Heeft natuurtuinbeheer invloed op de dagvlinderstand?

tl

eeft

vtCltlUU~l

iAwloei[,;

op

de:

dcuJv~~~?

Lu

e

Stroman

ed

ere

h

eemtuinbeheer der

of

t

rot

se

bezi tte r

va

n

e

en

natuur­

r

ij ke

tu

in

hoop

t e

n

verw

achr

,

d

at

d

oor zij

n of

h

aar

str

even

d

e

natuu

r

e

n

d

us

oo

k d

e v

linders

e

r

o

p

voo

ruit

zullen ga

an

. In d

it

artik

el

wordt

e

en

p

ogin g o

nderno men m

et

'harde

c

ij fers

'

aa

n te

ton

e

n,

dar

da

t w

er kelij k

h

et

ge

val

kan

z

ij n.

De tuin en de omgeving

D

e

h

arde c

ijfer

s wer

den

v

erzame ld

in

natuurtuin

de

He

ebrig (

Heiberg),

ge

lege n in

her

uit

erste

zu

id-oo

s

te n

van

Li

mburg op

de h

elling

v

an

ee

n pr

achti g

b

eekd al

vl

akb ij V

ij len in d

e

g

erneente Vaa

ls

.

In

1974

i

s

het I

VN Vij

len-

Va

als

be

gonnen

m

et

d

e aa

nleg

va

n

ee

n n

atuurtuin o

p

een voonn

alige v

uilstort­

pla

ats

. D

e a

anleg

e

n in

­

ri

chting

v

an

het 1,3 ha

gro re

terr

ein

h

eeft

t

ot

1987

geduurd

en si

nds­

di

en

hebb

en

er

gee

n

gro

te

vera

nderingen

rneer

pl

aatsge vonden.

Tijden

s

ee

n in

vent arisatie

in

1992

kon

i

k

22 ver­

sc

hillende

b

iotopen

,

lev

en sgerneenschap­

p

eJij ke s

truct uren,

o

nder­

sc

heiden

.

In O

ase

nr.

3

v

an

1993

st

aat d

e

Heebr

ig u

itvoeriger

b

eschreven .

H

et

l

and schap

rondorn

d

e

H

eebri g o

ogt

w

eliswaar

bijzonder f

raai,

m

aar

is

h

elaas

arm

a

an

v

linders.

D

e

nieu

we

vlind

eratla

s

v

oor Limbur

g

(A

kkerma ns e

t a

l.

2001)

w

aar

i

n d

e

vl

inder stand va

n

1990

t

ot

en met

1999

uit

voeri g w

ordt b

eschreven,

l

aat

zien

d

ar

het

ki

lorneterhok

waa

rin de He

ebri g

ligt,

wordt om

geven

d

oor

kil

ometer­

hokken . waarbinu en slechts 1-5

of

6- 10 soorten

zi

j n wa

argenom en.

O

ok

do

or

m

ij w

erden

g

egevens a

an h

et

atla

ste

am

ge

leve rd,

waar

door

o

n

s

kil ometerhok

er

uit

spr

ingt m

et

m

aar

li

efst

23 soorten

(

zi

e

la

bel

J). H

et

is

daa

rmee het s

oort­

enr

ij k

s

te

k

ilo meterhok binn

en

d

e

ge

rn eente Vaal

s.

Dit

is

al e

en

eerst

e

aa

nwij

z

ing d

at

er

wa t

d

e v

linders

be­

t

reft iet

s

bijzonders

aa

n de h

and

i

s i

n

onze

n

aruurtuin

.

Het beheer

Vic

tor W

esthoff

heb

i

k een

s

h

oren

z

eggen

.

dat

een van d

e

red

enen

waarom

h

et

land

schap i

n d

e

het

zelfde) wo

rden behe

erd,

he

el

goed

b

ruikbaar.

