GEOCOMmunicatie 13 controverses over het voorspellen van aardbevingen, ten onrechte uitgestorven geachte kiezelsponzen, Texel in het licht van de zeespiegelrijzing, onderzoek naar gashydraten, de eerste mensen in Europa, en record-dinosauriërs

AFZETTINGEN WTKG 21 (1), 2000 18

GEOCOMmunicatie

13

controversesover het

voorspellen

van

aardbevingen,

tenonrechte

_uitgestorven

geachte kiezelsponzen,

Texel in het licht

van de

zeespiegelrijzing,

onderzoek

naar

_gashydraten,

deeerstemensen

in

_Europa,

en record-dinosauriërs

A.J.+(Tom)

vanLoon*

Inleiding

Succesvolle

_voorspellers

van

_aardbevingen

bekritiseerd

Al tientallen

_{jaren proberen wetenschappers}

_om tech-niekente

_{ontwikkelingen}

waarmeehet

_optreden

_van

aardbevingen

betrouwbaarkan worden

_voorspeld.

Dat kan immers_groteaantallen mensenlevens redden_enwellicht ook de vaakenormeschade voorkomen. De

_{pogingen zijn}

totnutoeechter

_weinig

succesvol

gebleken,

behalve

(mo-gelijk) bij

eenGrieks onderzoeksteam. Dat trok reeds in

1995 internationaaldeaandachtna eenseriecorrecte

voor-spellingen. Bij

Griekse

collega’s

bestondechter_grote

scep-sis omdat de

_{onderliggende}

techniek

_(gebaseerd

op elek-trischestromen in de

_grond)

veel te

rigide

zou

zijn.

Na de laatste

grote aardbeving

inAtheneop 7

september,

waarbi

_j

67mensende doodvonden,claimen de desbetref-fendeonderzoekers echter

_opnieuw

dat_zediecorrect had-den

_voorspeld.

_{Bovendien zeggen}zedatze

_signalen

heb-ben opgevangen die opeen

_{nieuwe, mogelijk}

_{zelfs nog} zwaardere

_{(magnitude 6,0), aardbeving nabij}

Lamia

wij-zen. Zowel de claimvan een

juiste voorspelling

als de Het is de

_góden

verzoekenmeteen nummer13. Net zoals in veel hotels geen kamer 13

aanwezig

is

_(maar

eventueel eenkamer

_12a),

zouook de redactievan

Afzettingen

voor deze

_bijdrage

_eencreatieve

_oplossing

hebbenmoeten ver-zinnen. Maar

_{juist bij}

een nummer13lukt datuiteraard niet.

_Integendeel,

deredactie_zaghet

_kennelijk

helemaal nietmeerzittenmetdeze

bijdrage,

enhad hem

diep

in het

eigen onderbewustzijn

weggestopt.

Op

het allerlaatste momentwilde de redactieerechter toch niet omheen. Het verzoekom eennieuwe

bijdrage

kwam danookminder daneenweek voordat hetmateriaalter persemoest.

Wei-nig tijd dus,

metals

gevolg

een in

_recordtempo

geprodu-ceerdeGEOCOMmunicatiedeze keer.

_Tijd

omdeze

bij-drage

zelf nogeens

rustig

na telezen _en

bij

te schaven waserniet. Maar

_{ja, bij}

eenechtnummer 13 staatook de kwaliteit

_{natuurlijk principieel}

onder druk.Niettemin,ik

hoop

datertochlezers zullen

_zijn

diezich met

_enig

ge-noegenaan ditnummer13 durven wagen; de onderwer-pen

lijken gevarieerd

genoeg.

waarschuwing

vooreennieuwe

aardbeving

ondervinden echter_zwarekritiek binnen de Griekse

_{wetenschappelijke}

wereld.

_Volgens

de directeurvanhet

_Natuurkundig

Labo-ratorium_van de Universiteit _vanAthene heeft de onder-zoeksmethode niets met

wetenschap

temaken. Een

seis-moloog

vanhet NationaleObservatorium in Athene wuift de

_waarschuwing

voor een nieuwe

aardbeving

zelfs ge-heel weg, omdat ook

hij

niet

_gelooft

in de waardevande

signalen

die de onderzoekers zeggente_hebben opgevan-gen.

