Grote melkveebedrijven in Engeland : verslag van een studiereis van 6 t/m 18 maart 1967

MINISTERIE VAN LANDBOUW Directie Akker- en Weidebouw

G R O T E M E L K V E E B E D R I J V E N IN E N G E L A N D Verslag van een studiereis van 6 t / m 18 maart 1967

Ir. P. ANEMA

Rijkslandbouwconsulent voor Boerderijbouw Drs. C. BRAS

Proefstation voor de Akker- en Weidebouw Ir. J.H. VOORBURG

Proefstation voor de Akker- een Weidebouw Ir. TH. ZWART

Rijksveeteeltconsulent, Groningen

N I E U W E B E D R I J F S S Y S T E M E N IN DE L A N D B O U W MEDEDELING Nr. 19 DECEMBER 1967

INHOUDSOPGAVE Biz. WOORD VOORAF 4

I. GROEI NAAR GROTERE VEESTAPELS 6 Ontwikkeling op gezinsbedrijven minder snel 6

Aantal koelen per ha, per bedrijf en per man 6

Bezochte bedrijven met melkvee 6

Knelpunten 7 Arbeid en werkroutine 7

Contractuele opfok van kalveren en jongvee 8 Identificatie van melkvee in grote eenheden 9

Tijdig drachtig worden 10 Voederwinning en voeding in de winter 10

II. MELKVEERAS EN BEDRIJFSGROOTTE 12

Gebruikskruisingen 12 Verband veeslag en grotere bedrijven 13

Toepassing KI en veestapelgrootte 1^

Jersey veeslag 15 III. HUISVESTING VAN HET VEE l6

Veranderingen sinds i960 l6 Loopstal met gestrooide ligruimte 17

Loopstal met ligboxen l8

Voordelen l8 Uitvoering en indeling 19

Ventilatie 20 Stalrijen en looppaden 20

Uitvoering der ligboxen 21 Cowkennels ofte wel koeienhokken 22 Verzamelrulmte bij de doorloopmelkstal 23

Doorloopmelkstal

ZU-Melktank en melkkoeling 26 De mest en het uitmesten 27

IV. VOEDERSYSTEMEN 29 Torensilo contra sleufsilo 29

Mechanische voedering uit torensilo's 30 V. BEGELEIDING BEDRIJFSONTWIKKELING 32

Twee voorlichtingsinstanties 32 Individuele economische voorlichting door de NAAS 32

Adviesafdeling Milk Marketing Board 33 VI. RUNDVEEHOUDERIJ VOOR DE VLEESPRODUKTIE 3^

Gunstige omstandigheden

3H-Omvang van de mestveehouderij 3*+

Kalveropfok 35 Prijzen 35 SAMENVATTING EN CONCLUSIES 37

LITERATUUROPGAVE 36 BIJLAGE: VERGELIJKING TORENSILO-SLEUFSILO IN BEDRIJFSVERBAND 4-1

WOORD VOORAF

De s n e l s t e en v o o r d e l i g s t e m a n i e r o m zich op de hoogte te s t e l l e n van a n d e r e mogelijkheden en nieuwe ontwikkelingen, is g e b r u i k t e m a k e n van door a n d e r e n opgedane e r v a r i n g e n . In ons land i s nog weinig bekend o m t r e n t de mogelijkheden en moeilijkheden van het houden van een g r o t e eenheid m e l k k o e i e n . Om deze r e d e n w e r d in het v r o e g e v o o r j a a r van 1967 een s t u d i e r e i s gemaakt n a a r E n g e l a n d . Het t i j d s t i p van de r e i s was z o d a -nig gekozen dat eventuele zwakke punten van de h u i s v e s t i n g , die gewoonlijk pas t e g e n h e t einde van de s t a l p e r i o d e duidegewoonlijk z i c h t b a a r w o r d e n , v o l -doende aandacht zouden k r i j g e n .

Hoewel m e n zich h i e r v a n geen o v e r d r e v e n v o o r s t e l l i n g e n m a g v o r m e n , komt in E n g e l a n d een t o e n e m e n d a a n t a l b e d r i j v e n voor m e t v e e l m e l k k o e i e n . H i e r d o o r is e r op deze b e d r i j v e n en bij de o r g a n i s a t i e s r e e d s v e e l e r v a r i n g o m t r e n t de specifieke p r o b l e m e n die dit m e e b r e n g t . Ook de o n d e r z o e k i n -s t e l l i n g e n b e -s t e d e n h i e r a a n in t o e n e m e n d e m a t e a a n d a c h t .

Het b l e e k w e l i s w a a r niet m o g e l i j k op alle o n d e r w e r p e n die wij in b e -schouwing hadden willen n e m e n voldoende in te gaan, e r zijn n i e t t e m i n v e e l nuttige inlichtingen v e r z a m e l d . Dit v e r s l a g is bedoeld o m h i e r v a n alle

g e ï n t e r e s s e e r d e n zo goed mogelijk op de hoogte t e s t e l l e n . Het m a g niet w o r d e n gezien a l s een volledige documentatie van de E n g e l s e r u n d v e e h o u

-d e r i j .

E v e n e e n s m o e t g e w a a r s c h u w d w o r d e n voor het zonder m e e r op N e d e r -l a n d s e o m s t a n d i g h e d e n t o e p a s s e n van de g e g e v e n s . De o m s t a n d i g h e d e n in de E n g e l s e landbouw zijn s t e e d s afwijkend van de N e d e r l a n d s e . Wij n o e m e n h i e r s l e c h t s :

- Het p r i j s - en s u b s i d i e b e l e i d van de E n g e l s e r e g e r i n g . H i e r o v e r geeft "Studies n o . 20, Het E n g e l s e .Landbouwbeleid" van het L E I u i t v o e r i g e i n -f o r m a t i e .

- De m e l k v e e h o u d e r i j w o r d t dikwijls beoefend a l s é é n b e d r i j f s t a k van een groot gemengd bedrijf. Dit biedt t o t a a l a n d e r e mogelijkheden bijv. t e n aanzien van v o e d e r winning, a r b e i d s o r g a n i s a t i e en m e s t a f v o e r .

V e r m e l d e n s w a a r d is v e r d e r dat de landbouw in E n g e l a n d niet een m i n of m e e r afgezonderde p l a a t s in de m a a t s c h a p p i j i n n e e m t , zoals bijvoorbeeld in ons land wel het geval i s . Ongetwijfeld heeft dit invloed op het type o n d e r n e m e r s dat m e t n a m e op de g r o t e bedrijven w o r d t aangetroffen. De u i t -drukking " P i c c a d i l l y f a r m e r s " voor s t e d e l i n g e n die e r een e e r i n s t e l l e n zelf over e e n b o e r d e r i j t e b e s c h i k k e n , is h i e r v a n een i l l u s t r a t i e , al is het v e r d e r weinig c o n c r e e t .

Wat ons g e z e l s c h a p bij de E n g e l s e b o e r e n nog het m e e s t is opgevallen, i s de g r o t e z o r g die b e s t e e d w o r d t aan een goede a d m i n i s t r a t i e , ü e voor een goed b e d r i j f s b e h e e r b e l a n g r i j k e gegevens a l s : m e l k p r o d u k t i e , k r a c h t v o e r g i f t , kalfdatum, dekking s datum en dergelijke w a r e n vrijwel o v e r a l z e e r o v e r z i c h -telijk en volledig bijgewerkt v o o r h a n d e n . Op v e r s c h i l l e n d e b e d r i j v e n w a s z e l f s , afhankelijk van de hoeveelheid w e r k , een s e c r e t a r e s s e voor één of m e e r d e r e dagen p e r w e e k .

De door v e r s c h i l l e n d e d e e l n e m e r s aan deze r e i s geboekstaafde e r v a -r i n g e n en ind-rukken zijn in dit v e -r s l a g tot één geheel v e -r w e -r k t doo-r de h e e -r W i l l e m s e n s van de afdeling P u b l i k a t i e s van het PAY/. Aan de v o o r b e r e i d i n g van de r e i s is door velen m e e g e w e r k t . Aan a l l e n , m e t n a m e aan de N e d e r -l a n d s e -landbouwattaché in E n g e -l a n d , is een w o o r d van dank op zijn p -l a a t s .

Tot slot: m e n houde e r rekening m e e dat bij de in dit v e r s l a g v e r m e l -de geldbedragen (in gul-dens), -de w i s s e l k o e r s van vóór -de -devaluatie van het pond s t e r l i n g is aangehouden, d. w. z. één pond = tien gulden.

-6

I. GROEI N A A R G R O T E R E VEESTAPELS

Op een aantal grote bedrijven waar naast akkerbouw ook veehoude-rij wordt bedreven, zien wij een streven om de omvang van de veestapel te vergroten. Overigens is er ook in het algemeen sprake van een m e r k -bare schaalvergroting in de veehouderij. Dit blijkt uit een toename van de aantallen veestapels van 50 of meer melkkoeien met gem. 4j % per j a a r . In Engeland en Wales tezamen omvatte in 1965 ca. 30 % van de veestapels 50 of meer koeien. E r waren 1600 bedrijven met 100 of meer melkkoeien. Ontwikkeling op gezinsbedrijven minder snel

Wel is er volgens de NAAS (de Engelse rijkslandbouwvoorlichtings-dienst) een verschil in tempo merkbaar bij de ontwikkeling naar grotere eenheden tussen de gezinsbedrijven en de bedrijven met betaalde a r b e i d s -krachten. Op de gezinsbedrijven zou een snelle ontwikkeling met benutting van de mogelijkheden van loopstal-melkstalcombinaties geremd worden doordat o. a. :

- men minder geïnteresseerd is in te betalen uurionen

- "goedkoop" stro voor grupstallen toch veelal in ruime mate aan-wezig is en

- bij omvangrijke investeringen in gebouwen men meestal recht-streeks geconfronteerd wordt met de noodzaak vreemd vermogen aan te trekken tegen een flinke rentevoet (ca. 8 %) en relatief

korte aflossingstermijnen.