Toe

n

ik in

1988 her

beh

eer

van d

e

He

eb rig

overnam,

h

eb

ik

besloten d

e

inri

chting,

di

e

ik t

amelijk g

eniaal yond

,

te h

and

ha

ven ,

en t

e

proberen

d

e a

an­

we

zige

biot open zich zo

go

ed m

ogelijk

t

e

l

aten

o

ntwikkelen e

n w

eI voo

ral d

oor

her aanp lanten

en u

itzaaien

van

s

teed

s

w

eer ni

euw e

plant

ensoort en.

Mede do

or

h

er

f

eit

dat d

e

He

ebrig

in

een

vo

rig l

even

vuilnisb

elt

wa

s, is

de

o

or

s

pronkelijk v

oedsela rme

gr

ond v

an

de Heiberg

s

terk verrijkt

e

n er

zoude n

al

s e

r

ge

en

heemtuin

was

aan

gelegd ,

w

aar

sc

hij nlijk ni

et

ve

e

I rneer

so

ort

e

n

g

raei en d

an

bra m

en

en br

andnetels.

N

u

z

i

j

n e

r i

n d

e

l

oop

d

er

j

aren ruim

550 planten­

so

orte n

gemve ntarisee rd,

wa

arvan

er i

eder ja

ar

r

uim

400

t

e z

ien

z

ijn. Bij

de k

euze va

n plant

en

la

at

ik

rni

j

s

teeds leid

en

do

or

d

e

vra

ag

of z

e

i

nteressa nt

zijn v

oor

in

secten

. In de

zo

mermaande n

wordt

ni

et

gernaaid

om de in

secten

niet

va

n v

oesel e

n n

ectar­

bronn

en

t

e

beroven.

Succes of niet?

Al

s i

k mijn

e

igen tuintj

e

Van de dagpauwoog werden ook rupsen gevonden. Foro: Luc Stroman

in

Vaa

ls met d

e

He

ebr ig

n

egent iende e

n be

gin

rwintigste eeuw

zo

enorm so

ortenrijk

was,

g

elegen was

in h

et fe

it dat d

e

b

oeren ove

ral i

ets

a

nders d

eden

,

maar

we

I st

eeds

het­

ze

lfde

.

Voo

r h

et

beh

eer v

an

e

en n

atuurt uin

l

ijkt

m

ij het

d

oor W

esth off

zo t

reffend

g

eformuleerde

prin

cipe v

an

v

eel

v

erschillende biotop

en

(overal iets

anders)

die

ove

r e

en

lan

ge

p

eriode

o

ngeveer op

ge

lij ke

w

ij ze

(s

t

e

ed

s

ver

geleek, k

warn h

et

mij

in d

e

be

ginjaren v

oor,

dar

ik thui

s v

ee l

me

er

vlind

ers

za

g

d

an

op de H

eebrig,

di

e

t

och

100

maal

g

ra ter i

s.

Wa

arom

wa

s

dar

stuk

je

n

atuur

to

ch

zo

ar

m aan

v

linde rs?

Ee

n deel

va

n h

et a

ntwoor d

o

p

di

e v

raag

heeft, dar

w

eten

w

e nu dan

k­

zij d

e

Vlind

eratla s,

t

e

m

aken

m

et

de

v

linderannoede

i

n de

o

mgeving

.

