AV: Audio Verbeelding
Scriptie
Roel Orth
CMD
1119725
2009
Inhoudsopgave
Inleiding
3
Auditief en visueel
1.1 Muziek en de menselijke psyche
4
1.2 Gedrag
5
1.3 Musical acculturation
7
1.4 Synesthesie
11
Invloed en uitwerking
2.1 De ontwikkeling van de videoclip
12
2.2 Televisie
14
2.3 Beïnvloeding
16
2.4 Abstract
17
2.5 Genreconventies
17
Muziek en beeld samengesteld
3.1 Fatboy Slim - Praise You. Geregisseerd door Spike Jonze
18
3.2 Praise You
20
4.1 Conclusie
24
Literatuurlijst 26
Inleiding
De videoclip is de afgelopen decennia uitgegroeid tot een belangrijk onderdeel van de huidige mediacultuur en wordt tegenwoordig toegepast op veel verschillende manieren. Over het
algemeen worden de meeste videoclips puur als promotioneel product gebruikt waar het gaat om het vergroten van de bekendheid en het vormen van imago. Weinig videoclips worden verheven tot kunstwerk, hoewel de laatste aantal jaren dat aantal begint toe te nemen.
Iedereen heeft of kent wel een favoriete videoclip of een videoclip die veel indruk heeft achtergelaten, losstaand van de muziek. Wat maakt de videoclip zo interessant? Is dat de samenstelling van beeld en muziek? Is het een ervaring geworden en heb je het kunnen ervaren vanuit een ander perspectief?
In dit onderzoek ga ik het hebben over de invloed van de menselijke psyche bij het ontwikkelen van een videoclip. De videoclip is een fenomeen geworden dat vol zit met emoties en
uitdrukkingen. De videoclip is een hulpmiddel geworden waar men zich visueel kan uitdrukken, die meer zegt dan alleen tekst en woorden.
Kan een videoclip precies laten zien wat wij willen zien? Hoe ervaren wij muziek als vals en als mooi en hoeveel invloed heeft dit op het beeld? Er lijken bepaalde regels te bestaan die zeggen wat wel en wat niet mooi is. Simon Frith, professor aan de Universiteit van Edinburgh en
ʻGodfatherʼ van de wetenschappelijke bestudering van de popmuziek heeft enkele theorieën waar ik dieper op in zal gaan.
Op de ontwikkelingen van de videoclip in de muziek- en media-industrie zal ik ingaan op de theorieën van Andrew Goodwin, professor Communication Arts op de Universiteit van San Francisco. Hoe is de videoclip ontstaan en hoe is het zo geworden zoals het nu kennen?
De videoclip van Fatboy Slim met het nummer Praise You uit 1999, was erg gedurfd en werd als zeer vernieuwend gezien. De videoclip heeft later enkele gerenommeerde prijzen gewonnen en tot op heden is de clip nog steeds populair. Ondanks dat deze clip vaak behandeld lijkt te zijn, is er nog weinig bekend over de inhoud en de betekenis ervan. Hoe komt het dat veel mensen deze videoclip nog goed kunnen herinneren? Wat maakte deze clip juist goed wat op het eerste gezicht heel slecht leek te zijn? De clip bevat namelijk verschillende elementen die op het eerste gezicht niet meteen te ontdekken zijn, maar ze tonen wel degelijk hun effectiviteit, nu nog steeds..
In hoofdstuk 1 ga ik in op de menselijke psyche en het visuele aspect. De mens is namelijk erg beïnvloedbaar en daar wordt sinds mensenheugenis erg veel gebruik van gemaakt. Sinds de opkomst van de cinema is ook de manier waarop muziek gebruikt wordt flink veranderd.
Vervolgens zal ik in hoofdstuk 2 verder gaan over het ontstaan en het doel van de videoclip. Wat voor belangrijke kenmerken bevatten videoclips en heeft het tegenwoordig nog steeds hetzelfde doel?
In hoofdstuk 3 ga ik de videoclip van Fatboy Slim nader onderzoeken aan de hand van de vraagstelling: “In hoeverre wordt er ingespeeld op de emoties van de kijker in de videoclip van Spike Jonzeʼs “Praise You”, van Fatboy Slim?”
Met behulp van voorgaand onderzoek zal ik de vraagstelling uiteindelijk beantwoorden en onderbouwen in mijn conclusie.
Auditief en visueel
1.1 Muziek en de menselijke psyche
Vorm en inhoud zijn twee elementen die gebruikelijk zijn in de muziekleer. De inhoud verwijst in de meeste gevallen naar de psychische inhoud van de maker. Dat wil zeggen dat de maker zijn gevoelens wilt uitdrukken en dat verwerkt in de muziek. Deze manier van schoonheid is een vorm van expressie dat de maker wilt uiten. Deze vorm van expressie is op verschillende manieren mogelijk: van haat tot liefde, van euforie tot depressie. Het gaat het erom dat de boodschap de kern is en dat de harmonie minder van belang lijkt te zijn.
Als men spreekt over het begrip vorm, dan wordt vastgesteld dat puur de harmonie van de muziek de vorm is. Er bestaat geen andere inhoud dan alleen de vorm en inhoudelijk bevat de muziek verder geen gevoelens. Deze vorm van muziek wordt dan ook op een hele andere manier beleefd, waarbij minder snel een link wordt gelegd naar de gevoelens van de luisteraar.
Muziek waarbij gevoelens worden uitgedrukt, wordt ethische muziek genoemd. Deze muziek is dus onlosmakelijk verbonden met de menselijke emotie.
De muziek is vooral op een intuïtieve manier gemaakt en niet zozeer aan de hand van een
verhaallijn. Het doel hierbij is het ontwerpen van een muzikaal stuk dat voor de componist en voor de ontvanger bepaalde waarde gaat krijgen op een persoonlijke manier. Deze zogenaamde ʻesthetischeʼ waarde gaat om het uitdrukken, het aanwakkeren van emoties en het vermogen hebben om de schoonheid van muziek te beseffen. Het heeft ook geen doel om mensen aan te sporen of om de maatschappij wakker te schudden. Het is echt bedoeld als pure ervaring en om van te genieten.
Niet-esthetische muziek daarentegen wordt wel gebruikt om een doel te bereiken. Het krijgt een functie dat ergens op toegepast moet kunnen worden. De manieren waarop het gebruikt wordt kunnen uiteenlopend zijn.
Deze ʻfunctioneleʼ muziek heeft een zeer lange traditie en bestond in feite langer dan de
esthetische muziek. Het werd vooral gebruikt in de spirituele wereld, onder andere om goden te eren, onheil af te wenden en om natuurlijke krachten af te wenden.
In de kerk wordt bijvoorbeeld nog steeds muziek gebruikt om God eer te brengen, zijn naam groot te maken, belijden, klagen en bidden. De muziek in combinatie met het gebruik van wierook, bloemen en ritueel zijn allemaal ingrediënten van het creëren van een zogenaamde
ervaringsmachine.
1.2 Gedrag
Muziek heeft invloed op de stemming van mensen en kan aanzetten tot een bewegingsstroom op zowel emotioneel als fysiek niveau. Via muziek kunnen mensen hun gevoelens leren uiten en experimenteren met nieuw gedrag. Op wat voor manieren kan muziek dan het gedrag van mensen beïnvloeden? De twee meest voorkomende reacties zijn het stimuleren en het afzwakken van gedrag. Bij stimulerend gedrag werken vooral het ritme, tempo en dynamiek een grote rol. Als de muziek een ritmisch patroon bevat dan is het lichaam geneigd om met het patroon mee te
bewegen. Onbewust worden de hersenen namelijk geprikkeld. Bij het afzwakkend gedrag hebben we het over muziek dat zich kenmerkt met melodische lijnen en weinig ritme. Het tempo is laag en de muziek is zachter, waardoor de muziek warmer en knusser lijkt te worden. Men wordt hierdoor rustiger en raakt sneller ontspannen door.
