Het Revolutionaire 5G Netwerk

0

Het Revolutionaire 5G Netwerk

Spoedig zal het mobiele 5G netwerk het huidige 4G netwerk gaan opvolgen. De komst van het nieuwe 5G netwerk zal een grote invloed hebben op zowel de samenleving als de economie. Met de komst van het nieuwe netwerk worden revolutionaire ontwikkelingen beloofd. Desondanks, zijn er zowel voor als tegenstanders van het netwerk en de effecten hiervan. In dit paper worden verschillende kenmerken van de nieuwe 5G techniek geanalyseerd. Door middel van een literatuuronderzoek wordt er een kosten-batenanalyse gemaakt. Vanuit bedrijfskundige en politieke inzichten worden de kosten en baten van het nieuwe 5G netwerk uit een gezet. Aan de hand van deze kosten-batenanalyse wordt er een adviesrapport opgesteld voor de Nederlandse overheid.

CASPER HUBERT POLITICOLOGIE

NOUT SCHOLTEN NATUURKUNDE

FREEK TROMMEL BEDRIJFSKUNDE

1 DATUM: 22/01/2020 WOORDEN: 6270

Inhoudsopgave

2.5 First-mover advantage, concurrentiepositie, arbeidsmarkt & privacy 5-6

3. Hoofd- en deelvragen 6 4. Hypothese 6-7 5. Onderzoeksmethoden 7-8 6. Resultaten 8-14 6.1 Kosten-baten analyse 5G 8 6.2 Kosten 9-11 6.3 Baten 12-14 7. Conclusie 14-16 7.1 Conclusie kosten 14 7.2 Conclusie baten 15 7.3 Algemene conclusie 15-16 8. Discussie 16-17 9. Bronnenlijst 18-21 10. Appendix I 22 11. Appendix II 23-25

2

1. Inleiding

Vanaf 2020 wordt verwacht dat op elke smartphone het nieuwe 5G netwerk wordt gebruikt. Sterker nog, de verwachtingen overstijgen de smartphone en voorspellen een 5G ecosysteem waar alle apparaten met elkaar verbonden (kunnen) zijn. Met de komst van het nieuwe 5G netwerk zijn er veel voor- en tegenstanders van het netwerk en de

effecten hiervan.

De tegenstanders van het netwerk zijn bang voor de gezondheidsrisico's die verbonden zijn met het 5G netwerk (Scientists and doctors warn of potential serious

health effects of 5G, 2017).

Ook zou er sprake kunnen zijn van spionage door buitenlandse bedrijven die de benodigde antennes leveren. Om deze reden heeft het Nederlandse kabinet op 1 juli 2019 aanvullende eisen gesteld bij het aanleggen van antennes en het gebruik van het

5G netwerk (Rijksoverheid, 2019).

Hoewel de tegenstanders fel tegen zijn, zijn de voorstanders echter lyrisch over het 5G netwerk. Met de verandering van het 4G naar het 5G netwerk zal niet alleen de hele telecomindustrie, maar ook de zorg- en de auto-industrie veranderen (Shah A., 2019).

Met de komst van het nieuwe en snellere netwerk is communicatie veel makkelijker (Vinel et al. 2012) Het wordt hierdoor bijvoorbeeld, mogelijk om operaties op afstand te bewerkstelligen of om zelfrijdende auto’s te realiseren (Shah A., 2019). Met de komst van het 5G netwerk spelen een aantal vragen op: wat is de veiligheid van het 5G netwerk, wie implementeert het netwerk als eerste, hoe reageert de gehele industrie op de implementatie en wat is de regelgeving van het nieuwe 5G

netwerk (Mohan J., Yarabothu S., 2015)?

In dit paper wordt er door middel van een literatuuronderzoek en een kosten-batenanalyse een adviesrapport geschreven voor de Nederlandse politiek. Uiteindelijk wordt er antwoord gegeven op de hoofdvraag: ‘’Hoe moet Nederland omgaan met de nieuwe technologische toepassingen die 5G met zich meebrengt?”

2. Theoretisch kader

2.1 Kenmerken 5G

De snelle ontwikkelingen van informatie en netwerktechnologie maakt dat het dataverkeer op het draadloze mobiele communicatienetwerk elk jaar exponentieel toeneemt. Om deze ontwikkelingen en de popularisatie van intelligente terminals tegemoet te komen wordt het 5G netwerk ontworpen. Hieronder worden de kenmerken van het 5G netwerk toegelicht en vergeleken met zijn voorafgaande generatie. Het 5G netwerk laat zich kenmerken door verschillende nieuwe aspecten. Zoals het nieuwe spectrum binnen het frequentiebereik. Naast het spectrum in het oude

3 frequentiebereik van het 4G-LTE netwerk van 600 MHz tot 6 GHz, wordt binnen het 5G netwerk ook gebruik gemaakt van frequenties van millimetergolven van 24 GHz tot 86 GHz. Hierdoor wordt het netwerk aanzienlijk sneller. De theoretische piek in datasnelheid is 10 GB per seconde. Het 5G netwerk is daarmee 100 keer sneller dan het 4G netwerk. Een ander kenmerk is dat de capaciteit van het aantal netwerk-verbonden apparaten duizend keer hoger ligt dan op het 4G netwerk. Ook tijdsvertraging van reacties tussen verbonden apparaten en het 5G netwerk zal tien keer kleiner zijn ten opzichte van het 4G netwerk (Zhou, 2019).

2.2 Belangrijke Technologieën

Het grootste verschil tussen 5G en zijn voorafgaande generaties is dat het niet een enkele techniek is maar een opsomming van alle hedendaagse communicatietechnieken (Zhou, 2019). Belangrijke technologieën voor het 5G netwerk zijn onder andere: grootschalige MIMO (multiple-input and multiple-output) technologie, waar met behulp van meerdere zendende en ontvangende antennes gebruik wordt gemaakt van gereflecteerde signalen om zo het signaal te verbeteren. Hyper-dichte heterogene netwerktechnologie, een technologie die het mogelijk maakt om meerdere netwerken te overkoepelen als één groot netwerk. Daarvoor is ook het werken met millimetergolven nodig. Deze nieuwe en hogere radiofrequenties werden hiervoor nog niet eerder gebruikt. Deze technologieën maken het onder andere mogelijk signalen in gerichte stralen te versturen, waar dat bij voorgaande generaties nog in alle richtingen ging. Dit zorgt ervoor dat de snelheid en de gebruikerscapaciteit van het netwerk worden verhoogt.

Het gebruik van hogere frequenties tot zelfs millimetergolven brengt echter ook problemen. Deze hoge frequenties penetreren moeilijk door vaste materialen en worden gemakkelijk opgenomen of verstrooid door gassen en regen. Ondanks dat deze technieken de transmissiesnelheid kunnen verhogen, zou het voor gebruik op lange

afstanden van de zendmast een probleem kunnen zijn.

Om het 5G netwerk te optimaliseren zullen er in de toekomst veel nieuwe antennes moeten bijkomen, worden ontworpen en verbeterd. Deze antennes zijn nodig om de signaalsterkte van de millimetergolven te versterken maar ook voor de veel gebruikte MIMO-technologie (Schooneveld., 2015).

2.3 Toepassingen 5G

Door de snelheid, gerichte straling en het tegelijkertijd up- en downloaden van data kunnen vele nieuwe toepassingen worden gerealiseerd die als voordelig kunnen worden gezien. Denk hierbij aan zelfrijdende auto’s, ‘The Internet of Things’ en op afstand bestuurbare, erg nauwkeurige, real-time robots (Shah A., 2019). ‘The Internet of Things’ refereert naar de integratie van objecten die interactie met elkaar onderling kunnen hebben door middel van kunstmatige intelligentie (Vinel A., Wang L., Xial F., Yang L.T.,

4 2012).

