Drijfmestgiften op snijmaispercelen (zandgrond) en de uitspoelingsverliezen naar het grondwater

NOTA 1499 oktober 1984 Instituut voor Cultuurtechniek en Waterhuishouding

Wageningen

DRIJFMESTGIFTEN OP SNIJMAISPERCELEN (ZANDGROND) EN DE UITSPOELINGSVERLIEZEN NAAR HET GRONDWATER

ing. H.P. Oosterom ir. J.H.A.M. Steenvoorden

Nota's van het Instituut zijn in principe interne communicatiemidde- len, dus geen officisle publikaties.

Hun inhoud varieert sterk en kan zowel betrekking hebben op een een- voudige weergave van cijferreeksen, als op een concluderende discus- sie van onderzoeksresultaten. In de meeste gevallen zullen de conclu- sies echter van voorlopige aard zijn omdat het onderzoek nog niet is afgesloten.

Bepaalde nota's komen niet voor verspreiding buiten het Instituut in aanmerking

I N H O U D

I . LNLEIDING

2. TOEVOER VOEDINGSSTOFFEN VIA BEMESTING

3. OPNAME VOEDINGSSTOFFEN DOOR GEWAS

4 . OPZET EN UITVOERING VAN HET ONDERZOEK

4 . 1 . Bemonstering 4 . 2 . Berekening grondwatervoeding 4 . 3 . Uitspoeling mineralen 5. RESULTATEN EN DISCUSSIE

5.1.

Nitraatuitspoeling 5 , 2 . Overige zouten 6. SAMENVATTLNG LITERATUUR B I JLAGEN

I .

INLEIDING

Door intensivering van de veehouderij worden regionaal meer mest- stoffen geproduceerd dan nodig is voor de minerale behoefte van gewas-

sen. Een veel voorltomend gewas in overschotgebieden is snij.mais. Ener-

zijds ondervindt snijmais niet snel nadelige gevolgen van dosering met drijfmest, anderzijds leent het zich goed voor voederwinning.

Op het ROC Cranendonck te Maarheeze (N.Br.) is een proef aangelegd 3

met oplopende drijfmestgiften, te beginnen bij 50 m en vervolgens op-

3 3

lopend met 50 m naar 300 m runderdrijfmest per ha. De bodem is ge- classificeerd als een enkeerdgrond met een humeus dek van circa 70 cm, een gemiddeld org. stof gehalte van 2,9% en een lutum gehalte van 4%.

De pH-KC1 ligt tussen de 4,5

5

5. Op basis van de aanwezige reductie-

en oxidatievlekken in het profiel is de gemiddeld hoogste grondwater- stand vastgesteld op 90 cm-mv. De proefveldjes liggen in de lengte-

richting op een hellend vlak, waarvan de helling niet groter is dan 1 % .

Het onderzoek is uitgevoerd door diverse diensten, te weten: PR,

PAGV,

IB en ICW. Het PR onderzocht de kwaliteit van snijmais als veevoer. Het IB ging de opEGnhoping na van mineralen in de bodem en het ICW de verliezen naar het grondwater. Sinds 1973 wordt jaarlijks runderdrijf- mest als bemesting gebruikt met als monocultuur het gewas snijmais.

Runderdrijfmest bevat bij een droge stofgehalte van 9,5% per 100 m 3

circa 440 kg

N,

90 kg P, 415 kg K , 145 kg Ca, 6 0 kg Mg, 300 kg C1,

75 kg Na en 70 kg S. Van de totaal-stikstof is 50% als minerale stik-

stof aanwezig. De onttreklcing bij de teelt van snijniais met een op-

brengst van 15 ton d.s./ha is als volgt: 230 kg N, 60 kg P , 335 kg

K,

25 kg Ca, 25 kg Mg (DE LA LANDE CREMER, 1981).

3

Bij een gift van circa 100 m r.d.m. met de vermelde samenstelling wordt aan de behoefte van het gewas voldaan. Naast de hoeveelheid minerale stikstof die direct beschikbaar is,lcomt er het eerste jaar nog 110 kg vrij door mineralisatie van org. stof in de mest, waarvan

60

5

70% t i j d e n s h e t g r o e i s e i z o e n v a n d e s n i j m a i s . T o t a a l i s h e t N-aan- bod u i t d e mest dus c i r c a 295 kg N, I n c l u s i e f d e m i n e r a l e s t i k s t o f d i e vrijlcornt u i t d e humus, wordt hiernlee voldoende gegeven v o o r d e gewas- opname e n t e r c o m p e n s a t i e van d e n i t r i f i c a t i e v e r l i e z e n , Ook van d e o v e r i g e v o e d i n g s s t o f f e n wordt b i j h o g e r e g i f t e n v a n a l l e e l e m e n t e n t e v e e l t o e g e d i e n d (CAD VOOR BODEMAANGELEGENBEDEN I N DE L,ANDBOUW, 1 9 8 3 ) . I n d e z e n o t a z a l d e nadruk l i g g e n op d e g e v o l g e n v a n d e d r i j f r n e s t g i f ~ v o o r d e 1cwal.i t e i t v a n h e t bovens t e grondwater

.

2. TOEVOER VOEDINGSSTOPFEN V I A BEmSTING

De p r o e f v e l d e n z i j n e l k j a a r v o l g e n s e e n b e p a a l d v a s t schema bemest ( t a b e l 1 ) , Na d e v e r s c l - r i l l e n d e b e m e s t i n g e n z i j n d e v o l g e n d e grondbe- werlringen u i t g e v o e r d : i n december i s d e grond open getrolcken met d e c u l t i v a t o r , i n f e b r u a r i i s gepJ.oegd e n i n a p r i l gi.ng men nogmaals met d e c u l t i v a t o r e r d o o r h e e n .

T a b e l 1 . Bemestingsschema van h e t p r o e f v e l d Cranen- donck 3 ~ r i j f m e s t g i f t (m / h a ) P r o e f v e l d A -december f e b r u a r i a p r i l -

--

3 50" m / h a

-

-

50 3 100 m / h a - 5 0 5 0 3 150 m / h a .- 100 50 3 200 m / h a 50 100 50 250 m3/l-ra 100 100 50 3 300 rn / h a 150 100 50 3 "Wet o b j e c t 50 m / h a h e e f t t o t 1980 e e n a a n v u l l e n d e k u n s t m e s t g i f t (kalkarnmon) ontvangen v a n 100 kg N/ha

De samenstelling van de drijfmest verschilt per gift en ook per

jaar, hetgeen blijkt uit de analyses, vermeld in bijlage 1 . Het kan

dan ook voorkomen dat in een seizoen per object de bemesting niet voor alle elementen rechtevenredig is met de mestgift. De afwijkingen van

de belangrijlcste voedingsstoffen

(N, P

en

K)

zijn van jaar tot jaar

doorgaans minder dan 10% van het gemiddelde. Voor stikstof staan de

jaarlijkse giften vermeld in tabel 2. De giften aan calcium, magnesium,

natrium en chloride via drijfmesttoediening vertonen een zeer sterke

spreiding van 25 2 50%. Bij de behandeling van de uitspoelingsresul-

taten zal hierop worden teruggekomen.