Aantal koeien per ha, per bedrijf en per man

De ontwikkeling op de grotere bedrijven verloopt vaak in etappes (b.v. e e r s t van 50 naar 70 st, melkvee en later van 70 stuks naar 100 of m e e r ) . Motief tot uitbreiding der veestapel was de constatering dat de

"gross margins" (saldo's) van melkvee per ha grasland hoger zijn dan die van akkerbouw bij de huidige prijsverhoudingen (melkprijs ca. 37 et. per kg tegenover een graanprijs van ƒ 25-ƒ 30 per 100 kg). Ook onder-vindt het behouden van r e s p . het aantrekken van betaalde arbeidskrachten weinig moeilijkheden.

Uitbreiding van de veestapel vindt zowel plaats via vergroting van de oppervlakte grasland/kunstweide als via intensivering van het grasland-gebruik. De gedachten gaan daarbij veelal in de richting van:

- een veedichtheid van 2-2^ melkkoe per ha, afhankelijk van de jongveebezetting en de omvang van de ruwvo e der winning van eigen bedrijf;

- een omvang van de veestapel die uiteindelijk voor twee (liever drie) gespecialiseerde melkerveeverzorgers een volledige dagtaak b e -tekent. Door een gescheiden organisatie - waarbij de periodieke werkzaamheden als voederwinning, mestverwerking en grasland-verzorging ingepast worden in het werkschema voor het akkerbouw-p e r s o n e e l - komt men tot arbeidsakkerbouw-prestaties van 70-80 koeien akkerbouw-per full-time melker-veeverzorger. Men acht zelfs 100-125 koeien per manbij toepassing van mechanische voeder systemen (exclusief opfokvan jongvee) mogelijk. Als de veestapel te klein is voor een eenheid van drie of meer m e l k e r - v e e v e r z o r g e r s , moet een inval-ler-melkerbeschikbaar zijn.

Bezochte bedrijven met melkvee

In hoeverre voorgaande punten ook op de bezochte praktijkbedrijven met melkvee een rol speelden, is globaal af te lezen uit het hiernavolgend overzicht.

v S a E f c ^ ' ^ * * ^ • "«WÉL.

1. Nieuwe betonnen bedrijfsweg voor sneller transport op het grote Engelse bedrijf, tevens te benutten als koeienpad (vrij van split)

2. Visgraatstallen met rechte put- en achterrand zijn "in" in Engeland. Hier een stal met zgn. contai-ners voor de melkcontrole. De klokken zijn verwarmingslampen

Identificatie van de melkkoeien is bij grote melkveestapels een probleem. Hier een herkenningsplaatje met nummer om de hals

*•• '9^

•' ''i-*f~r^*:V:'*- ' ':••[>•

'%.,." \

-4. Band met herkenningsplaatje om achterpoot

Deze methode wordt in Engeland reeds op enige schaal toegepast. Met behulp van een zwarte kleurstof wordt een tatoeëermerk aangebracht

Het resultaat: een duidelijk teken op de plaats waar dit van achter de koe goed zichtbaar is en waar geen waardeverlies van de huid t. b. v. leerfabricage op-treedt

- 7

Bedrijf Totale Opp. Melk- Jongvee Melker- Voederwinning nr. opp. grasland/ vee (st) veeverzorgers

(ha) kw (st) (ha)

A 320 70 160 105 2 man + reserve 900 ton silage B 280 36 65-70 1 man + reserve geen

D 7^0 132 170 3 man 1400 ton silage F 184 56 70 100 1 man + reserve zero-grazing

( ' s winters '• aankoop) G 2 00 64- 100 1 man + reserve enig honi (1-2 kg/dier) H 156 76 I80 op oon- 3 man + reserve zero-grazing (stro +

tract uit- krachtvoer 's winters) besteed

I 126 62 95 ca. 60 1 man/l meisje + silage reserve

J 560 96 180 3 man + reserve silage {torensilo's) 1) Betreft een fokbedrijf met grupstal, waar wegens grondsoort, ontwaterings - en

ont-sluitingsproblemen het ruwvoer winnen niet mogelijk is.

Op de b e d r i j v e n A, D, G en J is de l a a t s t e j a r e n duidelijk s p r a k e van u i t b r e i d i n g der m e l k v e e h o u d e r i j .

Knelpunten

Het s p r e e k t vanzelf dat bij de ontwikkelingen n a a r g r o t e r e v e e s t a p e l s b e p a a l d e knelpunten in de b e d r i j f s v o e r i n g n a a r v o r e n komen die s p e c i a l e aandacht van de bedrijfsleiding v r a g e n .

Uitgaande van een l o o p s t a l - m e l k s t a l c o m b i n a t i e - die a l g e m e e n a l s de m e e s t a a n v a a r d b a r e voor g r o t e r e eenheden w o r d t beschouwd zijn de k n e l -punten v o o r a l :

a. a r b e i d s v e r d e l i n g / w e r k r o u t i n e van de m e l k e r - v e e v e r z o r g e r s b . opfok van de k a l v e r e n

c. identificatie van het v e e

d. het tijdig opnieuw d r a c h t i g w o r d e n van h e t vee e. opslag en v e r w e r k i n g van de m e s t (zie hoofdstuk III) f. v o e d e r w i n n i n g / v o e d i n g .

Op deze punten zal in de volgende p a r a g r a f e n n a d e r w o r d e n ingegaan. A r b e i d en w e r k r o u t i n e

Hoewel s l e c h t s 3 a 4 % van de b e r o e p s b e v o l k i n g in de landbouw w e r k z a a m i s , w e r d niet de indruk v e r k r e g e n dat de a r b e i d s v o o r z i e n i n g op de g r o t e b e d r i j v e n s p e c i a l e p r o b l e m e n o p r o e p t , indien goede woongelegenheid g e -boden kan w o r d e n . E e n vijfdaagse w e r k w e e k voor de m e l k e r - v e e v e r z o r g e r s kwam op de bezochte b e d r i j v e n nog niet v o o r . De w e r k d u u r v a r i e e r d e van 48 tot 55 u u r p e r week, v e r d e e l d o v e r een 5^ - of 6 - d a a g s e w e r k w e e k .

O m de animo en de vakbekwaamheid te s t i m u l e r e n , p r o b e e r t m e n tot b e l o n i n g s s y s t e m e n voor de m e l k e r v e e v e r z o r g e r s te k o m e n , w a a r b i j b o n u s

-s e n w o r d e n gegeven v o o r :

de g e r e a l i s e e r d e m e l k p r o d u k t i e (waarbij " b e v r i e z i n g " van de k r a c h t voergiften noodzakelijk lijkt o m o v e r m a t i g g e b r u i k v a n k r a c h t v o e r t e -gen te gaan) en

- het tijdig d r a c h t i g w o r d e n van het v e e .

E e n objectief c r i t e r i u m voor de bepaling van de t o e l a g e n blijkt m o e i -lijk te vinden, r e d e n w a a r o m op een d e r bezochte b e d r i j v e n de bonus w e r d b e p a a l d in o n d e r l i n g o v e r l e g t u s s e n b e d r i j f s l e i d e r en m e l k e r s . De t o

8

-t a l e beloning voor e r v a r e n m e l k e r - v e e v e r z o r g e r s b e d r a a g -t c a . ƒ 12000 tot ƒ 14000 p e r j a a r plus v r i j wonen plus e m o l u m e n t e n .

De b e d r i j f s l e i d e r s / o n d e r n e m e r s - die zich op de g r o t e r e b e d r i j v e n a l l e e n bezighouden m e t bedrijfsleiding en eventueel a d m i n i s t r a t i e f w e r k b e s t e d e n v e e l aandacht aan de gewenste w e r k r o u t i n e in de m e l k s t a l , h i e r bij gesteund door de v o o r l i c h t i n g s d i e n s t die dan ook o v e r t i j d s t u d i e s b e -s c h i k t .

C o n t r a c t u e l e opfok van k a l v e r e n en jongvee '

De v o o r a l in de beginperiode v r i j v e e l h a n d e n a r b e i d v r a g e n d e k a l -veropfok v e r o o r z a a k t toppen in de a r b e i d s b e h o e f t e ; deze zijn m o e i l i j k in te p a s s e n in een v e r e e n v o u d i g d w e r k s c h e m a voor de m e l k e r - v e e v e r z o r g e r . Dit ondanks een v e e l a l g r o t e r e s p r e i d i n g in de kalfdata r e s u l t e r e n d e in c a . 50 "7o w i n t e r m e i k , dan op m e l k v e e b e d r i j v e n in ons l a n d . Deze s p r e i d i n g i s m e d e een gevolg van het in E n g e l a n d t o e g e p a s t e m e l k p r i j s s y s t e e m , dat een h o g e r e w i n t e r m e l k p r i j s s t i m u l e e r t . De toppen in de arbeidsbehoefte zijn m e d e een gevolg van h e t m e l k p r i j s s y s t e e m . E e n enkele m a a l leidt dit tot een b e d r i j f s o p z e t , w a a r b i j de opfok c o n t r a c t u e e l w o r d t u i t b e s t e e d aan d e r d e n of w a a r b i j d r a c h t i g jongvee w o r d t aangekocht t e r v e r v a n g i n g van de u i t s t o o t van ouder v e e .

Bij de c o n t r a c t u e l e opfok van jongvee komen m e e r d e r e c o n t r a c t v o r -m e n v o o r . Het -m e e s t gebruikelijk is dat de v e e h o u d e r zijn k a l v e r e n op een leeftijd van z e s dagen n a a r de " c o n t r a c t f o k k e r " zendt, tegen betaling van een v a s t e vergoeding p e r m a a n d of p e r k w a r t a a l . D a a r b i j blijven de d i e r e n m e e s t a l tot z e s weken v<5<5r het afkalven op het logeerbedrijf. In 1966 b e d r o e g e n de v e r g o e d i n g e n voor de opfok van

- 6 dagen tot 15 m a a n d e n : ƒ 7,50 - f 3 , - p e r week - 6 dagen tot 24 of 30 m a a n d e n : ƒ 6, 50 - ƒ 7, 50 p e r week - 4 - 6 m a a n d e n tot 24 of 30 m a a n d e n : ƒ 6, - - ƒ 7, - p e r week.

Deze v e r g o e d i n g e n zijn inclusief de k o s t e n voor dekgeld en d i e r e n a r t s (tot een m a x i m u m b e d r a g p e r d i e r ) . Het onthoornen komt e v e n e e n s voor rekening van de c o n t r a c t f o k k e r . Als de d i e r e n op het gewenste t i j d s t i p d r a c h t i g zijn, ontvangt deze v e e l a l een e x t r a bonus van c a . ƒ 50 p e r d i e r .