Een van d

e

dingen waar ik in

1988

m

ee

b

en

b

egonn en

i

s

bij

e

lk

(

werk)bezoe k

te

not eren

we

lke pl

anten

er in bl

oei

Nr. Vlindersoort trend Heebrig

1 Klein geaderd witje piek '96 -'99 2 Bont zandoogje piek '97 -'00 3 Bruin zandoogje piek '96 -'99 4 Klein koolwitje piek '97 -'99 5 Dagpauwoog piek '95 • '97 6 Landkaartje piek '97 -'99 7 Oranjetip piek '95 - '97 8 Icarusblauwtje piek '95 - '97 9 Atalanta piek '96 . '97 10 Koevinkje piekje '97 - '99 11 Kleine vuurvlinder constant 12 Boomblauw1je constant 13 Gehakkelde aurelia constant 14 Argusvlinder constant 15 Groot koolwitje piek '97 -'99 16 Kleine vos piekje '97 17 Citroenvlinder piekje '96 18 Geelsprietdikkopje constant 19 Distelvlinder incidenteel 20 Kleine parelrnoer­ vlinder incidenteel 21 Koninginnepage incidenteel 22 Groot dikkopje incidenteel 23 Eikepage incidenteel trend Limburg constant piek '98 -'99 constant piekje '95 -'98 constant constant, piek '98 constant, piek'94 constant constant constant, piek 94 constant sterk wisselend dal '96 - '97 licht afnemend constant, piek '99 constant, piek '97 licht afnemend licht afnemend trend NI constant licht afnemend dalletje '96 - '98 afnemend sterk wisselend afnemend constant licht afnemend constant, piek '97 constant constant, piek '98 sterk wisselend afnemend afnemend constant, piek '92 afnemend Iicht afnemend afnemend

Tabel 1: Vlindersoorten gerangschikt naar het totaal aantal waarnemingen over 1990 ­ 2001, met de bijbehorende trends op de Heebrig, in de provincie Limburg (1990 -'99) en de landelijke trend (1990 - '99).

waren geko men en welke dieren ik zag,

vooral de vli nders hadden mijn intere sse. Aan de hand van al die notities zou ik nu mi sschien een ten­ dens kunnen vaststellen.

Voor de j

aren

1988 en

'89

staan der­ mate weinig waarnemingen vermeld, dat ik het vermoeden heb, dat ik toen nog war meer oog had voor de planten.

Daarom laat ik mijn onderzoek in

1990

beginnen.

Het vl inderseizoen begint op de Heebrig rond I april en loopt door tot medio september. Voor die periode zijn per jaar aile data, dat ik de Heebrig bezocht genoteerd met de al dan niet geregi streerde waarnemingen (ook als er geen vlinders gezien werden telt de datum mee). Het zou veel te ver voeren hier aile gegevens per soort en jaar af te drukken, daarom is er voor gekozen , slechts de door mij waargenomen trend s op de Heebrig met die van de in de Yl inderatlas (Akkermans et al.

200 I

) beschreven trends voor Limburg

en heel Nederland te vergel ij ken (zie tabel I). Bij de vijf inci denteel voor­ komende soorten is uiteraard geen trend vast testell en. Allereerstvalt op dat de tien meest voorkomende soorten aile een duidelijke stijg ing te zien geven in de tweede helft van de jaren

'90.

Yan

18 soorten lopen er slechts

vijf ongeveer parallel met de

Limburgse situatie: Bont zandoogj e,

Klein koolwitje, Landkaartje, Groot koolwitje en Kleine vos. De overige 13 gedr agen zich op de Heebrig anders en weI positiever dan in Limburg en zelfs veel positiever dan in de rest van Nederland. Let wei, er zijn in onze natuurtuin geen afnemende tendenzen waargenomen.

Het aantalsverloop van aile per jaar waargenomen vli nders is weergegeven in grafiek I . De reeds bij de afzonder­ lijke soorten vastgestelde piek in de tweede helft van de jaren

'90

komt duidelijk tot uiting. Ais we

1990 even

buiten beschouwing laten, blijkt dat tot

1993 de eerste 6 jaar ( 1988 en '8

9

waren ook zeer vl inderarm) mijn in­ druk bevestigen, dat de Heebrig aan­ vankel ij k maar weinig vlinders te zien gaf. Yanaf

1994 gaat het

steeds beter met als topjaar

1997. Hel

aas lijkt het nieuwe millennium met een terugval naar het niveau van voor '94 te be­ ginn en. In

200 Ikon ik echter d

e helft van het vlinderseizoen door ziekte en vakantie geen waarnem ingen doen,

anders was het aantal voor dar j aar dus zeker op het dubbele uitgekomen. Het aantal waarnemingen is natuurl ijk

afh ankelijk

van het aantal keren dat ik de Heebrig bezocht.