Tabel 2. Totaal-stikstof (kg N/ha/jaar) via runderdrijfmest

(rdm) tijdens winterperioden, voorafgaande aan het groeiseizoen van genoemd jaar bij de verschillende objecten Dosering 3 5 0 100 150 200 250 300 (rdm, in /ha/jaar) jaar 1973 1974 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 Gemiddeld

3. OPNAME VOEDINGSSTOFFEN DOOR GEWAS

Reeds i n d e i n l e i d i n g i s genoemd d a t b i j e e n z e e r goede o p b r e n g s t v a n 15 t o n d . s . / h a d e opname a a n s t i k s t o f c i r c a 230 kg N b e d r a a g t ,

3 Deze o p b r e n g s t e n worden verlcregen b i j e e n r d m - g i f t v a n c i r c a 250 m / h a

( t a b e l 3 ) , G r o t e r e g i f t e n geven e c h t e r e e n o p b r e n g s t d e r v i n g . De opname v a n s t i k s t o f v a r i e e r t van 14,l kg N / t o n d . s . b i j l a g e g i f t e n t o t 1 6 , 3 kg N / t o n d , s . b i j zware g i f t e n , h e t g e e n w i j s t op e e n l i c h t e luxe-con- s u m p t i e . Ook v a n j a a r t o t j a a r k a n d e s t i k s t o f o p n a m e p e r h e c t a r e s t e r k v a r i z r e n , h e t g e e n d i r e c t gekoppeld i s a a n d e o p b r e n g s t ( a f w i j k i n g -

+

20% v a n h e t g e m i d d e l d e ) . De o p b r e n g s t s t a a t s t e r k o n d e r i n v l o e d van d e weersoms t a n d i g h e d e n t i jd e n s d e g r o e i (DE LA LANDE CREMER, 1 9 8 1 )

T a b e l 3. S n i j m a i s o p b r e n g s t ( t o n d . s . / h a ) e n s c i k s t o f o p n a m e (kg N/ha) b e r e k e n d u i t h e t e i w i t - e n n i t r a a c g e h a l t e p e r s e i z o e n ( r u w - e i w i t b e v a t 167. N)

50 100 150 200 250 300

O b j e c t

d s l ) e-N2) N0--N3' d s e - N NO--N d s e-N NO--N d s e-N NO--N d s e-N NO--N d s e-N SO--V

3 3 3 3 3 3 - Gemiddeld 1 1 , 4 147 5 , s 1 2 , 3 165 8,8 13,2 181 12,O 13,6 '199 1 4 , 5 1 3 , s 198 1 5 , 7 13,6 202 20,3 Totaal-N 153 173 193 2 14 214 222 1) t o n d s / h a 2 ) eiwit-N k g N/ha 3 ) n i c r a a t - N k g N/ha

4.

OPZET EN ULTVOERING VAN HET ONDERZOEK

4 . 1 , B e m o n s t e r i n g

U i t d e aanwezige d r i j f m e s t o b j e c t e n op Cranendonck, b e s t a a n d e u i t 3 h e r h a l i n g e n i s e e n k e u z e gemaakt v o o r h e t u i t s p o e l i n g s o n d e r z o e l c . De o n d e r z o e l c s v e l d j e s g e l e g e n b i n n e n blolc $ . ( f i g u u r l a ) v e r t o o n d e n e e n v r i j uniforme bodemopbouiw. Onder e l k v e l d j e i s e e n pernlanente v o o r -

z i e n i n g a a n g e b r a c h t om e e n r e g e l m a t i g e b e m o n s t e r i n g v a n h e t g r o n d w a t e r m o g e l i j k t e ma"ken. Op e e n d i e p t e v a n 1 m-mv b e v i n d e n z i c h p e r v e l d j e

4

k e r a m i s c h e z u i g k a a r s e n ( f i g u u r Ib e n I c ) . De z u i g - of f i l t e r k a a r s e n

( l e n g t e 10 cm, d i a m e t e r 2 cm) z i j n v i a e e n n y l o n s l a n g e t j e v e r b o n d e n met e e n e r l e m e y e r of f l e s , Door o n d e r drulc a a n t e b r e n g e n , w o r d t h e t g r o n d w a t e r aangezogen e n i n d e f l e s verzameld ( f i g u u r 2 ) ,

) v a n h e t p r o d f v e l d

c ) Dwarvdoorsnede

I

b::$,"

I

n e t t o - v e l d

I

b r u t o - v e l d

I

n e t t o - v e l d

I

Lagenda: 4 ; p . v . c . b u i v ($ jcm) met e e n f i l t e r l e n g t u vbrl 1 ,,I. c p e e n

d i e p t e van 1 .25

-

1 .75 m -1tlrnv 2: f ' i l t e r k a a ~ ~ v e n ( l e n g t e t IOcm, jb : 1 9 I I I ~ , w u n a t l i ~ t l e : 1 ,5 m m , p o r i e n w i j d t e : 3 urn), g e r n v t a l l e e r d o p 1 ,0 n!

-

s,v 5: g e l e i d i n g s b u i s v o o r s l a n g e t j e s op e e n d i e p t t . v a n 0.5 nl

-

mv 4 : o n t r e k k i n g s p u n t (j3=20crn, h = 0.5 m) 5 ; b u i s v o o r g r o n d w a t e r s t a n d s m e t i n g ( l o n g t o : 2 . 0 m ) I , 11, 111 t b e u i o n s t e r i n g s p l e k 5 0 , 100, e n z . r m j / h a / j a a r r u n d e r d r i j f m e s t F i g . 1 . S i t u a t i e s c h e t s v a n d e m o n s t e r p l a a t s e n op h e t p r o e f v e l d 'Meer- 9

Fig. 2. Bemonsteringssysteem van het grondwater op 1,O rn-mv met behulp

van keramische lcaarsen (tensiometerpot j e)

De bemonstering vindt tijdens een periode met neerslagoverschot

circa 1

x

per maand plaats. Het water $at het vlak van 1 m-mv passeert

kan men als verloren beschouwen voor de gewasgroei, even als de daarin opgeloste voedingsstoffen.

4 . 2 . B e r e k e n i n g g r o n d w a t e r v o e d i n g

Voor Cranendonck is de waterafvoer bepaald uit de ter plaatse geme-

ten neerslaghoeveelheden (N) en de openwaterverdamping (E ) van het

0

KNMI-station Gemert (bijlage

2).

De werkelijke verdamping (E ) is ge-

r

schat met behulp van een correctiefactor voor de bodembedekking (f),

welke variee~t van 0 , 3 voor kale grond tot 0,8 bij volledige bedekking,

Indien de bodem op veldca-paciteit en de begin- en eindgrondwaterstand over een tijdvak gelijk is, kan de grondwatervoeding (NN) als volgt

worden berekend :

N

-

f.E

-

AV = NN (mm)

0

waarbij : N = neerslag (mm)

f.E = Er = werkelijlce verdamping (mm)

0

AV = verandering van de vochtvoorraad in de wortelzone (mm)

Met behulp van deze gegevens is voor het bodemprofiel een waterba- lans opgesteld, waarbij ervan is uitgegaan dat de maximale vochtvoor-

raad, die voor het gewas in het profiel aanwezig is, circa 150 mm be-

draagt

.

De combinatie concentratie en grondwatervoeding geeft de mogelijk- heid om de jaarlijkse uitspoeling te berekenen. In normale jaren vindt er enkel in de winterperiode uitspoeling plaats. In zomers met extreem veel neerslag, zoals in 1980, is eveneens uitspoeling geconstateerd. De relatie voor de berekening van de uitspoeling (U) is als volgt:

NN

= grondwatervoeding

c = concentratie tijdens uitspoeling

U

= uitspoeling

Als concentratie is in de berekeningen, het rekenkundig gemiddelde genomen van de maandelijkse bemonsteringen tijdens perioden met grond- watervoeding.