Volgens onderzoek van de Kingston University en de Bornmouth University zijn bepaalde
elementen van muziek universeel waar elk mens gevoelig voor is. Muziek en de menselijke reactie zijn gebaseerd op een universeel mechanisme. Deze term is niet makkelijk te verklaren, maar het gaat erom dat elk mens heeft een soort antenne voor muziek heeft. Deze antenne bepaalt hoe gevoelig de mens op de muziek reageert.
Bij mensen en alle andere zoogdieren worden in het rechter deel van de hersenen de
zogenaamde harmonieuze tonen verwerkt. De emoties worden geassocieerd met nog-verbale ervaringen, waarmee ook harmonieuze tonen worden geassocieerd. Dat men het prettig vind om deze tonen te horen is volgens onderzoek een fundamenteel neurologisch gegeven. Dit werkt dus bij iedereen hetzelfde.
In het linkerdeel van de hersenen worden de logische en de verbale gegevens verwerkt. Ook deze gegevens worden gezien als een universeel gegeven.
Muziek bezit namelijk het vermogen om bepaalde emoties op te roepen en om chemische processen in de hersenen te stimuleren. Hierdoor ontstaat er verwantschap met mensen,
producten en merken. Het roept gevoelens op die worden gecombineerd met bepaalde waardes. Het gebied in de hersenen waar muziek verwerkt wordt, regelt namelijk ook de fysieke en de psychische response op prikkelingen van buitenaf.
Dit verklaart ook hoogstwaarschijnlijk de invloed van muziek op gedrag. Gedragsbeïnvloeding door middel van muziek en de impact hiervan is alleen nog niet aantoonbaar bewezen. Wat tot nu toe
alleen duidelijk blijft, is dat alleen ʻslechteʼ muziek een negatief effect kan hebben. Hierbij bedoelen we valse tonen of muziek dat totaal niet bij het plaatje past.
(Bron: Friesland College, MBO Welzijn en ICT Expertisecentrum/MEC. Faciliteren http://www.gemakkelijkleren.nl/ faciliteren/1introductie/faciliteren.pdf )
Muziek in winkels kan een grote invloed hebben op het aankoopgedrag van consumenten, bijvoorbeeld door middel van optimistische muziek. De consument wordt hierdoor meer ontspannen en is geneigd om meer producten aan te schaffen.
Fabrikanten houden ook rekening met het geluid dat een product maakt. Zo worden er geluiden toegevoegd aan apparaten, zodat ze betrouwbaarder gaan klinken. Deze stimulans zorgt namelijk voor meer vertrouwen bij de consument. Een apparaat met het ʻjuisteʼ geluid, straalt kwaliteit uit. Elif Özcan doet aan de TU Delft onderzoek naar sounddesign en het effect dat geluiden die producten maken hebben op de menselijke geest. Özcan hoopt zo een wetenschappelijke basis te leggen voor sounddesign en ontwerpers een handreiking te geven voor verdere ontwikkeling. Özcan stelde ook een bibliotheek samen van industriële geluiden, ontwerpers kunnen die
gebruiken bij hun sounddesign. Fabrikanten koppelen geluiden ook aan een merk of product, om zich herkenbaar te maken.
Volgens psycho-akoesticus Gerhard Thoma letten consumenten bij de aankoop van een auto vooral op het uiterlijk en het geluid dat de auto maakt. Thoma werkt voor BMW, dat al sinds 1991 sounddesign toepast bij het ontwerp van zijn wagens. Ook voor andere productgroepen wordt steeds meer aandacht besteed aan sounddesign, om de consument ook met geluid te beïnvloeden in zijn mening over een product.
(Bron: Oosterbaan, Warna. Geen design zonder geluid, NRC Handelsblad http://www.nrc.nl/economie/ article1954425.ece/Geen_design_zonder_geluid)
Mensen van verschillende culturen reageren in principe hetzelfde op muziek. Volgens onderzoek van de universiteiten heeft iedereen naast het fundamentele gegeven om een taal te leren ook een fundamenteel gevoel voor muziek. Het soort muziek waar we later naar luisteren heeft te maken met de cultuur waarin we zijn opgegroeid.
Muziek bestaat uit geluidsdelen met een bepaalde volgorde, waaraan wij emotionele betekenis geven. Alles wat wij horen bestaat in feite uit muziek, alleen onze hersenen zijn in staat om bepaalde patronen te herkennen en deze aan te duiden als muziek.
Het waarderen en het ervaren van muziek is voor een groot deel een visuele aangelegenheid geworden. We gaan er automatisch beelden bij gaan vormen.
Tegenwoordig zijn we zo gewend zijn dat geluid aangevuld wordt door beeld, dat het lijkt alsof je bijna echt moeite moet gaan doen als je het los van elkaar zien. Met name voor jonge mensen is het een vaste gewoonte geworden waarmee muziek beleeft wordt. Het speelt tegenwoordig een grote rol in het dagelijkse leven. Op elke plek lijkt wel muziek te zijn: in de winkel, bij de buren, vanuit een langsrijdende auto, bij de bouwvakkers verderop in de straat.
1.3 Musical Acculturation
Bij films is het verloop vaak te raden door de muziek. Het lijkt ons eigenlijk al te vertellen wat er gaat komen en we zijn gewend geraakt aan de traditie dat bepaalde tonen en geluiden
kenmerkend zijn voor elk filmgenre. De muziek stuurt ons hierdoor om vanuit een bepaald perspectief naar een film te kijken.
Bij films is beeld is meest opvallende en de muziek lijkt vaak een onderschikte rol te spelen. Het lijkt vaak alleen op te vallen tijdens belangrijke momenten. De kracht van filmmuziek wordt daarom vaak onderschat en het wordt ook vaak gezien als toevoegsel om het geheel wat beter aan te kleden. Toch werkt het geluid onbewust op de kijker in en het bezit namelijk meer kracht dan veel mensen denken.
Muziek is een belangrijk gedeelte dat karakter geeft aan het beeld. Het zet de beelden extra luister bij en spelen een ondersteunende rol. Voor een film zou het een stuk moeilijker zijn als er geen muziek en geluid aanwezig zou zijn. Bij veel filmbeelden zouden dan bepaalde betekenissen dan ook niet duidelijk worden omdat ze gewoonweg niet letterlijk worden getoond. Daardoor zou er veel verwarring kunnen ontstaan waardoor je meteen uit je concentratie wordt gehaald.
Met muziek kunnen bepaalde sferen en indrukken direct worden vertaald naar de kijker, waardoor sommige dingen beter worden beschreven dan alleen in beeld. Geluid versterkt namelijk de sfeer en het geeft juist dát gevoel dat de filmmaker juist wilt meegeven.
Hoe komt het dat bepaalde muziek zo goed bij bepaalde beelden past? Vaak lijkt het door een vorm van traditie te komen. De kijker is gewend dat er bij een bepaald beeld, bepaalde geluiden horen, bijvoorbeeld harde rockmuziek bij een achtervolging of vioolmuziek bij een dramatische scène. Het lijkt alsof het de kijker is aangeleerd met wat men wilt uitdrukken.
In het boek ʻPerforming Rites: On the value of populair musicʼ vraagt Simon Frith zich af wat er gebeurt wanneer we muziek ervaren en op welke manier deze ervaring overgaat in het waarderen en het evalueren van muziek.
Simon Frith, voormalig rock criticus en socioloog, is tegenwoordig professor aan de Universiteit van Edinburgh, School of Arts, Culture and Environment. Hij wordt gezien als de ʻGodfatherʼ van de wetenschappelijke bestudering van popmuziek. Hij heeft een analyse gemaakt over hoe wij muziek van geluid onderscheiden.