Wetenschappers

stellen dat de claim m.b.t. 7 sep-tember niets

_voorstelt,

omdat

_hij

niettevorenis

bekend-gemaakt.

De onderzoekers stellen

_{daartegenover}

dat hun

signalen

wezen_opeen

_aardbeving

met eenkrachtvan

5,5

opongeveer 70 km vanafeen

_{bepaald meetpunt (hij}

bleek later

_5,9

_{op 140 km}

_afstand,

dus relatief

_{weinig afwijkend}

vande

voorspelling)

endatze een

afspraak

metde Griekse overheid hebben datzealleen

bij

eenverwachte

aardbe-ving

meteenkrachtvan

6,0

ofmeer een

openbare

waar-schuwing

zullen

_uitbrengen.

Debekritiseerdemethode werddoorenkele onderzoekers ontwikkeld nadateen vanhen

_bij

_een

laboratoriumexperi-menthad ontdekt dat ineenstuksteeneen

stroompje

werd

opgewekt

vlak voordat diesteen,die werd_{samengeperst,} in stukken brak. De

_{logische gedachte}

_wasdat

_voorafgaand

aan een

aardbeving

ook zulkestromen

(maar

dan op gro-tere

schaal)

zoudenontstaan.

Op

basisvan die

veronder-stelling

werdeentechniek

_{ontwikkeld, waarbij ‘signalen’}

zouden kunnen worden onderscheidenvan‘ruis’. Hoe dat onderscheid wordt

_gemaakt,

willen de onderzoekers niet bekend maken. Dat is

_{waarschijnlijk}

eenvan de redenen waaromzebinnen de Griekse

_{wetenschappelijke}

wereld veel weerstand ontmoeten.

Referentie:

5

Meer kiezelzuur in oceaanwater kan

‘uitgestorven’ kiezelsponzen

weertot leven wekken

Kiezelsponzen

warenenkele honderden

_miljoenen

ja-ren

_{geleden algemeen}

voorkomendebewonersvan de

_ondiepe

zeeën. Gedurende het Boven-Jura

_(160-145

miljoen jaar geleden)

vormdenzezelfsgroteriffen. Hun restanten,en in het

_bijzonder

hun

naalden,

worden dan ookzeer

_frequent

in oude

afzettingen aangetroffen.

Ge-durende het

_{Krijt (145-65 miljoen jaar geleden)}

leken de met naalden bezette

_{kiezelsponzen}

echter

_geheel

uit de

ondiepe

zeeënte

_verdwijnen.

Die situatiezettezichvoort

gedurende

het

_{Paleogeen (dat}

omstreeks 25

_{miljoen jaar}

geleden eindigde). Merkwaardig

genoegdoken deze spon-zen, die dus

duidelijk

niet

_uitgestorven

waren

_geweest,

daarnaweerop in

ondiepe

zeeën.

Vier

_Spaanse

onderzoekers van het Centro de Estudios Avanzadosde Blanes

_(Girona)

hebben

_experimenten

uit-gevoerd

om nate

gaanwelke

omstandigheden

verantwoor-delijk

moeten

_zijn

_geweestvoor het

_{tijdelijk ‘verdwijnen’}

vandeze_sponzenuit de

_ondiepe

zeeën.

_{Daarbij lag}

voor

de hand datzeondermeerde invloedvansilicium onder-zochten. Dit chemische element

(Si),

dat_{een van}demeest voorkomendeelementen in de aardkorst

is,

is zeer

moei-lijk

door

_organismen

te verwerken. Dat

_{gaat eigenlijk}

al-leen indevorm van

Si(OH)

₄dat

_{enigszins oplosbaar}

is in water.

_{Kiezelsponzen}

nemen,netals

bijv.

diatomeeënen

radiolariën,

deze stof uit hetzeewateropen vormen

daar-van

skeletjes

die uit amorf

gehydrateerd

Si0 2

bestaan. Deonderzoekershebbenvoor hun

experiment gebruik

gemaakt

van een

bepaalde kiezelspons

(Crambe crambe)

die

_algemeen

voorkomt in het

_{ondiepe, kustnabije}

milieu

van de

_westelijke

MiddellandseZee. Indemeeste popu-latiesvertoont die soortslechtseen

_type

van

naalden;

die

zijn

klein. Soms komenechter

exemplaren

voor die ook groterenaaldenbevatten. Culturenvandeze sponzen wer-den

_gekweekt

inzeewater uit hun

leefomgeving,

in zee-water meteen

verhoogd Si(OH)

₄

-gehalte,

eninzeewater met een sterk

verhoogd gehalte.