5.

RESULTATEN EN DISCUSSIE

De concentraties in het grondwater, gemeten tijdens de onderzoeks- periode ' 7 7 1 ' 8 3 staan vermeld in de bijlagen 3 tot en met 8 . Het gehalte aan nitraat, chloride en het elektrisch geleidingsvermogen staan per bemonstering genoteerd. Van enkele bemonsteringen zijn ook analyses uitgevoerd voor de bepaling van het gehalte aan calcium, magnesium, natrium, kalium en sulfaat. In de achtereenvolgende hoofdstukken zul- len de resultaten worden besproken.

-

stilcstof worden in het grondwater slechts in geringe concentraties aangetroffen en spelen bij de uikPoeling als zodanig geen rol (zie bijlage 3).

De nitraatconcentraties op een diepte van 1 ~n-mv zijn gemeten in

perioden waarin sprake was van een neerslagoverschot. Aanvankelijk is uit deze gehalten het gewogen gemiddelde berelcend naast het rekenkundig

gemiddelde, Zoals de bijlagen 3 en

4

laten zien, zijn de verschillen

zo gering, dat besloten is om mer het rekenkundig gemiddelde te werken.

De uitkomsten zijn verzamcld en bijeengebracht in tabel

4.

De jaarlijkse neerslagoverschotten varieerden van 285 mm in 19811 1982 tob 415 mm in 198211983, De gemiddelde voeding van het grondwater

bedroeg 343 mm. De berekening van deze afvoerhoeveelheden is reeds in

hoofdstuk

4.2,

behandeld. De grootte van het jaarlijkse neerslagover-

schot beynvloedt in belangrijlce mate de nitraatuitspoeling in kg

(fig. 3a,), terwijl de invloed van het neerslagoverschot op het gemid- deld nitraatgehalte van jaar tot jaar niet duidelijlc tot uiting komt

D

-

- -

-

gem. c o n c . -c- w - gem. conc

.

( 9 = = 0 . 2 7 ) F i g . 3 , Wet j a a r l i j l c s e n e e r s l a g o v e r s c h o t e n : A) s t i l c s t o f u i t s p o e l i n g (kg N/ha) B) n i t r a a t c o n c e n t r a t i e (mg N O - - ~ / 1 ) i n h e t b o v e n s t e g r o n d w a t e r 3 b i j e e n g i f t van 100 m3 e n 250 m r d m / h a / j a a r ( @ ) ' ) l a a t s t e m e t i n g ( i n n a j a a r e n w i n t e r g e e n rdm t o e g e d i e n d i n t e g e n s t e l - l i n g t o t voorgaande j a r e n ) De g r o o t t e v a n d e d w i j f m e s t g i f t h e e f t i n b e l a n g r i j l c e mate i n v l o e d op d e g r o o t t e van d e u i t s p o e l i n g ( t a b e l 4 , f i g u u r

4 ) .

P e r rn3 rdm i s d e N - g i f t 5 k g , waarvan 1,7 kg u i t s p o e l t ( d , i , 34% v a n d e t o t a l e N - g i f t ) , 3

Het o b j e c t 50 m h e e f t i n d e e e r s t e j a r e n van h e t onderzoek e e n aan- v u l l e n d e l c u n s t m e s t g i f t ontvangen v a n 100 k g

M,

waardoor d e c o n c e n t r a - t i e h o g e r l i g t e n d e u i t s p o e l i n g g r o t e r i s , dan waarmee a l l e e n met rdm bemest zou z i j n . De u i t s p o e l i n g o n d e r h e t 300 m3 o b j e c t v a l t e c h t e r l a g e r u i t dan men zou v e r w a c h t e n , Het g e h e e l l i g t b u i t e n d e l i j n v a n de r e s u l t a t e n , a f k o m s t i g van d e o v e r i g e d r i j f m e s t g i f t e n . Waardoor h e t r e l a t i e f l a g e g e h a l t e v e r o o r z a a l c t w o r d t i s n i e t h e l e m a a l d u i d e l i j k .

V e r l i e z e n n a a r g r o n d n a t e r

+

+ 4-

-+

0 1

50

100

z

50

200 250

300

m 3

rdm/ha/ jaar

Gsnoentratie i n

g r o n d w a t e r

'

I

mg

NoJ-W/l

0

50

100 1 5 0 200 250 300

rnS

rdm/ha/ jaar F i g .

4 .

De i n v l o e d van d e j a a r l i j k s t e r u g k e r e n d e d r i j f m e s t g i f t op d e s t i k s t o f u i t s p o e l i n g b i j e e n gemiddeld n e e r s l a g o v e r s c h o t v a n 343 mm (1977-1983). (50 m3 o b j e c t i s verhoogd d o o r k u n s t - m e s t g i f t )

Het meest v o o r d e hand l i g g e n d i s om d e o o r z a a k t e zoeken i n d e hoge 3 d r i j f m e s t g i f t v a n 150 m / h a , d i e a 1 i n h e t n a j a a r wordt gegeven, h e t - g e e n m o g e l i j k b i j b e p a a l d e weersomstandigheden e e n a a n s l a g k a n doen op d e b o d e m z u u r s t o f , waardoor d e n i t r i f i c a t i e wordt b e v o r d e r d . T u s s e n d e o b j e c t e n o n d e r l i n g z a l ook d e j a a r l i j k s e verdamping e n i g s z i n s v e r s c h i l - l e n , a l s g e v o l g v a n v e r s c h i l l e n i n d r o g e s t o f p r o d u k t i e . H i e r d o o r wor- d e n v e r v o l g e n s weer v e r s c h i l l e n i n n e e r s l a g o v e r s c h o t t e n v e r o o r z a a k t , t e r w i j l i n t a b e l

4

d e w a t e r a f v o e r v o o r a l l e o b j e c t e n g e l i j k i s g e s t e l d , I n h e t v o o r j a a r v a n 1983 i s e e n o n d e r z o e k u i t g e v o e r d n a a r d e u i t - s p o e l i n g b i j d e v e r s c h i l l e n d e h e r h a l i n g e n m e t b e h u l p v a n d e b o o r g a t e n - methode. Deze methode i s g e b a s e e r d op d e b e m o n s t e r i n g v a n h e t grondwa- t e r i n e e n a a n t a l b o o r g a t e n , waarvan d e o n d e r z i j d e z i c h c i r c a 1 m i n h e t g r o n d w a t e r b e v i n d t . De b o v e n s t e m e t e r v a n h e t g r o n d w a t e r i s nage- noeg d e w a t e r d i k t e , d i e i n voorgaande w i n t e r p e r i o d e i s a f g e v o e r d . De r e s u l t a t e n v a n d e z e b e m o n s t e r i n g s t a a n v o o r n i t r a a t e n c h l o r i d e vermeld i n t a b e l 5 ( z i e ook b i j l a g e 8 b ) . De c o n c l u s i e l u i d t d a t h e t u i t s p o e - l i n g s g e d r a g v a n h e t 300 m3 o b j e c t , z o a l s d a t g e c o n s t a t e e r d i s i n b l o k

3 ,

z i c h ook h e r h a a l t i n d e b l o k k e n 2 e n 1 .

