbruik van levenswetenschappelijke kennis bekend te maken. begin 2008 is de internationale workshop ‘Clean solar Fuels’ gehouden over betere •
benutting van zonne-energie, georganiseerd door de Raad voor Aard- en Levenswe-tenschappen.
De sociaal Wetenschappelijke Raad hield drie plenaire conferenties over: •
Dynamiek van identiteiten: wetenschap en publiek; •
De kwaliteit van bewijsvoering in de rechtspraak; •
Het Werkprogramma van de Wetenschappelijke Raad voor Regeringsbeleid, in •
het bijzonder onderzoek op het gebied van de ontwikkelingssamenwerking. Verder organiseerde deze raad in mei een conferentie over nut en noodzaak van •
een voorstudie politicologie.
Het (tiende) Hendrik Muller seminaar, eveneens van de sociaal Wetenschappelijke •
Raad, ging over het thema: Veiligheid: angst, risico en utopie.
De TWiNs Raad organiseerde samen met de Commissie Vernieuwing Natuurkun-•
deonderwijs havo en vwo (NiNa) een symposium in november voor docenten, di-dactici en beleidsmakers over het rapport Natuurkunde leeft.
Commissies
Naast de adviesraden heeft de KNAW een aantal vaste commissies: de Commissie We-tenschap, Ethiek en integriteit (voorheen Advies Commissie Wetenschap en Ethiek), de Commissie Wetenschap en Kunst, de Commissie Cognitiewetenschappen, de Commissie Dierproeven en biotechnologie, de Commissie Vrijheid van Wetenschaps-beoefening en de Nederlandse Commissie voor Geodesie. De belangrijkste activitei-ten in 2008:
Door de Commissie Cognitiewetenschappen werd de jaarlijkse cognitielezing geor-•
ganiseerd samen met het Nederlands instituut voor Neurowetenschappen van de KNAW. Hoofdspreker was de britse neurowetenschapper Wolfram schultz van de Universiteit van Cambridge.
De Commissie Dierproeven en biotechnologie formuleerde een reactie op de ka-•
binetsvisie Alternatieven voor Dierproeven en droeg bij aan een standpunt van de European Academies science Advisory Council over de herziening van de Europese dierproevenrichtlijn.
De Nederlandse Commissie voor Geodesie
• publiceerde een beleidsplan waarin de
maatschappelijke vragen op het gebied van geodesie en geo/informatie worden be-noemd. Ook is een onderzoek gestart naar de toekomst van de geodetische infra-structuur van Nederland. L. van Gool (KU Leuven en ETH Zürich) gaf de Professor baarda-lezing ‘image processing en 3D-modelering’. Met de sectie Gis-technologie van de TU Delft werd de studiemiddag ‘Core spatial Data’ georganiseerd.
De Commissie voor de Vrijheid van Wetenschapsbeoefening richtte in 2008 plei-•
dooien aan de regeringen van China, iran, Libië, en saoedi-Arabië.
De Commissie Wetenschap en Kunst organiseerde met de Universiteit van Tilburg •
en de Vrije Universiteit brussel een symposium in september over identiteit in Vir-tuele Werelden. in november ontmoetten neurowetenschappers, psychoanalytici en kunstenaars elkaar tijdens een symposium over het verschijnsel ‘Droom’ met een avondprogramma in het Filmmuseum Amsterdam.
3.3 Kwaliteitszorg en evaluatie
Ook in 2008 heeft de KNAW zich ingezet voor de kwaliteit van wetenschappelijk on-derwijs en onderzoek, in veel gevallen in samenwerking met andere wetenschapsor-ganisaties.
Wetenschapsevaluatie
samen met de VsNU en NWO werd een nieuw standard Evaluatie Protocol (sEP) •
voorbereid dat voortbouwt op het advies Van SEP naar KEP (zie 3.2). Het evaluatie-protocol behoudt de grote lijnen van het oude sEP, maar is op een aantal punten vereenvoudigd.
Met de VsNU, NWO, QANU (Quality Assurance Netherlands Universities) en de •
HbO-raad werkte de KNAW in het ERiC-project (Evaluating Research in Context) aan methodieken voor valorisatie van kennis. Op twee gebieden zijn pilotstudies gestart: bouwkunde (met de Technische Universiteit Delft) en rechten (met de Vrije Universiteit).
De Europese Commissie zegde financiering toe voor het project siAMPi dat zich •
richt op methodiekontwikkeling voor social impact assessment. De KNAW coördi-neert dit samenwerkingsproject van zes partijen, waaronder het Rathenau instituut van de KNAW.
Met de organisatie All European Academies (ALLEA), gehuisvest bij de KNAW, •
werd de working group Evaluating for science opgezet om kennis en ervaring van Eu-ropese academies uit te wisselen.
De KNAW vertegenwoordigt Nederland in het RTD-evaluation network (Research, •
Technology, Development) uit het zesde EU-kaderprogramma en in vier fora van de European science Foundation (EsF): ‘peer review’, evaluatie algemeen, weten-schappelijk loopbanen en wetenweten-schappelijke integriteit.
Onderzoekersopleidingen
De KNAW adviseert de Nederlands-Vlaamse Accredatie Organisatie (NVAO) over •
de accreditatie van onderzoeksmasters. Aangezien de eerste onderzoeksmasters circa zes jaar geleden zijn opgezet, vonden in 2008 de eerste heraccreditaties van bestaande opleidingen plaats. Daaruit komt een overwegend positief beeld naar vo-ren.
in 2008 werden door Erkenningcommissie onderzoekscholen (ECOs) de volgende •
onderzoeksscholen opnieuw erkend:
interuniversitaire Onderzoekschool voor Klinische en bewegingswetenschap-•
pen (iFKb)
inter-University Research institute: COmmunication technology: basic Research •
and Applications (CObRA)
Netherlands institute for Health sciences (NiHEs) •
Nijmeegs instituut voor Cognitie en informatie (NiCi) •
Onderzoekschool Hart- en Vaatziekten (CARiM) •
The Netherlands Research school for socio Economic and Natural sciences of •
the Environment (sENsE)
Met de VsNU en NWO is een werkgroep gestart die het KNAW-briefadvies over de •
organisatie van onderzoekersopleidingen (zie 3.2) uitwerkt. De KNAW adviseert NWO over haar financieringsprogramma
• Graduate Programmes.
Vermeldenswaardig is, ten slotte, de evaluatie van het sociaal en Cultureel Planbureau •
(sCP) door een KNAW-commissie onder leiding van Akademielid H. Opschoor.
3.4 Internationaal beleid
De KNAW vertegenwoordigt Nederland in diverse internationale netwerkorganisaties en bevordert wetenschappelijk onderzoek met andere landen, in het bijzonder met China en indonesië. De Commissie internationaal beleid presenteerde in december haar notitie KNAW’s activities in the field of International Policy: making real choices aan het dagelijks bestuur.