Door de snelheid die 5G belooft kan het gebruik van (glasvezel) kabels en andere manieren van bedrade dataverzending een praktijk uit het verleden worden. De snelheid en de consistentie die 5G brengt zal de vraag naar verbinding volledig draadloos moeten kunnen voorzien (Shah A., 2019). Ook kan 5G netwerk het menselijk verbruik van energie en het optimaliseren van grondstoffen helpen verduurzamen (Georgakopoulos A., Margaris A., Tsagkaris K., Demestichas P., 2016). Daarnaast gebruikt het netwerk zelf minder energie dan zijn voorgangers (Thompson J., et al., 2014).

Een nadeel bij de realisatie van een volledig draadloos netwerk is dat wanneer het bedrade netwerk verdwijnt, het draadloze netwerk voldoende capaciteit moet hebben om dit te vervangen. Door een kortere golflengte van de straling van 5G zullen er daarom meer zendmasten moeten worden geplaatst (Schooneveld H., 2018). Deze

zendmasten brengen extra kosten met zich mee.

Momenteel is er veel verwarring over eventuele gezondheidsproblemen die 5G, of meer specifiek de bijbehorende zendmasten met zich mee zou brengen. Onwetendheid zaait angst wat resulteert in demonstraties en activisme. De huidige stand van zaken is dat er correlaties zijn gevonden tussen het voorkomen van gezondheidsproblemen en de afstand van de woonplek tot een zendmast (Russel C., 2017). Echter, sluitend bewijs dat bepaalde gezondheidsproblemen worden veroorzaakt door deze zendmasten ontbreekt vooralsnog. Voor de antennes en satellieten die geplaatst moeten worden om 5G te accommoderen moet rekening worden gehouden met de achtergrond van de bedrijven en/of bijbehorende overheden die hier invloed op hebben. Telecombedrijven die de soft- of hardware aanbieden kunnen namelijk de gegevens van consumenten in handen krijgen (Rijksoverheid, 2019) wat vraagstukken omtrent privacy oproept. Dit geldt ook voor gevoelige informatie van overheden en hun instanties zelf, aangezien politieke spionage op eenzelfde manier wordt uitgevoerd (Rijksoverheid, 2019).

2.4 Sociaal Aspect

Een technologie zoals 5G kan zoals eerder besproken zowel voor- en nadelen met zich meebrengen. Naast bedrijfskundige en natuurkundige voor- en nadelen komen hier ook sociale aspecten bij kijken die interessant zijn voor het politiek beleid omtrent de technologie. 5G zou de belofte dat er altijd overal snel internet is moeten vullen. Dit brengt met zich mee dat er nieuwe mogelijkheden zijn wat betreft de inbreuk van privacy (Khajuria & Skouby, 2017). Zij hebben onderzocht dat sinds de belofte dat het netwerk altijd en overal toegankelijk zou zijn de privacy van data langzaam schuift van een keuze naar een kennisgeving. Waar van oorsprong het idee was dat mensen zelf mogen beslissen of zij bepaalde data af willen staan om diensten te helpen verbeteren, laat de industrie je tegenwoordig weten dat zij alle relevante data willen gebruiken en dat je anders wordt uitgesloten van de dienst. Ook stellen zij dat, met de nieuwe snelheid, precisie en implicaties van 5G de services meer ‘machine-to-machine’

5 communicatie wordt, waardoor data een veel langere route aflegt en zo ook op meerdere punten kwetsbaar is. Een ‘machine-to-machine’ communicatie wordt weergegeven in afbeelding 1.

Afbeelding 1: Een voorbeeld van een 5G ecosysteem (Khajuria & Skouby, 2017)

Daarnaast leggen Khajuria & Skouby (2017) uit dat er momenteel een duidelijke scheidslijn is tussen ‘gebruiker bezit’, zoals wearables (i.e. smart watches etc.), en services, zoals cloud storage. Wanneer 5G komt en aan haar beloftes voldoet zal deze lijn vervagen tot één groot ‘gebruiker domein’, waarin alles is geïntegreerd. Dit kun je zien als het gebruiker bezit dat gebruik gaat maken van de services voor opslag en communicatie, en vice versa de services gebruik maken van de gebruikers bezitten om data sneller en gerichter te verplaatsen. Ook stellen zij dat het huidige ‘verplaatsen van data’, wat inhoudt dat gebruikersdata van de ene naar de andere plek wordt verplaatst, wordt vervangen door het ‘transporteren van data’, wat inhoudt dat gegenereerde data wordt gebruikt om nieuwe data te creëren. Dit zal in de toekomst de komst van ‘Socialized Devices’ kunnen accommoderen. Het belangrijkste is dat de gebruiker niet het vertrouwen mag verliezen in wat er met hun data gebeurt, wat momenteel een taak is voor bedrijven uitgelijnd door autoriteiten.

2.5 First mover advantage, concurrentiepositie, arbeidsmarkt & privacy

Als een bedrijf of overheid als eerste een nieuw product of service aanbiedt heeft het first-mover advantage. First-mover advantage is de theorie dat de eerste op de markt een groot voordeel heeft en daardoor meer verdient ten opzichte van de andere

bedrijven of overheden (Kopel, Löffler, 2008).

Als bedrijf kan van 5G op veel manieren worden geprofiteerd. Bedrijven die eerder dan hun concurrent het 5G netwerk implementeren hebben sneller internet, waardoor bijvoorbeeld hun bestellingen sneller kunnen doorkomen en kunnen worden verwerkt. Ook verbruiken de ‘first-movers’ minder energie, wat geld bespaart. Ten

6 derde heeft het bedrijf de mogelijkheid verschillende apparaten te integreren. Dit kan

werknemers en daarmee ook kosten besparen.

Ook de overheid kan profiteren van het implementeren van 5G. Door gebruik te maken van het nieuwe netwerk kan de infrastructuur worden verbeterd, omdat er gebruik kan worden gemaakt van de interactie tussen auto’s (Bega D., et al., 2017). De verbetering van infrastructuur heeft als substantieel gevolg een groei van het BBP (Esfahani S., Ramirez M., 2003). Vooral als first-mover kan de overheid hier dus meer profiteren dan andere landen. Het is daarom van belang ,mits alles veilig is, het netwerk snel wordt geïmplementeerd om een zo groot mogelijk voordeel te krijgen ten opzichte van andere landen.

3. Hoofd- en deelvragen

Hoofdvraag

In dit paper wordt de volgende hoofdvraag behandeld: ‘’Hoe moet Nederland omgaan met de nieuwe technologische toepassingen die 5G met zich meebrengt?”.

Om deze hoofdvraag goed te kunnen beantwoorden moet er worden gekeken naar verschillende deelvragen. Deze deelvragen zijn als volgt opgesteld:

- Wat zijn de eigenschappen en mogelijke toepassingen van de nieuwe 5G

technologie?

- Wat biedt 5G ten opzichte van voorgaande technologieën?

- Welke kosten en baten hebben verschillende industrieën bij de mogelijkheden die 5G met zich meebrengt ten opzichte van alternatieve technologieën?

- Hoe kan de Nederlandse overheid omgaan met de komst en het gebruik van 5G in

termen van beleid?

4. Hypothese

In dit onderzoek wordt op basis van een kosten-baten analyse gekeken naar mogelijke adviezen voor beleid en regulatie van 5G. Een specifieke hypothese is lastig op te stellen maar enkele verwachtingen van resultaten zijn wel aanwezig.

H1: De hoeveelheid baten die 5G biedt wijst op een onvermijdelijke komst van het netwerk.

H2: Industrieën zullen zich moeten aanpassen aan 5G, in zowel praktische termen als in beleid omtrent onderwerpen als cybersecurity en privacy.

7 H3: De gezondheidszorgen rondom 5G vragen om een reactie van de overheid in regulatie.

H4: Een veilige accommodatie van 5G zal een aanscherping van privacy en cybersecurity wetgeving vereisen door nieuwe technologieën.

H5: Een veilige accommodatie van 5G zal snel nodig worden geacht om Nederland en de industrieën die daarbinnen vallen een goede kans op het internationale speelveld te geven.

Om deze hypothesen goed te kunnen testen zal gekeken moeten worden naar zowel de natuurkundige aard van de specificaties en mogelijke toepassingen van 5G, als de sociale en economische repercussies die deze toepassingen hebben in de Nederlandse samenleving. Deze sociale en economische aspecten kunnen worden benaderd vanuit een bedrijfskundig en politicologisch oogpunt.