Met geluid bedoelt Simon Firth ʻnoiseʼ, geluid dat wij ervaren als vals en dat bijvoorbeeld uit de maat is. Wat wij ervaren als muziek hangt van verschillende tijdsperiodes af, zo werd door de jaren heen bijna elke vorm van nieuwe muziek beschreven als niet muzikaal en niet-muziekwaardig. Denk hierbij aan Rock ʻn Roll in de jaren vijftig, of house muziek in de latere jaren tachtig. Wat opvallend is dat na verloop van tijd het genre zich heeft ontwikkeld en dat het uiteindelijk geaccepteerd wordt door de massa. Maar waardoor komt dit precies, en waar heeft het mee te maken? Wat ervaren wij dan nog steeds als noise?
Volgens Frith heeft muziek zowel een fysieke als een conventionele betekenis. Van periode tot periode ervaren wij muziek anders en dat heeft te maken met verschillende dingen. Het is per cultuur verschillend waar men een bepaalde betekenis leert toekennen aan wat men voelt. Dit is wat genoemd wordt ʻmusical acculturationʼ ¹, oftewel muzikale aanpassing aan de culturele omgeving. Wat wij als muziek ervaren is gedeeltelijk context- en cultuurgebonden en deze elementen zijn weer gebonden aan bepaalde verdragen.
Deze verdragen bestaan uit muzikale regels, die per genre weer anders kunnen zijn. Als we het hebben over de gedeelde kennis, dan is het de vraag in welke context het zich bevindt en over welk muziekgenre er wordt gesproken.
In onze samenleving lijkt er geen twijfel mogelijk te zijn van wat de luisteraar associeert bij muziek en de beelden die erbij horen. De media lijkt namelijk ook de regels te hanteren en die tijd tot tijd te bepalen.
In andere samenlevingen zoals in derde wereldlanden is deze associatie nog niet zo ver
ontwikkeld. Dit komt onder andere door grote verschillen in de cultuur en er is vaak een tragere technische ontwikkeling gaande waardoor de mediabranche ook achter loopt. De media heeft nog niet zoveel invloed en er is dus minder beeldvorming gaande betreft de associatie tussen muziek en beeld.
¹ Frith, Simon. Performing Rites: On the value of populair music, Oxford University Press
In de twintigste eeuw is muziek ook deel geworden van een soundscape. Deze samenkomst maakt mogelijk dat we kunnen zeggen dat er ook andere varianten van muziek bestaan. Met andere woorden: We kunnen niet gecomponeerde muziek ook als muziek ervaren.
In de film ʻ2001: a Space Odysseyʼ van Stanley Kubrick zijn er verschillende soundscapes te horen. Deze bepalen de sfeer, zonder dat er verteld wordt wat er aan de hand is.
Hierbij geldt ook dat de kijker het verschil weet tussen wat vrolijk en wat droevig klinkt: musical acculturation heeft hier dus ook zijn werking.
In de film worden mysterieuze scenes worden in de film begeleid met ʻgenre-lozeʼ muziek. De instrumenten kunnen beschreven worden, maar de muziekstijl daarentegen weer niet. Toch wordt de kijker hierdoor geraakt en beïnvloed. Deze muziek, meestal zonder enige vorm van ritme en herkenning werken heel subtiel zonder vreemd te klinken.
Een soundscape duidt zich bijvoorbeeld op de akoestische omgeving van mens, bestaande uit de natuur, dieren en mensen. Het kan ook bestaan uit verschillende omgevingsgeluiden, zoals natuurgeluiden, klokken of sirenes boven een stad. Hierbij wordt de auditieve ruimte doelbewust gecreëerd om aan te geven waar men zich bevindt.
Ten slotte is er ook nog de imaginaire soundscape. Deze roept de spreiding en verplaatsing op van dingen en wezens. In de filmzalen is een dergelijke soundscape verbonden met het beeld en bestaat het voornamelijk uit akoestisch geluid.
Een van de manieren waarop we musical acculturation opdoen is dus via speelfilms waarbij gebruik wordt gemaakt van de onbewuste kennis, die ons bepaalde gevoelens opleveren. Deze spelen daarbij ook nog eens een belangrijke rol. Door deze combinatie van beelden en geluiden leren wij hierdoor onbewust bepaalde betekenissen aan muziek te geven.
Bij videoclips levert musical acculturation nog meer resultaat op, omdat het beeld het geluid elkaar figuurlijk van commentaar voorziet en andersom. Door een wederzijdse wisselwerking tussen beeld en geluid waarbij de muziek de beelden kan ondersteunen en versterken en het beeld hetzelfde doet bij de muziek, wordt de kijker een ervaring meegegeven.
Het bijzondere aan filmmuziek is dat er altijd een relatie is tussen de muziek en het drama dat te zien is. De muziek kan het drama zowel begeleiden en versterken, maar het ook een andere betekenis geven. Als er een bepaald geluid bij een bepaald beeld systematisch wordt gebruikt, dan kan dit de gedragsregel over beeld en geluid ook veranderen. Situaties waardoor de rustgevende of vrolijke associatie niet meer zo vanzelfsprekend is, bijvoorbeeld een slaapliedje in een
horrorfilm. De ervaring wordt zo verstoord dat dit een hele effectieve werking heeft.
Op basis van de twee hoofdeigenschappen van filmmuziek, het begeleiden en het produceren van betekenis, komt Simon Frith met een vijftal functies die muziek kan hebben in relatie tot beelden:
1.
Het oproepen van sfeer.2.
Het beschrijven van de psychologische staat van de personages.3.
Het geven van achtergrondvulling.4.
Het creëren van een gevoel van continuïteit.Muziek kan een hele scène camoufleren met sfeer.
Het bijzondere aan muziek is dat het zich door de hele ruimte verspreidt en een hele scène als het ware kan ʻomkledenʼ, net zoals kledingstukken een lichaam omkleden.
Het kan metaforisch een scène omkleden waardoor filmmuziek deel uitmaakt van een muzikaal ʻfashion systemʼ. Net zoals mode ook een semiotische betekenis kan hebben, kan film ook semiotisch benaderd worden.
Er worden drie semiotische codes vastgesteld die de betekenis van muziek kunnen genereren. De ervaring van muziek in combinatie met beeld is zo vanzelfsprekend geworden dat deze drie codes ook in het dagelijkse leven functioneren.
Ten eerste wordt er gesproken van de emotionele code. Deze code verteld enerzijds door middel van muziek hoe het publiek zich moet voelen, anderzijds vertelt het hoe de personages zich voelen. Deze twee functies van de code lijken vaak samen te vallen en hetzelfde aan te voelen. Het doel is dat de muziek diep tot men door dringt op het emotionele vlak, dat op basis van medeleven rust. Als tweede bestaat er de culturele code. Deze code heeft als functie om de tijd, plaats en setting te bepalen. Het is de bedoeling dat deze code efficiënt te werk gaat en heeft een vaste gedragsregel. Denk hierbij aan de digeridoo in verbintenis met Australië en de maracas (de sambabal) in verbintenis met Zuid Amerika.
Als laatste is er de dramatische code. Deze code gebruikt muziek in de verhalende lijn. Het geeft het tijdsverloop aan, bijvoorbeeld of de tijd snel of langzaam gaat. Het kan ook een ruimtelijk effect creëren. De narratieve functie van deze code is om op het verhaalverloop anticiperen.
(Bron: Pisters, Patricia. Lessen van Hitchcock ʻEen inleiding in mediatheorieʼ, Amsterdam University Press)
1.4 Synesthesie
Een ander theoretisch concept bij het begrijpen van de visualisering van muziek is synesthesie. Muziek is in de videoclip de bepalende factor voor het beeld, dit is heel anders dan in cinema en televisie waar het beeld domineert. Producers van clips kiezen voor beelden die op bepaalde manier uitdrukking geven aan de muziek. Deze manier hangt af waar ze mee werken en met wie en dit proces hangt af van verschillende factoren. Wat opmerkelijk is, is dat er altijd sprake is van synesthesie. De term synesthesie heeft een neuropsychologische achtergrond.