De

_{eerstgenoemde}

cul-tuurvormde alleende

_(gewone)

kleine

_naalden,

de tweede cultuur vormde drie

_typen

naalden

(inclusief lange)

ende derde cultuurvier_typen

_(alle

zeer

_frequent).

De

_{experimenten wijzen}

dus uit dat vooral de concentra-tievanhet

Si(OH)

₄

verantwoordelijk

is_voorde

vraagof

kiezelsponzen

al dan niet

veel, weinig

of geen naalden vormen.Het gaat dus nietom verschillen in soorten die zich kunnen handhaven of

_vestigen

inwater meteen

be-paalde Si(OH)

₄

-concentratie,

maar om een

feonotypische

expressie (d.w.z.

dat het

_uiterlijk

- in dit

geval

het al dan

niet hebbenvannaalden-binneneensoortwordt

_bepaald

door de beschikbaarheidvanvoldoende

Si(OH)

₄.

De con-clusie is dat het dus

waarschijnlijk

een

verlaging

vande

Si(OH)

₄-concentratie in hetzeewateris _geweestdie

tij-dens

_Krijt

en

Paleogeen

zorgde

voor een

schijnbare

ver-dwijning

van

_{bepaalde kiezelsponzen}

uit de

_ondiepe

wa-teren.

De vraagvan vooral diatomeeënnaar

Si(OH)

₄ is in de

huidige

oceanenzogrootdat de

_ondiepe

wateren erniet mee

verzadigd zijn;

in

_diep

waterkan de concentratieech-terwel 60 maalzo

hoog zijn.

Omdatsoorten vaak

gede-termineerd worden op aantalentype

naalden,

sluiten de onderzoekers niet uit dattal _van

_{‘uitgestorven’}

soorten

metveelen

_grote

naaldenweertot levenkunnen worden

gebracht

door de

_Si(OH)

4

-concentratie in hetwater

_(bij

voorkeur uiteraardwaarde concentratie toch al

_{hoog is)}

kunstmatig

te

_verhogen.

Referentie:

6

Bewoningsgeschiedenis

van Texel sterk

bepaald door zeespiegel

Dat de Waddeneilandenkondenontstaan

_dankzij

de

zeespiegelstijging

nade laatste

_ijstijd

- endatzevan naturezullen

_verdwijnen

nudie

_{stijging vrijwel}

tot stil-stand is

_gekomen

- is

algemeen

bekend. Dat ook hun

bewoningsgeschiedenis

sterkvandie

_{stijging afhankelijk}

AFZETTINGEN WTKG 21 (1), 2000 20

januari verdedigde

aan de

_Vrije

Universiteit. Het

lijvige

proefschrift

is

_overigens

slechts _zeerten deleaan de so-ciale

_gevolgen

van de

_{zeespiegel gewijd.}

Interessant is

dat,

aande handvan

_{archeologische vondsten,}

een

bere-kening

wordt

_gemaakt

van de

_{waarschijnlijke}

aantallen bewoners

_gedurende

de

_tijd.

Daaraan

koppelt

de

onder-zoeker,opbasisvan de- veranderende- _groottevanhet bewoonbare

_{zandige gebied}

_opTexel,

berekeningen

over de

_{bevolkingsdichtheid.}

Rond 1250v.

Chr.,

aanhet eindevande

Midden-Brons-tijd,

toen de

zeespiegel

ca.

1,7

m

lager

stond dan

_thans,

werd de

_{zandige, pleistocene}

kern van het eiland omge-vendoor

uitgestrekte

venen. Het

pleistocene

-vooralmet heide

_begroeide

-

duingebied,

waarop de akkerbouw door de_ca. 120-180inwoners

_(2-3

_perkm2

₎

_moest

plaatsvin-den,

wastoen met

_{zijn 54,5}

km2ca.