Omdat dat niet elk jaar even vaak het geval was wordt in grafiek 2 het aantal waarnerni ngen per bezoek getoond.

Ook hier is de kentering in

1994

duidelijk, daarvoor 0,5 tot 1 waar­ neming per bezoek, daarna een ver­ dubbeling tot ruim 2 per bezoek. De jaren 2000 en 2001 bederven het mooie beeld ook hier.

zomer 2002

6

---j

~

iHL

₁

"

~

"

j i ."

~

1990 25

Diagram 1

1991 5 1992 8 1993 18 c :

~

f-

-

----

-

-

--

-

-

---1994 26 1995 40 1996 50

·f

60

~

1997 81 1998 51

1

=

1

1999 54 III

30

B

I 2000 16 2001 ₁₇

~

20

n

<

gj

"

U

1 '0

.~:

, ~

.

,~~

.

1.

.

.:;'

'

1

­

O ₄

IUD

C]

i

~

~

. j

H

,

i __ I I I i I . i j , - - - ' - ­ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1996 199$ 2000 2001 jaartal 1990 -2001 1990 1,25 1991 0,45 1992 0,5

_D

_iagram

₂

1993 1,2 1994 0,96 1995 2,2

_"'"

0 1996 2,24

'"

N .0 1997 2,4

'"

:;; 1998 2,2 c, c 1999 2,3

'"

2000 1,1 _'E Cl c 2001 1,1

'"

E III III ;: 0,75 I I*K'

t

0,5 +J ': ~} ! :: 0.25 o

I

It

i f

W

I

:

;;'1

E 1.25 +r-., "'K 1.5-+1- - - i i '

u ~

~ _ r

r

, '" 1,75 -11- - - -1 9931 ~ 19921m l9941995 1_ 1997'996 '9932000~ jaartal

Diagram 1: Het tota al aantal vlind erwaarnemingen per jaar Diagram 2: Het aantal vlinderwaarnemingen per bezoek per jaar

Samenvatting

W

at za

l het jaar 2

002 a

an vlind

ers

H

er

m

oeizame

v

erzamelen ,

verwer

ken

o

pJeve ren? B

lijven ze w

eg, of

ko

men

en int

erprereren va

n d

e g

egeve ns u

it

d

e

ze

in

g

roten

ge

rale t

erug?

n

otitieboeken va

n

de

Heebri

g is

hie

r­

S

pannende

vrage

n

.

E

igenl ijk

i

s e

r n

og

m

ee afg

es loren. Mi

jns

inzien

s

h

eb

i

k

nu

ni

ets z

eker. Ik h

oop

de ontwikk

elingen

een v

iertal

argum

enten

voor de

ste

lling,

no

g

l

ang

te kunn

en vo

lgen. Tot

s

lot nog

da

t

m

et

n

ame

h

er b

eheer een p

ositieve

e

en toe

passelijke e

n

di

epzinn ige

bijdr

age

h

eeft ge

leverd

aa

n d

e aa

n­

uit

spraak va

n

Wi

llem

va

n Or

anje

:

wezig

heid

v

an

v

iinder

s i

n on

ze

n

atuu

r­

"

Men h

oeft

n

iet te

h

open

om

te

tuin

:

ondernernen,

no

ch

te

s

lagen om t

e

1

.

Her

aa

ntal w

aargenomen

so

orten is

v

olharden."

op

de H

eebr ig 2 a3

m

aal

h

oger

d

an

in d

e

di

rekre o

mgev ing

.

Literatuur

2.

H

et aa

ntal

waarge

nomen

v

linders

Akkermans, R.W. et al.: Dagvlinders in

w

as

in de tweede h

elft

van d

e

j

aren

Limburg, verspreiding en ecologie. 1990 ­

'9

0 min

stens

2 m

aal

hoger d

an

in d

e

1999. Natuurhistorisch Genootschap in

p

erio

de d

aarvoor.