Deze term wordt In de neuropsychologie gebruikt om een aandoening aan te duiden waarbij patiënten onvrijwillig zintuiglijke waarnemingen samen beleven.
Bij muziektests is gebleken dat de stimulatie van één zintuig voor aantoonbaar resultaat zorgt voor een waarneming in één of meer andere zintuigen.
Zo kan iemand die deze aandoening heeft klanken zien of zogenaamde tast-waarnemingen ʻproevenʼ. In de muziektheorie wordt deze term gebruikt voor het zien van klanken in algemene zin. Het gaat niet zozeer over aandoening, maar simpel om te term te gebruiken als mensen de neiging hebben om bij het luisteren naar muziek bepaalde dingen gaan zien.
(Bron: http://www.kennislink.nl/publicaties/synesthesie)
Invloed en uitwerking
2.1 De ontwikkeling van de videoclip
De theorie die in het voorgaande hoofdstuk is besproken wordt grotendeels in de videoclip uitgewerkt. De videoclip is nog steeds een product waar veel gebruik wordt gemaakt van beïnvloeding. Het is een product dat door de massamedia (televisie en internet) volop wordt gebruikt en dus veel invloed kan uitoefenen op een groot publiek.
Door de jaren heen is de videoclip zich langzaam gaan ontwikkelen tot een veelzijdig product, dat niet altijd meer gezien wordt als alleen een promotioneel product.
Het heeft zich ook ontwikkeld tot een bepaalde ervaring waarbij muziek en beeld bijna evenveel waarde lijken te hebben.
In dit hoofdstuk ga ik in op het ontstaan van de videoclip. Vroeger was de videoclip namelijk een product dat weinig invloed leek te hebben, maar tegenwoordig lijkt het van ongekende waarde te zijn.
De ultieme muziekbeleving was vroeger het bijwonen van een concert. Alle prikkels eromheen zorgden ervoor dat het een hele ervaring werd. Maar als we het gaan hebben over het ervaren van traditionele muziek in deze tijd, dan komen de codes van Simon Frith uit hoofstuk 1.3 onder druk te staan. Er ontstaan namelijk veranderingen in de gehele beleving.
Bij een optreden wordt de vereniging van muziek, beeld, artiest, luisteraar, plaats en tijd op visueel vlak sterk ontwikkeld. Door de komst van een (muziek)drager is er verandering gekomen in deze opstelling. Door opnametechnologie kan muziek onafhankelijk van de muzikant worden beleefd. De sociale context daarentegen is verschoven van de massa- naar de privé sfeer. De ruimte van een concertzaal is dan ook verhuisd naar de huiskamer.
De elementen muziek, beeld, artiest en luisteraar worden verdeeld en anderzijds worden ze weer samengevoegd. Bij het verdelen worden ze apart als commercieel product gedistribueerd. Elk product krijgt eigen productwaarde. Bij een videoclip wordt het daarentegen weer samengevoegd: De artiest, de luisteraar en de performance worden weer als 1 object gevormd. Als er gekeken wordt naar de context waarbinnen de videoclip opkomt zal duidelijk worden dat technologie een belangrijke rol speelt, waarbij ook maatschappelijke en sociale factoren meespelen.
Andrew Goodwin, professor Communication Arts op de Universiteit van San Francisco, onder-scheidt vijf ontwikkelingen in de muziek- en media-industrie. Deze ontwikkelingen baseerde hij op de veranderingen van drie decennia geleden. Eind jaren zeventig, begin jaren tachtig leidde deze ontwikkeling ertoe dat de nadruk bij muzikale performances Verschoof van het muzikale naar het visuele aspect:
1. Er ontstaan veranderingen in de optredens en opnameprocessen.
2. Veranderende ideologieën van pop, met name de New Pop in het Verenigd Koninkrijk 3. Verspreiding van televisie.
4. Er ontstond een recessie in de muziekindustrie door de opkomst van audiovisuele media, dat een grote concurrent was.
5. De demografie veranderde in de pop- en rockindustrie.
In het begin van de jaren tachtig deden er zich nieuwe ontwikkelingen voor in de muziekwereld. De “new wave” muziek maakte zijn intrede en daaruit ontstonden de eerste ʻgemaakteʼ bands. De bands die in deze stroming actief waren bestonden uit een formule van knappe uitziende artiesten met hitgevoelige liedjes . De artiesten van deze stroming gebruikten media op een nieuwe manier, waardoor de traditionele belevingsvorm van de muzikale performance ingrijpend veranderde. Live optredens werden aangevuld met nieuwe technologische ontwikkelingen, waaronder het gebruik van beeld en ʻpre-recorded soundʼ.
Het publiek raakte in de jaren tachtig gewend aan de veranderende productietechnieken en van de verandering van de muziek op het podium. De muziek kon net zo goed uit een apparaat komen als uit een muziekinstrument. Muziek werd aangevuld of vervangen door opgenomen samples en beats.
Rock en punk werden gevormd door de samenkomst van creativiteit dat authenticiteit en puurheid uitstraalde. De authenticiteit bij new wave daarentegen werd door middel van een strategie
gevormd waarbij mediabeelden geconstrueerd en gemanipuleerd werden. Dit beeld is
tegenwoordig ook weer terug te vinden op televisie, waar talentenshows worden uitgezonden waarbij mensen tot artiest gemaakt worden. Hierbij zijn muziek, imago en authenticiteit de kernbegrippen, waarbij deze samenstelling wordt gevormd tot een wedstrijdelement.
In de jaren tachtig werd het creëren van media aandacht de belangrijkste manier om bekend te worden, dit gebeurde door middel van interviews, merchandising, televisieoptredens en videoclips. Twee belangrijke oorzaken voor de opkomst van de videoclip waren de veranderingen in de muziekproductie waren technologisering en visualisering. Hierdoor is de videoclip als fenomeen snel geaccepteerd en werd het veel gebruikt.
Dankzij de nieuwe muziektechnologieën werd playbacken acceptabel, het begon deel uit te maken van de muzikale performances. Bij het maken van videoclips werd het zelfs als standaard gebruikt, het bracht namelijk vele voordelen met zich mee. Een van de voordelen ging om het sparen van
de stembanden van de artiest. Uiteindelijk werd ook het voor-opgenomen lied in de montage gezet, dus werd het zowieso onnodig dat de artiest live ging zingen tijdens de opnames.
(Bron: Goodwin, Andrew. Dancing in the Distraction Factory – Music, Television and Popular Culture, University of Minnesota Press, Minneapolis)
2.2 Televisie
Aan het begin van de jaren tachtig nam de behoefte aan televisieprogrammering sterk toe. Door de wereldwijde verspreiding van kabeltelevisie en de vraag naar het aantal uren met
muziekprogrammering nam ook steeds meer toe. Hierdoor groeide ook de commercialisering van de televisiezenders. Reclameopbrengsten die in de financiële behoeften moesten voorzien om de groei in programmering mogelijk te maken, vielen in eerste instantie tegen. De behoefte aan goedkope programmering nam toe, waarbij veel kanalen gevuld moesten worden.
Muziektelevisie was de uitkomst in deze periode. Hierbij komt MTV (Music Television) in beeld. De muziekindustrie twijfelde eerst over de duurzaamheid van een zender die videoclips vertoonde en daardoor werden er weinig investeringen in gedaan. Men dacht namelijk dat videoclips een trend zouden zijn en geen lang leven zouden hebben.
moment weinig adverteerders. De opkomst van MTV werd in eerste instantie dus mogelijk gemaakt door reclames vanuit de televisie-industrie en niet door de muziekindustrie.