3,5

maalzogrootals

nu.In het noordenwasde veenstrook slechts enkele

kilo-meters

breed;

daarachterbevonden zichdeonbewoonbare

kwelders,

waarwellichtwel runderenen

schapen

konden worden

_geweid.

Omstreeks 800v.Chr.,aanhet

begin

vande

Ijzertijd, lag

de

_zeespiegel

omstreeks

_1,3

mbeneden NAP. Het veen

wastoen

langzaam

de

_pleistocene

kem

_{‘opgeklommen’.}

Van hetbewoon-en bewerkbare

_zandgebied

was daar-door

_afgenomen

totca30 km2

. Het is

waarschijnlijk

dat

veelmensenvertrokken omdatsteeds minder

grond

voor landbouwbeschikbaarwas; door de

geringere

woonruimte

groeide

de

_{bevolkingsdichtheid}

echter

_mogelijk

tot4-6 mensen per km

2 .

Door

_{natuurlijke ontwatering}

van een deelvanhet

_{veengebied kwam,}

ondanks

erosie,

in de

Mid-den-IJzertijd (ca.

300v.

Chr.)

weer ietsmeer

_pleistocene

zandgrond

ter

_{beschikking (33}

km2

)

enkon de

_bevolking

groeien

tot _{390-540 personen}

_(12-16

_{per km}2

).

In de Romeinse

_{tijd (100}

n.

Chr.)

veranderde niet veelaan de

_{voortgaande ontwikkeling:}

het zeeniveautoenwas ge-stegen tot een halve meter onder

_NAP,

waardoor het

pleistocene zandlandschap

steeds meer vematte; het be-woon- enbewerkbare

_gedeelte

nam daardoor aftot ca.

24,5

km2

.De

bevolking (360-630

_{personen: 12-22 per km}

2

)

nam inde

_loop

vande Romeinse

_tijd

aftot330-480 in de

Laat-Romeinse

_tijd,

maarde

_{bevolkingsdichtheid}

bleef toenemen

(17-24

per km

2

).

In de

_Vroege

Middeleeuwenzettedeze

_ontwikkeling

zich voort,met39-570inwoners

_(21-31

per km

2

)

in de

Mero-vingische tijd (550-700

n.

_Chr.)

tot420-600 inwoners

(23-32

perkm

2

)

in de

Karolingische tijd (700-1000

n.

Chr.).

Het zeeniveau

_lag

_{inmiddels op nog slechts}

_0,3

monder NAP en de

zandige kem,

omgeven door

kwelders,

was

afgenomen

tot _18,5km2

.Omstreeks 1200 hadden

Wadden-zee en

_Marsdiep

zich sterk

_uitgebreid

en

_lag

detot

15,5

km2

_{afgenomen zandige}

kernvan Texel temiddenvan

kwelders,

wadden_en

open water. De

_bevolking

_moet,

volgens

historische

_{bronnen, gedurende}

de Late Middel-eeuwensterk

_{zijn gegroeid,}

maar

_{archeologisch zijn}

de

bevolkingsaantallen

ende daaruitteberekenen

bevolkings-dichtheid

_moeilijk

vast testellen.

Referentie:

8

Gashydraten

voor

de kust

van

_Japan

worden

bemonsterd

Eind november iseen

Japans schip

meteen boorin-stallatie

_uitgevaren

ommonsters tenemen vande

gas-hydraten

die zich zo’n 60 kmvoor de kust in de zeebodem bevinden. Het doel is

enerzijds economisch, anderzijds

we-tenschappelijk.

De

_expeditie

vindt

_plaats

in

_opdracht

van eeninternatiofiaalconsortium onder

leiding

vande

_Japanse

nationale

oliemaatschappij.

Het economisch

_belang

is

_{overduidelijk.}

Een kubieke

me-ter vast

gashydraat

-bestaande uit methaan

(uit

vergane

organische

restanten) enwaterverbondentoteenvaste,

ijsachtige

stof-_bevat,onder

omstandigheden

zoals die

aan het

_{aardoppervlak voorkomen,}

eenhoeveelheid methaan die in

_gasvormige

toestand 164m3zou

bedragen.

