J.W. Nelson*
Column
De sociale dimensie van de interne markt
Het afgelopen jaar kan worden gekenmerkt als een jaar waarin het onderwerp Europa 1992 veel vuldig onder de aandacht van het publiek is ge bracht. En met succes: weinigen zullen niet op de hoogte zijn van het ‘magische’ jaar 1992. De be langrijkste impulsen voor ‘1992’ zijn geweest de publikatie van het Witboek in 1985 door de Euro pese Commissie en de Europese Akte van begin
1986.
Het Witboek bevat een driehonderd maatregelen en een tijdschema gericht op het verwezenlijken van de internationale markt vóór 1 januar 1993. Al die maatregelen hebben ten doel de bestaande handelsbelemmeringen — in de ruimste zin van het woord — tussen de twaalf lidstaten van de Europese Gemeenschap op te heffen.
De Europese Akte is de door de twaalf landen gesloten overeenkomst waarin aanpassingen op de regels van het Verdrag van Rome van 1957 zijn opgenomen. Daarnaast bevat de Akte nieuwe be leidsterreinen zoals milieu en onderzoek. Van groot belang voor de totstandbrenging van de in terne markt is enerzijds de expliciete koppeling in de Akte tussen de maatregelen van het Witboek en de interne markt en anderzijds de omschrij ving van het begrip als: ‘de interne markt omvat een ruimte zonder binnengrenzen waarin het vrije verkeer van goederen, personen, diensten en ka pitaal is gewaarborgd volgens de bepalingen van het EEG-verdrag’. In minder formele bewoordin gen: een ruimte waarin vrij verkeer onder dezelf de voorwaarden kan plaatsvinden als in een lidstaat zelf.
Opvallend in het Witboek is het stelselmatige ont breken van voornemens op sociaal gebied. Gesteld kan worden dat de driehonderd maatrege
* Drs. J. W. Nelson is secretaris van de Commissie Interna
tionale Sociaal-Economische Aangelegenheden van de So- ciaal-Economische Raad.
len vooral een economische lading hebben. So ciale consequenties van die maatregelen lijken te zijn onderschat of zelfs als niet relevant te worden beschouwd. Deze conclusie kan ook worden ge trokken voor de Europese Akte. Weliswaar bevat deze Akte enige sociale bepalingen maar deze zijn behoedzaam geformuleerd en hebben een beperk te reikwijdte. Zeker is dat de term sociale dimen sie niet wordt genoemd in de Akte.
Sociale dimensie en het belang daarvan Dat de interne markt een sociale dimensie kent en dat deze van belang is, wordt nu in brede kring er kend. Stelde Delors (de voorzitter van de Europe se Commissie) begin 1986 nog dat op termijn gestreefd moet worden naar de vorming van een Europese sociale ruimte, nu geldt veeleer dat de verwezenlijking van de economische en sociale ruimte hand in hand dient te gaan. In het voor woord van het werkdocument van de Europese Commissie over de sociale dimensie van 1988 wordt zelfs gesteld: ‘De sociale dimensie van de interne markt is een fundamentele component van de gehele opzet. (...) De grote markt zou immers geen zin hebben indien de levensstandaard en de sociale bescherming van de Europese burgers in het gedrang zouden komen. Integendeel, de grote markt vindt juist haar politieke en economische bestaansgrond in de toegenomen sociale vooruit gang en in de voordelen die zij aan alle burgers van de Gemeenschap biedt. (...) De sociale di mensie van de interne markt dient er dus toe bij te dragen de door de gemeenschappelijke econo mische ruimte opgeleverde winst zo groot moge lijk te maken. Daarvoor zijn met name een benut ting van het beschikbare menselijke kapitaal en de voorbereiding op de in de toekomst nog te ver wachten veranderingen nodig’.
Sociale dimensie inhoudelijk
Onduidelijk in bovenstaande uitspraken is tot hoe
Arbeidsmarkt
ver de inhoud van de sociale dimensie zich gaat uitstrekken. Twee opvattingen zijn hierbij mo gelijk:
1. een zelfstandige benadering; de sociale dimen sie wordt dan gezien als een geheel van waar den die ten grondslag ligt aan opvattingen in de maatschappij over arbeid en onderneming. Te denken is hierbij o.a. aan de bescherming van de gezondheid en de veiligheid in het werk, minimumloon voor arbeid alsmede mi nimuminkomen bij werkloosheid en arbeids ongeschiktheid, vrije mogelijkheden zich te organiseren in vakverenigingen en te onder handelen over arbeidsvoorwaarden, recht op voorlichting over belangrijke veranderingen in de onderneming en/of inspraak dan wel mede beslissing ter zake. In een advies van het Eco nomisch en Sociaal Comité van februari 1989 zijn vele van bovengenoemde waarden om schreven.
2. een benadering waarbij de sociale dimensie direct wordt verbonden met het voltooi- ingsproces van de interne markt; de sociale di mensie is in dat geval benodigd om de interne markt te verwezenlijken. In concreto betekent dit veelal het wegnemen van nationale bepalin gen op sociaal terrein die een belemmering voor het vrije verkeer zouden kunnen vormen (vgl. de toegangsproblemen in de markten voor (hoog) gekwalificeerde arbeid en de con currentieverstoringen voortvloeiend uit uiteen lopende gezondheids- en veiligheidsnormen op de werkplek). Daarnaast gaat het ook om het wegnemen van negatieve effecten die de voltooiing heeft op sociaal terrein.
De laatste benaderingswijze lijkt — gezien de dis cussies — de overhand te krijgen. Enigszins ver
kapt, in dit verband, stelt de Europese Raad van Rhodos van december 1988 dat de verwezenlij king van de interne markt gelijke tred moet hou den met de vooruitgang bij de ten uitvoerlegging van de bepalingen voor de sociale politiek en met de versterking van de economische en sociale sa menhang. Duidelijker wordt het beeld in het vol gende citaat, ontleend aan het Verslag betreffende de uitwerking en toepassing van de Verdragen tot oprichting van de EEG en Euratom over het jaar 1988 van het Ministerie van Buitenlandse Zaken: ‘Het Griekse Voorzitterschap (... tweede helft 1988 ...) zal vooral herinnerd worden als de pe riode waarin het thema sociale dimensie nader werd uitgewerkt; een aanvankelijk weinig precies gedefinieerd begrip, dat door de Europese Raad van Rhodos nader werd aangeduid als het sa menstel van maatregelen dat de maatschappelijke gevolgen van de totstandkoming van de interne markt dient te begeleiden.
Schijnduidelijkheid
Deze duidelijkheid is echter schijnbaar. Door het gestelde verband met de interne markt gaat het er om hoe de interne markt zich zal ontwikkelen en hoe deze markt er op 1 januari 1993 zal uitzien. Ondanks de eerder aangegeven helderheid rond de definiëring van het begrip interne markt, blijft het werkelijke, inhoudelijke gezicht van die markt voorlopig onbekend. Veel zal afhangen van de vraag of alle driehonderd maatregelen ook daad werkelijk worden genomen; daarnaast is — met name voor de aard van de sociale dimensie — van belang welke oplossingsrichtingen gekozen wor den bij die maatregelen. Indien gekozen wordt voor halfslachtige maatregelen, dan zullen de ge volgen voor de sociale dimensie niet erg verstrek kend zijn!