Bij de c o n t r a c t u e l e opfok blijft het dier m e e s t a l eigendom van degene die u i t b e s t e e d t . Die d r a a g t dus eventuele gevolgen van e r n s t i g e z i e k t e n (tenzij gevolg van onzorgvuldigheid bij de v e r z o r g i n g ) , uitval of gust b l i j ven d e r d i e r e n . Ook t r a n s p o r t en v e r z e k e r i n g s k o s t e n k o m e n voor r e k e -ning van de e i g e n a a r .

Volgens b e r e k e n i n g e n zou h e t saldo p e r d r a c h t i g schot van 30 m a a n -den voor de c o n t r a c t f o k k e r c a . ƒ 670 b e d r a g e n , uitgaande van een in de h e r f s t g e b o r e n kalf (excl. g r a s l a n d - en gebouwenkosten). Bij de berekening van de mogelijke veebezetting p e r h a gaat m e n u i t v a n d e b e s t a a n d e v e e e e n -heden, w a a r o p een c o r r e c t i e w o r d t t o e g e p a s t . Dit o m d a t deze eenheden de w e r k e l i j k e verhouding bij het v o e d e r v e r b r u i k in de v o r m van g r a s l a n d p r o -dukten niet j u i s t w e e r zouden geven.

B e d r i j v e n die voor een d e r g e l i j k e c o n t r a c t u e l e opfok in a a n m e r k i n g k o m e n , zijn volgens P e a r t :

a. g r a a n b e d r i j v e n w a a r t e r wille van de b o d e m v r u c h t b a a r h e i d k u n s t -weiden wel gewenst zijn m a a r de b o e r / b e d r i j f s l e i d e r geen m e l k v e e w e n s t te houden. Als b e d r i j f s o n d e r d e e l v e r g t de kalveropfok n l . niet m e e r a r b e i d dan het houden van s c h a p e n en b e t e k e n t h e t een i n -t e n s i e v e r g r a s l a n d g e b r u i k dan bij he-t m e s -t e n van v e e .

b . b e d r i j v e n op de h e u v e l s . V o o r a l a l s het v e e ook 's w i n t e r s g r o t e n -d e e l s buiten kan blijven, w o r -d t -de a r b e i -d s b e h o e f t e s t e r k v e r m i n -d e r -d . c . p a r t - t i m e - b e d r i j v e n .

1) Voor een belangrijk deel gebaseerd op gegevens van M. Peart, werkzaam bij het Farm Management Department van de HAAS.

9

-Bij bezoek aan een mestveebedrijf bleek dat daar ook sprake was van een soort contractuele opfok van de kalveren, maar het eigenaarschap wisselde hier. Per jaar werden van m e s t e r s nl. 600 kalveren aangekocht op een 1. g. van 50-55 kg en na een opfokperiode van ca. 3 maanden weer aan dezelfde m e s t e r s terugverkocht (1. g. dan ca. 130-150 kg). De marge tussen aan en verkoopbedrag was daarbij ca. ƒ 180 per dier, waaruit a l -le kosten bestreden moesten worden.

Identificatie van melkvee in grote eenheden

De verzorger van een grote koppel melkkoeien heeft behoefte aan een eenvoudig aan te brengen, duidelijk leesbare en goedkope wijze van identi-ficatie ten behoeve van de melk- en voedercontrole. Dit staat dus naast de identificatie door middel van metalen oormerken of tatoueeroormerken, of zoals in Nederland gebruikelijk, door middeld van schetsen van de beide zijbeiden van het rund ten behoeve van beide officiële registratie van s t a m -boeken, enz.

De behoefte aan identificatie doet zich eerder voor bij een groot aantal dieren en bij dieren van een r a s met uniforme aftekening. Welke de bovengrens is van het aantal koeien dat één man uit elkaar kan houden, is u i t e r -aard zeer afhankelijk van de individuele capaciteiten. E r werd ons 70 tot 100 melkkoeien genoemd. Moeilijk wordt het ook wanneer de verzorging om enigerlei reden tijdelijk overgenomen wordt door een vreemde.

In Nederland is er tot nog toe op de gemiddelde bedrijven een zeer

eenvoudige identificatie ten behoeve van de melkcontrole door middel van in de horens gebrande cijfers. Maar in de doorloopmelkstal zijn ook

hoornnummers moeilijk te onderkennen, omdat de melker in de put alleen de achterkant van de koeien te zien krijgt. Bovendien zijn de dieren die in loopstallen gehuisvest zijn, meestal onthoornd.

Daarom zijn andere oplossingen gezocht, zoals genummerde plastic banden om de staart of om de achterpoten. In beide gevallen blijkt echter nogal eens verlies op te treden, zodat deze methode vrij bewerkelijk is en soms kostbaar. Desondanks was dit op de door ons bezochte loopstal-len de meest gebruikelijke methode, dikwijls vergezeld van een gekleurde band om de staart. De kleur van laatstgenoemde bandjes correspondeerde met een bepaalde toe te dienen krachtvoeder gift al naar gelang de leeftijd en produktie van het dier. In een enkel geval correspondeerden deze kleu-ren met hefbomen van een centraal te regelen voederdoseringsapparaat in de melkstal.

Het verlies van bovengenoemde banden leidde ertoe, dat men in

Engeland twee methoden in studie heeft waarbij een permanente markering aan de achterzijde van het dier wordt aangebracht.

In het ene geval dat reeds op enige schaal wordt toegepast, is sprake van tatouering van de huid van de uier net onder de uierboord. Het hier zeer los voorkomend huidweefsel wordt met zwarte kleurstof ingewreven en daarna met de linkerhand tussen duim en wijsvinger wat aangetrokken, waarna een tatoueermerk wordt aangebracht, zoals in Nederland dit ook geschiedt bij het oormerken van schapen en varkens, eveneens met het vervolgens inwrijven met zwarte kleurstof (zie afb. n r . 5 t/m.6 ). Aldus verkrijgt men een vrij duidelijk teken op een plaats, waar dit van achteren goed zichtbaar is en waar geen waardeverlies van de huid ten behoeve van de leerfabricage optreedt.

Het tweede geval betreft het zogenaamde koud branden of "cryogeen branden". Dit systeem is in de USA door dr. K. F a r r e l l van de Washington State University ontwikkeld en berust op het principe van plaatselijke depig-mentatie (ontkleuring) van de opperhuid, nadat deze in contact gebracht is met een voorwerp, een zgn. "brandijzer" dat een zeer lag§ temperatuur heeft. Het brandijzer is in dit geval vervaardigd van koper, omdat dit m e -taal de warmte beter geleidt. De lage temperatuur wordt verkregen doordat

10

het "ijzer" in een koolzuurijs- en alcoholmengsel (-80° C) ondergedom-peld wordt. Afhankelijk van de duur waarop het "ijzer" op de huid gehou-den wordt, nadat de haren zijn weggeknipt, ontstaat een meer of minder sterke afdruk (van b . v . een aantal cijfers). Bij 10-20 seconden branden, ontstaat reeds een blijvende witte haargroei (vergelijk paarden met

halsterafdruk e n z . ) . Bij 40 seconden branden, wordt, aldus de literatuur, de beste afdruk verkregen; 60 seconden branden, doet de haargroei v e r -dwijnen en de opperhuid aantasten, hoewel er dan nog geen sprake is van letsel. Volgens de literatuur is de methode volkomen pijnloos. De metho-de is bruikbaar bij cijfers met een onmetho-derlinge afstand van ca. 1 inch

(2t cm) het resultaat is van zeer veraf leesbaar. Het merken dient wel op een plaats met een gekleurde haargroei plaats te vinden. Bij snel-groeiend haar zouden de melanocyten (pigment-producerende cellen) het beste vernietigd kunnen worden.

Als een derde nieuwe methode, meer bestemd voor gebruik met kleu-rencombinaties, werd genoemd het schieten van een plastic vlaggetje in de tussenhoornkam. Dit zou een permanente markering zijn.

Alle genoemde methoden ten spijt - en een prijsvraag van ƒ 5000 door de MMB - is het ideale herkenningsteken nog niet gevonden. Tot ca.

100 stuks vee blijft het visueel kennen van de koeien nog de beste metho-de. Zie verder over dit onderwerp de literatuursopgave, nr. 5.

Tijdig drachtig worden

Bij grote veestapels kan het tijdig drachtig worden een speciale moei-lijkheid zijn. Meestal worden daartoe aan de melkers regelmatig

admini-stratieve gegevens verstrekt omtrent: gewenste dekkingsdata, tijdstip van afkalven, droogzetten e.d. Wordt dit verwaarloosd, dan blijkt de kans groot dat de periode tussen twee kalfdata steeds langer wordt en dat dus in feite het percentage droogstaande koeien toeneemt.

Voederwinning/voeding in de winter

Hoewel in Engeland ca. 70-80 % van het ruwvoer wordt gewonnen in de vorm van hooi, blijken de grote bedrijven in het algemeen vrijwel alleen kuilgras te winnen (tenzij er helemaal geen ruwvoer wordt gewonnen, maar 's winters stro en krachtvoer worden verstrekt).

De benodigde hoeveelheid kuilgras wordt meestal binnen een tijdsbe-stek van 14 dagen gewonnen in eind mei; de gehele veldploeg met groot materieel wordt daarbij ingeschakeld. Vermoedelijk valt mede hierdoor de kwaliteit van de silage vaak tegen. De veldploeg heeft nl. geen r e c h t -streeks belang bij de kwaliteit, maar wel bij een snel en soepel verlopend arbeidssysteem. Ook de grote omvang van de kuilhopen - waardoor afwer-ken in één of twee dagen niet mogelijk is - zal aan de vaak matige kwaliteit niet vreemd zijn.

Meestal wordt ingekuild in (overdekte) sleuf s i l o ' s , maar juist de grote kwaliteitsverschillen die geconstateerd worden tussen sleufsilo's/brood-kuilen enerzijds en silage uit torensilo's anderzijds maken dat de laatste (weer) volop in discussie zijn (zie verder hoofdstuk IV).