Bilaterale en multilaterale internationale samenwerking
indonesië
in 2008 is met NWO een gezamenlijk onderzoeksprogramma met indonesië op •
het gebied van Agriculture beyond Food uitgewerkt. Het programma valt onder de verantwoordelijkheid van de NWO-stuurgroep Duurzame Aarde, waarin de KNAW is vertegenwoordigd. Ter voorbereiding van de vorming van consortia voor dit nieu-we programma is een nieu-wetenschappelijke matchmaking-workshop georganiseerd in
De KNAW en de indonesische Academie voor Wetenschappen (AiPi) bestendigden •
in 2008 de samenwerking door ondertekening van een Memorandum of Under-standing. De beide presidenten kwamen overeen de komende vijf jaar de samen-werking verder te intensiveren.
in 2008 werden de eerste drie rondes van het indonesië Postdoc Programma afge-•
rond. Alle betrokken postdocs is, conform streven, een hoogleraarschap aangebo-den.
china
samen met NWO en het ministerie van OCW is gewerkt aan nieuw strategisch be-•
leid voor onderzoekssamenwerking met China.
in november bezocht minister Plasterk China. in de delegatie was ook de KNAW •
vertegenwoordigd. Ter plekke zijn vier memoranda of understanding ondertekend met vier Chinese wetenschapsorganisaties. Ook werd het Joint Scientific Thematic
Research Programme (JsTP) gelanceerd.
in november vond een seminar plaats in het kader van het
• Programme Strategic
Sci-entific Alliances (PsA), georganiseerd door de KNAW en het Chinese Ministry of
science and Technology. Het seminar stond in het teken van de resultaten van pro-jectfase 2004-2007 en het startschot voor de volgende fase: 2008-2012
in 2008 is het
• China Exchange Programme door Twynstra Gudde geëvalueerd. De
aanbevelingen, deels in 2008 uitgevoerd, betroffen met name het vergroten van de naamsbekendheid, het verlichten van administratieve lasten en het realiseren van laagdrempeligheid. in 2008 zijn 38 voorstellen voor Chinees-Nederlandse onder-zoeksprojecten gehonoreerd.
in het uitwisselingsprogramma voor excellente PhD-studenten, het
• CAS-KNAW
Joint PhD Training, zijn zes aanvragen gehonoreerd. in november vond een
fees-telijk evenement plaats, georganiseerd met de Rijksuniversiteit Groningen, waar-bij een delegatie van de Graduate University van de Chinese Academy of sciences (GUCAs) aanwezig was.
multilaterale samenwerking
De werkzaamheden voor CO-REACH, het EU-programma voor wetenschappelijke •
samenwerking met China, stonden in 2008 in het teken van een call for proposals op het gebied van de sociale wetenschappen. De oproep leverde voorstellen op van meer dan tachtig Europees-Chinese team.
in januari werd de KNAW partner in een netwerkproject tussen EU-lidstaten en •
Zuidoost-Azië. Het project heeft een looptijd van vier jaar en heeft tot doel kansen, modaliteiten en prioriteitsgebieden te identificeren voor interregionale samenwer-king en de participatie van Zuidoost-Azië in de Europese kaderprogramma’s te ver-hogen. in november werden de resultaten gepresenteerd van een grootschalig fei-tenonderzoek dat inzicht geeft in de verschillende vormen van onderzoekssamen-werking.
Internationale organisaties
De KNAW is lid van de volgende internationale organisaties: All European Academies (ALLEA, secretariaat bij de KNAW); •
European Academies science Advisory Council (EAsAC); •
European science Foundation (EsF); •
interAcademy Council (iAC, secretariaat bij de KNAW); •
interAcademy Panel (iAP); •
international Council for scientific Unions (iCsU) •
Om de waarde van haar lidmaatschap van deze organisaties te vergroten heeft de •
KNAW in 2008 het initiatief genomen tot een jaarlijkse bijeenkomst met de Neder-landse wetenschappelijke beroepsverenigingen die lid zijn van de iCsU. Doel is co-ordinatie van de Nederlandse bijdrage.
EAsAC voerde in 2008 een discussie met haar leden om synergie te realiseren tus-•
sen haar adviezen en die van de verschillende academies. in oktober organiseerde de organisatie een Science into Policy workshop die leidde tot de Code of Practice for
Science Advisory Work.
Akademielid R. Rabbinge is benoemd tot lid van de EAsAC Environment steering •
Panel op het terrein van milieuvraagstukken. in april vond in boedapest het tweede
• International Forum on Biosecurity plaats op
initiatief van het iAP Biosecurity-project, waarvan de KNAW het secretariaat voert. in 2008 trad R. Klein aan als directeur van ALLEA.
•
in samenwerking met EsF, KNAW en De Jonge Akademie maakte ALLEA in 2008 •
een begin met het opzetten van een Europese Jonge Akademie.
Internationale thema’s
Met buitenlandse partners vroeg de KNAW in 2008 aandacht voor de omstreden •
ontwikkeling van biofuels. in februari omarmde het iAP het gezamenlijke voorstel van de KNAW en haar Duitse zusteracademies om een wetenschappelijk standpunt over dit onderwerp te formuleren. Daartoe is een iAP-werkgroep ingesteld onder gedeeld voorzitterschap van de KNAW en de braziliaanse academie. Nadat de heer-sende wetenschappelijke opvattingen over biofuels in kaart zijn gebracht, zijn aan-bevelingen aan de regeringen van EU-landen geformuleerd voor een duurzaam energiebeleid en het aandeel van biobrandstoffen daarin.
De KNAW nam in 2008 deel aan internationale samenwerkingsprojecten op het •
terrein van global change. Zij doet dat via de Global Change-Commissie (GC), de Nederlandse sCOR-Commissie (scientific Committee on Oceanic Research) en de Nederlandse sCAR-Commissie (scientific Committee on Antarctic Research). in het kader van het international Polair Year (iPY) organiseerde de Nederlandse •
sCAR-Commissie in mei een Polair symposium in het Trippenhuis. Recente ont-wikkelingen in het Nederlandse poolonderzoek werden gepresenteerd door gere-nommeerde onderzoekers en jonge wetenschappers.