5. Onderzoeksmethoden

Ten eerste is er door middel van een literatuuronderzoek en expert interviews gekeken naar de benodigdheden en toepassingen van het nieuwe 5G netwerk. Hierbij zijn de kosten en de baten van 5G geïdentificeerd. Er is gezocht naar de termen: 5G network, 5G implications, 5G privacy, 5G environment, advantage 5G, disadvantage 5G & future 5G. Hierop volgt een kosten-batenanalyse, op basis van de kosten en baten geïdentificeerd in het literatuuronderzoek. Bij het natuurkundige deel is gekeken of 4G beter kan worden vervangen door 5G, of dat er een alternatief moet komen. Deze analyse wordt gedaan door middel van een literatuuronderzoek. Bij het literatuuronderzoek is gekeken naar de termen: safety 5G, technology 5G, frequency 5G

& radiation 5G.

Daarnaast is er gekeken naar de uiteenzetting van bedrijven. Dit is gedaan door middel van een kosten-batenanalyse op basis van de kosten en baten geïdentificeerd in het literatuuronderzoek. Bij een kosten-batenanalyse worden alle voordelen afgewogen tegen alle nadelen. Hierbij is gekeken of het voordelig is voor bedrijven om te wisselen van 4G naar 5G. Deze kosten-batenanalyse is wederom gedaan door middel van een interview met een expert en door een literatuuronderzoek.Bij het literatuuronderzoek is gekeken naar de termen: opportunities 5G, companies 5G, internet of things,

leadership 5G, telecommunication 5G & economy 5G

Op basis van het literatuuronderzoek, de interviews met de experts en de kosten-batenanalyses is er een beleidsadvies opgesteld. Hier is onderzocht hoe Nederland zoveel mogelijk kan profiteren van de baten, terwijl de kosten zoveel mogelijk worden ingeperkt. Dit is gedaan aan de hand van een literatuuronderzoek naar hoe er in het verleden is omgegaan met vergelijkbare situaties en het bestaande beleid dat relevant is voor 5G. Hieruit is geanalyseerd of het huidige beleid volstaat voor de kosten-batenanalyse, waar beleid nog niet volstaat of nog ontbreekt. Tot slot is een aanbeveling geschreven in de vorm van hoe de Nederlandse overheid om moet gaan met de komst

8 van 5G. Zoektermen die zijn gebruikt voor het vinden van theorie zijn: GDPR 5G; Policy 5G; Privacy 5G; Applications 5G; Implications 5G; Regulation 5G; Europe 5G; Netherlands 5G; Political Economy 5G.

6. Resultaten

6.1 Kosten-batenanalyse 5G

In de resultaten wordt een kosten-batenanalyse gedaan aan de hand van de gevonden verschillen in het voorgaande hoofdstuk. In een kosten-batenanalyse wordt er gekeken naar de grootste voor- en nadelen van het vraagstuk (Mouter N., 2012). In deze analyse wordt er zowel gekeken naar de natuurkunde, politicologische als de bedrijfskundige voor- en nadelen.

Kosten Baten

Aanleg kosten extra antennes Snellere internetverbinding & grotere capaciteit

Minder privacy Minder energieverbruik

Gezondheidsrisico’s Interactie tussen apparaten

Mogelijke Spionage Mogelijkheden tot integratie meerdere functionele apparaten

Tabel 1: Samenvatting kosten-baten.

9 6.2 Kosten

In dit kopje wordt aan de hand van de kosten-batenanalyse per onderdeel uiteengezet wat de kosten zijn.

Aanleg kosten extra antennes

Zoals eerder besproken is de golflengte van de straling korter. Door de kortere golflengtes reikt het netwerk minder ver. Dit zorgt voor een gemakkelijk verstoord signaal en hierdoor zullen er extra antennes moeten worden geplaatst (Schooneveld, 2015). Volgens Won-Yeol (2018), topman van het grootste telecombedrijf van Zuid-Korea, brengt de aanleg van nieuwe antennes hoge kosten met zich mee: ‘’Als we niet de juiste toepassingen kunnen vinden, gaan providers misschien failliet. Providers hebben voor 5G bijna vijf keer zoveel antennes nodig als voor 4G’’. Providers zullen dus op zoek moeten gaan naar nieuwe manieren om geld te verdienen als zij deze antennes willen aanleggen.

Als de overheid Nederlandse industrieën een goede kans wil geven op een first-mover advantage, kan zij de plaatsing van deze antennes (gedeeltelijk) zelf bekostigen of daarvoor een subsidie aanbieden. Op de lange termijn kan dat ook voor de overheid zelf grote voordelen bieden. Wanneer de first mover advantage namelijk behaald wordt, kan de economie een boost krijgen. Op die boost kan de overheid belastingen heffen. Ook kan een first-mover in het 5G netwerk zorgen dat nieuwe markten die ontstaan uit toepassingen van 5G centraal komen te liggen in en om Nederland.

Minder privacy

Recent is naar voren gekomen dat de nieuwe frequenties die 5G moet faciliteren in Nederland deels al in gebruik zijn door de AIVD en de MIVD (AD, 17/07/2019). Deze instanties moeten dan ook van de overheid het afluisterstation verplaatsen naar het buitenland. De overheid maakt nog niet bekend waar naartoe, maar dit is omdat Nederland geen locaties (meer) kent die als ‘storingsvrij’ worden omschreven (Rijksoverheid, 24/12/2018). Dit indiceert dat Nederland daadwerkelijk zal voldoen aan de beloftes gemaakt sinds 2G, namelijk altijd en overal bereikbaar zijn. Sinds de overheid ook bekend heeft gemaakt dat de apparatuur door afstand restricties in Europa moet blijven, zal dit niet voor directe problemen zorgen.

Wanneer Nederland geen storingsvrije zones meer kent, betekent dat je overal in Nederland bereikbaar kunt zijn en daardoor dus ook traceerbaar. Dat je overal traceerbaar bent houdt niet in dat je ook overal getraceerd wordt, maar deze assumptie kan wel worden gemaakt en dat is voldoende om vragen op te roepen onder het volk. Het is dus verstandig als overheid om hierin transparantie te bieden.

Sinds privacy een steeds controversiëler onderwerp is waar steeds meer schandalen in plaatsvinden, hechten consumenten meer waarde aan hun privacy. Het

10 gaat hierbij met name om de transparantie in de mate van privacy en de bedrijven die laten zien dat ze daarom geven (Casadesus-Masanell & Hervas-Drane, 2015).

Omdat de consument waarde stelt aan hun privacy, kan enerzijds worden verwacht dat de markt het aanbieden van een hogere mate van privacy als strategie gaat gebruiken, wat duidt op een relatief vrije markt die zichzelf vormt.

Anderzijds, juist omdat de consument meer waarde hecht aan privacy, zal de overheid de minimumeisen van de mate van privacy vast moeten stellen en handhaven. Dit heeft de Europese Unie in 2018 gedaan door de General Data Protection Regulation (GDPR) op te stellen die op zichzelf als EU-wet niet bindend is, maar waar veel nationale wetten van EU-lidstaten uit voort zijn gekomen die wel bindend zijn. Zo ook de Nederlandse Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). Wanneer de verwachtingen van Khajuria en Skouby (2017) juist zijn en met de nieuwe technologieën van 5G de terminologie van de GDPR en de AVG vaag en overlappend wordt, kan dit

juridische problemen opleveren.

In tegenstelling tot de GDPR die is opgesteld na veel vraag en vele schandalen, wordt aangeraden om als EU proactief op deze veranderingen te reageren en de wetgeving aan te scherpen waar nodig. Nederland kan hierin een voorbeeldfunctie aannemen door zelfstandig de AVG al aan te scherpen. Ook kan de overheid een first-mover advantage creëren door in Nederland gevestigde bedrijven een vertrouwd imago te geven door een hogere mate van privacy te garanderen dan elders.