Een belangrijk deel van het krachtvoer bestaat uit gerst, gemengd met een voederkern. Dit laatste om tekorten aan eiwit, mineralen en vitaminen op te heffen.

De benodigde hoeveelheid voer gerst wordt soms e e r s t op het eigen b e -drijf gedroogd, soms "nat" (tot 20 % vocht) opgeslagen in'fcropstores" (halfhoge torensilo's). In de winterperiode wordt dan het krachtvoer b e -reid met behulp van eigen meng- en maal installaties. Bij grote hoeveelhe-den benodigde voergerst blijken zowel de opslag in cropstores als het zelf

11

-maken en mengen aantrekkelijk te zijn. Zo worden de investeringen voor opslag van "natte" gerst berekend op ƒ 110 per ton en de kosten van het zelf malen en mengen op ƒ 10-ƒ 15 per ton verwerkte g e r s t .

Op een tweetal bezochte bedrijven werd nog zerograzing (zomerstal voedering) toegepast, hoewel niet de indruk werd verkregen dat dit s y s -teem veel opgang maakt. Aangezien daarbij ook 's zondags 3 a 4 keer per dag vers gras werd gemaaid, traden geen specifieke problemen op als broei bij opslag e.d.

12 -IL MELKVEERAS EN BEDRIJFSGROOTTE

Het mag bekend verondersteld worden dat van de melkveerassen in Engeland en Wales het zwartbonte r a s (British Friesian) de meest gunsti-ge positie inneemt). Daartoe heeft het fokkerijbeleid van de grootste KI-organisatie: de afdeling KI van de Milk Marketing Board met 23 KI-sta-tions en 1 700 000 geîhsemineerde koeien in 1966, sterk bijgedragen.

De samenstelling van de melkveestapel in 1965 is in het volgende

overzicht weergegeven (tussen haakjes overeenkomstige cijfers van 1955). Samenstelling van de melkveestapel in 1965, vergeleken met 1955

Ras % t . o . v . t o t a a l a a n t a l 1965 1955 Zwartbont Ayshire Shorthorn Guernsey J e r s e y Overige 64, 2 15.7 6,3 5,7

M

Eert andere indruk omtrent het belang van de verschillende rassen wordt verkregen door het aantal eerste inseminaties van KI-stieren van verschillende rassen, te vergelijken. Dit is een verantwoorde methode omdat tweederde van de melkvee stapel kunstmatig geînsemineerd wordt. Zie hiertoe het volgende overzicht.

Aantallen inseminaties in 1965-1966 vergeleken met vroegere jaren (in %)

Ie inseminaties van het totaal in de verslagjaren Ras Melkragsen Zwartbont Ayrshire Guernsey Jersey Aberdeen Angus Hereford Charolais 65-1966 52,1 3,8 4,0 3,2 7,8 21,2 3,2 1964-1965 49,6 5,1 ^,3 3,5 8.3 20,1 1,7 1955-1956 41,4 9,2 *,9 3,* 6,8 3.6 Lang niet alle melkkoeien worden geînsemineerd met sperma van m e l k r a s s t i e r e n . Dit moet toegeschreven worden aan het veelvuldig t o e -passen van gebruikskruisingen bij de grotere veestapels. De hokkelingen en de oudere koeien met geringe fokwaarde worden geînsemineerd met v l e e s r a s s t i e r e n , zodat een hoogwaardiger dier ten behoeve van vleesprö* duktie verkregen wordt. Dat in zulke gevallen gebruikskruisingen lonend zijn, blijkt uit het volgende overzichtje van de gemiddelde prijs van nuchtere s t i e r -kalveren in 1966. R a s of k r u i s i n g Z w a r t b o n t A y r s h i r e H e r e f o r d x Zwartbont H e r e f o r d x A v s h i r e P r i j s ƒ 155 ƒ 70 ƒ 200 ƒ 140

7. Combinatie van loopstal met ligruimte en overdekte sleuf silo voor zelfvoedering. De hoogste van de twee gebouwen wordt bestemd voor de sleufsilo met daarop stro-opslag

:.:ji:is*!l& . - • • ' j t ' j i " .

8. Zelfde type gebouw als in afb. 7, maar hier is de buitenzijgevel van de sleufsiloschuur dicht, zodat in de nawinter - als het zich boven de sleufsilo bevindende stro is geruimd - geen hinderlijke tocht ontstaat

9. Loopstal waarin ten behoeve van de voedering van akkerbouwprodukten voergoten zijn aangebracht langs de loopruimte

4. 80 r i l i l i l i l i l i l i ' i ' . ' i W i i i i i i i i i i i i i i • • i ' i ' . ' i ' i ' i ' î ' i ' i ' Î W r ^ ^ 5 L E U F S ) L 0 ^ _£! LOOPRUIMTE

I I

10. Loopstal met centrale voergoot in de loopruimte. Deze opstelling maakt dat het gebouw breder moet worden

11. Loopstal met voergang. Dit wordt toegepast op bedrijven die minder waarde hechten aan groepsvoedering langs een voerhek, waaraan alle dieren gelijktijdig kunnen staan. Hier een bedrijf waar veel stro wordt gevoederd

3500

1200

12. Plattegrond van de stal in afb. 11. De doorloopmelkstal blok-keert hier de doorgang over het voerpad

13

-Voor raszuivere nuchtere Jersey-kalveren werd ons een prijs van £ 1 10 sh à £ 2 genoemd (d. i. ƒ 15 à ƒ 20).

De zwartbonte is zonder twijfel tot op dit moment het melkras bij uitne-mendheid. Of het te zijner tijd veredeld zal worden met andere r a s s e n , is volgens de fokleiding van de MMB problematisch. Tot nog toe heeft men steeds veredeld door gebruik te maken van stieren van het zwart-bonte r a s , weliswaar van Engelse, Nederlandse en Canadese origine. Hier kan gesproken worden van drie verschillende typen, het

Nederland-se type wordt beschouwd als een melk-vleestype; het CanadeNederland-se meer als een uitgesproken melktype en het Engelse type neemt een tussenvorm in. Deze laatste indeling is echter zeer schematisch.

Nadat in het verleden nogal eens Nederlands fokmateriaal (vnl. stieren) is geïmporteerd, is de laatste tijd de belangstelling meer gö-richt op Canadese zwartbonten. Geïmporteerde Canadese stieren wor-den niet alleen voor de in een apart stamboek geregistreerde Canadian Friesians maarook voor het Britse zwartbonte stamboekvee gebruikt (voorlopig voor maximaal 9 koeien per veestapel en 200 koeien per stier per j a a r ) .

Verband veeslag en grotere bedrijven

Op de grotere bedrijven welke het doel van de reis vormden, zou men een van het landelijk gemiddelde afwijkende samenstelling van de veestapel kunnen verwachten. Een groot bedrijf vraagt immers een an-dere bedrijfsvoering dan het kleinere gezinsbedrijf. O . a . de wijze van verzorging met name van het individuele dier, zal verschillend zijn. Zowel mens als dier zouden derhalve aan andere eisen moeten voldoen. Doch deze verwachting komt niet uit. Voor wat het type vee betreft, krijgt men niet de indruk dat in dit verband een bepaald r a s meer of minder kwaliteiten in dit (grote) verband vertoonde. Mits de nodige voorzorgen werden genomen (nl. onthoornen), is elk r a s in principe geschikt om op grote bedrijven gehouden te worden. Voor een keuzebe-paling speelde de bij ons ook bekende factor van de produktiviteit veel-al de doorslaggevende r o l . Op de meeste van de door ons bezichtigde bedrijven werden zwartbonten aangetroffen en op een kleiner aantal A y r s h i r e s , Guernseys en J e r s e y s . Twee van de zwartbonte veestapels waren omgekruist uit resp. Ayrshires en melk-Shorthorns.

Evenmin werden specifieke invloeden van de grootte van de veestapel op de produktie waargenomen. Op de door ons bezochte bedrijven b e

stonden de (zwartbonte) melkveestapels uit 55 tot 150 koeien. De w a a r -genomen gemiddelde produktie per koe per bedrijf varieerde van 4500-6000 liter, met een vetgehalte van 3,45-4,00 %. De gemiddelde lande-lijke produktie van dit ras was 4500 liter met 3,68 %.

De beide J e r s e y veestapels hadden een gemiddelde produktie van respectievelijk 3000 kg met 4,93 % vet (120 koeien) en 4300 kg met 5,00 % (160 koeien). Het rasgemiddelde bedraagt 2602 k g m e t 4 , 9 9 % . De Guernsey veestapel had een gemiddelde produktie van 3200 kg ( r a s -gemiddelde 3431 kg).

Het geringe aantal bedrijven en het feit dat als excursie-object waarschijnlijk een betere categorie bedrijven uitgekozen werd, zijn er oorzaak van dat hier u i t e r a a r d niet van een representatief beeld s p r a -ke was. Dit beeld wordt echter wel verkregen uit een onderzoek op

309 veebedrijven deelnemende aan het "Low Cost P r o g r a m " uitgevoerd door de Milk Marketing Board (Engeland en Wales).

gemiddelde produktie 103 bedrijven met 25-35 melkkoeien (gem. 32 koeien) 3799 kg

103 bedrijven met ^5-55 melkkoeien (gem. 50 koeien) 3808 kg 103 bedrijven met meer dan 100 melkkoeien (gem. 125 koeien) 3763 kg

i ü

III. HUISVESTING VAN HET VEE Veranderingen sinds I960

Bij een herhaald bezoek aan Engeland valt het op hoezeer ook daar de landbouw in beweging is en hoe sterk zich dit in de bedrijfsgebouwen weerspiegelt. In de jaren rond I960, toen de loopstal zich in ons land ineens snel uitbreidde, was deze in Engeland reeds geheel aanvaard en was men reeds bezig deze verder te ontwikkelen. Het zgn. "bed and breakfast"-systeem, waarbij de koeien hun ligruimte vonden op de ge-vulde sleufsilo, was een Engelse ontwikkeling. Daarnaast ging een aan-tal bedrijven over tot het via IJsland en Noorwegen geïmporteerde loop-stalsysteem met volledige roostervloeren. Vooral met dit laatste dacht men een grote stap voorwaarts te zetten: de dagelijkse stalarbeid zou dan tot een zeer klein minimum kunnen worden beperkt, zij het ten kos-te van een wat hogere inveskos-tering. Thans treft men in de melkveehoude-rij deze beide systemen niet meer aan. Het eerste omdat het toch te be-werkelijk was en het tweede omdat dit voor de dieren niet comfortabel bleek en het gepaard ging met daling van de melkproduktie. Voor jong-en mestvee voldoet deze r o o s t e r s t a l , evjong-enals in ons land, wél goed. Overigens is tijdens deze studiereis slechts in één geval mestvee op roosters aangetroffen. Op de andere bedrijven was dit vee gehuisvest in potstallen in bestaande of in een loopstal met ligruimte in nieuwe gebouwen.