Kengetallen activiteiten KNAW
2006 2007 2008
Forum wetenschap
Aantal bijeenkomsten vanuit genootschap en DJA1
Externe wetenschappelijke bijeenkomsten in het Trippenhuis2
Gesubsidieerde Akademie-Colloquia
Congressen gesubsidieerd uit KNAW-congressubsidiefonds
Avisering
Adviezen en verkenningen van de KNAW Internationaal beleid
Gesubsidieerde projecten China Exchange Programme
Gesubsidieerde projecten Programma Strategische Allianties China Aantal PhD-studenten in CAS-KNAW Joint PhD Training
Kwaliteitszorg
Aantal erkenningen onderzoeksscholen door ECOS
Aantal positieve KNAW-adviezen accreditatie onderzoeksmasters
130 130 7 98 5 29 15 12 9 6 122 130 7 106 12 24 15 18 8 10 124 177 11 113 12 38 6 24 6 14 1 De jaren 2006 en 2007 zijn exclusief bijeenkomsten DJA
4. KNAW-instituten
bij het besturen van haar onderzoeksorganisatie, die bestaat uit negentien instituten, hanteert de KNAW drie uitgangspunten:
stimuleren van excellent (langetermijn)onderzoek; •
waarborgen toegankelijkheid van de collecties; •
bevorderen samenwerken met (universitaire) partners. •
Overzicht KNAW-instituten
KNAW-instituten Vakgebied Laatste externe evaluatieGeestes en Sociale wetenschappen
Data Archiving and Networked Services (DANS) Data-archivering en -toegankelijkheid – Fryske Akademy Friese taal, cultuur en geschiedenis 2002 Huygens Instituut Literatuur- en wetenschapsgeschiedenis 2008 Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) Sociale en economische geschiedenis 2003 Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde
(KITLV)
Taal, cultuur en geschiedenis van Zuidoost-Azië, het Zuidzee- en het Caraïbisch gebied
2005 Meertens Instituut Nederlandse taal en cultuur 2006 Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) Geschiedenis WOII 2003 Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) Demografie 2008 Netherlands Institute for Advanced Study in the
Humanities and Social Sciences (NIAS)
Faciliteren onderzoek mens- en maatschap-pijwetenschappen
2000 Roosevelt Study Center (RSC) Geschiedenis en cultuur van de VS en de
Nederlands-Amerikaanse betrekkingen
2005 Virtual Knowledge Studio for the Humanities and Social
Sciences (VKS)
E-research geesteswetenschappen –
Levenswetenschappen
Centraalbureau voor Schimmelcultures (CBS) Schimmelonderzoek 2008 Hubrecht Instituut Ontwikkelingsbiologie en stamcelonderzoek 2002 Interuniversitair Cardiologisch Instituut Nederland (ICIN) Cardiovasculaire systeem 2005 Nederlands Instituut voor Ecologie (NIOO) Ecologie en biodiversiteit 2006 Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen (NIN) Neurowetenschappen 2004 Spinozacentrum voor Neuroimaging Hersenonderzoek met behulp van
hoogwaar-dige scanners
–
Programmering & Maatschappelijk debat
Waddenacademie Ecologisch, geologisch, klimatologisch onder-zoek tot en met cultuurhistorisch en sociaal-cultureel onderzoek Waddengebied
– Rathenau Instituut Technology assessment en science system
assessment
Spinozacentrum
in 2008 is het spinozacentrum voor Neuroimaging opgericht in samenwerking met het AMC, de Universiteit van Amsterdam, de Vrije Universiteit, het VU Medisch Cen-trum en het Nederlands instituut voor Neurowetenschappen van de KNAW. Ook de gemeente Amsterdam is betrokken bij dit initiatief, dat het hersenonderzoek met be-hulp van hoogwaardige scanners op een hoger niveau zal brengen. Doordat in het spi-nozacentrum fundamentele en klinische kennis worden vertaald in commerciële toe-passingen krijgt het een belangrijke incubatorfunctie voor startende ondernemers op het gebied van de levenswetenschappen.
Waddenacademie
in juli is de Waddenacademie van start gegaan. De Waddenacademie wil een belang-rijke bijdrage leveren aan de duurzame ontwikkeling van het Waddengebied – eco-logisch, maar ook anderszins. Haar taken zijn het bevorderen van de (inter)nationa-le onderzoeksprogrammering; informatievoorziening, en kennisuitwisseling tussen onderzoeksinstellingen, overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. De Waddenacademie krijgt zo een brugfunctie tussen wetenschap en maatschappij. in december vond een inauguratiesymposium plaats met als thema ‘Kennis voor een duurzame toekomst van de Wadden’. De Waddenacademie is gevestigd in het Huis voor de Wadden in Leeuwarden. Het instituut wordt gefinancierd uit het Wadden-fonds en door de provincie Friesland.
Durrer Center for Cardiogenetic Research
Het interuniversitair Cardiologisch instituut Nederland (iCiN) van de KNAW open-de in 2008 het Durrer Center for Cardiogenetic Research. Dit instituut brengt data en DNA van patiënten met erfelijke en aangeboren hartafwijkingen bijeen voor weten-schappelijk onderzoek en draagt zo bij aan de leidende positie van Nederland op het gebied van onderzoek naar aangeboren hartafwijkingen.
Samenwerking Hubrecht Instituut en het UMCU
in 2008 is een samenwerkingsovereenkomst gesloten tussen het Hubrecht instituut en het Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMCU). Door deze samenwerking kan het Hubrecht instituut de schaalgrootte bereiken die het nodig heeft om op het gebied van de ontwikkelingsbiologie en stamcelonderzoek een wereldspeler te blijven.
Alfalab
in het project Alfalab werken zes instituten samen: DANs, de Fryske Akademy, het Huygens instituut, het iisG, het Meertens instituut en de Virtual Knowledge studio. Doel is het gebruik van iCT-tools en data in de geesteswetenschappen te bevorderen. Alfalab is ook een eerste aanzet tot samenwerking tussen de zes instituten en externe partijen op het gebied van de e-humanities of computational humanities. Die samenwer-king moet een innovatieve technologie opleveren voor wetenschappelijk onderzoek naar geschiedenis, taal en cultuur.
IISG-IIAV
in oktober hebben de KNAW en het internationaal informatiecentrum en Archief van de Vrouwenbeweging (iiAV) een intentieverklaring ondertekend over het onderbren-gen van het iiAV in het gebouw van het iisG. Doel is een betere dienstverlening aan de gebruikers van beide collecties en meer doelmatigheid in het beheer en de ontslui-ting van de iiAV-collectie.
Leerstoelen
in 2008 zijn de volgende instituuts-onderzoekers benoemd tot hoogleraar:
M. Kamermans, werkgroepleider bij het NiN, werd benoemd tot hoogleraar Neuro-•
fysiologie aan de Universiteit van Amsterdam.
J. den Hertog en s. schulte-Merker, werkgroepleiders bij het Hubrecht instituut, •
zijn benoemd tot hoogleraar Moleculaire Ontwikkelingszoölogie aan de Universi-teit Leiden respectievelijk hoogleraar Ontwikkelingsbiologie aan de Wageningen Universiteit.
H. Roodenburg, onderzoeker bij het Meertens instituut, is benoemd tot bijzonder •
hoogleraar Historische antropologie en etnologie van Europa aan de Vrije Univer-siteit.
M. Teeuwen en H. brinkman, onderzoekers bij het Huygens instituut, zijn be-•
noemd tot bijzonder hoogleraar Middeleeuws Latijn aan de Universiteit Utrecht respectievelijk bijzonder hoogleraar Middeleeuwse Letterkunde aan de Universteit van Amsterdam.