Gezondheidsrisico’s

Er moeten door de kortere golflengte van de straling veel meer zendmasten worden geplaatst (Schooneveld H., 2018). Het is bekend dat mensen die dicht bij een zendmast wonen vaker last hebben van gezondheidsproblemen (Russel C., 2017). Hierdoor denken veel mensen dat de aanleg van extra antennes gezondheidsrisico’s met zich meebrengt. Momenteel heeft het kabinet een antenne plicht opgelegd aan lokale autoriteiten. Dit houdt in dat zij de publieke ruimte beschikbaar moeten stellen voor de aanleg van antennes die 5G moeten faciliteren. Een reguliere zendmast heeft een zogenaamde ‘far field zone’ waar het elektromagnetisch veld het sterkst is en tussen de 110 en 270 meter ligt. Daarbuiten zijn tot nu toe alle gezondheidscomplicaties verwaarloosbaar (Okonigene, 2010). De Nederlandse overheid hanteert op advies van de Europese Unie (EU) de blootstellingslimieten van het International Commission on Non-Ionizing Radiation Protection (ICNIRP)(Antennebureau, 15/12/2019). Deze blootstellingslimieten zijn gemaakt tot aan frequenties van 300GHz, en sinds 5G tot slechts 64Ghz reikt, zal deze handhaving voldoen om de gezondheid implicaties te

minimaliseren.

Activisten en verspreiders van ‘fake news’ zijn moeilijk te overtuigen van deze onderzochte feiten en zullen daarom proberen angst te zaaien om actie te provoceren (Hooker, 2010). Het wordt de overheid dus aangeraden een onderzoek te starten naar de gezondheidsrisico's die gepaard gaan met het wonen nabij een zendmast. Uit dit onderzoek zullen waarschijnlijk de al bekende resultaten uitkomen. Dit levert wel op dat

11

het volk wordt gerustgesteld.

Wel kan omdat het publiek makkelijk wordt beïnvloed door ‘fake news’ en eventuele regelmatige blootstelling aan de uitzonderingen van de minimalisatie door activisten (Hooker, 2010), de overheid richtlijnen creëren die de installatie van antennes en zendmasten in en rondom woongebieden in toom houden om zo publieke angst te verminderen.

Mogelijke spionage

Een mogelijk nadeel van het nieuwe netwerk is spionage via 5G (Rijksoverheid, 2019). Via de antennes en satellieten kunnen de telecombedrijven die de soft- en hardware aanbieden gegevens van consumenten in handen krijgen (Rijksoverheid, 2019). Hiernaast is ook de origine van de technologie en de daarbij behorende eventuele leveranciers van belang. Het kabinet en de AIVD hebben al duidelijk gemaakt dat er zorgen zijn rondom de goedkope en (voorlopig) één van de weinige, en dus voor de markt aantrekkelijke, leverancier Huawei met specifiek het losse Chinese beleid rondom het eigendom binnen zulke bedrijven en andere Chinese spionage schandalen die hebben plaatsgevonden (De Volkskrant, 16/11/2019; NOS, 2/12/2019). KPN heeft aangegeven de maak van de nieuwe antennes die 5G moeten faciliteren te hebben uitbesteed aan Huawei, maar laat de ‘core’, het vanuit een security oogpunt de gevoeligste onderdelen, te laten produceren door een Westerse leverancier (KPN, 15/12/2019).

Spionage of het illegaal verkrijgen van persoonsgegevens zijn zorgen van zowel de overheid als het volk. Wanneer de overheid eerdere aanbevelingen opvolgt en zelf de aanleg van 5G overziet kan zij zowel spionage minimaliseren door eigenhandig vertrouwde leveranciers van hard- en software uit te kiezen, als nieuwe vormen van surveillance op het eigen volk toepassen. Deze surveillance moet dan wel met oog op de nationale veiligheid zijn en, zoals eerder benoemd, voor transparantie met het volk worden gecommuniceerd, om het vertrouwen in de Nederlandse politiek en het zittende

kabinet niet te verliezen.

Dat KPN de ‘core’ door Westerse leveranciers laat produceren en niet door de goedkopere ontwikkelaars Huawei en dit publiekelijk uiten versterkt het argument dat de consument privacy op waarde stelt en de markt hiernaar toe zal bewegen. Ook laat dit voorbeeld zien waarom wetgeving omtrent deze zorgen wel degelijk nodig is. In dit voorbeeld had KPN er namelijk ook voor kunnen kiezen de ‘core’ door Huawei te laten produceren, en andere kunnen er nog steeds voor kiezen deze gevoelige onderdelen via Huawei of een soortgelijke producent te verkrijgen. Als de overheid achteraf een wet had opgesteld over standaarden waar de gevoelige onderdelen aan moeten voldoen en KPN had Huawei als producent gekozen, dan had KPN nogmaals moeten transformeren om 5G te kunnen gebruiken wat nogmaals tijd en investeringen kost. Deze tijd en investeringen zorgen er dan weer voor dat andere landen die wel wettelijk hebben ingespeeld op de nieuwe privacy zorgen een first-mover advantage hebben.

12 6.3 Baten

In dit kopje wordt per onderdeel van de kosten-batenanalyse uiteengezet wat de baten zijn.

Snellere internetverbinding & Grotere capaciteit

Zoals in het theoretisch kader is besproken zal de pieksnelheid het 5G netwerk ongeveer 100 keer sneller zijn dan de voorganger 4G (Zhou, 2019). Deze snelheid in combinatie met de grotere capaciteit van 10 GB/s zorgt ervoor dat de vertraging tussen een ‘live’ actie en het moment van binnenkomst verwaarloosbaar is (Shah A., 2019). Hierdoor kunnen er potentieel verschillende applicaties gebruik maken van 5G, zoals zelfrijdende auto’s, het Internet of Things (de interactie tussen apparaten) en op afstand bestuurbare robots (Shah A., 2019). Ook wordt er gezegd dat deze functie in de toekomst kan worden gebruikt om op afstand operaties uit te voeren (Vinel A., Wang L.,

Xial F., Yang L.T. (2012).

Hier ligt potentie voor een wisselwerking tussen de overheid en industriën. Wanneer de overheid deze technologische innovaties zoveel mogelijk accommodeert en stimuleert, zullen Nederlandse bedrijven een first mover advantage op de globale markt kunnen krijgen. Deze voorsprong kan de overheid dan weer gebruiken om als first mover deze technologieën te gebruiken in voorzieningen en diensten, zo kunnen bijvoorbeeld innovaties in zelfrijdende auto’s worden gebruikt voor openbaar vervoer, en op afstand bestuurbare robots en operaties voor justitie, defensie en operaties voor

de nationale veiligheid.

Wel is een gevaar dat wanneer kennis en kunde zonder vertraging kunnen worden gedeeld, deze fysieke verplaatsing van deze kennis en kunde in de vorm van de personen die deze bezitten overbodig wordt. Nederland is een kenniseconomie. Een kenniseconomie draait op mensen uit arme landen met veel potentie en weinig kansen die hun potentie willen benutten in een land waar de kansen wel aanwezig zijn. Zij verhuizen dan naar kenniseconomieën voor een betere educatie en grotere kans op een welvarend leven, en deze landen verzamelen alle ‘kennis’ en baseren hun economie op de innovatie die daaruit voort vloeit. Wanneer een verwaarloosbare vertraging wordt bereikt en fysieke afstand dus geen rol meer speelt, kan dit gevolgen hebben voor zo een kenniseconomie. Als deze manier van ‘op afstand live’ communiceren door druppelt naar bijvoorbeeld de educatiesector moet worden uitgezocht hoe de stroom van kennis naar Nederland kan worden behouden.

Minder energieverbruik

Zoals in het theoretisch kader is besproken kost het gebruik van 5G netwerk minder energie (Thompson J., et al., 2014). Bij 5G wordt het totale energiegebruik

13 geminimaliseerd, de overdracht van informatie kost minder energie, de batterij gaat langer mee en het reduceert de CO2 emissie door het optimaliseren van het netwerk

(Wu G., Yang C., Li S., Ye Li G., 2015).