Na 1962 kwam in ons land de uitbreiding van het aantal loopstallen vrijwel tot stilstand, doordat de loopstal hier gesloten moest zijn en uit financieel en arbeidsoogpunt geen belangrijke verbetering gaf. Deze ontwikkeling legde, mede door de enorme opkomst van het drijfmestsys-teem, het accent weer geheel op de grupstal. In Engeland bleef evenwel de loopstal, die daar minder investering vroeg dan de inheemse ondoelma-tig en zwaar gebouwde grupstal, zich uitbreiden. Ook de in doorsnee grotere veestapel per bedrijf was hieraan niet vreemd. Toeh zijn in Engeland naar schatting van deskundigen ca. 60 % van de melkvee stapels (= 90 % van de bedrijven) nog gehuisvest in grupstallen. Voornamelijk die bedrijven die intensiveren, r e s p . uitbreiden in de richting van melk-vee, waardoor de veestapel ca. 50 stuks en meer telt, gaan over naar

de loopstal. Daarbij zijn zowel de loopstal met gestrooide ligruimte als de loopstal met ligboxen actueel. Weliswaar neemt het laatste type toe, maar de indruk die men uit vakbladen krijgt, nl. dat de loopstal met ligboxen zou overheersen, is bepaald niet juist. De ligboxenstal wordt in hoge mate beperkt door het daar genoemde "slurry"-probleem. De moeilijkheden om mengmest uit te rijden gedurende het stalseizoen, zijn daar door het ontbreken van voldoende wegen enz. zeer groot. Het a l t e r -natief om zeer hoge investeringen voor mengmestbewaring te doen, lokt ook niet aan. De "Public Health Act 1961" voorziet bovendien in een streng toezicht op verontreiniging van openbaar water, daarbij inbegre-pen de weinige sloten en stroompjes die dienstbaar moeten blijven voor de drinkwatervoorziening van het vee.

Bovendien is de ligboxenstal in Engeland minder nodig omdat de b e -drijven die zich toespitsen op melkveehouderij, over grote hoeveelheden graan beschikken, dat niet alleen als voer (korrel + stro), maar ook als strooisel (stro) dienstbaar kan worden gemaakt. Stro als strooisel heeft zich ten opzichte van zaagsel in gestrooide ligruimten gehandhaaft. Zaag-sel wordt alleen in de ligboxen gebruikt. E r is ook wat de doorloopmelk-stal betreft een duidelijke richting ingeslagen.

Uit de omstreeks I960 genoteerde grote verscheidenheid van melk-staltypen, komt de visgraatdoorloopmelkstal als winnaar naar voren.

Thans staat de silokwestie in het middelpunt van de belangstelling. In de jaren rond I960 werden de oude betonnen torensilo's verguisd en

+-

t t

3. Opstelling van een ligboxenstal in combinatie m e t sleufsilo voor zelfvoedering. De w a c h t r u i m t e voor de m e l k s t a l i s t h a n s ook in Engeland o v e r d e k t

~T2

* n ? » •*»

BETONNEN SPANTEN — ,

* • ^ • ^ I I 1 I — T II |

-* r T • » . . - » . .

LIGBOXEN 93ST.

15. Plattegrond van een opstelling als in afb. 14, met ligboxenstal en silogebouw in eikaars verlengde

. :-^^ti~Sfl 16. De nieuwe Bridget's proefboerderij. Combinatie van cow-kennel met torensilo en mechanische

voedering. Op voorgrond vijver van butylrubber, bedoeld als waterreservoir

± 2 6 . 0 0 M (I 23.10 M LIGBOXEN «0 ST. SLEUFSILO ! ^ ~ 0.60 M 3.50 M LOOPGANG VOERGOOT - *• LIGBOXEN 42 ST.

15a. Loopstal met ligboxen ter weerszijden van sieufsilo

EST--a

Li

®

17. Volledige plattegrond van de nieuwe Bridget's proefboerderij. Naast het in afb. 16 weergegeven gebouw is nog eenzelfde gebouw gepland. In het afzonderlijke gebouw komen de verzamelruimte, visgraatmelkstal, melklokaal, kalver- en stieren-boxen

17

-m o e s t e n p l a a t s -m a k e n voor s l e u f s i l o ' s , die door een dak v o o r i n r e g e n e n m o e s t e n w o r d e n behoed. Deze s i l o ' s in s c h u r e n zijn nog p o p u l a i r , v o o r a l bij t o e p a s s i n g van zelfvoedering, m a a r e r i s e v e n e e n s e e n o n t w i k k e -ling op gang gekomen n a a r g r o t e r e t o r e n s i l o ' s , die m e c h a n i s c h gevuld en gelost kunnen w o r d e n . H i e r d o o r i s een koppeling aan m e c h a n i s c h e v o e -d e r i n g mogelijk. Bij h e t afwegen van -de mogelijkhe-den en b e p e r k i n g e n aan beide s y s t e m e n van v o e d e r w i n n i n g - c o n s e r v e r i n g - v o e d e r i n g gaat m e n ook bij de v o o r l i c h t i n g r e e d s uit van een a a n t a l c o n c r e t e v o o r - en nadelen in het t e c h n i s c h financiële en b e d r i j f s e c o n o m i s c h e v l a k . Het ziet e r n a a r u i t dat de halfhoge t o r e n s i l o ' s voor b e w a r i n g van vochtig v o e r g r a a n , a l s -ook de grote voor groenvoer, op een t o e n e m e n d a a n t a l b e d r i j v e n ingang gaan vinden.

De bouwwijze van de v e l d s c h u r e n heeft zich v e r d e r g e p e r f e c t i o n e e r d . De v r i j e o v e r s p a n n i n g van s c h u r e n van 18 en m e e r m e t e r s b r e e d , w o r d t thans a l g e m e e n t o e g e p a s t . Opvallend w a s de t o e n a m e van de s t a l e n s p a n -t e n .

B e t r e k k e l i j k nieuw zijn de zgn. c o w - k e n n e l s of koeienhokken. Dit zijn eenvoudige afdakjes, die c o n s t r u c t i e f één geheel v o r m e n m e t een s e -r i e ligboxen. Ze zijn zowel g e p -r e f a b -r i c e e -r d in de handel v e -r k -r i j g b a a -r a l s zelf te m a k e n .

In afzonderlijke p a r a g r a f e n z a l op de h i e r b o v e n g e s c h e t s t e v e r a n d e r i n g e n n a d e r w o r d e n ingegaan. Aan de l o o p s t a l , die volgens onze z e g s l i e -den voor de g r o t e b e d r i j v e n de enige in a a n m e r k i n g komende s t a l i s , zal gezien het doel van de s t u d i e r e i s , de m e e s t e aandacht w o r d e n geschonken. Loopstal m e t g e s t r o o i d e l i g r u i m t e

De combinatie van een l o o p s t a l m e t l i g r u i m t e en o v e r d e k t e sleufsilo voor zelfvoedering w o r d t thans v e e l a l a l s combinatie van twee v e l d s c h u

-r e n gebouwd (afb. 7 en 8 ) . Het hoogste gebouw i s dan bestemd voo-r de sleuf s i l o , w a a r b o v e n de s t r o b a l e n voor s t r o o i s e l en eventueel v o e r w o r -den g e t a s t . Houdt m e n deze gebouwen aan de buitenzij-den open, z o a l s in afb. 7 , dan i s in de nawinter h i n d e r l i j k e tocht in de s t a l o n v e r m i j d e l i j k . I m m e r s de windkerende m u r e n van s t r o b a l e n m o e t e n dan w o r d e n a f g e b r o k e n . Op een bezocht bedrijf was dit zowel aan de produktie a l s aan de g e -z o n d h e i d s t o e s t a n d van de d i e r e n m e r k b a a r . B e t e r lijkt het dan ook, -zoals in afb. 8 , de windzijden geheel af t e s l u i t e n , r e s p . een scheidingswand t u s s e n l i g - en e e t s t a l te m a k e n . De toegangszijde a a n de luwe zijde tot de sleufsilo blijft dan open.

Hoewel op de bezochte b e d r i j v e n geen hooi w e r d g e v o e r d , blijkt bij dit s o o r t l o o p s t a l l e n m e t zelfvoedering toch de wens n a a r v o r e n te komen de mogelijkheid van bijvoedering m e t a n d e r e produkten t e behouden. Dit m a a k t het noodzakelijk een l o o p r u i m t e m e t v o e r g o t e n te m a k e n . E v e n a l s in ons land komt m e n dan tot een v r i j w e l gesloten l o o p s t a l . Bij een o p s t e l -ling m e t z e l f v o e d e r i n g s s i l o ( ' s ) o n t b r e e k t dan wel de v o e r g a n g . Dit o m de dan toch al g r o t e t e bebouwen o p p e r v l a k t e te b e p e r k e n . E e n v o o r b e e l d van hoe m e n zulks bouwt, is in d o o r s n e d e w e e r g e g e v e n in afb, 9 . H i e r i n is dan ook een wand t u s s e n l i g - en l o o p r u i m t e g e m a a k t . E e n o p s t e l l i n g m e t c e n t r a l e v o e r g o o t (afb.10) m a a k t dat h e t gebouw w e e r b r e d e r m o e t w o r -den, ook al door de in de handel v e r k r i j g b a r e g e s t a n d a a r d i s e e r d e gebou-wen.