T a b e l 5 , Gemiddelde n i t r a a t - ( m g N / l ) e n c h l o r i d e g e h a l t e n (mg/l) i n h e t p e r c o l e r e n d e bodemvocht, bemonsterd met b e h u l p van k e r a m i s c h e p o t j e s op 1 m--mv ( f i g . 2) o v e r de w i n t e r p e r i o d e ' 8 3 / ' 8 4 e n geme- t e n i n h e t g r o n d w a t e r d a t bemonsterd i s \ r i a de boorgatcnmetliode i n d e blohlten 4 , 2 e n

7

( f i g . l a ) op 25 mei 1983 n i t r a a t (mg N / l ) Bemons t e r i n g s - P l a a t s o b j e c t (m / h a ) 3 c h l o r i d e ( m g / l ) me t h o d e 100 200 250 300 100 200 250 300

-

Blok

3

( p 0 t . j e s

1

50 8 7 100 76 4 7 94 137 115 Blok

3

( b o o r g a t ) 43 102 136 122 34 91 146 122 Blok 2 ( b o o r g a t ) 5 5 97 133 109 3 7 81 140 132 B1.ok 1 ( b o o r g a t ) 40 91 113 90 51 7 7 86 9 3

Aan h e t e i n d van ellce o o g s t e n dus b i j h e t b e g i n v a n d e u i t s p o e l i n g s - p e r i o d e i s d e m i n e r a l e s t i l c s t o f i n d e bodem b e p a a l d t o t op e e n d i e p t e van 1 m-mv (DE LA LANDE CREMER, 1 9 8 4 ) - Op d e z e d i e p t e b e v i n d e n z i c h e v e n e e n s d e k e r a m i s c h e p o t j e s voor de b e m o n s t e r i n g v a n h e t p e r c o l a t i e - w a t e r d a t de 1 m zone v e r l a a t . De h o e v e e l h e i d m i n e r a l e s ~ i k s t o f i n h e t n a j a a r i n h e t p r o f i e l a a n w e z i g , i s u i t g e z e t t e g e n d e u i t s p o e l i n g i n d e d a a r o p v o l g e n d e u i t s p o e l i n g s p e r i o d e ( f i g , S ) , T i j d e n s d e o n d e r z o e k s - j a r e n 1-igt d e u i t s p o e l i n g v e e l a l op e e n z e l f d e n i v e a u e n i n sornmige g e v a l l e n i e t s l a g e r d a n d e h o e v e e l h e i d a a n g e t r o f f e n m i n e r a l e s t i k s t o f i n h e t p r o f i e l , Een opmerking o v e r d e u i t s p o e l i n g v a n d e l a a t s t e p e r i o d e 1 9 8 2 / ' 8 3 i s we1 op z ' n p l a a i - s , aangezlerr ex g e e n bemestialg t i j d e n s d e z e p e r i o d e h e e f t pl a a t sgevonden. De u i ~ s p o e l i n g i s d a a r d o o r e c h t e r n i e t kenmerkend v e r a n d e r d , De c o n c l u s i e , d i e R i e r u i t v o l g t l u i d t : d a t d e h o e v e e l h e i d m i n e r a l e s t - i k s t o f i n d e bodem a a n h e t b e g i n v a n h e t g r o e i s e i z o e n i n hoge m a t e b e p a l e n d i s v o o r d e g r o o t t e v a n d e u i t s p o e l i n g , t e r w i j l d e d r i j f m e s t g i f t e n hun i n v l o e d hebben op d e v o l g e n d e u i t s p o e l i n g s p e r i o d e n . I n d e f i g u u r s t a a n e v e n e e n s d e waarden 3 aangegeven v o o r h e t 300 m o b j e c t . De v o o r r a a d m i n e r a l e s t i k s t o f i n samenhang met d e u i t s p o e l i n g g e e f t b i j d i t o b j e c t n i e t a l t i j d d e h o o g s t e waarde a a n ,

n

C n LC-

5 . 2 . O v e r i g e z o u t e n

Met de drijfmest worden niet alleen de hoofdelementen stikstof,

f osf an t en Lcali toegediend

,

inaar ook landbouwlcundig minder belangr i j Ice,

zoals Ca, Mg, Na, Cl, SO en sporenelementen. Een te grote concentratie

4

aan zouten in de bodem lcan aanleiding geven tot verzilting, waardoor de vochtopname door de plant wordt belemmerd, In de winterperioden zal een groot deel hiervan uitspoelen. De sporenelementen worden in de bouwvoor geaccumuleerd. Bij een te hoge belasting van de bodem, lcunnen vergiftigingsverschijnselen zich voordoen, Door de sterke accumulatie blijft uitspoeling alsnog achterwege.

Zouten, die in belangrijke hoeveelheden uitspoelen en in het grond- water onder de proefvelden terecht komen zijn regelmatig bepaald. Het betreft de volgende ionen:

2 11.

-

Ca (calcium) 21

-

Mg (magnesium) f

- Na

(natrium) f

-

I< (kalium) - - NO3 (nitraat)

-

Cl- (chloride) (sulfaat).

Bij een toenemende drijfmestgift stijgt de toevoer van mineralen

(bijlage 1 ) . De gehalten in het gewas geven slechts een lichte stij-

ging te zien, waardoor de grootte van de drijfmestgift een belangrijke

invloed heeft op de uitspoeling (tabel 6).

Bij een gift van 100 m3 rdin wordt aan de behoefte van alle elemen- taire voedingsstoffen ruimschoots voldaan. De verhouding waarin de voedingsstoffen worden aangeboden is niet dezelfde als waarin de opnaine plaatsvindt. Natrium is een duidelijk voorbeeld van een element waaraan het gewas zelf weinig behoefte heeft. De stikstof, die wordt toegediend bestaat voor 50% uit organisch gebonden stikstof, waarvan een gedeelte in de loop van het groeiseizoen vrijkomt voor het gewas. (Ook zullen tijdens het uitrijden reeds verliezen optreden in de vorm van vervluch- tiging van bijvoorbeeld ammoniak.)

T a b e l 6 . Toevoer v a n m i n e r a l e n b i j e e n g i f t v a n 100 e n 250 m3 rdmlha e n d e daarmee samenhangende gewasopname (KRIST, 1983) e n u i t s p o e - l i n g s v e r l i e z e n a l s 6 - j a r i g gemiddelde ( i n : k g / h a / j a a r ) V e r b i n d i n n e n rdm g i f t gewasopname 1

1

_{u i t s p o e l i n g} Ca ( k g / h a / j a a r ) Mg ( k g / h a / j a a r ) Na ( k g / h a / j a a r ) K ( k g / h a / j a a r ) N ( k g / h a / j a a r ) P ( k g / h a / j a a r ) C l ( k g / h a / j a a r ) SO4 ( k g / h a / j a a r ) I ) gem. d r o g e s t o f o p b r e n g s t o b j e c t 100 m3 12 t o n / h a 2) g e s c h a t t e waarden op b a s i s v a n e i w i t g e h a l t e : o r g . N : S = 10:l A l l e m i n e r a l e n , d i e n i e t worden opgenomen, b l i j v e n a c h t e r e n z u l l e n z i c h i n meer o f mindere mate v e r p l a a t s e n met p e r c o l a t i e w a t e r n a a r g r o - t e r e d i e p t e , w a a r b i j h e t op e e n d i e p t e v a n 1 , O m-mv r e e d s b u i t e n h e t b e r e i k v a n d e b e w o r t e l i n g i s . Om d e z e r e d e n z i j n op d e z e d i e p t e d e k e r a m i s c h e p o t j e s a a n g e b r a c h t , waarmee h e t g r o n d w a t e r wordt b e m o n s t e r d . I n h o o f d s t u k 4 . 3 . i s r e e d s d u i d e l i j k gemaakt, hoe men met b e h u l p v a n d e a n a l y s e s e n d e w a t e r b a l a n s kan komen t o t d e b e r e k e n i n g v a n d e u i t - s p o e l i n g . De u i t s p o e l i n g i s b e r e k e n d e n s t a a t v o o r 2 o b j e c t e n , t e w e t e n 3 h e t 100 e n 250 m o b j e c t weergegeven i n t a b e l 6 . Ook i n d e u i t s p o e l i n g z i j n p e r e l e m e n t v e r s c h i l l e n a a n t e w i j z e n . Voor c a l c i u m e v e n a l s v o o r s u l f a a t b l i j l c t d a t e r meer u i t s p o e l t d a n e r v i a d r i j f m e s t na a f t r e k v a n gewasopname w o r d t a a n g e v o e r d . D i t w i j s t e r o p d a t de aanwezige kallc- v o o r r a a d i n d e bodem ( m e e s t a l CaSO e n CaCO ) w o r d t a a n g e t a s t , h e t g e e n