In de jaren zestig en zeventig was de 15 tot 24 jarige jeugd voornamelijk gericht op muziek, vanaf de jaren tachtig was de aandacht van deze groep voor een groot deel naar de televisie
verschoven. Dit betekende dat de platen-industrie minder inkomsten kreeg en uiteindelijk ook moest gaan investeren in de televisie-industrie.
De samenwerking tussen de muziek-industrie en televisie-industrie had in het begin nog struikelblokken, in verband met licenties en juridische overeenkomsten. Er bestonden namelijk meningsverschillen tussen platenlabels en televisiezenders over wie wat aan wie moet betalen. Enerzijds zou het platenlabel moeten betalen voor de promotie van hun artiest/product, anderzijds levert de videoclip de televisiemaker kijkers op. Na verloop van tijd is dit uitgegroeid tot een wederzijdse afhankelijkheid.
De videoclip is in principe ontstaan door de behoefte aan publiciteit. Het was een puur commercieel product dat gericht was op jongeren, dat een duidelijk doel had. Het moest een simpel middel worden om platen te verkopen en als doel had om het imago van de artiest op te bouwen.
MTV had op inhoudelijk vlak en op commercieel vlak een niet te onderschatten invloed op ontwikkeling van de videoclip. Door middel van wisselende programmering, advertenties en programmaʼs werd de zender bereikbaar voor elke jeugdige doelgroep. Er werd rekening gehouden met de verschillende leeftijden en levenswijzen. MTV werd wereldwijd steeds
populairder. De zender verspreidde zich in verschillende landen, dat in verschillende talen werd gepresenteerd. Door deze verandering werd het voor artiesten ook makkelijker om zich
internationaal te profileren. De videoclip is hierdoor onderhevig geworden aan snel wisselende trends.
Videoclips moesten zich constant opnieuw uitvinden en het moest het publiek op verschillende vlakken tevreden houden. Het publiek had namelijk steeds hogere verwachtingen waarbij vernieuwing en het voldoen aan stijlkenmerken steeds belangrijker werden.
De ontwikkeling ervan is te zien aan het gebruik van veranderende technologische ontwikkelingen, stijliconen en mode. De videoclip werd als het ware een soort trendsetter dat zich uitte in
verschillende de vormen zoals de manier van kleden, uiterlijk en de houding tegenover de samenleving.
2.3 Beïnvloeding
Muziek en beeld delen een aantal eigenschappen die aan elkaar gerelateerd zijn. Een van de meest herkenbare en aanwezige vormen van muzikale visualisatie zijn het tempo en het ritme in de muziek. Video kan zich door intern en extern ritme aan de muziek aanpassen, namelijk door middel van de maat waar de muziek namelijk is op georganiseerd.
Als er muziek wordt gecombineerd met beeld dan komt men op de conclusie dat deze twee niet als een geheel beschouwd kunnen worden. Het tempo en het ritme van beiden zijn erg
verschillend, waarbij het combineren van muziek met beeld erg complex kan worden.
Er zijn drie ritmische elementen van bewegend beeld die de ritmische structuur van het geluid kunnen invullen: beweging voor de camera, beweging van de camera en montage.
Bij het monteren van een videoclip is het de bedoeling dat de ritmes van de montage in
overeenstemming komen met de beweging van de muziek en de beweging van het beeld. Hierbij mogen de beeldtransities niet storend gaan worden voor de kijker. De kijker moet namelijk
meegetrokken worden en ongeacht wat voor videoclip het is, de kijker moet niet worden afgeleid door oneffenheden in de beeldmontage.
Een montage gebeurt meestal als er een beat te horen is in te muziek, oftewel een drum-geluid. Het kan een kleine verandering zijn in beeld, bijvoorbeeld dat iets herhaaldelijk in beeld komt. Een beeldsnijding wordt op de maat van de muziek gedaan, bijvoorbeeld als de scène verandert. Een patroon dat meestal wordt gebruikt is bijvoorbeeld de ene keer op de eerste tel, dan op de vierde, dan een maat niet en daarna op de tweede tel.
Het voornaamste doel is om de clip onvoorspelbaar te maken en te laten zien dat het zich constant vernieuwd. De clip moet namelijk boeiend en interessant blijven en de kijker moet zich kunnen blijven focussen op wat er te zien is. Als de videoclip op een gegeven moment voorspelbaar wordt, dan wordt de kijker zich bewust van de montage en gaat het ten koste van de aandacht van het geheel. Er wordt daarom geprobeerd om de montage onzichtbaar te maken, zodat de kijker betrokken blijft.
In videoclips worden de songteksten vaak letterlijk of figuurlijk gebruikt bij het vormgeven van een videoclip. Bij een letterlijke vertaling van de tekst, worden de dingen getoond waarover wordt gesproken. Hierbij wilt men vaak laten zien wat voor impact de songtekst heeft en andersom. Bij een figuurlijke vertaling van de teksten wordt vaak gebruik gemaakt van symbolen. Men wilt de videoclip hierbij vanuit een kunstzinnig standpunt laten zien.
Door het gebruik hiervan ontstaat er al snel een connectie tussen het beeld en het geluid, omdat er onbewust een link wordt gelegd. De beelden worden soms ook vertaald door middel van muzikale aspecten zoals toonhoogte, timbre en dynamiek. De manier waarop iets gezongen wordt kan bijvoorbeeld gevisualiseerd worden door middel van kleur of door negatieve of positieve beelden.
2.4 Abstract
Naast verhalende videoclips zijn er ook structurele videoclips. Deze videoclips worden ook abstracte videoclips genoemd. In deze videoclips wordt er veel gebruik gemaakt van grafische elementen.
De algemene term voor de productie hiervan heet motion graphics. Het is de video variant van grafisch ontwerp waarbij in principe alles mogelijk is. Denk hierbij aan het in de lucht laten vliegen van autoʼs of tekenfilmfiguren mee laten zingen met de artiest. Zelfs door het beeld vliegende teksten, zoals quotes, en sterren en glitters horen hierbij. Door middel van een computer worden animaties, zowel 2 dimensionale als 3 dimensionale elementen in beeld gebracht en vermengd met het gefilmde beeld (waarbij bluescreen vaak aan te pas komt). De zogenaamde motion graphics kunnen bepaalde dingen mogelijk maken die zonder het gebruik van computers niet mogelijk zijn of veel productietijd kosten. Ze bieden namelijk veel creatieve mogelijkheden waar steeds meer gebruik van wordt gemaakt.
2.5 Genreconventies
Met een genreconventie worden stereotype beelden bedoeld waaraan stereotype muziek is gekoppeld. Met name door het vele gebruik in videoclips lijken videoclips de grote reden te zijn waardoor bepaalde soorten beelden worden geassocieerd met bepaalde muziek.
Denk hierbij aan het Hip Hop en R&B genre. Sinds de jaren negentig worden er veel accessoires aan gekoppeld. Dit komt vooral ook door de manier van leven van de muzikanten en de sociale achtergronden. Status, geld, vrouwen, autoʼs (en soms zelfs wapens) zijn vaste elementen geworden in de songteksten. Door middel van videoclips worden deze elementen vertaald en als geheeld neergezet in een vast thema.
Bij popmuziek is het thema vaak daar van afgeleid. Vaak in mindere mate, maar meestal deels vervangen door andere elementen zoals sexualiteit, mode en choreografie.
In de videoclip wordt er veel nadruk gelegd op artiest en het imago. Omdat het lied en de uitvoering hierbij centraal staan wordt er vaak gekozen voor een performance-video.
In deze stijl staan de beelden van de artiest centraal en wordt het als belangrijkste element aangeduid. De kijker wordt ook aangespoord om de muziek en de muzikant als belangrijkste elementen te beschouwen. Deze videoclips hebben ook een performance element in zich, bijvoorbeeld het laten zien van een indrukwekkende dansvoorstelling.