B e d r i j v e n die m i n d e r w a a r d e hechten aan z e l f v o e d e r i n g , h e t z i j v a n wege h e t s y s t e e m als zodanig, h e t z i j doordat zij v o o r n a m e l i j k a k k e r -bouwprodukten w e n s e n te v o e r e n , komen tot een opstelling w a a r i n w e l een v o e r g a n g aanwezig is (afb. 11 ), De v o e r g a n g w o r d t dan ook wel b e s t e m d a l s v o o r r a a d r u i m t e . Van een dergelijke o p s t e l l i n g i s in afb. 12 een s c h e t s van e e n b e z o c h t bedrijf gegeven. D a a r i n is de d o o r l o o p m e i k s t a l m i n d e r g e l u k -kig g e s i t u e e r d . Op een a n d e r bedrijf, w a a r ook geen zelfvoedering w o r d t t o e g e p a s t , w a s de v o e r gang a c h t e r w e g e g e l a t e n . W e l i s w a a r w a s d a a r t e r

18

-weerszijden van de centrale voergoot de loopruimte iets b r e d e r , maar men is daar genoodzaakt de arbeid voor het uitmesten, strooien en voe-ren aan elkaar te koppelen. Dit gebeurt door de koeien tijdelijk in de ligruimte op te sluiten. Na het schoonmaken van de uitloop gebruikt men deze als rijpad om de ligruimte van strooisel te voorzien en het voer -in de voergoot te deponeren. Dit geschiedt u i t e r a a r d vanaf wagens. Een stap verder en men heeft boven de centrale voergoot een mechanisch voer-systeem, zoals dat op een enkel bedrijf werd gezien. Het voeren is dan ontkoppeld aan de andere werkzaamheden en men kan bovendien gemak-kelijker meermalen per dag voeren.

Zoals uit de afbeeldingen blijkt, zijn beton, betonblokken en asbest-cementgolfplaten de universele bouwmaterialen voor dit soort loopstal-len. Naast de meest voorkomende betonnen spanten en gordingen, wordt bij gelijk prijsniveau thans echter meer en meer de voorkeur gegeven aan staal. Over de duurzaamheid ervan maakt men zich geen zorgen. Men heeft daar reeds lang ervaring mee ("Dutch barns"). Het voordeel ziet men in het wegwerken van de spantpoten in de muren en de minder uitstekende hoekver bin dingen. Dit blijkt het met kranen en/of voorladers verwerken van de soms m e t e r s hoge mestpakketten in de ligruimte b e -langrijk te vereenvoudigen.

Loopstal met ligboxen

Zoals gezegd, neemt het aantal loopstallen met ligboxen in

Engeland wel toe maar het "probleem van de m e s t " weerhoudt menigeen tot dit stalsysteem over te gaan. Ook de Engelse voorlichtingsdiensten waarschuwen tegen een te lichtvaardige beslissing in deze richting. In een voorlichtingsblad over dit loopstalsysteem staat dan ook bovenaan: "Er kan niet sterk genoeg de nadruk op worden gelegd dat voordat men be-sluit een ligboxenstal te bouwen, het noodzakelijk is de omvang en oplos-sing van de mengme staf voer, r e s p . opslag vast te stellen".

Overigens betekent zulks niet dat bij de planning van ligboxenstallen minder aandacht moet worden geschonken aan de opstelling ten opzichte van de melkstal en voeropslag. In zekere zin vraagt een doelmatige plan-ning bij een ligboxenstal meer aandacht.

Voordelen

Dat de loopstal met ligboxen sterk in de belangstelling staat, komt door een aantal aantrekkelijke voordelen:

- lage kosten voor strooiselopslag, strooisel en de strooiselverwerking. Stro-opslag voor vijf maanden bij gestrooide ligruimte zou tenminste ƒ 40 per koe kosten, terwijl dit voor zaagsel voor ligboxen minder dan ƒ 5 zou bedragen.

- minder werk met dagelijks strooien en het ruimen van het strooisel - de koeien blijven schoner, hetgeen ook de voorbehandeling in de

melk-stal korter maakt

- ongestoord rusten van de dieren en minder kans op beschadiging.

bestaande gebouwen, met name grupstallen, zijn gemakkelijker tot l i g -boxenstal om te bouwen dan tot andere loopstaltypen.

Dit laatste is voor Nederlandse omstandigheden niet het geval. De grupstalafmetingen en -uitvoering zijn in ons land daarvoor te krap en minder goed passend te maken. De grupstalgebouwen in Engeland zijn over het algemeen veel b r e d e r , terwijl de gruppenveel ondieper zijn.

Overigens komt het meer dan eens voor dat niet alle dieren in de ligboxen gaan, terwijl soms ook na een eerste seizoen, waarbij de die-ren wel in de boxen gingen, zij dit ineens weigedie-ren. Meestal kon

daar-19

voor als oorzaak worden opgespoord dat de boxen niet juist waren uitge-voerd.

Uitvoer ing_ en _indeling_

De uitvoering en indeling van ligboxenstallen brengen ook een andere opstelling van de gebouwen met zich mee, Weliswaar ziet men ontwer-pen waarbij de oorspronkelijke schuur met ligruimte is ingedeeld met tenminste vier rijen ligboxen en de daarnaast liggende sleuisilo voor zelfvoedering bestemd blijft (afb. 13 ). Maar waar men de kans krijgt om geheel nieuw te bouwen, komt een voorkeur naar voren om de gehele stal, inclusief voerruimte, gesloten te houden. In dat geval wordt de silo schuur in het verlengde van het gebouw met ligboxen gebouwd. In afb.l4is dit te zien. Helaas kan op dit bedrijf niet worden gesproken van een zeer doelmatige opstelling omdat het gebouw met de vier-riji'ge ligboxenstal tussen het gebouw met verzamelruimte, melkstal, melklo-kaal en boxen enerzijds en het sleufsilogebouw anderzijds is ingesloten. Ongetwijfeld biedt een opstelling als in afd.15 is weergegeven meer perspectief.

Ook bij de ligboxenstal kan men uiteraard, indien men geen gebruik maakt van zelfvoedering uit de aanwezige overdekte sleuf silo, een voer-gang en/of voergoten aanbrengen. Dit doet men dan zowel binnen als buiten de gebouwen, hetgeen meer ruimte vraagt. Maar aangezien in een ligboxenstal ten behoeve van strooiselopslag weinig ruimte nodig i s , wordt in dat geval de onbenutte ruimte boven het sleufsilogebouw

bijzon-der groot en drukt dit op de kosten van het sleufsilovoer. Anbijzon-derzijds zou bij het gedurende 24 uur beschikbaar zijn van de sleuf silo, althans volgens sommige deskundigen, het aantal dieren in de loopstal groter kunnen zijn dan het aantal beschikbare ligboxen. Dit omdat dan toch nooit alle dieren tegelijk behoeven te liggen. E r waren evenwel noch

proef- noch praktijkervaringen bekend die deze visie konden staven. Ove-rigens zou, indien dit inderdaad beloften inhoudt, zulks ook met voor-raadvoedering langs voergoten en/of ruiven mogelijk moeten zijn. Op zich zelf is dit zeker een onderzoek waard, aangezien op die manier door verhoging van de bezettingsdichtheid de gebouwenkosten per dier zouden kunnen worden verlaagd. Eveneens is de bewering beproevens-waard dat er meer ligboxen dan koeien beschikbaar moeten zijn in geval

dat een grote koppel vee tegelijk aan de voergoot moet worden gevoerd. De laatste koeien zouden anders te veel moeite hebben om de beide nog resterende boxen te vinden.

Met een centrale voergoot, eventueel met mechanische voedering, kan men tot een opstelling komen zoals in doorsnede in afb.15a is weergegeven. Van een dergelijk type werd o . m . een in aanbouw zijnde proefstal voor ca. 250 dieren bezocht. Daarvan naderde de eerste fase voor ca. 125 dieren haar voltooiing (afb. 16). Volgens de plattegrond

(afb. 17) zal uiteindelijk het gehele plan bestaan uit twee tegen elkaar gelegen gebouwen met in elk vier rijen ligboxen en een centrale voergoot met daar nog bij een afzonderlijk gebouw waarin de verzamel ruimte, een visgraatdoorloopmelkstal, melklokaal, kalver-, stieren- en koeienboxen. Dit laatste lijkt nogal een belangrijke investering te vragen.

Aangezien op dit proefbedrijf na enkele jaren studie de torensilo po-sitief uit de bus was gekomen, was in de opzet van deze proefboerderij voorzien in een verdere studie van torensilo typen en apparatuur voor m e

- ZÜ

Ventilatie

De uitvoering van het gebouw van de nieuwe ligboxenstal wijkt maar weinig af van de traditionele loopstalschuren. Men is van mening dat ook een ligboxenstal niet behoeft te worden geïsoleerd. Dus worden de wanden uitgevoerd van betonblokken en het dak wordt gevormd door abc-golf platen zonder isolatie. In deze situatie dient men voor een zeer goede ventilatie zorg te dragen om te voorkomen dat hinderlijke condensatie optreedt. Het is vermeldenswaard wat een Engels deskundige in dit opzicht mededeelt:

"Koeien behoeven beschutting tegen extreme weersinvloeden, b e nauwde vochtigheid, regen en tocht, maar een zorgvuldige s t a l -klimaatbeheersing is voor hen geen noodzaak. Een gezond veebe-slag moet in staat zijn wisselende weersomstandigheden te door-staan".

Verschillende onderzoekprojecten zouden in Engeland hebben aangetoond dat temperaturen tussen 1° C en +24° C de melkopbrengst en s a -menstelling niet wezenlijk beïnvloeden. E r zou een veel grotere noodzaak zijn om de koeien tegen hoge temperaturen (boven 24° C) te beschermen dan tegen die beneden het vriespunt. In gesloten loopstallen (zonder isola-tie) blijkt men gemiddeld de temperatuur ca. 5 ° C boven de buitentempe-ratuur te kunnen houden. Het na te streven ideaal wordt terecht geacht: een koel en droog stalklimaat, zonder tocht!

Vandaar dat in Engeland het accent op de ventilatie wordt gelegd, liefst op natuurlijke wijze. Indien mogelijk geeft men er de voorkeur aan

één zijde (zij of eindgevel) van het gebouw geheel of ten dele open te l a

-ten. Overigens bepalen de ligging, windrichting en andere omstandighe-den de wijze van ventilatie waarmee het beste resultaat te verwachten i s . Vrij algemeen wordt toegepast een geheel of grotendeels doorlopende luchtinlaatstrook van 23-30 cm in de zijgevels onder de muurplaat. De luchtafvoer geschiedt dan door nokventilatie, b . v . door een nokspleet van maximaal 19 cm, eventueel door een kap tegen inregenen beschermd.