Werkgroep Collectiebeleid
in de werkgroep Collectiebeleid hebben zitting het iisG, het KiTLV, het Meertens in-stituut, het NiOD, de Fryske Akademy, DANs en het NiOO. Doel is het uitwisselen van kennis en expertise over het beheren en ontsluiten van collecties, bijvoorbeeld op het terrein van geavanceerde zoekmachines en digitalisering.
Digitale data
in 2008 is bij de instituten een inventarisatie uitgevoerd op het gebied van digitale duurzaamheid: welke typen digitale data bewaren zij en hoe? Over de resultaten vond in juni een seminar plaats, ook het DANs-datakeurmerk (inmiddels internationaal er-kend) werd gepresenteerd.
Strategiefonds
Vanuit het strategiefonds, bedoeld om strategische vernieuwing bij de instituten te be-vorderen, zijn in 2008 de volgende projecten gehonoreerd:
Het ontwikkelen van een onderzoekslijn neuroimaging door het NiN. •
Het project ’Migratie, completering en actualisering van de Digital Library van de •
KNAW’ van het Huygens instituut.
Het ontwikkelen van een strategisch communicatiebeleid voor het iisG. •
Evaluaties
in 2008 zijn drie KNAW-instituten extern geëvalueerd volgens het Standard Evaluation
Protocol. Het eindoordeel luidde:
Het Huygens instituut: zeer goed. •
Het NiDi: zeer goed tot excellent. •
Het Cbs: excellent. •
Alle evaluatiedossiers zijn te vinden op de website van de KNAW (www.knaw.nl/orga-nisatie/evaluatie.html). bij vier andere instituten is een – interne – midterm review uit-gevoerd: het Roosevelt study Center, het NiN, het KiTLV en DANs.
Proefdierbeleid
De KNAW is vergunninghouder in het kader van de Wet op de dierproeven (WOD). in drie KNAW-instituten wordt dierexperimenteel onderzoek verricht: het Hubrecht instituut, het NiN en het NiOO. Een onafhankelijke Dierexperimentencommissie (DEC) en twee proefdierdeskundigen (conform artikel 14 wod) zijn wettelijk belast met het toezicht op dit onderzoek. in navolging van het landelijk beleid staan de drie V’s bij de instituten centraal: vervanging, vermindering en verfijning. Dat betekent dat waar mogelijk alternatieven worden ingezet; dat zo weinig mogelijk dieren worden ge-bruikt en dat het ongerief zo beperkt mogelijk wordt gehouden. in het licht van het maatschappelijk debat over dierproeven heeft de KNAW, samen met de VsNU en de Nederlandse Federatie van Universitair Medische Centra (NFU), een ‘Code Openheid Dierproeven’ ontwikkeld. De code is aangeboden aan de Tweede Kamer. De onderte-kenaars bepleiten de publicatie van een jaarverslag per vergunninghouder waarin be-schreven wordt waarom de dierproeven zijn uitgevoerd en wat is gedaan om dierproe-ven in de toekomst te kunnen vervangen door alternatiedierproe-ven. in 2008 is door de proef-dierdeskundigen van de KNAW een cursus Proefdierkunde ontwikkeld. Deze cursus is verplicht voor onderzoekers die werken met proefdieren. in de cursus komen alle onderwerpen aan de orde, van praktische zaken als het hanteren van proefdieren tot de ethische kanten van dierexperimenten.
Kengetallen KNAW-instituten
Personeel en financiën 2006 2007 2008 Totale formatie – fte’s 1092,6 1064,5 1098,0 Formatie in dienst KNAW – fte’s (1) 987,8 1001,1 1045,7
Formatie in dienst externe organisatie, maar werkzaam
voor KNAW– fte’s 104,8 63,4 50,5 Aandeel wetenschappelijk personeel (UFO-indeling) – %
totale formatie 45,6% 45,2% 46,5 % Aandeel tijdelijk personeel – % totale formatie 37,3% 40,3% 41,4 % Promovendi (aio’s) – fte’s 129,5 139,1 152,8 Gerealiseerde baten – k€ (2) 95.853 96.655 100.600
Aandeel tweede geldstroom (NWO-subsidies) – % 10,2% 8,7% 7,5 % Aandeel derde geldstroom (subsidies van derden) – % 21,2% 22,3% 24,6 %
(1) Inclusief personeel in dienst van de aan de KNAW gelieerde instituten Fryske Akademy en RSC. (2) Voor de aan de KNAW gelieerde instituten Fryske Akademy en RSC is alleen de KNAW-subsidie meegeteld.
Onderzoek (3) 2006 2007 2008
Wetenschappelijke publicaties 1.458 1.894 1.807 Promoties 94 85 65 Gemiddelde onderzoeksinzet – fte’s 567,5 596,5 620,8 Leerstoelen 74 73 73
(3) Door de aanscherping van definities geven de cijfers soms opvallende sprongen weer. Met de invoering van het
5. Bedrijfsvoering
Informatisering en automatisering
KNAWnet, het netwerk tussen KNAW-bureau en -instituten, is verbeterd. •
Door een vernieuwing van de server-infrastructuur is het beheer verbeterd en zijn •
de betrouwbaarheid en veiligheid toegenomen.
De kantoorautomatisering van het KNAW-bureau is vernieuwd. •
Voor het voorkomen en oplossen van beveiligingsincidenten is een Computer se-•
curity incident Response Team (CsiRT) opgezet. Het CsiRT is geaccrediteerd door sURFnet.
Voor de gehele KNAW is een urenregistratiesysteem geselecteerd en – deels – ge-•
implementeerd.
De dienstverlening aan de KNAW-instituten is uitgebreid. •
in het voorjaar is een inventarisatie uitgevoerd naar de risico’s in het kader van digi-•
tale duurzaamheid. in juni vond een seminar over dit thema plaats en in het najaar is door het KNAW-bureau en DANs gewerkt aan een actieplan.
Onderzoeksinformatie
Voor de registratie van onderzoekinformatie is voor ieder instituut METis, het uni-•
versitaire managementinformatiesysteem, ingericht. Daardoor werd het mogelijk publicatiegegevens over te hevelen naar de KNAW-repository.
Het expertbestand van de Nederlandse Onderzoek Databank (NOD) is uitgebouwd •
tot 10.000 experts.
in december verscheen de gids Universiteiten en Onderzoeksinstellingen in Ne-•
derland 2009, geproduceerd met informatie uit de NOD.
in de NOD zijn 13.000 onderzoekers voorzien van een Digitale Auteurs identifier •
(DAi). Dit unieke nummer wordt opgenomen in de universitaire METis-systemen en in de repositories. Zo wordt het mogelijk om alle publicaties van een auteur op te vragen ongeacht de schrijfwijze van de naam of in welke repository de naam van de onderzoeker zich bevindt.
in 2008 werd DAREnet in Narcis geïntegreerd zodat één nationale website toegang •
biedt tot de repositories van alle Nederlandse onderzoekinstellingen. Narcis biedt verder toegang tot de datasets van DANs en informatie over onderzoeksinstellin-gen, onderzoekers en onderzoeksprojecten.
in Narcis zijn de nieuwste proefschriften van alle universiteiten digitaal beschik-•
baar gemaakt.