De

gas-hydraten bij Japan

vormendegrootstbekende hoeveelheid in hunsoort.

_Volgens

detotnutoe_{bekende gegevens}

vor-mendeze

gashydraten

zelfs degrootste bronvanfossiele

energie

terwereld.Wanneer het

_mogelijk

zou

_blijken

deze opeeneconomisch verantwoorde

wijze

te

ontginnen,

zou dateenrevolutie veroorzaken in de

huidige wereldwijde

in-frastructuurvoor

_energie.

Het_gaatimmers niet alleenom de

_{gashydraten bij Japan,}

maarook elders. Recente

schat-tingen

gevenaandat denu

wereldwijd

bekende hoeveel-heden

_gashydraat

minimaalde dubbelehoeveelheid

ener-gie

bevattenvanalle bekendeolie-,gas-en steenkoolvoor-komenssamen.

Het winnenvandeze

_gashydraten

vereist

_speciale

maatre-gelen.

De stofvormtzich

namelijk

alleen

_{bij hoge}

druken relatief

_{lage temperatuur,}

zoals die ondermeer_openin de bodemvandezeevoorkomenop

dieptes

van meerdan400 m.

Bij

het

_{omhoogbrengen}

kan het evenwichtvanhet

‘hy-draat-ijs’

worden

verstoord,

waardoor dezevastestof

plot-seling

ontbonden wordt in vloeibaarwateren

gasvormig

methaan,

dat dan

_gemakkelijk

kan _ontsnappen.Van die

eigenschap

wordt

_bij

de

_{bemonstering gebruik gemaakt}

door,

nahetaanborenvande

_{gashydraathoudende laag,}

een elektrisch

verwarmingselement

in de

_laag

aante

_brengen.

Het

_‘ijs’

smelt

_daardoor,

enviaeensoortroermechanisme wordt het vloeibaar

_{geworden mengsel}

vanwater met daar-in

_{opgelost methaangas opzettelijk}

verstoord,zodat het gas er

gemakkelijk

uit

_vrijkomt

en naarboven kan worden

ge-pompt.

Er

_{zijn bij}

eerdere

_boringen,

ondermeerin Canada

(1998),

overigens

wel

_degelijk

monsters vast

_gashydraat

naarhet

aardoppervlak gebracht,

zodat

_kennelijk

de

_ontbinding

in water enmethaan niet

_{altijd plaatsvindt.}

De voorwaarden waaronder dat al dan niet

_{gebeurt, zijn}

_{nog niet}

_goed

begre-pen;onderzoekdaarnaaris dan ookeen vande doelstellin-genvanhet

_{Japanse project.}

Ook op ander terrein heeft

gashydraat

nog

geheimen.

Zo

hangt

de

_vorming

ervan

mogelijk

samenmet het klimaat op

aarde,

zodatklimaatfluctuaties

_mogelijk

medeaande hand van de

aard,

omvangen

eigenschappen

van

gashydraat-voorkomens kunnenworden

_{gereconstrueerd.}

Referenties: I,

7

Voorloper

van mens

bereikte Europa 1,75

miljoen jaar geleden

De oudst bekenderesten

_(beenderen)

van

menselijke

voorouders in

_Europa

warentotvoorkort ongeveer 800.000

_jaar

oud. Ze behoordentoeaan eenaantal indivi-duen die in

_{Spanje zijn}

_{opgegraven. Die}skeletresten,die

destijds

voor veel

_{opzipn baarden, zijn}

nuechter hun

bij-zonderestatus als ‘oudste

_{Europeanen’}

_{kwijtgeraakt.}

En dat

_gebeurde

_opeen

_tamelijk

dramatische

_wijze,

door de

vondst, bij

de

_plaats

Dmanisi in

_Georgië,

vantwee sche-delsvanHomoerectus

_{(ze zijn}

althans

_voorlopig

als

zo-danig gedetermineerd)

die

_{volgens dateringen}

ruim twee-maalzooud

zijn, namelijk 1,75 miljoen jaar.

Al in 1997 werden

_kaken,

eveneens

toegeschreven

aanHomo erectus,

op dezelfde locatie

aangetroffen;

ook toenrees het ver-moeden dat hetom

_{uitzonderlijk}

oude

_{exemplaren ging.}

Zekerheidwaserechterniet.