4

3

op d e l a n g e d u u r z a l l e i d e n t o t o n t k a l k i n g v a n d e bodem. U i j a n d e r e m i n e r a l e n i s d e u i t s p o e l i n g v e e l minder dan men op b a s i s v a n a a n v o e r minus a f v o e r zou v e r w a c h t e n . F o s f a a t b i j v o o r b e e l d wordt nog v o l l e d i g

v a s t g e l e g d i n d e b o v e n s t e m e t e r v a n d e bodem. K a l i wordt g e d e e l t e l i j k v a s t g e l e g d . Vermoedelijlc h a n g t d a t samen met d e a d s o r p t i e c a p a c i t e i t van h e t k l e i l h u m u s complex. De e l e m e n t e n Mg, Na e n C 1 v e r t o n e n e v e n e e n s g e e n v o l l e d i g e u i t s p o e l i n g . Met name v o o r c h l o r i d e d a t a l s e e n i n e r t i o n wordt beschouwd, v e r t o o n t d e b a l a n s e e n g a t v a n 30 2 40%, w a a r b i j men d e v r a a g k a n s t e l l e n wellce nauwkeurigheid men a a n d e b e r e k e n i n g van b e m e s t i n g , gewasopname e n u i t s p o e l i n g t o e moet kennen.

P e r b e m e s t i n g s o b j e c t i s o v e r a l l e j a r e n v a n onderzoek v o o r a l l e m i n e r a l e n d e gemiddelde u i t s p o e l i n g berekend b i j e e n j a a r l i j k s gemid- d e l d n e e r s l a g o v e r s c h o t v a n 323 mm. De g e v o l g e n van e e n toenemdnde be- m e s t i n g komen h i e r i n d u i d e l i j k n a a r v o r e n . De r e s u l t a t e n z i j n g r a f i s c h weergegeven i n f i g u u r 6 . Tevens s t a a t i n f i g u u r 6 h e t c o n c e n t r a t i e v e r - 3 l o o p i n d e t i j d weergegeven v o o r d e o b j e c t e n 100 e n 250 m / h a / j a a r . De gegevens v a n d e a f z o n d e r l i j k e j a r e n s t a a n i n d e b i j l a g e n 3 t o t e n met 8. B e k i j k e n we i n f i g u u r 6 a h e t c o n c e n t r a t i e v e r l o o p i n samenhang met d e b e m e s t i n g wat n a d e r dan komen we t o t d e c o n c l u s i e d a t e r e e n d u i d e l i j k e c o r r e l a t i e i s t u s s e n d e m e s t g i f t e n d e g e h a l t e n i n h e t grond-

3 3

w a t e r . A l l e e n d e o b j e c t e n 50 m e n 300 m z i j n soms a f w i j k e n d . Voor 3

h e t o b j e c t 50 m i s d i t t e v e r k l a r e n u i t de a a n v u l l e n d e s t i k s t o f g i f t

( 100 kg) met b e h u l p v a n kuns t m e s t ( l ~ a l l c a m o n s a l ~ e t e r )

.

Naas t s t i l c s t o f b e v a t d e z e k u n s t m e s t oolc k a l k ( v n l . CaCO ) a l s v u l s t o f , waardoor n i e t

3

a l l e e n h e t N-gehalte maar t e v e n s h e t C a - g e h a l t e w o r d t b e y n v l o e d . De c o n c e n t r a t i e s behorend b i j e e n g i f t v a n 300 m3 rdm/ha l a t e n b i j nage- noeg a l l e i o n e n , b e h a l v e b i j k a l i u m e e n l a g e r g e h a l t e z i e n d a n men op b a s i s van e e n toenemende m e s t g i f t zou mogen v e r w a c h t e n ( f i g . 6 ) .

I n h o o f d s t u k 5 . 1 . i s r e e d s gewezen op d e r e l a t i e f l a g e r e NO - u i % 3 3 s p o e l i n g b i j 300 m t e n o p z i c h t e v a n 250 m3 e n z o a l s t a b e l 5 w e e r g e e f t i s d e z e a f w i j k i n g geen t o e v a l s t r e f f e r , maar e e n w e t m a t i g h e i d , d i e z i c h ook b i j h e r h a l i n g s o b j e c t e n v o o r d o e t . Ook v o o r d e o v e r i g e k a t - e n a n i o n e n l i j k t d e z e w e t m a t i g h e i d aanwezig, z o a l s d e r e s u l t a t e n v a n d e b e m o n s t e r i n g op 25 mei ons t o n e n i n t a b e l 7 ( z i e ook b i j l a g e 8 b ) .

c a l c i u m Y 0 I 56 i b o 1 4 0

abo

250 3d0 60

,

WX 111agrres ium J C * 20 75 mk3 ~ a / l 5 0 1 n a t r i u m X

*

k a l i m 100 0 600 1ng

*

₄ n i t raat 400

_*

c h l o r i d e

*

*

a ) V e r l o o p v a n de g e m i d d e l d e oonoen- t r a t i e o v e r d e p e r i o d e '77-'83 i n samenhang met d e d r i j f m e s t g i f t ( 5 0 m3: d r i j f m e s t

+

kalkammon) b ) V e r l o o p vtrri de g u ~ r ~ i d d e l d e con- c e n t r a t i e p e r s e i z o e n met 1 00 013 rdm()n/ juar ( o ) 250 n13 (.>

Fig. 6. ~ o n c e n t r a t i e s (mgll) in het grondwater onder snijmaisproeC- velden met een organische bemesting uit66nlopend van 50 tot

3

Het concentratieverloop over de verschillende jaren is voor 2 bemes- 3

tingshoeveelheden, 100 en 250 m

,

uitgezet in figuur 6b. Voor de

meeste ionen zijn bepalingen verricht over 3 uitspoelingsperioden, voor sulfaat zijn slechts gegevens bekend over 2 onderzoeksjaren

(HAMINGA, 1983). Nitraat en chloride zijn tijdens elke uitspoelings- periode bepaald, zodat verschillen tussen de jaren onderling goed zichtbaar zijn. Voor nitraat zijn de schommelingen, vergeleken met de chloridegehalten, gering. Soms gaan hoge chloridegehalten samen met de laagste nitraatgehalten en andersom. Een oorzaak kan zijn de sterk wisselende samenstelling van de drijfmest, wat met name voor chloride

sterker geldt dan voor stikstof (bijlage

1).