Vastgoed
bij het NiN is substantieel geïnvesteerd in kwalitatief hoogwaardige onderzoeks-•
faciliteiten. Ook is een nieuw veiligheidsplan opgesteld op basis van in 2007 door TNO verricht onderzoek.
De voorbereidingen van de nieuwbouw voor het NiOO in Wageningen zijn eind •
2008 afgerond met een geslaagde Europese aanbesteding van de bouwwerkzaam-heden. Uitgangspunten: optimale duurzaamheid en vernieuwende technologieën op energiegebied. bij het ontwerp stond het ‘cradle to cradle’-principe centraal.
Een studie naar de ruimtebehoefte van het Hubrecht instituut en het Cbs heeft ge-•
leid tot een uitbreidingsplan.
Het ministerie van OCW verstrekt subsidie voor een betere beveiliging van het •
Cbs-gebouw.
Collectieve inkoop energie
in 2008 is voor KNAW-instituten met een eigen aansluiting de inkoop van elektrici-•
teit en aardgas Europees aanbesteed. Voor de periode 2009-2010 is een gezamenlijk contract voor de levering van aardgas en elektriciteit afgesloten. De KNAW heeft er-voor gekozen de levering van elektriciteit er-voor 100% te verduurzamen op basis van windenergie.
Restauratie en herinrichting Trippenhuis
Op basis van aanbevelingen van de Commissie Forumfunctie zijn in 2008 plannen •
ontworpen om het Trippenhuis beter toe te rusten voor bijeenkomsten van weten-schappers.
6. Sociaal Jaarverslag
Organisatorische wijzigingen
Met ingang van oktober is de Cornea-bank, onderdeel van het NiN, overgedragen •
aan de European Tissue bank. Voor de medewerkers is een sociaal plan opgesteld. bij de Fryske Akademy zijn de zakelijk-administratieve afdelingen gereorganiseerd. •
sinds 1 november werkt men in de nieuwe structuur. Omdat een aantal mede-werkers niet werd herplaatst, voor wie door de privaatrechtelijke aard van hun ar-beidscontract geen bezwaarprocedure op grond van de Algemene wet bestuurs-recht openstaat, is in het reorganisatieplan een speciale voorziening opgenomen voor een heroverwegingsprocedure.
Loopbaan en mobiliteit
De KNAW heeft gemiddeld circa 400 euro per medewerker (570.000 euro) geïnves-•
teerd in studie en opleidingen.
Ook in 2008 is een aantal trainingen centraal aangeboden, met als nieuw onderdeel •
‘Zelfmanagement’.
in 2008 ontstonden binnen de KNAW 74 vacatures voor wetenschappelijke functies •
en 76 voor niet-wetenschappelijke functies, iets meer dan in 2007.
in 2008 hebben 51 medewerkers zich ingeschreven bij de interne vacaturebank •
Matchpoint. Zeven medewerkers vonden binnen de KNAW een andere werkkring en 24 daarbuiten.
Arbeidsomstandigheden
in 2008 zijn risico-inventarisaties gemaakt voor de instituten met laboratoria: •
NiOO, NiN, Hubrecht instituut en Cbs. Er zijn geen grote knelpunten geconsta-teerd. Verdere verbeteringen worden aangebracht waar het gaat om het veiliger om-gaan met gevaarlijke stoffen en de registratie van het gebruik ervan.
Ook is in het verslagjaar een overzicht opgesteld van bij de instituten aanwezige •
stoffen die bijzondere aandacht verdienen vanwege het risico op misbruik. Het be-treft chemische stoffen, biologische agentia en radioactieve stoffen. Geconcludeerd is dat zich geen bijzondere risico’s voordoen.
Het ziekteverzuim was in 2008 opnieuw laag: het gemiddelde lag op 2,35% inclu-•
sief langdurig verzuim (> 1 jaar) en 2,02% exclusief langdurig verzuim. De gemid-delde verzuimduur was 8,45 dagen; de verzuimfrequentie 0,92.
Er deden zich in het verslagjaar geen bedrijfsongevallen voor. •
Het urencontract voor bedrijfsmaatschappelijk werk is vanwege de teruggelopen •
Medezeggenschap
in het verslagjaar is negen keer overlegd met de Ondernemingsraad; twee keer •
daarvan in aanwezigheid van leden van het dagelijks bestuur.
Advies is gevraagd over een onderzoek naar het besturingsmodel en over het Om-•
buigingsplan KNAW 2008-2013. Overleg is gevoerd over onder meer het
• Evaluatierapport KNAW, het Jaarplan huis-vesting 2008 en de uitbreiding van de faciliteiten voor bedrijfsfitness.
in 2008 is een nieuwe faciliteiten- en compensatieregeling voor de medezeggen-•
schap tot stand gekomen. De nieuwe regeling moet het lidmaatschap van een me-dezeggenschapsorgaan aantrekkelijker maken en de OR voldoende outilleren om zijn taak naar behoren uit te voeren.
Lokaal Overleg
Het Lokaal Overleg (overleg tussen de werkgever en lokale werknemersorganisa-•
ties) kwam drie keer bijeen. Overeenstemming is bereikt over een nieuw reglement voor de afhandeling van rechtspositionele bezwaarschriften, de technische aanpas-sing van enkele KNAW-reglementen, een leidraad voor herplaataanpas-sing bij dienstver-banden die van rechtswege aflopen en de besteding van de centrale arbeidsvoor-waardengelden.
in 2008 zijn het seniorenverlof en de zogenaamde iPAP-verzekering voor een aan-•
vulling op een arbeidsongeschiktheidsuitkering gecontinueerd.