De vondst zou - als deonderzoekers definitiefkunnen

waarmakenwat ze nu claimen

-eensensatie betekenen. De

_voorlopers

van de modernemens

(Homo

sapiens

sapiens)

zouden immers veel eerder uit hun

herkomst-gebied

in Afrika moeten

_{zijn weggetrokken}

dantotnutoe uit allerlei gegevens het

geval

leek.

_Volgens

de

_huidige

opvattingen begon

demens

namelijk

_{pas zo’n}

1,4 miljoen

jaar geleden

uit Afrika weg te

trekken,

en dat deed

hij

oorspronkelijk

in

_{oostelijke richting.}

Vanuit het Midden-oostenzou

hij

zich

vervolgens geleidelijk

in diverse

rich-tingen

hebben

_verspreid.

Deouderdomvande vondst in

Spanje

was metdat beeld

goed

in

_{overeenstemming.}

De vondstvande twee schedelsvan

1,75 miljoen jaar

oud in de Kaukasus is dat uiteraard niet. Het_gaatdan ookom een zeerverrassende

_vondst,

verklaart Phil

_Rightmire,

een

antropoloog

vande State

University

of New York

_(in

Bing-hamton).

De vondst werd in oktober bekend

_gemaakt

_opeen pers-conferentie door de

_archeoloog

Olaf Jorisvanhet Roma-nisch-Germanisches Museum in

_Mainz,

die het onder-zoeksteam leidde. Veel aandacht

_ging

daar uiteraard uit naarde

_datering.

De schedels zelf

_zijn

_{nog niet}

_gedateerd,

maar dat is wel

gebeurd

met de

_afzetting

waarinze

zijn

gevonden.

De

juistheid

van de

datering

staat_{niet erg} ter

discussie,

wanteenruwweg

gelijke (zeer hoge)

ouderdom werd

_gevonden

met tweevolstrekt verschillende

daterings-methoden:een_{daarvan berust op}een

_vergelijking

vanhet

magnetisch

veld in

_aangetroffen

kristallen met de

_(goed

bekende) aardmagnetische

geschiedenis;

de andere me-thode berust op de

verhouding

in de bodemvan verschil-lende

_{radon-isotopen.}

Hoewelgeenvanbeide methoden als uiterst betrouwbaar te boek staat, wordt het feit dat beideeenzelfde ouderdom

_opleveren

als_een

belangrijke

indicatie beschouwd datdeorde_van

groottevande

date-ring

op z’n minst

juist

is.

Referentie:

3

Nog grotere

ennog

oudere dinosauriërs

ontdekt

Destroom

publicaties

overdinosauriërs

blijft,

in het kadervande al enkele

_j

arenheersende ziekte

‘sauro-mania’,

steedsweerverbazen. Niet alleen komenersteeds meer

détailgegevens

overhunanatomie,de

_{ontwikkeling,}

de motoriekende evolutiebeschikbaar,maarook

blijken

telkens de toch al

_merkwaardige

kenmerkenvandeze die-ren weerverderteworden verschoven.

Zo

_wijst

eennieuwe vondst opeen iets eerderontstaan

vandeze groep dantotnutoebekendwas.

_{Op Madagascar}

hebben

_{paleontologen namelijk}

eenonderkaak-metdaarin het

_{complete gebit}

-opgegravenvan een dinosauriër die zo’n 230

_{miljoen jaar geleden,}

dus op de grensvan Mid-den-en

Laat-Trias,

moet hebben

geleefd.

Hierbij

moet worden

_aangetekend

daternog

betrekkelijk weinig

van de oudstedinosauriërs bekend

is;

aangenomen mag wor-den dat in hun

vroegste geschiedenis

kleinesoorten

moe-tenhebbenbestaan,maarde oudsttotnutoebekendesoort

(Eoraptor lunensis)

was al twee meter grooten eenop tweepoten

lopende jager.