Een vermindering van het energieverbruik en de CO2 is een bijkomstigheid die de overheid moet omarmen. Nederland gaat momenteel de opgestelde klimaatdoelen van een halvering van CO2 emissie in 2030 ten opzichte van 1990 (CBS, 2019). Waar 49% de harde lijn is en het CBS verwacht dat we met de huidige koers tussen de 43% en 48% uitkomen, kunnen alle reducties helpen het klimaatakkoord te redden. De overheid hoeft hier dus geen wetgeving of regulatie over te vormen, maar zou het gebruik van dit groenere netwerk kunnen stimuleren.

Interactie tussen apparaten

Communicatie tussen machines zonder natuurlijk tussenpersoon heeft binnen bedrijven ook massale implicaties en daardoor ook voor de arbeidsmarkt. Door middel van de communicatie tussen apparaten kan er veel worden geautomatiseerd. (Schooneveld H., 2018). Door deze automatisering kunnen bedrijven verschillende processen sneller en goedkoper laten verlopen (Schooneveld H., 2018). De automatisering spaart voor bedrijven ook arbeidskrachten (Schooneveld H., 2018). Volgens onderzoek van Deloitte staan er ongeveer drie miljoen banen op het spel door automatisering (Schattorie, J. 2014). De banen die op het spel staan zijn voornamelijk laaggeschoolde mensen (Schattorie J., 2014). Volgens Royakkers, hoogleraar aan de Technische Universiteit Eindhoven, kan er echter gebruik worden gemaakt van de automatisering om extra banen te creëren (Royakkers L. et al., 2012). De scholing van de laag opgeleide mensen moet beter aansluiten op de nieuwe arbeidsmarkt (Royakkers L. et al., 2012). Met de komst van 5G en meer specifiek, ‘the Internet of Things’, is het verlies van banen onvermijdelijk (Caruso, 2018). Een dergelijke innovatie heeft een groot genoege impact op de manier van produceren zodat het probleem het beste geminimaliseerd kan worden. Zoals hierboven beschreven sluiten de opleidingen niet meer aan op de arbeidsmarkt en kan bijvoorbeeld het aanpassen van educatieprogramma’s en het creëren van nieuwe opleidingen door de overheid worden onderzocht.

Mogelijkheden tot integratie meerdere functionele apparaten

Zoals eerder besproken kan er met het 5G netwerk meer worden gedaan dan alleen de consumenten voorzien van een mobiel netwerk. Doordat het nieuwste netwerk het mogelijk maakt gerichte stralen te versturen kan er ook met andere apparaten worden gecommuniceerd. Ook is het nieuwe netwerk zo snel, dat er een verwaarloosbare vertraging op zit. Hierdoor kunnen er potentieel verschillende applicaties gebruik maken van 5G, zoals zelfrijdende auto’s, het Internet of Things (de interactie tussen verschillende apparaten)en op afstand bestuurbare robots (Shah A., 2019). Rob Topol, General Manager of 5G Business and Technology in the Communication and Devices Group of Intel, heeft gezegd “It’s not about the smartphone anymore, it’s about how do I bring intelligence to cars, industrial frameworks, and healthcare.”

14 Dit voordeel gaat in termen van overheidsinterventie gepaard met de beleidsaanbeveling als gegeven bij de snellere internetverbinding & hogere capaciteit. Er wordt aangeraden de innovatie zoveel mogelijk te stimuleren en accommoderen, er kan worden gekeken welke innovaties de overheid van kan profiteren of kan implementeren en er moet rekening worden gehouden met gevaren voor de kenniseconomie.

7. Conclusie

Om de conclusie te onderbouwen is er eerst per onderwerp een conclusie geschreven van de kosten. Daarna is de conclusie per onderwerp van de baten geschreven. Na de conclusie van de kosten en van de baten wordt er een algemene conclusie gegeven. 7.1 Conclusie Kosten

Ten eerste kost de aanleg van nieuwe antennes veel geld. Dit kan de overheid echter subsidiëren. Als Nederland als eerste land dit faciliteert, krijgt de overheid het first-mover advantage, waardoor zij dit geld er (gedeeltelijk) uit zullen halen.

Daarnaast zou er met het nieuwe 5G netwerk minder privacy zijn. Dit kan de overheid verhelpen door de minimumeisen van de AVG verder aan te scherpen. Deze aangescherpte regulering kan zorgen dat mensen de bedrijven in Nederland vertrouwen, waarna zij weer een first-mover advantage krijgen op het gebied van betrouwbaarheid.

Ook zijn er mensen bang voor gezondheidsrisico’s. Op advies van de Europese Unie hanteert Nederland al een antennebeleid. Het limiet van blootstelling is 300 GHz. Het 5G netwerk heeft een blootstelling van 64 GHz, waardoor dit netwerk al aan deze voorwaarde voldoet. Doordat mensen makkelijk worden beïnvloed door activisten en ‘fake news’ kan de overheid richtlijnen creëren die zorgen dat er niet te veel antennes

worden gebouwd in woongebieden.

Als laatste is er de dreiging van mogelijke spionage. De AIVD en het Kabinet hebben hun zorgen geuit over deze dreiging. De overheid kan de kans op spionage minimaliseren door zelf de hard- en software uit te kiezen en deze te surveilleren. Dit moet transparant gebeuren naar de burger, om het vertrouwen in de Nederlandse

politiek en het zittende kabinet niet te verliezen.

De aanleg van antennes, de dreiging van minder privacy, de mogelijke gezondheidsrisico’s en de dreiging van mogelijke spionage zijn dus goed te reguleren. Hieruit concluderen wij dat de kosten niet significant zijn.

15 Ten eerste is er een snellere internetverbinding en een grotere capaciteit beschikbaar. Door deze grotere capaciteit en snelheid is er een verwaarloosbare vertraging tussen een actie en het moment waarop het binnenkomt. Hier ligt een potentie voor technologische innovaties, de infrastructuur en de economie, waardoor Nederland een first-mover advantage kan krijgen. Dit kan echter tot gevolg hebben dat de stroom kennismigranten naar Nederland vermindert. Er moet dus worden gekeken naar hoe de positieve effecten leiden tot een first-mover advantage worden behouden en hoe de

negatieve effecten kunnen worden geminimaliseerd.

Daarnaast is er minder energiegebruik. Het energiegebruik wordt geminimaliseerd, zowel door mensen als door apparaten, de informatieoverdracht kost minder energie, batterijen gaan langer mee en het reduceert CO2 emissie door het optimaliseren van het netwerk. Nederland en de overheid zijn door het Hooggerechtshof verplicht de klimaatdoelen te halen. Dat 5G het energiegebruik vermindert en de CO2

emissie optimaliseert is erg positief voor Nederland

Ook is er mogelijkheid tot interactie tussen apparaten. Dit betekent voor bedrijven dat zij veel processen kunnen automatiseren. Dit zorgt voor een versnelling van processen en het optimaliseren van de kosten. Door deze automatisering gaan er veel banen verloren. Dit kan echter worden verholpen door de omscholing van lager opgeleide mensen. De overheid moet dus de educatieprogramma’s aanpassen op de

vraag naar werkkrachten.

Als laatste is er de integratie tussen meerdere apparaten. Met het 5G netwerk kan meer worden gedaan dan alleen een mobiel netwerk. Apparaten kunnen met verwaarloosbare vertraging met elkaar communiceren. Op deze manier kunnen auto’s met elkaar communiceren, waardoor de infrastructuur en economie verbeterd. Ook kunnen er op afstand bestuurbare robots met elkaar communiceren, waardoor bijvoorbeeld operaties op afstand kunnen worden uitgevoerd. De mogelijkheid tot sneller internet, een grotere gebruikers capaciteit, het verminderde energiegebruik, de interactie tussen apparaten en de integratie tussen apparaten zijn enorme baten waar Nederland mee te maken krijgt als zij het 5G netwerk implementeren. Dit kan leiden tot een first-mover advantage wat een significant verschil kan zijn met andere landen en/of bedrijven.

7.3 Algemene Conclusie

Zoals hierboven uiteengezet zijn de kosten niet significant en de baten wel significant. De kosten wegen dus niet op tegen de baten. Daarom is de conclusie van H1 kan worden aangenomen. Er kan vanuit worden gegaan dat het 5G netwerk er komt.