Omdat het imago moet worden aangesterkt en op niveau moet worden gehouden, wordt er veel gebruik gemaakt van kleding, haardracht en veel choreografische expressies. De laatste mode, het gebruik van stijliconen en het laten zien van statements zijn allemaal ingrediënten om de kijker te bespelen en te beïnvloeden.
Andrew Goodwin onderscheidt binnen de verhalende analyse van een videoclip een aantal verschillende subgenres. In deze subgenres wordt de relatie tussen muziek, songtekst en iconografie gespecificeerd.
Een verhalende videoclip kan een songtekst toelichten door het visueel uit te beelden. Als de songtekst een verhalend karakter heeft dan kan de songtekst letterlijk worden getoond maar kan ook metaforisch gebruikt worden. In plaats van iets visueel uitbeelden kan het beeld de songtekst ook aanvullen. Het beeld kan namelijk nieuwe betekenissen introduceren die niet in tegenspraak zijn met de songtekst. De connectie tussen het beeld en het geluid lijken heel nauwkeurig te kloppen, waardoor deze vorm van wisselwerking heel goed gaat werken.
Andrew Goodwin heeft het als laatste ook over de term splitsing. Splitsing vindt op het moment plaats als de videobeelden op geen enkele wijze kloppen met de songtekst. Dit kan bijvoorbeeld gebeuren als er op thematisch gebied een groot verschil bestaat of als de videobeelden en de muziek elkaar tegenspreken.
Het gevaar van het toepassen van deze term op een videoclip is dat het verkeerd kan worden opgevat. Vanuit welk opzicht wordt het bekeken en de vraag is of het een persoonlijke opvatting is. Wat er ook bij komt kijken is hoeveel positieve- en negatieve invloed de artiest, de muziek en het beeld hebben op de kijker.
Als er een videoclip bestaat waarbij dit het geval is, is het moeilijk te zeggen of er iets wel of niet klopt, er bestaan namelijk geen formele regels waar een videoclip aan moet voldoen.
Een term die gebaseerd is op een persoonlijke mening is namelijk moeilijk te maatstaven. Er kan een concept aan vastzitten waardoor dit juist de bedoeling is, waarbij een visie schuilgaat.
Wat wel vermeld zou kunnen worden is dat het niet in de traditie past van de reeds bestaande videoclips.
(Bron: Goodwin, Andrew. Dancing in the Distraction Factory – Music, Television and Popular Culture, University of Minnesota Press, Minneapolis)
Muziek en beeld samengesteld
3.1 Uitgelicht: De videoclip van Fatboy Slim - Praise you. Geregisseerd door Spike
Jonze
Bij videoclips is het vaak moeilijk te achterhalen wat het idee of het hele concept geweest. De regisseurs zijn meestal ook (nog) niet bekend, vaak alleen van naam. In dit hoofdstuk wordt er ingegaan op de videoclip van de artiest ʻFatboy Slimʼ met het nummer ʻPraise Youʼ.
Spike Jonze, de regisseur, heeft veelal bekende films op zijn naam staan. Hij heeft gewerkt met artiesten zoals Bjork, Beastie Boys en Daft Punk en heeft ook verschillende bekende films op zijn
Spike Jonze (zijn echte naam is Adam Spiegel is) is regisseur, mede-oprichter van het Directors Label, creative director van VBS.tv en mede bedenker van MTVʼs Jackass.
Jonze is bekend door zijn aparte stijl van films maken, hij houdt er van om een spel te spelen met de realiteit. Vanuit zijn eigen fantasie en visie bedenkt hij originele en dubbelzinnige concepten. Door middel van vermommingen en toneelspelen gebruikt hij veel satire in zijn verfilmingen. Zelf komt ook voor de camera te staan zoals in de film ʻThree Kingsʼ. In de videoclip van Fatboy Slim met het nummer Praise You speelt hij zelfs de hoofdrol.
In een interview van 27 november 2003 waarin Sander Kerkhof van 3FM een interview had met Spike Jonze, wordt duidelijk dat hij in zijn videoclips persoonlijke herinneringen en ervaringen verwerkt (In de videoclip ʻSabotageʼ van de Beastie Boys zijn de artiesten verkleed in dezelfde stijl als de personages uit de tv-serie Starsky & Hutch uit de jaren ʼ70).
Spike Jonze: "Je gaat steeds vaker terug naar dingen die je in jeugd hebt gedaan of meegemaakt. Ik heb thuis nog video's die ik met vrienden heb opgenomen toen we veertien waren, waarin we met grote zonnebrillen en 'trenchcoats' undercover detectives spelen. Heel slecht, zonder verhaal, met alleen maar serieuze blikken. Maar heel erg Sabotage."
Het uitgangspunt is altijd het liedje. "Ik zet de cd op repeat en probeer er achter te komen waar het nummer me aan doet denken. Gewoon een beetje vrij associëren en ideeën opschrijven en na een paar uur heb je allemaal van die losse eindjes. Ik hou er van om te fantaseren over de wie de mensen zijn die het gemaakt hebben. Door naar de muziek te luisteren en de teksten bouw je een soort relatie op met iemand. Toen ik jong was hoorde je vaak Cindy Lauper op de radio. Ik begon te fantaseren over hoe ze in het echte leven was, dat ik haar ontmoette, dat ze geïnteresseerd in me was en dat we een leuk gesprek hadden. En dat doe ik nu nog steeds graag. Een verhaal bedenken rond de band en dat gebruiken." De laatste tijd denkt Jonze veel aan Conor Oberst van Bright Eyes. "Door naar de plaat te luisteren krijg ik een idee over hoe hij denkt, z'n songs schrijft en hoe hij probeert de wereld te snappen. Hoewel ik hem helemaal niet ken. Maar het is bijna alsof je met hem in gesprek bent."
"Meestal kom ik met een idee, maar het werkt bij elke video weer anders. Vaak wordt door een platenmaatschappij een aantal regisseurs gevraagd een idee te 'pitchen', waar er daarna eentje van wordt uitgekozen. Denk hierbij weer aan de oorspronkelijke functie van de videoclip: geld opbrengen”.
(Bron: Kerkhof, Sander. Clipmaker Spike Jonze: Van verlegen miljonairszoon tot cultheld, 3voor12 VPRO Website: http:// 3voor12.vpro.nl/artikelen/artikel/15110279, 27 november 2003)
Het interessante aan dit interview is de manier waarop hij te werk gaat. In het interview lijkt het alsof een videoclip wordt geproduceerd zonder een goed concept, maar zijn videoclips bewijzen het tegendeel. In het interview verteld hij alleen iets over de beginfase van het concept. In zijn latere werk is er steeds meer gelaagdheid te zien. Jonzeʼs werkwijze over het fantaseren van een personage, zie je ook terug in zijn films. Een deel van deze overeenkomsten zijn terug te vinden bij de vijftal functies die worden beschreven door Simon Frith. Met name het oproepen van sfeer en het creëren van het gevoel van continuïteit. Door deze elementen werkt het beeld heel goed bij de muziek, en wordt het één geheel.
3.2 Praise You
Het verhaal achter de videoclip is dat het eerst was gemaakt als alternatieve versie van de videoclip ʻThe Rockafeller Skankʼ, ook geproduceerd door Fatboy Slim. De videoclip kon door Spike Jonze namelijk niet meer worden geregisseerd, omdat het al in handen was van een andere regisseur. Daarom maakte Jonze dus een eigen variant op het nummer, dat als een gift werd geschonken aan Fatboy Slim. De videoclip werd zo goed ontvangen dat hij het idee om het opnieuw te gebruiken als videoclip voor het nummer Praise You.