Een betere luchtverdeling tracht men te verkrijgen met een niéuw systeem. Daarbij wordt de luchtinlaatstrook onder de muurplaat vergroot en voor de helft of driekwart met planken zodanig dichtgemaakt, dat daar-tussen luchtspleten van 1 tot enkele centimeters overblijven. Dit zou de luchtsnelheid breken. Ook de topgevels worden daarbij op dezelfde wijze uitgevoerd. In afb. 18 is dit te zien, maar uit afb. 10 blijkt tevens een b e

-zwaar, nl. inregenen. Vandaar de op afbj.0 zichtbare afscherming aan de windzijde met een plastic gordijn.

Stalrijen en looppaden

Wat de indeling van het gebouw met stalrijen en looppaden betreft, werden de volgende indrukken verkregen.

Bij voorkeur zullen de boxen in parallelrijen in de lengterichting van het gebouw moeten worden gelegd en indien er maar op één einde een uit-gang uit de stal i s , mag één rij niet meer dan 20 boxen bevatten. Dit ter vermijding van te lange looplijnen en mogelijke blokkade van de loopgangen. Wanneer meerdere rijen nodig zijn, dienen er verbindingen tussen de loop-gangen te worden gemaakt van tenminste 1,80 m breedte. Dit vanwege een vlotte circulatie van de dieren in de stal.

De loopgang achter de stalrij dient vlak te zijn, hetzij als dichte betonvloer, hetzij als roostervloer. Bij een enkele rij mag de loopgang niet smaller zijn dan 1,80 m en bij een dubbele rij minstens 2,40 m . Elke vermindering van deze maten heeft tot gevolg:

18. Nieuw v e n t i l a t i e s y s t e e m in een ligboxenstal. De l u c h t i n l a a t s t r o o k in de zijgevels en ook de gehele t o p g e v e l s zijn voor de helft of d r i e k w a r t beplankt m e t d a a r t u s s e n l u c h t s p l e t e n van één tot enkele c e n t i m e t e r s . Dit zou de luchtsnelheid b r e k e n , m a a r het b e v o r d e r t het i n r e g e n e n (zie ook afb. 10)

A / / / / / / / / / / A 210 1 - ^_ - . • - ™

k

-V

-19. U i t v o e r i n g van de e x p e r i m e n t e l e ligboxen op het proefbedrijf t e Reading. H i e r i s zowel een schoft- a l s een b o r s t b o o m a a n g e b r a c h t

BETONBALK KELDER

// //* _{7/ #Sy\}

228 240 g;t&>»iawzC5& wrw> A-mfeA-wv^ 180 GEG. GOLFPLATEN 110x1.5 "" 10x2.3 ZAAGMEEL 22 8 V BOUWPLAAT i : H 8x8 8x8

1

21. Constructie en opstelling van een nieuw type koeienstal, de "cow-kennel", in goed Nederlands: koeienhok

21

1. hinder bij h e t in en uit de boxen gaan en c o m p l e t e blokkade van een a a n t a l boxen

2 . bevuiling van de boxen en bij b e t o n v l o e r ophoging van m e s t m e t a l s noodzaak t w e e m a a l daags u i t m e s t e n

3 . bij dubbele r i j e n het e l k a a r bevuilen van de d i e r e n in de boxen.

In een dubbele r i j m e t 2 , 4 0 m loopgang b e d r a a g t de v l o e r o p p e r v l a k -te p e r d i e r r u i m 3^ m . D a a r a a n dient nog Z\ à 3 m^ p e r koe -te w o r d e n toegevoegd voor v o e r - en l o o p r u i m t e . Bij v o e r e n a a n de v o e r g o o t kan dit w o r d e n v e r k r e g e n door:

- v e r b r e d i n g van de loopgangen, of

- aanvullende l o o p r u i m t e onder hetzelfde dak of eventueel buiten.

Aanvullende l o o p r u i m t e v e r d i e n t de v o o r k e u s m e t n a m e door de v o e r -p l a a t s a -p a r t van de boxenafdeling t e s i t u e r e n . D a a r d o o r kunnen de d i e r e n in de boxenafdeling o n g e s t o o r d r u s t e n .

E r w o r d t g e w a a r s c h u w d t e g e n het te k r a p opzetten van de l i g b o x e n -s t a l , het t e v e e l d i e r e n in de -s t a l doen en het n i e t p a r a l l e l leggen van de boxenrijen, aangezien de v o o r d e l e n van dit staltype dan e r n s t i g kunnen w o r d e n g e r e d u c e e r d . Ook h e t leggen van de boxen in een v i s g r a a t o p s t e l -ling n a a s t e l k a a r in voor een n o r m a l e opstel-ling te s m a l l e gebouwen w o r d t b e z w a a r l i j k genoemd. Bij nieuwbouw m a g m e n d a a r z e k e r niet van uit gaan.

Uitvoering d e r ligboxen

E e n e e r s t e v o o r w a a r d e voor de j u i s t e u i t v o e r i n g v a n de ligboxen i s dat de koe e r g gemakkelijk in en uit kan gaan en, u i t e r a a r d , g e m a k k e -lijk kan liggen en o p s t a a n . Evenzo is van belang dat de box schoon blijft; d. w . z . dat de d i e r e n e r a l l e e n v o o r u i t in kunnen gaan, zich niet in de box kunnen d r a a i e n en bij m e s t e n en u r i n e r e n dit a c h t e r de box doen.

De afmetingen van de boxen v a r i ë r e n e n i g s z i n s n a a r de afmetingen d e r d i e r e n . De v a r i a t i e in afmetingen i s u i t e r a a r d g r o t e r bij grote r a s -v e r s c h i l l e n , zoals die in E n g e l a n d w o r d e n aangetroffen. De boxlengte (tot de a c h t e r r a n d l ) voor v o l w a s s e n d i e r e n kan van 1 , 9 5 2 , 0 5 m v a r i ë -r e n , t e -r w i j l de b o x b -r e e d t e ( t u s s e n de afscheidingen]) voo-r J e -r s e y s 0 , 9 7 m , m a a r voor z w a a r d e r vee 1,10 m dient t e b e d r a g e n .

De boxafscheidingen mogen zowel geheel dicht zijn (b. v . van beton of hout), a l s van een open c o n s t r u c t i e . De bevestiging van de a f s c h e i -dingen m o e t stevig zijn. Indien van b u i s w e r k , m a g de binnendoor snede n i e t k l e i n e r dan Ij a 2 duim zijn. E r zijn ook in E n g e l a n d v e r s c h i l l e n d e meningen o m t r e n t het v e r e i s t e a a n t a l buizen of b a l k e n , m a a r voor de eenvoud en de l a a g s t mogelijke i n v e s t e r i n g zijn twee voldoende.

De afscheidingen dienen óf evenlang a l s de box te zijn, óf tot c a . 15 c m van de a c h t e r k a n t van de a c h t e r r a n d van de box te lopen. B e l a n g -r i j k is ook in Engeland gebleken de hoogte van de o n d e -r s t e buis boven de v l o e r i. v. m . beschadiging van het d i e r . Men z a l deze hoogte m o e t e n kunnen v e r s t e l l e n , b i j v o o r b e e l d door het v e r s c h u i f b a a r m a k e n van deze r a i l ; 4045 c m boven de boxvloer bevalt h e t b e s t e . O m l e t s e l aan de d i e -r e n te b e p e -r k e n , w o -r d e n de volgende aanbevelingen gedaan:

a. een l o s s e buis o m de o n d e r s t e buis die kan m e e d r a a i e n

b . een v e r t i c a l e buis 1 , 3 5 1 , 5 0 m vanaf de v o o r k a n t , w a a r a a n de o n d e r -ste h o r i z o n t a l e buis is b e v e s t i g d en dus niet geheel n a a r a c h t e r e n doorloopt;

c . geheel dichte afscheidingen;

d. een v e r s c h u i f b a r e o n d e r h u i s , r e s p . v e r v a n g i n g van de o n d e r h u i s door flexibele m a t e r i a l e n a l s touw, nylonkoord of een ketting o m g e v e n door een p l a s t i c h u l s .

- 22

Ook in. ons land. i s de b e t e k e n i s van de hoogte van de o n d e r h u i s bekend. D a a r b i j i s , evenwel m p t andp.re boxafscheidingen dan de E n g e l s e , ook de v e r t i c a l e buis (b) van b e t e k e n i s gebleken. O v e r i g e n s b e s t a a n e r in ons land m e t de v e r m e l d e aanbevelingen geen e r v a r i n g e n . T r o u w e n s ook in E n g e l a n d m e t de o n d e r d v e r m e l d e flexibele m a t e r i a l e n nog n a u w e l i j k s . De lengte van de box kan w o r d e n g e r e g e l d m e t een v e r s c h u i f b a r e buis of balk vddr in de box. In ons land voldoet h i e r v o o r een schoftboom i. v . m . het schoonhouden van de box goed. In Engeland w a r e n op enkele bezochte b e d r i j v e n de buizen op b o r s t h o o g t e van de d i e r e n a a n g e b r a c h t . Op het proefbedrijf in Reading w a r e n zowel een schoft a l s b o r s t b o o m a a n g e -b r a c h t (af-b. 1 9 ) . E e n -b o r s t -b o o m zou het m e e s t w o r d e n t o e g e p a s t .

De v l o e r van de boxen i s m e e s t a l van beton of van z w a r e blokken. Men acht h e t b e l a n g r i j k dat de boxvloer vlak i s , i. v . m . ongemakkelijk liggen en l e t s e l aan de d i e r e n . De v l o e r m a g d a a r o m geen u i t s t e e k s e l s hebben of b e s t a a n uit t e g e l s of blokken e . d . die door de d i e r e n te v e r p l a a t

-sen zijn. De in ons land gebruikelijke v l o e r e n van zand of l e e m vindt m e n d a a r n a u w e l i j k s . Wel i s ook d a a r z a a g s e l het m e e s t gebruikelijke s t r o o i -s e l in de boxen.