Limburg en De Vlinderstichting, 200 I.

3

.

De

ze toe

name

is

n

iet o

f n

auwelij ks

t

erug

t

e v

inden

i

n d

e

trends v

an

de

vlind

ers

in Limburg en is du

s

s

pecifiek

v

oor d

e

H

eebrig.

Luc Stroma n is behee rder van

4. D

e

t

oenarne

b

egint

p

as e

nige j

aren

natu

ur

tu

in

D

e

H

eebrig

ill

v

ijlen

.

n

adat

het beh

eel'

m

eer o

p

i

nsecten

Zijn adres: PaslOOI' Prickaert sst raat

w

as ge

richt.

6

5, 629

J LL Vaals

Tel: 043-3064 124

Met de zachte

G

Groot, goed en geef

Lierop is een aardig Peellands dorp waar ik

veel mee op heb. Het ligt ten zuiden van de

lijn Eindho ven-Hellemons. Ertegenaan, wat

meer naar het zuiden, ligt de Lieropse hei,

onderdeel van het staatsnatuurreservaat De

Strabrechtse en Lieropse Heiden. Ik hou van

Lierop en omgeving. Ais jongske kwam ik er

al want onze Jan-oom was de veldwachter

aldaar. Hij was ene goeiemens die met alle­

man overweg kon. Toenie op sterven lag (hij

woonde toen in Bels bij een van zijn zoons

in), verzuchtte hij dat ie zo geren nog eens

een efkes de Lierpse bossen zou willen horen.

ZijnjongenshebbenJan-ome toen in de

wagen gelaaien en zijn naar Lierop gegaan

waar ze met hunne stervende vader wei een

uur onder de dennen hebben gestaan in den

donkere nacht. Thuisgekomen is Jan-ome in

dieje zelfde nacht doodg egaan.

Later als beheerder van genoemd heidereser­

vaat en van enkele broek-en goorterreinen

bij Lierop merkte ik bij aankooponderhande­

len over stukskes moeras of percelen hei dat

de boeren altijd 'hendiger' werden nadat

Jan-oom ter sprake was gekomen.

ledereen weet dat jagersnogal domechtig

zijn omd at ze vrij in het wild levende dieren

zo maar doodmaken.Jan-oom vertelde

dikkels van ene Lieropsejager die behalve

dom ook nogal klunsechtig was. Daar gaat

dit rijmke over:

Ene Jager in Lierop die \1'(/.1' file toclt SIOIll ! Ne stommere vinde lie/gelid nag inne.

Diehie!' enckeer Z'II geweer aandersoni ­

en toet i schoot hum in-ins \1"(11 te binncn.

Nou nog wat over die heide. Die zo schoon is

en oe zo groot, zo wij d als ge kunt zien.

Berken hier en daar en ginderwijd de

donkere dennenbossen van Jan-ome en de

geminte. AI die kleuren, veul en allemaal 0

zo zacht van tint en gevuul. Alderhand van

paars, breung, gelig, gries. En daar boven de

lucht, wijd, heel hoog en ook wei eens

dichtebij, en tis krek of de lucht aile kleuren

nog eens dunnekes overschildert . Tis zo stil

hiet; zo reustig.Ge zietgeen mens,niemend

ruupt of kijft. Sst: ge hoort nou ook de kleine dingen die er in de wereld zijn: geriefel van een beestje, gebeez van krekels, gezoem van

biejen en zo. Ge hoort zelfs de zachte

zuchtjesvan zo'n bietje wind dat ge niet eens

kunt zien.

De mensen die steden bouwen zijn eigenlijk

ook behoorlijk stom geweest. Ze hadden bier.

in deez hei, daar alles groot en ruim is, goed

en geef, zuiver en schoon, hier hadden ze

beter Eindhoven en Hellemons kunnen

bouwen.Niet gindswijddaar alles zo vol is en

druk, zo vuil en smerig en gevaarlijk.

Willem Iven