Deze conclusie is geschreven op basis van bepaalde regulatie en surveillance vanuit de overheid. Zodra deze wordt nageleefd kan Nederland profiteren van de mogelijkheden die het 5G netwerk te bieden heeft. Dus er kan geconcludeerd worden

dat H2 ook kan worden aangenomen.

Om een conclusie te geven op H3 is het ingewikkelder. Er zijn zorgen omtrent de gezondheidsrisico’s, maar in dit onderzoek is gebleken dat de gezondheidsrisico’s niet

16 van toepassing zijn op het 5G netwerk. Echter moet de Nederlandse overheid wel letten op het feit dat mensen beïnvloedbaar zijn voor ‘fake news’ en voor activisten. Om deze reden zal de overheid richtlijnen moeten creëren zodat mensen zich veilig voelen. H3 zou kunnen worden verworpen op basis van de gezondheidsrisico’s, maar om mensen

een veilig gevoel te geven wordt deze wel aangenomen.

De conclusie van H4 is dat dit kan worden aangenomen. De AIVD en het kabinet hebben hun zorgen hier al over geuit. Om de kans op spionage te minimaliseren moet er inderdaad een aanscherping komen van privacy en cybersecurity.

Zoals wordt benoemd in het theoretisch kader en in de kosten-baten analyse is het voor Nederland erg gunstig als het 5G netwerk, mits veilig, er snel komt. Nederland kan hiervan profiteren door middel van het first-mover advantage, waar zowel de overheid als de bedrijven baat bij hebben. De H5 kan dus worden aangenomen.

8. Discussie

In het huidige beleid van de rijksoverheid zijn de regelementen omtrent digitale connectiviteit goed toegespitst op 4G (LTE), maar laat voor de komst van 5G nog het één en ander te wensen over. Waar zoals eerder besproken zowel de nationale wetten als de Europese richtlijnen wat betreft antennes, zendmasten en de plaatsing daarvan momenteel meer dan volstaan voor 4G, zullen deze ook voorlopig ruim voldoen voor het komende 5G netwerk. Er zijn dus in het kader van de gezondheid met betrekking tot straling geen zorgen in het beleid. Ook heeft de overheid momenteel duidelijke regels over de plaatsing van antennes en het straatbeeld (Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, 2018), wat in dit onderzoek niet ter sprake is gekomen, maar met de komst

van 5G ook nog steeds zal volstaan.

De overheid ziet ook zelf in dat er wensen zijn wat betreft het netwerk die 4G (nog) niet vervuld en 5G potentieel wel kan vervullen, namelijk hogere eisen aan continuïteit, betrouwbaarheid, latency en beveiling (Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, 2018). De overheid heeft hiervoor zelf al actie ondernomen en doelstellingen opgesteld. Het netwerk dat 4G op moet volgen, wat toentertijd nog onbekend was, heeft een dekkingsplicht. Providers moeten bij het nieuwe netwerk kunnen garanderen dat overal in Nederland een sterke en betrouwbare connectie is (Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, 2019). De doelstellingen die hierop aan moeten vullen zijn als volgt: “de overheid streeft naar (a) kwalitatief hoogwaardige connectiviteit (b) die een grote diversiteit aan vraag kan bedienen en (c) altijd en overal beschikbaar is (d) tegen concurrerende tarieven.” (Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, 2018, pp. 12). Deze doelstellingen sluiten goed aan bij een aantal van de bevindingen in de conclusie en zal dus, mits in acht gehouden, een goede stap richting 5G zijn.

Het actieplan van de overheid brengt nog twee belangrijke punten naar voren, wat zij omschrijven als ‘crisisrespons’ en ‘weerbaarheid’. De crisisrespons betreft welke partijen er moeten worden aangesloten bij dreigingen in het cyberdomein, waar

17 instanties als alarmcentrale 1-1-2 naar voren komen (Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, 2018). Met de nieuwe mogelijkheden die 5G biedt en dus ook nieuwe mogelijkheden voor criminelen wordt het verstandig geacht dit nader uit te zoeken en de benodigde instanties voor de komst van 5G aan te sluiten in de crisisrespons mogelijkheden die 5G zal gaan eisen. Wat betreft weerbaarheid wordt door de overheid gesteld dat het zich de macht behoud onwenselijke overnames in zowel de publieke als de private sector te stoppen als er mogelijk bedreigingen voor de veiligheid en privacy van de burger en/of overheid zijn (Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, 2018). Dit is reeds meegenomen in het onderzoek, omdat het in lijn is met het besluit dat is genomen door de overheid om kritieke onderdelen van het 5G netwerk te laten produceren door ‘westerse’ leveranciers. Ook wordt dit, ondanks dat het op het internationale speelveld voor frustraties kan zorgen, beschouwd als een goed besluit, omdat nationale veiligheid en privacy hoger in het Nederlandse vaandel staan dan

internationale relaties en een (nog) vrij(ere) markt.

Wat nog ontbreekt in de beleidsdocumenten is concrete actie of zelfs plannen omtrent de privacy in de bewerkstelliging van het AVG en GDPR. Nogmaals wordt dus benadrukt dat de voorspelde veranderingen die 5G met zich meebrengt en de eventuele terminologieveranderingen door de overheid in acht moeten worden gehouden en worden onderzocht. Dit omdat het Europese, meer specifiek het Nederlandse, volk hun privacy hoge waarde toekent en de overheid zal kunnen profiteren van het hierin

proactief handelen.

Tot slot heeft de overheid, in overeenstemming met de conclusie, ingezien dat zij de innovatiesamenwerking moet faciliteren en is dit van plan met meerdere acties te doen (Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, 2018). De overheid zal dus alleen, omdat het hier gaat om innovatie, regelmatig moeten onderzoeken hoe deze acties functioneren, of deze moeten worden aangescherpt, en of er vraag is naar nieuwe en/of andere acties.

18

9. Bronnenlijst

Agiwal, M., Roy, A., & Saxena, N. (2016). Next generation 5G wireless networks: A comprehensive survey. IEEE Communications Surveys & Tutorials, 18(3), 1617-1655. AIVD. (2019). Jaarverslag AIVD 2018. Geraadpleegd van

https://www.aivd.nl/documenten/jaarverslagen/2019/04/02/jaarverslag-aivd-2018 Al-Falahy, N., & Alani, O. Y. (2017). Technologies for 5G networks: Challenges and opportunities. IT Professional, 19(1), 12-20.

Autoriteit Persoonsgegevens. (2018). Doorgifte binnen en buiten de EU. Geraadpleegd op

16 december 2019, van

https://autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/onderwerpen/internationaal-gegevensverkeer/doorgifte-binnen-en-buiten-de-eu

Ba, X., & Wang, Y. (2019). Load-aware cell select scheme for multi-connectivity in intra-frequency 5G ultra dense network. IEEE Communications Letters, 23(2), 354-357.

Bega D., Banchs A., Costa-Peres X., Gramaglia M., Samdanis K., Sciancalepore V. (2017) Optimising 5G infrastructure markets: The business of network slicing.

Caruso, L. (2018). Digital innovation and the fourth industrial revolution: epochal social changes?. Ai & Society, 33(3), 379-392.

Casadesus-Masanell, R., & Hervas-Drane, A. (2015). Competing with privacy. Management Science, 61(1), 229-246.

CBS. (2019). Klimaat- en Energieverkenning 2019. Geraadpleegd van https://www.pbl.nl/publicaties/klimaat-en-energieverkenning-2019.

Ding, A. Y., & Janssen, M. (2018, October). Opportunities for applications using 5G networks: Requirements, challenges, and outlook. In Proceedings of the Seventh International Conference on Telecommunications and Remote Sensing (pp. 27-34). ACM. Esfahani S., Ramirez M., (2003) Institutions, infrastructure, and economic growth

Georgakopoulos A., Margaris A., Tsagkaris K., Demestichas P. (2016) Resource Sharing in 5G Contexts: Achieving Sustainability with Energy and Resource Efficiency

Hooker, C. (2010). Health scares: Professional priorities. Health:, 14(1), 3-21.