Bezwaar en beroep
Er zijn twee bezwaarschriften tegen een rechtspositionele beslissing ingediend. •
Eén bezwaarschrift werd ingetrokken nadat een minnelijke regeling was overeen-gekomen. Het andere bezwaarschrift werd behandeld tijdens een hoorzitting (het bezwaar is begin 2009 ongegrond verklaard).
in 2008 zijn geen zaken aan de ambtenarenrechter voorgelegd. •
Kengetallen
Personeelscapaciteit (fte) Verdeling m/v (%) Instituut Totale formatie instroom uitstroom m v
KNAW-bureau CBS DANS Fryske Akademy Huygens Instituut Hubrecht Instituut ICIN IISG KITLV Meertens Instituut NIAS NIDI NIN NIOD NIOO Rathenau instituut RSC VKS Waddenacademie 124,6 49,1 24,3 46,1 31,6 157,7 82,7 98,9 44,1 46,9 14,1 40,7 141,5 61,0 199,2 40,4 8,7 9,2 1,8 17,5 5,8 7,2 5,0 5,4 43,7 29,2 12,9 0,9 6,4 2,6 6,3 25,0 9,9 42,5 11,5 3,4 1,8 1,8 17,6 4,3 3,6 4,0 3,9 26,7 18,9 9,7 1,4 11,0 3,1 9,4 24,4 7,2 35,4 6,1 3,3 2,0 0,0 50 54 71 60 68 64 61 59 60 59 49 53 51 56 58 37 70 57 100 50 46 29 40 32 36 39 41 40 41 51 47 49 44 42 63 30 43 0 KNAW totaal 1222,6 238,8 192,0 57 43 Leeftijdsopbouw (%) Instituut < 30 30-39 40-49 > 50 KNAW-bureau CBS DANS Fryske Akademy Huygens Instituut Hubrecht Instituut ICIN IISG KITLV Meertens Instituut NIAS NIDI NIN NIOD NIOO Rathenau instituut RSC VKS Waddenacademie 7 22 25 19 7 41 54 4 3 15 11 15 26 11 20 23 20 11 0 22 32 15 11 22 32 24 14 18 22 18 11 26 21 28 29 40 17 0 29 24 24 20 29 16 9 26 27 23 15 20 18 26 24 32 30 50 67 42 22 36 50 42 11 13 56 52 41 55 54 30 41 28 15 10 22 33 KNAW totaal 21 24 23 32
Ziekteverzuim Instituut ziekteverzuim (%) ziekteverzuim excl langdurig (%) gemiddelde ziekte-duur (dagen) gemiddeld aantal ziektemelding KNAW-bureau CBS DANS Fryske Akademy Huygens Instituut Hubrecht instituut ICIN IISG KITLV Meertens Instituut NIAS NIDI NIN NIOD NIOO Rathenau instituut RSC VKS Waddenacademie 2,8 2,2 1,1 6,7 3,9 0,9 0,7 2,6 2,0 3,6 3,1 7,8 2,4 3,9 2,1 3,8 nb 1,1 0,0 2,9 2,2 1,1 6,7 2,2 0,9 0,7 2,6 2,0 3,6 2,2 5,2 1,9 3,3 2,1 1,6 nb 1,1 0,0 8,0 6,0 4,1 8,7 6,2 6,0 3,5 7,2 7,2 7,3 27,1 6,2 7,6 38,9 9,3 4,8 nb 3,8 0,0 1,4 1,1 1,1 1,1 1,1 0,6 0,3 1,3 1,0 1,2 1,2 1,4 1,0 0,4 0,9 1,6 nb 1,1 0,0 KNAW totaal 2,4 2,0 8,5 0,9
7. Financiën
Ten geleide
bij de Miljoenennota 2008 heeft de minister van OCW een korting op de rijksbijdrage voor de KNAW bepaald die oploopt tot k€ 5.400 structureel in 2010. De eerste tranche van k€ 1.355 is in 2008 gerealiseerd. in 2008 heeft het bestuur van de KNAW een
Om-buigingsplan 2008-2013 vastgesteld, waarin een aantal bezuinigingsmaatregelen wordt
aangekondigd. De minister van OCW heeft de KNAW bij de viering van zijn 200-jarig bestaan een structurele bijdrage van k€ 1.000 per jaar met ingang van 2008 toegekend. Deze bijdrage is bestemd voor de kosten van huisvesting in het Trippenhuis. De kre-dietcrisis die in 2008 zichtbaar werd laat ook de KNAW niet ongemoeid. Het belang-rijkste effect is de aantasting van het vermogen van de fondsen. Daarnaast beïnvloedt de sterke rentedaling de exploitatie, zij het dat dit effect in 2008 nog beperkt bleef.
Algemeen
De jaarrekening van de KNAW (zie deel 2) is samengesteld uit de financiële jaar-overzichten van de instituten van de KNAW, inclusief die van het bureau KNAW, en de concernbudgetten; ook zijn via consolidatie opgenomen de jaarrekeningen van de private wetenschappelijke fondsen en stichtingen waarvan de administraties separaat worden gevoerd (zie bijlage 1 bij de jaarrekening).
Organisatieontwikkelingen
in 2008 is de Waddenacademie opgericht. De eerste subsidieaanvragen zijn door het ministerie van VROM en de provincie Friesland gehonoreerd in 2008. Onder de vleu-gels van het NiAs is in 2008 de Willem F. Duisenberg Fellowship stichting opgericht met als taak het bevorderen van en het leveren van een bijdrage aan economisch on-derzoek in Nederland, in het bijzonder met betrekking tot monetaire en macro-econo-mie en openbare financiën. De financiële data van de stichting zijn in de consolidatie meegenomen.
Exploitatieresultaat: verbijzondering naar baten en lasten
Het exploitatieresultaat 2008 bedraagt k€ 12.504; een verbetering van k€ 13.367 ten opzichte van het begrote resultaat van –/– k€ 863. Hieronder worden de belangrijkste ontwikkelingen samengevat.
Baten. Het totaal van de baten is k€ 8.649 hoger dan begroot. De belangrijkste
oorza-ken daarvan zijn: De
• rijksbijdrage is verhoogd met een bijdrage van k€ 1.000, daarnaast heeft er een niet volledig begrote indexatie plaatsgevonden van k€ 1.340.
De
Lasten. De lasten zijn k€ 4.718 lager dan begroot. De belangrijkste oorzaken hiervan
zijn: De
• personele lasten zijn k€ 3.399 onder het begrote niveau uitgekomen; hiervan is k€ 2.730 te bestempelen als mutatie op personeelsvoorzieningen. Het restant van k€ 669 is verdeeld over diverse posten.
De
• overige materiële lasten zijn k€ 734 lager dan begroot. De
• afschrijvingslasten zijn significant lager (k€ 585) dan begroot.
Exploitatieresultaat: totaalresultaat op hoofdonderdeel
in onderstaande tabel is het exploitatieresultaat naar soort reserve in het eigen vermo-gen naast elkaar gezet.
Exploitatieresultaat 2008 bedragen x € 1.000
Categorie reserve begroot realisatie verschil
Bestemmingreserves
Algemene reserve (vermogensherstel) Algemene reserve (overige)
-2.509 1.273 373 242 3.356 8.906 2.751 2.083 8.533 Totaal resultaat -863 12.504 13.367
Ad Bestemmingsreserves
De bestemmingsreserve Programma Strategie en Infrastructuur is met k€ 1.139 ver-sterkt; besteding ervan wordt de komende jaren voorzien. Het betreft meestal inves-teringen waarvan de afschrijvingskosten in toekomstige exploitaties zullen worden verwerkt. bij het Rathenau instituut is de bestemmingsreserve ‘science system en Technology Assessment’ gegroeid met k€ 676. De overige bestemmingsreserves daal-den met k€ 1.573.