Tijdens het onderzoek is

in een later stadium het chloridegehalte in de drijfmest meebepaald. Afhankelijk van de groei-omstandigheden kan de jaarlijkse N-opname door het gewas in het ene of andere jaar enkele tientallen kg N/ha

verschillen (tabel

3).

Enerzijds zijn toevoer en opname bepalend voor

de minerale stikstof in de bodem aan het begin van het uitspoelings- seizoen anderzijds zijn er bodemprocessen, zoals mineralisatie en deni- trificatie die van invloed zijn op de stikstofhuishouding, waardoor van

jaar tot jaar verschillen kunnen optreden (figuur

5).

Andere ionen, die

even als nitraat en chloride enige variatie kennen in het grondwater zijn natrium en magnesium. Mogelijk is dit ook toe te schrijven aan de wisselende samenstelling van de drijfmest. Grote veranderingen in de

tijd zien we bij de calcium en kalium-ionen, met name naarmate lang- durige grote hoeveelheden zijn toegediend. In de loop van de tijd neemt het calciumgehalte steeds meer af en stijgt het kaliumgehalte. De Ca-aanvoer per 100 m3 rdmlha is jaarlijks 150 kglha. Opname door het gewas is gering, terwijl de uitspoeling, als veeljarig gemiddelde, berekend is op 235 kg Calha. Aanvulling vanuit de bodem van circa

100 kg Ca/ha lijkt regel. Bij een gift van 250 m3 rdmlha komt er jaar- bijks 200 kg Ca vrij. Enerzijds kan het Ca afkomstig zijn van aanwezige kalk in de bodem dat in oplossing gaat door de inwerking van het zuur- reagerende NO anderzijds kan het vrijkomen van het adsorptiecomplex

3

door de aanwezigheid van een overmaat aan kalium-ionen in de drijfmest, totdat de verhouding van de geadsorbeerde ionen in evenwicht is met de ionsamenstelling in het bodemvocht. Naarmate het bodemcomplex steeds meer verzadigd raakt met K-ionen, zal ook het K-gehalte in het grond- water op den duur gaan stijgen. Onder genoemde omstandigheden zal het

3

K-gehalte bij een jaarlijkgse gift van 250 m /ha kunnen oplopen tot

circa 300

2

350 mg K/1. Over het verloop van het sulfaatgehalte in de

tijd is door de beperkte informatie weinig te zeggen. Gelet op de ana-

lyses in bijlage 9 lijken de sulfaatgehalten enige mate a£ te nemen.

De gevolgen van drijfmestdoseringen voor de bodem- en grondwater-

verontreiniging zijn onderzocht op proefvelden, geclassificeerd als

et een

De percelen zijn in beheer

van het ROC Cranendonck te Maarheeze met als jaarlijks terugkerende

teelt snijmais. Het onderzoek is uitgevoerd in samenwerking met IB en

het PR. In de jaren 1973 tot en met 1982 zijn jaarlijkse hoeveelheden

3

runderdrijfmest toegediend, varierend van 50 tot 300 m /ha, steeds op-

lopend met 50 m3. ~ i j

de hoge giften wordt reeds een deel in december

uitgereden, het restant in februaki en april (tabel 1).

Na elke bemes-

ting wordt ernaar gestreeft zo snel mogelijk een bodembewerking toe

te passen om daarmee de ammoniak-vervluchtiging tot een minimum te

beperken.

~ e t '

uitspoelingsonderzoek is begomen in het najaar van 1977 en id

_,

geeindigd in het voorjaar van 1983.

De bemonstering heeft plaatsgevon-

den op een diepte van 1 m-mv met behulp van keramische potjes, Door

onderdruk aan te brengen in een daarop aangesloten fles wordt vocht

aan de bodem onttrokken (fig. 2) en in de fles verzameld. Het jaarlijkse

neerslagoverschok is berekend uit de weergegevens, samengesteld door

,

het KNMI (hfdst, 4.2.). Per jaar kunnen deze hoeveelheden varieren van

285

mm

in 19811'82 tot 415

mm

in 19821'83. De gemiddelde voeding van

het grondwater bedroeg 343

mm.

Be jaarlijkse nitraatuitspoeling

(kg N/ha) wordt bekend door de gemiddelde ~0~-concentratie

hiermee

te vermenigvuldigen. Eaarmate het jaarlijkse neerslagoverschot toeneemt

zal eveneens het uitspoelingsniveau hoger komen te liggen. Dit verband

is weergegeven in figuur 3A. Aanvankelijk wordt ook het gemiddelde

NO -gehalte beznvloed door de grootte van het neerslagoverschot met

3

name bij de objecten met hoge drijfmestgiften. Xaarmate er meer regen-

water door de bodem percoleert, zal het verdunningseffect steeds groter

worden (zie bijlage 3, 4, 5,

6,

7

en

8).

Bij de bewerking van de gege-

vens op jaarbasis is dit verband er niet duidelijk uitgekomen (fig. 3B),

mede doordat nog andere factoren het nitraatgehalte bepalen zoals de

beschikbare hoeveelheid minerale stikstof in de bodem aan het begin

van de uitspoelingsperiode en het in meer of mindere mate aanwezig

zijn van omstandigheden voor biochemische processen, zoals denitrifi-

catie .en mineralisatie.

De grootte van de mestgift is in hoge mate bepalend voor de mine-

rale stikstofvoorraad in de bodem aan het begin van de uitspoelings-

periode (fig. 5). Per m3 rdm wordt circa 5 kg N op het land gebracht

3

(tabel 2). Het object 50 m /ha heeft in de beginperiode een aanvullende

stikstofgift ontvangen

(100

kg N als kalkamon), waardoor de uits~oeling

op het zelfde niveau ligt als het

100

m3 object (fig. 4). Voor een

goede sni

jmaisopbrengst is een dri

j

fmestgif

t van 100 m3 ruirn voldoende

om te voorzien in de stikstofbehoef

ke. Van de 500 kg N in 100 m3 rdm

is 50% als mineraal N aanwezig. Doos mineralisatie van de organische

stof in hetzelfde jaar komt nog eens 25% vrij, waarvan circa 80 kg in

het groeiseizoen van de snijmais. He% N-aanbod is dan circa 330 kg N/ha

(CAD, 1984). Van de 5 kg die per m3 wordt toegediend spoelt 113 deel

i

3

uit. Per 100 m komt dat neer op

165 kg N, hetgeen bij een afvoer van

343

mm

een concentratie veroorzaakt van circa 50 mg NO -N/1

(=

227 mg

3

NO /I), Bij toenemende drijfmestgiften blijkt dat steeds 113 deel van

3

3

N-gift uitspoelt, met als uitzondering de gift van 300 m

,

waarvan de

.,

uitspoeling op hetzelfde niveau ligt als het 250 mJ-object (fig.

4).

De meest voor de hand liggende reden is een versterkte denitrificatie

3

doordat een deel van de mest (150 m

)

als 66n gift reeds in het najaar

wordt gegeven en waarschijnlijk onder bepaalde weersomstandigheden een

aanslag zal doen op de bodemzuurstof. Andere oorzaken die genoemd mogen

worden, zi

j n :

-

variatie in samenstelling van de drijfmest;

-

spreidingsvarlatie over de breedte van het proefveld;

-

verschil in neerslagoverschot per proefveldje;

- problemen in de aanloopfase bij de automatisering van analysetech-

nieken

.