Het idee van de videoclip was een niet geplande performance doen in een druk gebied. In Santa Monica, Californië, werd rondgereden met een busje om een goede locatie te vinden. Uiteindelijk werd een plek gekozen bij een theater waar mensen lang in de rij stonden te wachten. De guerrilla actie op zichzelf is al een van de gebeurtenissen dat de videoclip niet volledig onder controle was, waardoor het geregisseerde deel van de videoclip onopvallend bleef.
Een van de doelen die bereikt moesten worden was het ergeren van het aanwezige publiek. De bedoeling was om door middel van deze reacties te laten zien dat dit ʻechtʼ was.
Het gehele imago is tot in de puntjes uitgewerkt. Spike Jonze speelt ook de hoofdrol als Richard Koufey, de groepsleider van ʻThe Torrance Community Dance Groupʼ. De fictieve dansgroep dat uit 3 vrouwen en 4 mannen bestaat zijn niet allemaal even talentvol, als er al van talent gesproken kan worden. De timing is ook bij elk persoon verschillend. Het voorkomen van de groep oogt slonzig, te oud voor hun leeftijd en ze lijken eerder sukkelig dan artistiek.
Elk groepslid ziet Koufey als leider en volgt zijn danpassen, maar elk groepslid lijkt ook een eigen dansstijl te hebben. Dit wordt duidelijk op de manier hoe expressief elk groepslid zich uitdrukt. Het imago is bedoeld om gevoel van medelijden op te wekken bij de kijker: ze komen met met goede bedoelingen om hun danskunsten te vertonen en ze worden eerst als wereldvreemden bekeken. Ze worden als sukkelige mensen gezien die die in hun eigen wereld lijken te leven, waarin schoonheidsfoutjes op het vlak van choreografie en uiterlijk niet erg lijken te zijn.
De videoclip van Fatboy Slim - Praise You uit 1999
Tijdens de voorstelling willen een aantal mensen dat ze stoppen, maar juist door het gevoel van medelijden krijgen ze hierdoor het overgrote deel van het publiek mee.
Er komt namelijk een medewerker van het theater in beeld die de voorstelling wilt laten ophouden. Hij maakt duidelijk dat de groep moet ophouden en wilt de stereo meenemen.
Het publiek laat op dit punt merken dat ze het hier niet mee eens en roept dat het optreden door moet gaan.
Tijdens het shot dat hierna te zien is, loopt de medewerker terug naar binnen en zie je Richard Koufey de stereo op zijn plek terug zetten en de muziek weer aanzetten (wat er in de tussentijd gebeurde wordt niet getoond, naar verluid is de man omgekocht om de performance door te laten gaan). Bij dit gedeelte van de clip wordt duidelijk dat zowel de medewerker van het theater als de mensen die in de rij staan te wachten niet weten dat het gehele optreden geregisseerd is.
Bij deze videoclip zijn een aantal kenmerken te herkennen die in voorgaand onderzoek langs zijn gekomen. De videoclip komt heel amateuristisch over en lijkt door toeristen te zijn gefilmd. Omdat deze clip zo overtuigend lijkt, laat het ook zien dat het concept goed werkt.
Natuurlijk blijft de vraag altijd of dit echt is of niet, De humor, de schaamteloze en spontane actie lijken al snel excuses te zijn waardoor de kijker dit voor lief neemt.
Door het kijken naar de videoclip krijg je het gevoel van plaatsvervangende schaamte. Dit is ook een van de redenen waarom deze clip heel dichtbij lijkt te komen. De kijker wordt meegesleept alsof hij in het publiek mee staat te kijken. De camerabeelden worden op die manier geregisseerd dat het lijkt alsof het door amateurs is gefilmd. Het schokken van het beeld, inzoomen en
uitzoomen, dragen er allemaal aan bij. Het beeld is soms ook uit focus. Door de beeldkwaliteit krijg je het idee dat het lijkt alsof het gedeeltelijk door toeristen is gefilmd. Ondanks het wisselen van de verschillende camerastandpunten komt niet als storend over en haalt je ook niet uit focus.
Bij deze clip zou je kunnen twijfelen over de term splitsing. De muziek lijkt te kloppen met het beeld, maar grotendeels komt dit doordat het lijkt alsof het ʻliveʼ gespeeld is. De dansers dansen niet constant op de juiste maat en er is geen artiest aanwezig die de songtekst aan het zingen is. (zie bijlage)
Dit is een videoclip waarbij splitsing misschien zou kloppen. De songtekst en de videoclip spreken elkaar tegen, omdat het een stijlbreuk lijkt te zijn. Daarentegen lijken de songtekst en de videoclip lijken elkaar ook weer niet tegen te spreken, omdat de dansgroep de songtekst op een
choreografische manier aan het verwoorden is. Op de muziek is de groep op een euforische manier aan het dansen. Vol zelfvertrouwen en expressie uitten ze hun gevoel bij de muziek, ze geloven erin. De muziek lijkt een mix te worden van esthetische en niet-esthetische muziek. De voor in hun ogen de schoonheid van het lied willen zij tot uitdrukking brengen door middel van een dansvoorstelling. In de songtekst wordt in het refrein gezegd: ‘I have to praise you’, wat ook belangrijk bij deze dans is. Zij aanbidden iemand en dat willen zij door middel van deze dans uitdrukken.
De muziek en de performance werken goed op elkaar in, waardoor de performance
onvoorspelbaar gaat worden. Door deze onvoorspelbaarheid wordt de kijker op een verkeerd been gezet en blijft de clip daardoor boeiend om naar te kijken. Het aanwezige publiek in de clip blijft met verwarring en nieuwsgierigheid naar de performance kijken en ditzelfde gebeurt er met de toeschouwer die de videoclip op televisie ziet.
Na het aanschouwen van de voorstelling is er op de locatie een twijfelende vorm van applaus te horen dat door verwarring en verbazing wordt overheerst. Wat opvalt is dat bij beide
publieksgroepen hetzelfde effect is te constateren. Er is hierbij handig gebruik gemaakt van het publiek waarbij de reacties worden omgezet naar een vorm van beïnvloeding.
De muziek in de vorm van ethische muziek, heeft zich uitgewerkt op de zwakke punten van de kijker. Men wilt met de muziek het gevoel verwoorden en uitdrukken in een dramatische dans, zonder doel voor ogen om de muziek te verkopen. Het lijkt een kunstvorm
Medelijden en leedvermaak zijn de kernpunten die deze clip sterk maken en ervoor zorgen dat kijker dit beeld blijft herinneren.
De videoclip kan echter ook gezien worden vanuit een ander standpunt. Omdat de muziek en de performance zo goed op elkaar passen lijkt er ook andere drijfveer achter te zitten. Door de samenstelling van de muziek en de dansvoorstelling kan de muziek ook gezien worden als
niet-ethische muziek. Een promotionele gedachte kan erachter zitent in de vorm dat het een goed nummer is en wat de songtekst al zegt: iemand/iets prijzen, ga het waarderen.
Het zou in de vorm van een religie opgevat kunnen worden of het zou als een statement gezien kunnen worden. Voor de kijker is de keus opengesteld om hier zelf een bepaalde waarde aan te hechten.
Opvallend is dat de videoclip verschillende prijzen in de wacht heeft gesleept, waaronder die voor de best geregisseerde video, de beste choreografie en als opvallendste video. Ook is de videoclip door het publiek gekozen als MTVʼs beste videoclip aller tijden. Het wil dus wel wat zeggen dat de videoclips iets heeft losgemaakt in welke vorm dan ook:
Na de MTV Awards is er als extra is er een dertig minuten durende documentaire gemaakt over The Torrance Community Dance Group. In deze documentaire worden beelden getoond over het verloop van de MTV Awards. De groep wordt gevolgd voor, tijdens en na de MTV Music Awards uitreiking. Hieruit blijkt dat het concept verder gaat dan alleen videoclip. Deze documentaire maakt onderdeel uit van een weldoordacht concept dat vooral doorwerkt op het imago van Fatboy Slim en vooral op die van Spike Jonze.