Ad Algemene reserve (vermogensherstel)
in het verleden zijn door reorganisaties bij enkele instituten hun algemene reserves meer dan uitgeput geraakt. Er zijn afspraken gemaakt voor vermogensherstel via een positief exploitatiesaldo die zijn verwerkt in de begrotingen. Het begrote effect voor 2008 van k€ 1.273 is ruimschoots bereikt met een resultaataandeel van k€ 3.356. Ge-volg is dat de geplande herstelbedragen voor 2009 en verder niet langer nodig zullen zijn.
Ad Algemene reserve (overige)
De resultaatverbetering van k€ 8.535 kan als volgt worden gespecificeerd: minder reserveringen voor de personeelsvoorzieningen: k€ 2.730; •
meer
• overige baten: k€ 3.216;
de structurele jubileumbijdrage van OCW: k€ 1.000; •
overigen posten: k€ 1.589. •
Netto exploitatieresultaat per onderdeel van de organisatie
Netto exploitatieresultaat 2008 bedragen x € 1.000
Onderdeel van de organisatie begroot realisatie verschil
Instituten van de KNAW Concern KNAW Bureau KNAW Genootschap 518 0 -145 0 2.011 3.852 1.193 1.850 1.493 3.852 1.338 1.850 Totaal resultaat 373 8.906 8.533
Ad Instituten van de KNAW
De verbeterde exploitatieresultaten doen zich bij meerdere instituten voor. Van het po-sitieve verschil van k€ 1.493 is zo’n k€ 1.400 voor rekening van de instituten Levens-wetenschappen; het restant is verdeeld over de instituten Geestes- en sociale weten-schappen en het Rathenau instituut.
Ad Concern KNAW
De belangrijkste concernposten zijn:
resultaat op het centrale wachtgeldbudget k€ 848; •
resultaat op het gereserveerde huisvestingsbudget k€ 352; •
bij de verdeling van de centrale middelen resteerde een bedrag van k€ 1.193, waar-•
van k€ 1.000 door de extra huisvestingsbijdrage van OCW. op overige onderdelen was het positief resultaat in totaal k€ 1.459. •
Ad Bureau KNAW
Door extra kostenbeheersing, zowel op personeelskosten als op materiële lasten, is een positief exploitatiesaldo ontstaan.
Ad Genootschap
binnen de begroting van het genootschap werden diverse bedragen niet besteed; voor het Programma Akademie Hoogleraren (k€ 617), voor Visiting Professorships (k€ 313), voor de middelen voor intensivering van extern beleid (bijna k€ 400) en voor overige posten (k€ 520.)
Ontwikkeling vermogen en liquiditeit
De financiële positie van de KNAW is goed. Het relatieve aandeel van eigen vermogen
+ voorzieningen op de balans is nagenoeg stabiel gebleven: 46,6% (ultimo 2007) resp.
45,4% (ultimo 2008). Ook de liquiditeitspositie is vrij constant gebleven, wat blijkt uit de verhouding tussen vorderingen + geldmiddelen en kortlopende schulden; deze verhou-ding was ultimo 2007 1,59 en ultimo 2008 1,61. Het kasstroomoverzicht (zie jaarre-kening) geeft de bewegingen weer die de uiteindelijke stand van de liquiditeit hebben bepaald. De belangrijkste oorzaken van de liquiditeitsverbetering van k€ 36.362 zijn:
het exploitatiesaldo 2008: k€ 12.504; •
het egalisatiefonds Hubrecht instituut: k€ 25.909; •
saldo van alle overige effecten k€ -/- 2.050. •
Extern gefinancierde projecten
in de rubriek kortlopende schulden (stand ultimo 2008: k€ 135.265) wordt bijgehouden wat de stand is van de nog uit te voeren werkzaamheden voor contractprojecten. Ultimo 2008 was dit k€ 118.066, een stijging van 20% ten opzichte van vorig jaar, ondanks de in 2008 gefinancierde lopende projecten. De stijging is ook een graadmeter voor de waardering van de kwaliteit van de onderzoeksprojecten van instituten van de KNAW. De bijgaande tabel laat het verloop in de tijd zien.
Nog uit te voeren projectwerkzaamheden bedragen x € 1.000
ultimo bedrag 2003 2004 2005 2006 2007 2008 68.025 78.284 95.083 95.194 97.744 118.066
Fondsen
De KNAW beheert een privaat vermogen dat is opgebouwd uit giften, legaten en erf-stellingen. Dit vermogen is zichtbaar in de balans onder fondsen. De doelstellingen van de verschillende wetenschappelijke fondsen worden bewaakt door stichtingsbesturen of commissies van advies, die worden benoemd door het bestuur van de KNAW. Het beheer van dit vermogen wordt, binnen door het bestuur vastgestelde kaders, uitge-voerd sinds 2006 door Goldman sachs te Londen. De uitgaven ten gunste van de doel-stellingen van de verschillende fondsen bedroegen in 2008 k€ 1.260 (2007 k€ 1.200). De resultaten van het vermogensbeheer kwamen door de kredietcrisis netto negatief uit op k€ 3.468, terwijl over 2007 nog een klein positief resultaat van k€ 179 werd ge-boekt; voor het dagelijks bestuur van de KNAW was dit reden om eind november 2008 tot een tijdelijke bestedingsstop voor alle fondsen te besluiten om verdere aantasting van het vermogen te beperken. Het saldo van de fondsen ultimo 2008 is vastgesteld op k€ 20.128 (ultimo 2007 k€ 24.856). Een specificatie van de fondsen is opgenomen in bijlage 2 bij de jaarrekening.
8. Bijlagen algemeen
Bijlage 2: Bestuur en directie KNAW,
KNAW-instituutsdirec-teuren, bestuur DJA
Samenstelling besturen vanaf 1 mei 2008
algemeen bestuur
President: R.H. Dijkgraaf. Vicepresident: J.W.M. van der Meer Vicepresident: mw. E.G.E. van der Wall Algemeen secretaris: J.J.A. Thomassen secretaris buitenland: E. Noort
Overige leden: b.L. Feringa M.s. Groenhuijsen mw. M. Joëls mw. J.J. Meulman i. Moerdijk mw. P.M. sarro D.G. Yntema
dagelijks bestuur
President: R.H. Dijkgraaf Vicepresident: J.W.M. van der Meer Vicepresident: mw. E.G.E. van der Wall Algemeen secretaris: J.J.A. Thomassen secretaris buitenland: E. Noortbestuur afdeling letterkunde
Voorzitter: mw. E.G.E. van der Wall Vicevoorzitter: D.G. Yntemasecretaris: J.J.A. Thomassen Assessor: M.s. Groenhuijsen Assessor: mw. J.J. Meulman
bestuur afdeling natuurkunde
Voorzitter: J.W.M. van der Meer Vicevoorzitter: mw. M. Joëls secretaris: b.L. FeringaAssessor: i. Moerdijk
bestuur de jonge akademie
Voorzitter: mw. J.H.Gerards bestuursleden: R. van Eemw. M.T.C. Ernestus mw. A.G. van Hell J.W.M. Hilgenkamp
directie
Directeur Algemene zaken: E.A.A.M. broesterhuizen (tot 15 december) Directeur Onderzoek: Th. Mulder
Directeur bedrijfsvoering: R.T. Jongerius
directeuren knaw-instituten
Cbs P.W. Crous
DANs P.K. Doorn
Fryske Akademy R. salverda Hubrecht instituut J.C. Clevers Huygens instituut H. Wals
iCiN W.H. van Gilst en E.E. van der Wall iisG P. Kloosterman (tot 1 april) en
E.J. Zürcher (vanaf 1 april)
KiTLV G.J. Oostindie
Meertens instituut H.J. bennis
NiAs W.P. blockmans (rector)
NiDi F.J. Willekens
NiN P.R. Roelfsema en C.i. de Zeeuw (projectdirecteur)
NiOD mw. M.J. schwegman
NiOO mw. L.E.M.Vet
Rathenau instituut J. staman
RsC C.A. van Minnen
spinozacentrum P. van ’t Klooster (directeur a.i.)