Huawei. (2019). 5G Ecosystem. Geraadpleegd op 16 december 2019, van https://www.huawei.com/minisite/hwmbbf15/en/5g-ecosystem.html

19 Jaloun M., Guennon Z. (2010). Wireless Mobile Evolution to 4G Network Wireless Sensor Network, 2010, 2, 309-317

Khajuria, S., & Skouby, K. E. (2017). Privacy and Economics in a 5G Environment. Wireless Personal Communications, 95(1), 145-154.

Kopel M., Löffler C., (2008) Commitment, first-mover-, and second-mover advantage KPN. (2019). Update modernisering mobiele netwerk in aanloop naar 5G. Geraadpleegd op 16 december 2019, van https://overons.kpn/nl/nieuws/2019/update-modernisering-mobiele-netwerk-in-aanloop-naar-5g

Lemstra, W. (2018). Leadership with 5G in Europe: Two contrasting images of the future, with policy and regulatory implications. Telecommunications Policy, 42(8), 587-611.

Lučié, D. (2018, May). Regulatory challenges due to implementation of Internet of Things based on 5G technology. In 2018 41st International Convention on Information and Communication Technology, Electronics and Microelectronics (MIPRO) (pp. 0339-0344). IEEE.

Mansell, R. (1993). The new telecommunications: A political economy of network evolution. Sage Publications.

Ministerie van Algemene Zaken. (2018, 24 december). Kamerbrief over de toekomst van 3,5 GHz-band [Kamerbrief]. Geraadpleegd op 16 december 2019, van

https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2018/12/24/kamerbrief-over-de-toekomst-van-35-ghz-band

Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. (2018). Actieplan Digitale Connectiviteit.

Geraadpleegd van

https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2018/07/03/actieplan-digitale-connectiviteit

Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. (2019). Nota Mobiele Communicatie. Geraadpleegd van https://www.rijksoverheid.nl/documenten/beleidsnota-s/2019/06/11/nota-mobiele-communicatie-2019

Ministerie van Economische Zaken en Klimaat. (2019, 19 augustus). Blootstellingslimieten voor elektromagnetische velden. Geraadpleegd op 16 december 2019, van

https://www.antennebureau.nl/straling-en-gezondheid/blootstellingslimieten-voor-elektromagnetische-velden.

20 Mohan J.., Yarabothu S. (2015) A Survey Paper On 5G Cellular Technologies - Technical & Social Challenges.

Mouter N., (2012). Voordelen en nadelen van de Maatschappelijke Kosten en Baten analyse nader uitgewerkt.

NOS. (2019, 2 december). Kabinet komt met extra eisen om Huawei bij aanleg 5G te

weren. Geraadpleegd op 16 december 2019, van

https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2313016-kabinet-komt-met-extra-eisen-om-huawei-bij-aanleg-5g-te-weren.html

Ooi, B. C., Chen, G., Loghin, D., Wang, W., & Zhang, M. (2019). 5G: Agent for Further Digital Disruptive Transformations. arXiv preprint arXiv:1909.10152.

Okonigene, R. E. (2010, April). Siting of GSM base station antenna and its health consequences. In 2010 Seventh International Conference on Information Technology: New Generations (pp. 613-618). IEEE.

Rijksoverheid (2019) Kabinet zet eerste stap in bescherming telecomnetwerken en 5G. Russell C. (2017). A 5G wireless future. Brave new world of communication.

Royakkers L., Daemen F., van Est R., (2012) ‘’Overal Robots.’’ Boom Lemma Uitgevers. Den Haag

Schattorie John (2014) De impact van automatisering p de Nederlandse Arbeidsmarkt Schooneveld H. (2018) 5G komt er aan, maar wanneer en kan het kwaad?

Schooneveld H. (2018). 5G-straling en gezondheid. Nederlandse Vereniging voor Arbeidshygiene NVvA Nieuwsbrief (29) 2018-1: 15-18

Shah A., (2019). 5G Unleashes The Future

Soldani, D., & Manzalini, A. (2015). Horizon 2020 and beyond: On the 5G operating system for a true digital society. IEEE Vehicular Technology Magazine, 10(1), 32-42. Thompson J., Ge X., Wu H., Irmer R., Jiang H., Fettweis G., Alam S., (2014) 5G wireless communication systems: prospects and challenges [Guest Editorial]

Verhagen, H. M. E. L. (2019, 16 november). KPN loopt voor de troepen uit en bouwt ondanks politieke strijd alvast Huawei-zendmasten in de Randstad. Geraadpleegd op 16 december 2019, van https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/kpn-loopt-voor- de-troepen-uit-en-bouwt-ondanks-politieke-strijd-alvast-huawei-zendmasten-in-de-randstad~b1f26ef8/?referer=https%3A%2F%2Fnos.nl%2Fnieuwsuur%2Fartikel%2F2 313016-kabinet-komt-met-extra-eisen-om-huawei-bij-aanleg-5g-te-weren.html

21 Vinel A., Wang L., Xial F., Yang L.T. (2012). Internet of Things.international Journal of Communication System. Int. J. Commun. Syst. 2012; 25:1101–1102

Wang, C. X., Haider, F., Gao, X., You, X. H., Yang, Y., Yuan, D., ... & Hepsaydir, E. (2014). Cellular architecture and key technologies for 5G wireless communication networks. IEEE communications magazine, 52(2), 122-130.

Winterman, P. (2019a, 4 april). Kamer wil eerst stralingsonderzoek, dan pas 5G-netwerk. Geraadpleegd op 16 december 2019, van https://www.ad.nl/tech/kamer-wil-eerst-stralingsonderzoek-dan-pas-5g-netwerk~ab567cd6/

Winterman, P. (2019b, 17 juli). 5G-mast op elke straathoek. Geraadpleegd op 16 december 2019, van https://www.ad.nl/tech/5g-mast-op-elke-straathoek~ae9266ec/ Wu G., Yang C., Li S., Ye Li G., (2015) Recent advances in energy-efficient networks and their application in 5G systems.

Zhou, N. (2019, April). Research on Several Key Technologies for 5G. In 3rd International Conference on Mechatronics Engineering and Information Technology (ICMEIT 2019). Atlantis Press.

22

9.1 Appendix I; Interview I

1. Wat is uw functie en hoelang doet u dit al?

Beste Freek en groepje, leuk dat jullie mij vragen om deze vragenlijst in te vullen als

expert! Ik werk bij de afdeling Innovation & Strategy bij Royal Philips. Deze functie bekleed ik inmiddels bijna 3 jaar.

2. Wat weet u van 5G?

Bij de Innovation & Strategy ben ik veel bezig met vernieuwing binnen het bedrijf. Deze vernieuwing gaat ook gepaard met het gebruik van 5g. Om deze reden heb ik er veel over geschreven en gehoord. Met het 5g netwerk wordt niet alleen de telecommunicatie verbeterd, maar de gehele fundamentele waarden van hoe wij nu leven. Het gaat onze

infrastructuur, communicatie, transport, energie & gezondheidszorg compleet veranderen.

3. In welk opzicht kan dit nieuwe netwerk in uw bedrijf van toepassing zijn?

Binnen Philips zijn wij veel bezig met de gezondheidszorg en het innoveren hiervan. Binnen ons bedrijf kan het nieuwe netwerk een hoop veranderen. Wij zijn al 3 jaar bezig met het bedenken van mogelijke toepassingen die 5g voor ons kan betekenen. Denk hierbij aan opereren op afstand of het laten vliegen van drones naar mensen met een

hartstilstand met AED. Dit kan gezien worden door bijvoorbeeld een smart-watch.

4. Zijn er nog meer voordelen van 5G?

Zoals ik hierboven al zei zijn er meerdere gebieden waarop het 5g netwerk van toepassing kan zijn. Philips focust zich heel erg op de gezondheidszorg, maar bijvoorbeeld ook kunnen auto-industrieën het gebruiken om zelfrijdende auto’s te maken. Deze zijn vaak veiliger dan door mensen gestuurde auto’s. Er zijn heel veel nieuwe innovaties mogelijk door het nieuwe snellere netwerk.