De zgn. h e e l s t o n e of a c h t e r r a n d van de box i s ook b e l a n g r i j k wat de u i t v o e r i n g b e t r e f t . Het b e s t e voldoet een r a n d van beton of hout die c a .

8 c m dik is en 5-8 c m boven de boxvloer u i t s t e e k t en u i t e r a a r d geen

s c h e r p e kanten heeft. B r e d e r e of hellende a c h t e r r a n d e n voldoen m i n d e r goed. Deze zijn a l s ze nat zijn, g e v a a r l i j k voor de koeien. In afb. 20 i s een a a n t a l aanbevolen boxafscheidingen en d o o r s n e d e n w e e r g e g e v e n . ' C o w k e n n e l s " o f t e w e l koeienhokken

Door de ligboxenafscheidingen e v e n e e n s de functie te geven van o n d e r -steuning en bevestiging van lichte dak- en w a n d m a t e r i a l e n is de zgn.

cowkennel ofte wel het "koeienhok" o n t s t a a n . Min of m e e r toevallig zijn deze in de p r a k t i j k o n t s t a a n bij het m a k e n van p r o v i s o r i s c h e v o o r z i e n i n -gen o m o v e r t o l l i g vee een eenvoudig o n d e r d a k en beschutting te geven. T h a n s zijn in de handel voor g e f a b r i c e e r d e gebouwtjes v e r k r i j g b a a r die in s e r i e g e p l a a t s t , d i r e c t voor gebruik g e r e e d zijn. De p r i j z e n van z o ' n h a n -delsunit b e d r a g e n ƒ 1 5 0 - / 180 p e r k o e , hetgeen i n d e r d a a d niec duur i s .

In afb.21 is w e e r g e g e v e n hoe de constructie en de opstelling kunnen zijn. Z o ' n koeienhok w o r d t in d r i e - s t a n d s e e n h e d e n in de handel g e b r a c h t . Men ziet in de p r a k t i j k dat ze van d i v e r s e m a t e r i a l e n g e c o n s t r u e e r d k u n -nen zijn. Het bin-nenwerk kan in p l a a t s van hout ook van b u i s w e r k zijn, t e r w i j l de dichte zijde h e t z i j een p l a a t m u l t i p l e x , w a t e r v a s t b o a r d of een m e t a a l p l a a t kan zijn.

De in afb.21 g e s c h e t s t e tweerijige opstelling vindt volgens m e d e d e -ling nogal ingang. Het begin en einde van de dubbele r i j zijn in dat geval afgesloten m e t p l a a t m a t e r i a a l . De i n - en u i t g a n g - h e k k e n van de loopgang zijn d r a a i b a a r g e m a a k t . O v e r i g e n s heeft m e n ondanks de gunstige v o o r u i t -zichten van deze eenvoudige hokjes al wel e r v a r e n dat m e t de aanschaf d a a r v a n de g r o o t s t e i n v e s t e r i n g nog k o m t . I m m e r s m e n m o e t een grote b e -tonplaat m a k e n , w a a r o p de hokken kunnen w o r d e n o p g e s t e l d , t e r w i j l het m e e s t k o s t b a r e gebouw, n l . dat voor v e r z a m e l r u i m t e , d o o r l o o p m e l k s t a l en m e l k l o k a a l m e t de i n r i c h t i n g d a a r nog bij k o m t . Dit v e r h o o g t voor k l e i -n e r e bedrijve-n (30-35 koeie-n i-n E-ngela-nd) de i -n v e s t e r i -n g p e r koe m e t te-n m i n s t e ƒ 1000 a ƒ 1500.

Dat m e n m e t n a m e in combinatie m e t verbouwing van b e s t a a n d e gebou-wen en v e e l eigen v/erk toch tot w e r k e l i j k goedkope r e s u l t a t e n kan k o m e n , b e w e e s een van de bezochte bedrijven; d a a r hadden de b o e r m e t zijn zoon

s a m e n van oude s p o o r b i e l s en g e g a l v a n i s e e r d e golfplaten een w e l i s w a a r l a n d s c h a p p e l i j k a a n s t o o t gevend m a a r landbouwkundig doelmatige c o m b i n a -tie van koeienhokken m e t sleufsilo gebouwd. Zie de afb. 22, 23 en 24.

- 23

Vanwege de benutting van é é n doorlopende hokwand voor sleuf silo wand en t e r voorkoming van i n r e g e n e n in de silo loopt het dak van een r i j af n a a r de loopgang. Bij r e g e n w e e r geeft dit ongetwijfeld v e e l b l u b b e r in de l o o p -gang. De d i e r e n v e r b l i j v e n volgens de b o e r v e e l in de boxen, hetgeen door de dichte boxwanden ( g e g a l v a n i s e e r d e ) s t a a l p l a a t , bijvoedering van s t r o of hooi in p r o v i s o r i s c h e ruifjes van b o u w s t a a i , n i e t v e r w o n d e r l i j k i s . E r w o r d t op dit bedrijf nog in de oude g r u p s t a l g e m o l k e n , m a a r deze s t a l z a l nog w o r d e n omgebouwd tot d o o r l o o p m e l k s t a l .

A n d e r e v o r m e n en t o e p a s s i n g e n van koeienhokken w e r d e n op een t w e e t a l proefbedrijven g e z i e n . De ene in aanbouw in een v a s t e combinatie m e t het verhoogde l o o p - en voergebouw, op de B r i d g e t ' s p r o e f b o e r d e r i j . In afb.25 ziet m e n d a a r v a n h e t i n t e r i e u r a l s m e d e de spleten voor lucht a a n v o e r . Op de p r o e f b o e r d e r i j t e Reading was voor een a a n t a l o v e r t o l l i -ge d i e r e n een g e s l o t e n hok n e e r g e z e t , vol-gens h e t R o m n e y h u t - s y s t e e m (afb.26 ). D a a r v a n w a s het b i n n e n w e r k ook z e e r eenvoudig (afb.27), n l . een lichte buis c o n s t r u c t i e m e t nylontouw a l s " o n d e r h u i s " . Hoewel het h i e r een gebouwtje voor een enkele r i j betrof, w a a r i n o v e r i g e n s een h o u -ten voergoot langs de loopgang w a s g e m a a k t , m o e t h e t niet m o e i l i j k zijn in een b r e d e r e hut van dit type ook een dubbele r i j boxen te m a k e n .

E e n b e l a n g r i j k v o o r d e e l van dit s o o r t koeienhokken i s , behalve de lage p r i j s , z e k e r ook de v e r p l a a t s b a a r h e i d . Man kan zo'n los gebouw op v e r s c h i l l e n d e p l a a t s e n gebruiken en zelfs w e e r v e r k o p e n als dat nodig zou zijn,

V e r z a m e l r u i m t e bij de d o o r l o o p m e l k s t a l

De r u i m t e n die in d i r e c t v e r b a n d s t a a n m e t h e t m e l k e n , zijn in

E n g e l a n d v e e l a l o n d e r g e b r a c h t in de oude b e s t a a n d e gebouwen. M e e s t a l in h e t oude g r u p s t a l g e b o u w . Soms z i e t m e n zelfs dat bij g e b r e k aan p a s -sende e r f r u i m t e de nieuwe gebouwen voor de l o o p s t a l en eventueel sleufsilo op afstand w o r d e n g e p l a a t s t en dat een v r i j lange weg n a a r h e t d o o r loopmelkstalgebouw m o e t w o r d e n afgelegd. D a a r d o o r m o e t e n de te m e l -ken d i e r e n t w e e m a a l p e r dag bij w e e r of geen w e e r afstanden van enkele t i e n t a l l e n m e t e r s tot m e e r dan 100 m e t e r afleggen. U i t e r a a r d is dit g e -r i n g e -r dan de afstand in de z o m e -r a l s de d i e -r e n in de wei lopen. Toch b r e n g s t dit m e t zich m e e dat de slijtage aan de klauwen groot kan zijn, e v e n a l s de kans op klauwinfecties door de m e e s t a l niet b e t o n n e e r d e e r v e n en landwegen. A n d e r z i j d s v r a a g t het schoonhouden van erf en pad ook zijn w e r k . Deze s i t u a t i e m o e t dan ook w o r d e n gezien a l s het bij de b e -s l i -s -s i n g tot nieuwbouw p r e v a l e r e n van een g e r i n g e r e i n v e -s t e r i n g boven het v e r m i j d e n van enkele r i s i c o ' s en het v e r r i c h t e n van wat m e e r w e r k .

O v e r i g e n s bleek op v e r s c h i l l e n d e bezochte b e d r i j v e n dat ook bij v o l ledige nieuwbouw de voor h e t m e l k e n benodigde r u i m t e n in een a f z o n d e r -lijk gebouw bij of tegen de l o o p s t a l w o r d e n gebouwd. Het valt op dat d a a r b i j nu ook de v e r z a m e l r u i m t e w o r d t g e r e k e n d . E e n j a a r of vijf g e l e den w a s m e n nog n i e t geheel o v e r t u i g d van de noodzaak ook de v e r z a m e l -r u i m t e binnen een o n d e -r d a k te hebben. Thans is m e n dit w e l , o m d a t m e n voor a l l e s vlot en goed m o e t kunnen m e l k e n in de d o o r l o o p m e l k s t a l . D i e r e n die bij r e g e n a c h t i g w e e r op een tochtige p l a a t s in de open lucht m o e t e n wachten en na h e t m e l k e n w e e r n a a r buiten m o e t e n gaan, m e l k e n n i e t vlot; dringen v e e l in de v e r z a m e l r u i m t e en willen n i e t altijd g e m a k -kelijk w e e r n a a r buiten. Dit nog afgezien van de invloed op de p r o d u k t i e . Nu ziet m e n ook dat de ligging en v o r m van de v e r z a m e l r u i m t e ten opzichte van de m e l k s t a l m e e r aandacht k r i j g e n . M e e s t a l ligt nu de v e r z a m e l -r u i m t e -r e c h t a c h t e -r de m e l k s t a l en kunnen de d i e -r e n zo nodig m e t een " e l e k t r i s c h e hond" w o r d e n o p g e d r e v e n . De v l o e r w o r d t m e e s t a l m e t een h o g e d r u k s p u i t schoongespoten in spoelgoten, die w e l of n i e t m e t t e g e l s of b e t o n r o o s t e r s zijn b e d e k t .