Tenslotte moet nog worden opgemerkt dat de afwijking die optreedt

bij het 300 m3-object niet toevallig is. Met behulp van de boorgaten-

methode zijn in het laatste jaar ook de herhalingsobjecten bemonsterd,

3

3

Naast een overmaat aan stikstof bij een dosering van

100

m

,

vindt

er ook overdosering plaats van andere voedingsstoffen. Het overschot daarvan kan na de oogst van het gewas, uitspoelen of beznvloed worden door bodemfysische, chemische of biologische processen. In tabel 8

staan voor

2

bemestingshoeveelheden in relatieve waarden weergegeven

I)

de gift9

2)

de gewasopname, 3 ) de uitspoeling en

4)

de restpost. De

gegevens zijn afgeleid van tabel

7.

Bij een gift van

100

'm rdm blijkt dat meer dan de helft van alle

voedingsstoffen niet direct door het gewas word% benut. Natrium spant de kroon, het wordt nauwelijks opgenomen en spoelt grotendeels uit.

De f osf iatuitspoeling daarentegen is zeer laag

,

het gehalte in het

grondwatkr ligt op een natuurlijk niveau, Fosfaat wordt nog steeds in de bovengrond geforceerd onder invloed van chemische processen. Van de calcium- en sulfaatverbindingen spoelk meer uit dan men op basis van bemesting en gewasonttrekking zou mogen vemachten. Aanwezige kalk- zouten komen in oplossing, mogelijk door de zure werking van nitraat

en uitwisseling van Ca met

K

aan het adsorptiecomplex. Aanvankelijk

zijn bij de hoge giften de calcium concentraties in het grondwater hoog en de kaliumconcentraties laag,naarmate de onderzoeksjaren ver-

strijken wordt dit beeld langzamerhand omgekeerd (fig. 6 B ) .

Het chloridegehalte wordt over het algemeen niet door processen in de bodem beynvloed, het is een inert-ion. Toch blijkt dat niet alle chloride met het percolatiewater tot afvoer komt.

Tabel

8.

Jaarlijkse bemesting, opname, uitspoeling en restpost van voedingsstoffen bij een bemesting

3

van 100 en 250 m rdm/ha, weergegeven in procenten van het aanbod via bemesting

Samenstelling

3

100 m rdm/ha 250 m rdm/ha 3

runderdrij fmes t

uit- uit-

3

bemess. opname

LITERATUUR

CAD VOOR BODEMAANGELEGENHEDEN IN DE LANDBOUW, 1983. Samenstelling dier-

lijlte mest.

DE LA LANDE CREMER, L.C.N., 1981. Fragen der GGlleref im Ackerbau und

die Umwelt. 7, Arbeitstagung "Pragen der ~~llerei'29.

Sept

-

2. Okt. 1981. Bundesversuchsanstalt fGr alpenlgndische Land-

wirtschaft

-

Gumpenstein. Ostenreich.

1983. Persoonlijke mededeling. IB-Haren.

HAMINGA, P., 1982. Schrifkelijke mededeling. ICW Wageningen.

KNMI, 1977-1983. Weersgesteldheid. De Bilt.

Samenstelling (gew. O/oo) van de drijfmest per gift (ICRIST, 1983) (n.b. = niet bepaald)

Da turn

N 5'2' 1C20 CaO MgO NapO C1 Droge Org.

toediening (x0,437=P) (x0,83=K) (x0,715=Ca) (x0,603=Mg) (x0,742=Na) stof stof

Neerslag (mm), verdamping (mm) en luchttemperatuur (OC) tijdens de onderzoeksjaren, weergegeven per decade (neerslag = N, verdamping open water = Eo, gemiddelde luchttenperatuur = T). De neerslag is afkomstig van het KNMI-station Cranendonck, de 1-erdamping van het KN21I-sta- tion Eindhoven, en de gemiddelde luchttemperatuur is gemeten op het vliegveld Beek.

jan. I

,

1,4 feb. I 2,4 I1

I

52,9 15 1,7 111 3,' mrt. I 4,2 11

I

53,6 45 5,2 111 6,3 apr. I 7,1 I1 I52,3 75 8,4 111 9 9 1 mei I 11,5 I1

1

56,8 I l l 12,5 111 13,O juni I 14,8 11

1

70,9 123 l5,7 111 16,2 juli I 17,1 11

1

79,l 117 16,8 111 16,9 aug. I 17,4 11

1

84,s 96 16,9 111 15,9 sep. I 15,4 I1

1

62,6 61 l4,O I11 13,2 okt. I 12,o I1

1

56.9 29 9,s 111 9,o nov. I 7,2 11

1

71.4 9 5 , i III 4,6 dec. I I 3 , 7

Chemische samenstelling van het grondwater op een diepte van I,O m-mv bij een bemesting van 50 ton rdm/ha in de uitspoelingsperiode november 1977 - mei 1978 (afvoer 330 mm)

Bemonsteringsdatum Gemiddeld

I{C))<I I i ILL: -. -. . - - .- - - - - . . . . - . . . . - . -. - . .

1511 1/77 2/12/77 3/1/78 1/2/78 t l / l l / / L i 3 / 4 / 1 8 J/I//H EUWL'- r"k"l'-

gen kundig

NO3 (lug N/1) 38,7 51,O 42,9 45,2 53,7 50,6 48,O 47,5 47,O

NO2 6% N/l) - 0,20 0,07 0,04 0,03 0,02 - 0,077 0,072 NH -anorg. (mg N/1) 4 0,33 0,51 0,13 < 0 , 0 4 0,35 0,31 - 0,29 0,28 Kje1d.-N (mg N/1) 225 1,5 1 , l 1,2 1,9 1,7 - 1,64 1,7 totaal-N (mg N/1) 41,5 53,2 44,2 46,5 56,O 52,7 - ortho-P (mg P/1) tot.-l' (mg 1'11) COD (mg 02/1) 50 105 30 4 0 5 5 60 - 59,8 56,7

gel.verm. (nunho/m bij 20'~) 56,4 67,O 60,5 61,O 65,O 60,3 65,6 62,8 62,3

zuurgraad (pH) 696 6,7 6,8 6,2 6,4 6,6 -

-

6,6

tot, zout (nlg/l) 427 502 449 480 532 479 - 482 478

Chemische samenstelling van het grondwater op een diepte van 1,0 m-mv bij een bemesting van 100 ton rdmlhn in de uitspoelingsperiode nove~uber 1977 - mei 1978 (afvoer 330 ouu)

- Uemonsteringsdatum Gellliddeld Bepaling

-

gewo- gen reken- kundig NO3 (mg N/1) NO2 (mg N/1) NH -anorg. (mg N/1) 4 Kje1d.-.N (mg N/1) totaal-N (mg N/1) or tho-P (1ng 1'1 1) ~otnal-P (1111: IJ/ 1) Ca (rngll) Mg (mgll) Na (mg/l) K (ms/l) HC03 (mg/l) so4 ("g/l) cl (ms/l) COD (mg 02/1) TOC (mg C/1)

gel.verm. (mmho/m bij 20'~) zuurgraad (pH)

Chemische samenstelling van hee grondwater op een diepte van 1,O m-mv bij

verschillende drijfmestgiften tijdens de winterperiode 78/79 (afvoer 350

mm)

Bemonsteringsdatum

Gemiddeld

reken- gewo-

51

12/78 5/2/79 23/3/79 8/5/79 12/6/79

kundig

gen

-

50 ton rdm

100 ton rclm

N03-N (mg/l)

105,6

82,7

28,6

17,2

13,6

49,5

40,8

cl (mg/l)

90

44

16

1 1

4

33

,O

-

EC (mmho/m, 20'~)