5. Zijn er, zover u weet, gevaren op het gebied van 5G?

Voordat het 5g netwerk gebruikt kan worden moeten wij zeker weten dat het 100% veilig is. Ik weet dat er een debat is van wetenschappers die zeggen dat het misschien schadelijk is. Tot zover zijn er geen onderzoeken gebleken, waarvan ik het weet, dat het schadelijk is. Desalniettemin is het goed dat de wetenschappers er naar kijken.

23

9.2 Appendix II; Interview 2

Inleiding

De komst van 5G staat om de hoek en brengt veel toepassingen en daarmee vragen met zich mee. Een korte samenvatting van de nieuwe aspecten van 5G ten opzichte van 4G volgt eerst. 5G heeft pieksnelheden van 10GB/s, wat 100x sneller is dan 4G. Daarnaast kom 5G met MIMO technologie, wat inhoudt dat, in tegenstelling tot 4G, data nu tegelijkertijd ontvangen en verzonden kan worden in plaats van omstebeurt. Ook gaat 5G werken met vele malen hogere frequenties van golven, tot in milimetergolven, wat er voor zorgt dat data gericht verzonden kan worden, in plaats van altijd in alle richtingen, en dat het sneller verzonden kan worden. Deze nieuwe technologieën komen uiteraard ook met de nodige consequenties. Milimetergolven hebben bijvoorbeeld veel meer moeite om door vaste materialen heen te komen dan de lagere frequenties die bij 4G werden gebruikt, ook kunnen deze golven worden verstrooid door bijvoorbeeld gassen of regen. Dit zorgt ervoor dat er veel meer zendmasten moeten komen om een stabiel signaal te kunnen garanderen. Alhoewel er nog geen sluitende conclusie is of deze zendmasten zorgen voor gezondheidsproblemen, is er wel statistisch bewezen dat mensen die dicht bij een zendmast wonen vaker last hebben van gezondheidsproblemen, wat zeker in acht moet worden genomen.

Het tegelijkertijd ontvangen en verzenden van data, MIMO technologie, kan zorgen voor privacy complicaties. Dit omdat het huidige verplaatsen van data wordt vervangen door het transporteren van data, wat inhoudt dat in plaats van dat data van de ene plek naar de andere wordt verplaatst om daar te worden opgeslagen nu terwijl deze data wordt verplaatst ook nieuwe data wordt gegenereerd. Dit zorgt ervoor dat de gegenereerde data kan worden gebruikt om nieuwe data te creëren en zo al deze data uniek is en dus buiten de restricties van het GDPR vallen. Ook kan dit de komst van ‘Socialized Devices’ accommoderen. Daarnaast is er momenteel een duidelijke scheidslijn gebruikers bezit en services. Gebruikers bezit zijn dan bijvoorbeeld wearables zoals smartwatches die je data lokaal opslaan en services zijn gekoppeld aan bijvoorbeeld je smartphone die cloud storage aanbieden. Ook deze scheidslijn zal vervagen en vallen dan niet meer onder de restricties van het GDPR.

De nieuwe snelheid en de MIMO technologie samen zorgen voor interessante toepassingen die de bedrijvenwereld maar al te graag op de markt brengen. Zo kan bijvoorbeeld met extreme nauwkeurigheid en snelheid locaties worden bepaald wat een boost geeft aan de ontwikkeling van zelfrijdende auto’s, medische operaties of afstand, en kan worden gedacht aan een ‘smart city’. Uit het vorige interview is gebleken dat bedrijven vooral zijn geïnteresseerd in implicaties in de infrastructuur, communicatie, transport, energie en gezondheidszorg. Ook kan worden gedacht aan militaire en/of spionage implicaties, waar landen vooral ten opzichte van elkaar rekening mee moeten houden.

Op de volgende pagina vindt u de vragen die we u willen stellen.

1. Wie bent u en waar ligt uw expertise omtrent 5G?

Ik ben Luc Fransen, ik doceer en doe onderzoek op gebied van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, met name voor politicologen

2. Wat wist u van tevoren al over 5G?

Weinig, enkel de headline verhalen

3. Waar liggen de verantwoordelijkheden van de bedrijven die dit netwerk

24

Een duidelijke Maatschappelijke Verantwoordelijkheid op gebied van veiligheid, gezondheid voor werknemers en omwonenden, een duidelijke

verantwoordelijkheid voor klanten en alle andere burgers op gebied van privacy, en wellicht ook voor samenlevingen als geheel voor wat betreft de implicaties van nieuwe masten voor de inrichting van het landschap

4. Hoe denkt u dat deze bedrijven zelf om moeten gaan met deze

verantwoordelijkheid?

Dit vind ik een moeilijke. Nauw contact met overheden lijkt me een pre, net als nauw contact met vakbonden, consumentenclubs, milieu-instanties en branche-experts

5. Hoe denkt u dat het Nederlands beleid om moet gaan met deze bedrijven?

?

6. Waar liggen de verantwoordelijkheden van de bedrijven die dit netwerk gebruiken?

(i.e. autofabrikanten, ziekenhuizen, architecten, etc.)?

Dit is een lastige kwestie: in MVO is het vaak moeilijk om de verdeling in verantwoordelijkheid vooraf te preciseren. Er zou idealiter wetgeving en evt afspraken moeten zijn tussen alle bedrijven over wie verantwoordelijk is voor welke schakel in de infrastructuur en de data-stromen. Zo’n schakel-analyse kan het best worden gemaakt in afstemming met overheden en met alle industrie-partijen in de kamer.

7. Hoe denkt u dat deze bedrijven zelf om moeten gaan met deze

verantwoordelijkheid?

Ook hier zou ik zeggen: treedt in overleg met de overheid en met klanten, werknemersorganisaties, milieu-instanties en branche-experts.

8. Hoe denkt u dat het Nederlands beleid om moet gaan met deze bedrijven?

Te moeilijke vraag voor mij.

9. Waar liggen de verantwoordelijkheden van de Nederlandse overheid omtrent het

komen en gebruiken van 5G?

De NL overheid heeft verantwoordelijkheid voor burgers dus ligt hier een

belangrijke taak op gebied van privacy-wetgeving, omgevingswetgeving etc. Voor de NL overheid geldt ook verantwoordelijkheid voor geopolitieke implicaties, in termen van spionage en bedrijfsspionage. Waarschijnlijk een die in afstemming met Brussel moet vorm krijgen.

10. Hoe zou zich dit moeten vertalen in beleid?

Te moeilijk voor mij, ik ben geen 5g-expert

11. Heeft u ideeën/suggesties die niet zijn bevraagd/vermeld?

Dan hebben wij ook nog wat vragen die misschien niet binnen uw expertise vallen, maar als u er toevallig wat vanaf weet zouden wij het zeer op prijs stellen als u er wat over wilt vertellen.

12. Hoe zorgen wij er als Nederland voor dat we verantwoordelijk omgaan met 5G, maar

tegelijkertijd niet een achterstand krijgen op de bijbehorende internationale markten?

13. Denkt u dat de komst van 5G veranderingen in de internationale economische

structuur teweeg kan brengen (denk aan een verandering in hegemonie o.i.d.)?

Als de verkoopverhalen kloppen dan kan dit een game-changer worden, ja. Dan maken we een flinke stap in automatisering en andere vormen van sturing en circulatie tussen en binnen bedrijven, en tussen bedrijven en consumenten. Dit heeft implicaties voor iedereen die in deze technologie heeft geinvesteerd, en ook voor iedereen die nu juist investeert in producten en productie-processen die leunen op andere inputs waarmee nieuwe technologie concurreert (intensieve arbeid, traditionele energiebronnen, etc). Kwestie is alleen: komen de verhalen uit. We zijn wel eens eerder allemaal in paniek geraakt over technologieen die

25

14. Moet Europa als geheel reageren op de komst van 5G in beleid, zo ja moet Nederland

daar een voorbeeldfunctie in aannemen?

Lijkt me verstandig. Nogmaals bedankt voor de moeite!