De evolutievande dinosauriërs wasomstreeks 230

_{miljoen jaar geleden}

al

_volop

aande

gang. Pas omstreeks deovergang vanPerm naar Trias

begon

de

groepechterte

bloeien,

om-zoals bekend- aan het eindvanhet

Krijt (dus

na eenook

geologisch gezien

aanzienlijke periode

van 150

_{miljoen jaar)}

uitte sterven. De nieuwe-oudste-soortheeftvande onderzoekers nog geennaam

_gekregen.

Zewillen

_kennelijk

eerst nog verder onderzoek doen op de

vindplaats (in

hetNationale Park Isalo op

Madagascar)

om eventueleverdere vondstente doen die het inzicht in de

_verwantschap

metandere dino-sauriërs_{vergroten.De kans op}

_dergelijke

vondsten is

aan-zienlijk,

wantde

_{vindplaats blijkt rijk}

aanandere fossie-len. Er is

_overigens

al wel ietsoverde taxonomische

_plaats

vande nieuwe vondst bekend: het

_gebit

vertoont kenmer-ken die bekenmer-kend

_zijn

_vande

_{Prosauropoda,}

eengroep die al werd

_gerekend

totde oudstetaxavande dino’s.

Bij

de

_jongere

dinosauriërs is ookeen

opvallende

vondst

gedaan:

eennekwervel

(waarschijnlijk C8),

die 140cm

lang

is. Daaruitreconstrueren

deskundigen

een

neklengte

van 10m eneen

bijbehorende

lichaamslengte

van 30m

(van kop

tot

_staart).

_{Met opgeven}nekzouhet dierca. 18 m

_{hoog zijn}

geweest,wathem ruimschootsin staatstelde om

_zijn

voedseltehalen uit de

_toppen

vande naaldbomen endeenorme varens dietoen in het

_{gebied groeiden.}

Als dezereconstructie, die werd bediscussieerd op een

bij-eenkomstvande

_Society

of Vertebrale

_{Paleontology, juist}

is, gaat

hetomde

_grootste

dinosauriër_waarvan ooit

res-ten

_{zijn gevonden.}

Dezereus,die inmiddels

Sauroposeidon

proteles

is

_gedoopt,

leefdeinzuidoost Oklahoma

(Vere-nigde Staten) gedurende

het Jura(toende dinosauriërs daar al_{ver over}hun

_hoogtepunt

heen

_waren).

AFZETTINGEN WTKG 21 (1), 2000 22

Geraadpleegdeliteratuur

1

_Anonymus,

1999. Vor der

japanischen

Pazifikküste befindet sich die

_gröflte

fossiele

_{Energiequelle}

der Erde

- Bisher nicht erschlossene

Gashydrat-Lagerstatten

bergen

gewaltige

Reserven / Vorrateerstmals ange-bohrt /

_{Erschlieftung gilt}

als aullerst riskant. Frankfurter

Allgemeine Zeitung 29-11-1999,

p.25.

2

_Flynn,

J.J.,

Parrish,

J.M.,

Rakotosamimanana,

B.,

Simpson,

W.F.,

Whatley,

R.L. &

_Wyss,

A.R., 1999. A Triassic fauna from

_{Madagascar, including early}

dino-saurs. Science

_286,

_{p. 763-765.}

3 Helmuth,L.

_(ed.),

401. The first

_Europeans?

Science

286,

p.401.

4

_Holden,

C.

_(ed.),

1999. Titan ofthe Cretaceous. Science

286,

p. 1285.

5 Kerr, R.A., 1999.

_Earthquakes

-Prediction claims stir

Greek _controversy. Science285,p. 2044-2045. 6

_{Maldonado, M., Carmona, M.C.,}

_Urtz, M.J. &

Cruza-do, A.,

1999. Decline inMesozoic

_{reef-building}

spon-ges

explained by

Silicon limitation.Nature

401,

p. 785-788.

7

_{Normile, D.,}

1999. Ocean

_project

drills for methane

hydrates.

Science

_286,

_p. 1456.

8

_Woltering,

_P.J.,2000. The

archaeology

of Texel-four

studies_on settlement and

landscape (1350

BC - AD

1500).

Proefschrift

_Vrije

Universiteit Amsterdam.

*A.J. van

Loon,

Geocom

_{B.V., Benedendorpsweg 61,}

6862WC

_Oosterbeek,

tel.

_{026-3390908, fax}