82

9

1

5

4

3

0

2

8

-

150 ton rdm

200 ton rdm

250 t o n rdm

300 ton rdm

Bijlage 5

Chemische samenstelling van het grondwater op een diepte van I,O m-mv bij verschillende drijfmestgiften tijdens de winter 79/80 (afvoer294. m)

Bemonsteringsdatum Gemiddeld 3/ 1/80 4/2/80 26/3/80 23/4/80 (rekenklmdig) 50 ton rdm 100 ton rdm 150 ton rdm 200 ton rdm 250 ton rdm 300 ton rdm

Chemische samenstelling van het grondwater op een diepte van 1,0 m-mv b i j verschillende drijfmestgiften (mei 1980

-

mei 1981) Afvoer 385 mm

~emonsteringsdatuu Gemiddeld 21 17/80 19/8/80 1611 2/80 311 181 17/2/81 12/3/81 (rekenkundig) 50 ton rdm N03-N (mg/l) 21 ,O 28,9 41,8 39,6 45,l 43,3 36,7 Cl (mg/l) 27 9 16 2 7 18 2 1 20 EC (mmho/m, 20°c) 33 35 4 3 56 39 45

-

100 ton rdrn

NO3+ (mg/l) 63,4 55,O 51,5 39,6 42,O 29,3 46,8

cl (mg/L) 46 30 28 3 4 4 6 20 34 LC (nunho/cn, 20'~) 66 56 6 5 7 6 4 1 4U

-

150 ton rdm N03-N (mg/l) CL (mg/l) EC (mmhofm, 20'~) 200 ton rdm NO3+ (mg/l) cl (mg/l) EC (mmho/rn, 20'~) 250 ton rdm NO3+ (mg/l) Cl (nlg/l) EC (mmho/m, 20'~) 300 ton rdm NO3-N (mg/l) Cl (mg/l) EC (mmho/m, 20'~)

Kat- en anionen in het grondwater op een diepte van 1,O m-mv bij ver-

schillende drijfmestgiften in de periode december

80

-

maart

81

(afvoer 285 mm) Bemonsteringsdatum Gemiddelde 16/12/80 3/1/81 17/2/81 12/3/81 (rekenkundig) 50 ton rdrn 100 ton rdrn Ca (mgll) Mg (mgll) Na (mg/l)

K

(mg/l) 150 ton rdm Ca (mg/l) Mg (mg/l) Na (mg/l) K (mgll) 200 ton rdrn 250 ton rdrn 300 ton rdrn

Bijlage

7

Enkele analyses (nitraat, chloride en geleidingsvermogen) in het grond- water op een diepte van 1,O m-mv en bij verschillende drijfmestgiften

tijdens de winter 81/82 (afvoer 285 mm)

Bemonsteringsdatum Gemiddelde 1

/

12/81 5 / 1/82 31 13/82 ( r ekenlcund i g) 50 ton rdm 100 ton rdm 150 ton rdm 200 ton rdm 250 ton rdm 300 ton rdm NO3-N (mg/l) 143,4 1 8 2 , 4 85,l 137,O

cl

(mg/l) 8 0

9

4

35

67

,O EC (mmho/m, 20'~)

-

-

144

Enkcle a n a l y s e s ( n i t r a a t , c h l o r i d e e n g e l e i d i n g s v e r m o g e n ) i n h e t g r o n d w a t e r op e e n d i c p t e van l , O m-mv e n b i j v e r - s c h i l l e n d e d r i j f m e s t g i f t e n t i j d e n s d e w i n t e r e n v o o r j a a r s p e r i o d e 8 2 / 8 3 (Afvoer 415 mm) Bemonsteringsdatum Gemiddeld 251 1 1/82 281 12/82 261 1/83 2 3 / 2 / 8 3 2 4 / 3 / 8 3 2 7 / 4 / 8 3 2 5 / 5 / 8 3 22/6/83 ( r e k e n k u n d i g ) 50 t o n rdm N03-N (mg/l) 47,7 5 5 , 7 5 8 , 5 4 0 , 7 46,O 32,6 31 , 7 32,6 4 3 , 2 Cl (mg/l) 38 6 5

-

-

-

- 17 1 I 4 0 100 t o n rdm NO3-N ( m g / l ) 9 0 , 9 6 1 , 2 6 0 , 3 7 5 , 5 3 6 , 7 2 1 , 8 2 4 , 2 30,6 5 0 , 2 cl ( m g / l ) 95 125 -

-

- - 15 12 4 7 I ( I I I / I I I , 2 0 ° ) 106 160 1 1 7 7 4 8 8 ') I3 - 2 b 150 t o n rdm

NO3-N ( m g / l ) 130,O 5 6 , 5 105,2 7 0 , 8 37,6 28,2 2 9 , 3 30,4 61,O

CL1 ( d l ) 129 112 - - - - 9 I I 57 EC (nunho/m, 2 0 ' ~ ) 164 164 146 7 6 68 6 0 - 26 - 200 t o n rdm NO3-N ( m g / l ) C1 (nlg/l) EC (muho/m, 2 0 ' ~ ) 250 t o n rdm NO3-N ( n ~ g / l ) C1 ( m g / l ) LC ( ~ ~ m d ~ o / m , 2 0 ' ~ ) 300 t o n rdm NO3-N (nlg/ 1) Cl ( ~ 1 1 ) EC (mmho/m, 2 0 ' ~ )

Kat- en anionen concentraties (mg/l), gemeten op I m-mv en tevens met behulp van de boorgatenmethode (seizoen 82/83: afvoer 415 mm)

Bemestings- Keramisch potjes op I m-mv in blok 3 Uoorpatenmethode (mei 1983)

Verbinding

object nov. 82-

april 83 mei 8 3 juni 8 3 gemiddeld blok 1 blolc 2 I ~ l ( > k j gemiddeld

blok j (rekenkundig) 5 0 ton Ca (rngll) Elg (ntgll) Na (o~g/l) K (mg/l) SO4 (111g/1) I 0 0 ton Ca (mg/l) Mg (mg/l) Na (mg/l) K (mg/l) SO4 (mgll) 150 ton Ca (mg/l) rig (ills/ 1) Na (111g/l) K so4 (mg/l) 2 0 0 ton Ca (mg/l) Elg (mg/l) Na (mg/l) K (mg/l) SO4 ('"11) 250 ton Ca (mg/l) Elg (mg/l) Na (mg/l) K (mg/l) SO4 (mg/l) JIJU Lull c;1 (111~/1) Elg (mg/l) Na (n~gll) K (111g/l) so4 Ong/l)

Bijlage 9

Kat- en anionen gelialten (mg/l) in het percolatiewater als rekenkundig gemid- dcld~b p c r s c i z o c n CII als gcwogen gemiddelde over de meetjaren

~emonsteringsseizoen Gewogen Verbinding rdm gift 77/78'' 80/812) 82/83 3) gemiddelde calcium 50 m /ha 3 3 100 m /ha 3 150 m /ha 3 200 m /ha 3 250 m /ha 3 300 m /ha magnesium 5 0 m /ha 3 3 100 m /ha 3 150 m /ha 3 200 m /ha 3 250 m /ha 3 300 m /ha natrium 5 0 m /ha 3 3 100 m /ha 3 150 m /ha 200 m3/ha 3 250 m /ha 3 300 m /ha kalium 50 m /ha 3 s u ~ rant SO m'/lln I

I00 Ill /I111

I) Afvoer 330 mm

2) Afvoer 284 mm 3) Afvoer 415 mm