VKs P.F. Wouters
Bijlage 3: nieuwe Akademieleden en DJA-leden in 2008
In 2008 zijn de volgende 25 personen gekozen als lid van de KNAW:
A. van den berg A.W.A. boot M.A.P. bovens H.W. broer H.R. büller M.A. Cohen stuart D.G.b.J. Dieks b.W. Dijkstra K.A.E. Enenkel C.G. Figdor J.W.M. Frenken J.W. Gunning J.J. Heijnen J.A. Jansen J.Th. Leerssen G.F.b.P. van Meer J.J.b.M. Middelburg T. Odijk M.R. Prak mw. A. Prechal F.R. Rosendaal N.J. schrijver mw. T.K. sixma L.b.F.M. Waters E.J. Zürcher
De volgende 10 personen werden in 2008 gekozen tot lid van De Jonge
Akademie:
A. Aleman mw. M. Claes P.J. Groot mw. M.J.Th.H. Goumans T.H. Oosterkamp A. sluijs mw. M. Taylor P.P. C.C. Verbeek C.H. de Vreese G.J.L. WuiteBijlage 4: Bijeenkomsten, symposia, workshops
14 januari
Swedenborg en de andere Kant: Over de Droom van de Rede en de geest(en) van de Verlichting, lezing voor de Afdeling Letterkunde door W.J. Hanegraaff, hoogleraar aan
de Universiteit van Amsterdam
Hersenen, lichaam en geest in het laat-antieke wijsgerige en medische denken, lezing voor
de Afdeling Letterkunde door Ph.J. van der Eijk, hoogleraar aan de University of Newcastle, Verenigd Koninkrijk
17 januari
Lunchlezing door restaurator Ruth Jongsma over de restauratie van de gangen en de plafonds in het Trippenhuis
28 januari
Rondetafelconferentie over de adviesrol van de academies van wetenschappen
31 januari-1 februari
internationale workshop georganiseerd door de Commissie voor de biochemie en de biofysica (Cbb) over ‘Clean solar Fuels’.
11 februari
Het interieur van het Trippenhuis: zijn betekenis toen en nu, lezing voor de Afdeling
Letterkunde door mw. C.W. Fock, emeritus hoogleraar Universiteit Leiden
Towards a new accumulated executive order in Europe: dilemmas of European integration,
lezing voor de Afdeling Letterkunde door mw. D.M. Curtin, hoogleraar Universiteit Utrecht
21 februari
Ritmegevoel: aangeboren, aangeleerd of afgeleerd?, lunchlezing door H. Honing,
25 februari
Wereldvoedselvoorziening, productie-ecologie en duurzame ontwikkeling, lezing voor de
Afdeling Natuurkunde door R. Rabbinge
‘The Design and Implementation of a Highly Reliable Operating System, lezing voor de
Afdeling Natuurkunde door A.s. Tanenbaum
25 februari
Feestelijke prijsuitreiking van de internationale fotowedstrijd seeing science
1 maart
Rondleiding door het Trippenhuis met een kunsthistorische inleiding in samenwerking met Artifex
10 maart
Themavoordrachten over Gelijkheid in een pluriforme samenleving door D.J. Wolf-son, emeritus hoogleraar Erasmus Universiteit Rotterdam, L. Timmerman, advocaat-generaal Hoge Raad der Nederlanden, L.M. de Rijk, emeritus hoogleraar Universiteit Leiden
10 maart
Daendelslezing over Verlichting en vooruitgang door Jean Dhombres, directeur onderzoek van het Centre National de la Recherche scientifique in Parijs
20 maart
De archeologie van graan en olijf , lunchlezing door F. Gerritsen, docent archeologie
aan de Vrije Universiteit Amsterdam, directeur van het Nederlands instituut in Turkije en lid van De Jonge Akademie.
28 maart
Literacy in the age of new media, conferentievan de Raad voor Geesteswetenschappen
over ‘geletterdheid’ in het multimediale tijdperk.
31 maart
Virtual Reality Exposure Therapie voor Angststoornissen, lezing voor de Afdeling
Natuurkunde door P.M.G. Emmelkamp
Hoe de kennis van het genoom de diagnostiek en behandeling van kanker zal verbeteren,
lezing voor de Afdeling Natuurkunde door R. bernards
1 april
Zeker of onzeker? Een avontuur rond onzekerheid en wetenschap, symposium
georganiseerd door De Jonge Akademie (DJA) over de waarde van onzekerheid.
3- 5 april
Sociolinguistics Symposium 17 ‘Micro and Macro Connections’, internationale
conferentie over taal in de maatschappij, georganiseerd door het Meertens instituut in het kader van 200 jaar KNAW
3 april
Biosecurity in Nederland, interdisciplinaire informele bijeenkomst over het bewustzijn
en de paraatheid van de Nederlandse biotechnologische industrie en biomedische wetenschap op het gebied van biosecurity.
5 april
Rondleiding door het Trippenhuis met een kunsthistorische inleiding in samenwerking met Artifex
14 april
Uitreiking Casimir-Ziegler onderzoekstipendium
Civilising and Decivilising Processes in the USA, lezing voor de Afdeling Letterkunde
door s.J. Mennell, hoogleraar University College Dublin
‘Callimachus’ Aetia: meer dan fragmenten...’, lezing voor de Afdeling Letterkunde door
mw. M.A. Harder, hoogleraar Rijksuniversiteit Groningen
23 april
bijeenkomst naar aanleiding van de aanbieding van het eerste exemplaar van het KNAW-advies Van moleculen tot mensen door KNAW-president Frits van Oostrom aan minister Ronald Plasterk van OCW. Met een keynote speech van Daniel Dennett ‘Constraints on imagining Consciousness in the brain’
24 april
Lunchlezing door regisseuse Karina Meeuwse over haar documentaire over de eerste koning van Holland, Lodewijk