Praise You beste videoclip aller tijden
Niet de peperdure videoclip van 'Thriller' van Michael Jackson, maar het spontane low budget-filmpje voor 'Praise You' van de Britse dj Fatboy Slim is door de kijkers van de jubilerende muziekzender MTV verkozen tot beste videoclip aller tijden.
Naar aanleiding van haar 20ste verjaardag zendt MTV de komende drie nachten een top 100 van de beste videoclips uit. De muziekzender plaatste een lijstje met genomineerde acts op haar website, en liet vervolgens de kijkers de volgorde bepalen. Dat Fatboy Slim de lijst aanvoert, mag een verrassing heten. De clip toont een groepje nonchalant uitgedoste vrijetijdsdansers die verwarde voorbijgangers in de inkomhal van een Amerikaanse bioscoop trakteren op een bizarre aerobic-dans. Het filmpje werd ingeblikt door Spike Jonze, de regisseur van de succesprent 'Being John Malkovich'.
(Bron: Gazet van Antwerpen, ʻPraise Youʼ beste videoclip aller tijden Website: http://www.gva.be/Archief/guid/praise-you-beste-videoclip-aller-tijden.aspx?artikel=718508bc-5813-4b8b-a11a-8469aa762ade)
4.1 Conclusie
Als antwoord op de vraagstelling “In hoeverre wordt er ingespeeld op de emoties van de kijker in de videoclip van Spike Jonzeʼs “Praise You”, van Fatboy Slim?” maakt de videoclip van Fatboy Slim inderdaad gebruik van het zwakke punt van de kijker. Zowel het publiek in de videoclip als de kijker worden hierdoor onbewust door bevangen. Deze clip is eigenlijk pas goed geworden doordat de kijker erin is getrapt en niet omdat de clip goed was. De waardering voor deze clip wordt pas hoger als de hele bedoeling van de clip pas duidelijk wordt.
Deze vorm van een belevingswereld laat de toeschouwer ook alle emoties zien en tegelijk laten ervaren. In een paar minuten tijd moet de videoclip het beeld weergeven dat de regisseur voor ogen had.
De belevingswereld heeft ervoor gezorgd dat de kijker zich kon inleven als omstander en als danser. Nieuwsgierigheid, plaatsvervangende schaamte, twijfel, plezier en gedrevenheid zorgden ervoor de clip bij de muziek past.
De reden waardoor de videoclip een succes is geworden lijkt te komen door de originaliteit en de humor, het lijkt ook een ʻone of a kind te zijnʼ in het videoclip genre.
Een groot deel ervan is waar, maar het achterliggende concept heeft er voornamelijk voor gezorgd dat het ook een succes is gebleven. De overtuigingskracht zorgde ervoor dat het publiek twijfelde aan de echtheid. Omdat het een videoclip was, was men er zich van bewust dat er
beeld-manipulatie aan te pas zou komen, maar of het wel of geen acteurs waren bleef de vraag. De omstanders in de videoclip bepaalden grotendeels de geloofwaardigheid, met name de personen die de voorstelling willen beëindigen.
De videoclip is een belangrijk onderdeel geworden van de muziekwereld waarbij het beeld in een kort moment de muziek probeert samen te vatten. Omdat er meestal weinig momenten zijn om bepaalde dingen uit te lichten, blijft beeldmanipulatie noodzakelijk.
Door te spelen met akkoorden en ritmes van het geluid en dit met beeld samenstellen is in andere woorden spelen van de kijker. De kijker krijgt het idee dat de combinatie gaat kloppen, de videoclip wordt aangenaam om naar te kijken.
Deze interactie tussen de muziek en het beeld werkt op zijn best als er een eenheid begint te ontstaan. Deze eenheid kan zorgen voor nieuwe betekenissen die zowel auditief als beeldend worden ervaren.
De videoclip lijkt geslaagd te zijn als de kijker de clip met nieuwsgierigheid en interesse heeft bekeken. De clip is pas echt geslaagd als de kijker de videoclip kan herinneren.
Het vraagt daarom juist om constante creativiteit en vindingrijkheid waar muziek nog steeds de boventoon blijft voeren en waar het beeld nog altijd op gemaakt wordt.
Door deze verschuiving zou je haast denken dat een videoclip minder successen lijkt te gaan maken dan voorheen. Uiteindelijk heeft een goede videoclip geen succes nodig; een goede videoclip heeft een goed idee nodig.
Literatuurlijst
Fatboy Slim - Youʼve Come a Long Way, Baby (CD) Artiest: Norman Cook
Label: Skint
Friesland College, MBO Welzijn en ICT Expertisecentrum/MEC. Faciliteren
Website: http://www.gemakkelijkleren.nl/faciliteren/1introductie/faciliteren.pdf , publicatiedatum onbekend (laatst bezocht 6 mei 2009)
Frith, Simon. Performing Rites: On the value of populair music, Oxford University Press Gazet van Antwerpen, ʻPraise Youʼ beste videoclip aller tijden
Website: http://www.gva.be/Archief/guid/praise-you-beste-videoclip-aller-tijden.aspx?
artikel=718508bc-5813-4b8b-a11a-8469aa762ade, datum van publicatie onbekend (laatst bezocht
22 mei 2009)
Goodwin, Andrew. (1992) Dancing in the Distraction Factory – Music, Television and Popular Culture, University of Minnesota Press, Minneapolis
Hollett, Jennifer. Fatboy Slimʼs “Praise You”, One of Those
Website: http://members.tripod.com/praise_you/, 28 Juli 1999 (laatst bezocht 30 mei 2009)
Kerkhof, Sander. Clipmaker Spike Jonze: Van verlegen miljonairszoon tot cultheld, 3voor12 VPRO Website: http://3voor12.vpro.nl/artikelen/artikel/15110279, 27 november 2003 (laatst bezocht 12 mei 2009)
Macleod, Duncan. Fatboy Slim dances for Praise You, The Inspiration Room
Website: http://theinspirationroom.com/daily/2006/fat-boy-slim-praise-you/, 16 april 2006 (laatst bezocht 16 mei 2009)
Oosterbaan, Warna. Geen design zonder geluid, NRC Handelsblad
Website: http://www.nrc.nl/economie/article1954425.ece/Geen_design_zonder_geluid , 29 augustus 2008 (laatst bezocht 22 mei 2009)
Pisters, Patricia. Lessen van Hitchcock ʻEen inleiding in mediatheorieʼ, Amsterdam University Press
Sexton, Jamie. Music, Sound and Multimedia ʻFrom the live to the virtualʼ, Edinburgh University Press
Smeijsters, Henk. Muziek en psyche, Van Gorcum
Smith, Ethan. Spike Jonze Unmasked, New York Magazine
Website: http://nymag.com/nymetro/movies/features/1267/, 18 oktober 1999 (laatst bezocht 31 mei 2009)
Sonnenschein, David. Sound Design ʻThe Expressive Power of Music, Voice and Sound Effects in cinema, Michael Wiese Productions
The Work of Director Spike Jonze (DVD)
Regisseurs: Spike Jonze, Lance Bangs, Roman Coppola en Kim Gordon Filmmaatschappij: Palm Pictures
2001: A Space Odyssey (DVD) Regisseur: Stanley Kubrick
Bijlage: Songtekst ʻPraise Youʼ
Songtekst Praise You :
Weʼve come a long long way together Through the hard times and the good I have to celebrate you baby
I have to praise you like I should Weʼve come a long long way together Through the hard times and the good I have to celebrate you baby
I have to praise you like I should I have to praise you
I have to praise you I have to praise you
I have to praise you like I should I have to praise you
