33 AFZETTINGEN WTKG20(2), 1999
Tridonta borealis in
bouwzand in de Randstad
Martin Cadée*
Dit veranderdetoen ik een donkere Venus-schelp had opgeraapt.Devorm was wat afwijkend, ende concen-trischesculptuur vervaagdenaarderand, nogal merkwaar-dig voorVenus-schelpen. Toen ik het slot bekeek reali-seerde ikmedat dit helemaal geenVenus-schelp was,maar eenklepvanTridonta borealis(Schumacher, 1817). Tridonta borealis is geen ‘normale’verschijning, op het strand vindtmen zeerzeldenexemplaren, met uitzonde-ringvande Maasvlakte(Janssen & v.d. Slik, 1974).Dus besloot ik wat meeraandachtaan het zand tebesteden (dus watmindernaarde beeldentekijken) en eens
opte rapenwat er aansoortenlag. Dat resulteerde ineentweede exemplaarvanTridontaborealis, zodat ik besloot de
ten-toonstelling nogmaalstebezoeken, omwatbeternaarde schelpen tekijken.
Op eenregenachtige middag had ik diegelegenheid, een primamomentomdatechte bezoekersvande tentoonstel-ling dan minder in de weg lopen. Het resultaatvandeze
tweebezoeken isaftelezen indetabel, ik vondernog eenviertalkleppenvanTridontaborealisbij,metnogeen aantal andereopvallende soorten.
Bij mijn werkplek, deHaagse Hogeschool in DenHaag wasook zandgestort,entoenik daareenslangs liepdeed hetmesterkaan het “tentoonstellingszand” denken. Met enigzoeken konden ook hier enkelekleppen van Tridonta borealis worden verzameld. Hierwas hetmogelijk een zeefmonstertenemen om eensnaardekleineresoorten te
kijken. Hetresultaat van los-verzameldeen het zeef-monsterstaatook vermeld in de tabel.Merkwaardig dat erwel drieexemplaren van Cerithiopsis tuberculata ge-vondenwerden, maar dat Bittium reticulatumvolledig ontbrak.Opvallend in hetgruismonster was het relatief groteaantalzoetwater-enland-mollusken, vooral Pisidium spec.,dat verwachtjeniet direct in uitzeeopgezogen zand.
Bijwerkzaamhedenaandeperronsvan station Hollands Spoor (december 1998-januari 1999) in denHaag waar
ik vanwegemijn werkregelmatig de treinneem,bleek ookvergelijkbaar zandtezijn gebruikt, ookhierkonden tijdens het wachten
op de trein,enkele kleppen van Tridonta borealis wordengevonden, een uiterstprettige maniervanop de trein wachten!
Injanuari van 1999 bezocht ik de SWG-vergadering in Schiedam. Ook daar bleeklangs trambaan 1 bijde Bos-hoek zandtezijn gestortdateridentiekuitzagenook de mollusken-faunawas redelijk identiek. Ook hierweer Tridonta borealis. Hierwas ietsmeeroppervlak, en dus de mogelijkheid om wat grotere soortenteverzamelen. Hetwasnogal vochtig,zodatergeengelegenheidwasom eenzeefmonstertenemen.De los verzameldesoorten zijn
in de tabel opgenomen.
Ten slotte zag ikbij eenbezoekaanDelft(februari 1999) bij bestratingswerkzaamheden aande Molslaanweerhet mij inmiddels bekendeschelpenzand. Ook hier bleek het mogelijkom, ondankseenuiterstbeperkt voorkomen,een Tridonta borealisteverzamelen.
Het betreft hiereenmatig fijn lichtgrijszandmet wat gro-verekorrels enwitteschelpfragmenten. Opvallend is het voorkomenvanrelatiefgrotelosse kleppen vanMacoma
balthica(lengte25 tot30 mm). Ook komenredelijk veel kleppen vanSpisula subtruncatametperiostracum voor, zelfs doublettenvan dezesoortwerden gevonden. Ook Spisula solida komtvrij algemeen voor inredelijk grote losse kleppen.
De totalesoortenlijstiswat merkwaardig, erzitten
soor-ten bij dierecent in deze streken zijn ingevoerd, zoals Crepidula fornicata ensoorten diewaarschijnlijk fossiel
Tridonta borealis
Breedtevandeschelp 3,5cm.
Uit:Janssen,A. W.& L.vanderSlik(1974)-Defossiele schel-penvande Nederlandse stranden enzeegaten,tweedeserie, 6.
Basteria 38: 45-81. Op6juli1998bezochtik debeeldententoonstelling op de
Lange Voorhout in DenHaag, samenmeteenaantal col-lega’s. Opde
Lange Voorhoutwaren eenaantal beelden opgesteld, waarvan eenaantal in eengrotezandbak wa-rengeplaatst omhetpubliekopenigeafstandtehouden.
Dit zand bevatteschelpen, zoals ik al snel hadgezien, maar aanvankelijkkon ik nietsbijzonders ontdekken.
AFZETTINGEN WTKG 20(2). 1999 34
zijnzoals Tridonta borealis en Garifervensis. Hetlijkt
meduidelijk dat het hier uitzeeopgezogenzandbetreft, geziende mollusken fauna.
Kennelijkkomt dit zandvan eenruwweg dezelfdelocatie, ennatuurlijk wilde ik welwetenwaarvandaan.Navraag bij gemeenteDen Haag en bij de organisatoren van de Beeldententoonstelling leverde geen andere informatie opdan dat het hier“klapzand” betrof, maar overde her-komst wist niemand iets.
Gelukkigbleek de gemeente Schiedam beteropdehoogte, zijkende deleverancier, Boskalis. Contactmet deze on-derneming leverdemevia de heerLagerweg devolgende informatieop:
Het zandwordt gewonnenuit deEurogeul,
ongeveer18 km uit de kust
opeen dieptevan22 meter. Vooral in de omgeving van Rotterdam wordt dit zand gebruikt voor allerlei werkzaamheden. OokbijIJmuiden wordt zand uit
zee gewonnen, dit zal ongetwijfeld een andere
mollus-keninhoud hebben.
Deconserveringstoestand van de schelpen wijstop fos-siel materiaal, maargezien de winningswijze, komen er
ookzeerverse exemplaren invoor. Hetvoorkomenvan zoetwater materiaal kannatuurlijkopdezelocatie, dit is waarschijnlijkdoor de rivierenaangevoerd.
Tridontaborealis wordtvan onzekust vermeldvan Dom-burgendeMaasvlakte, (Janssen etal., 1974)waarvan in Naturaliseenmonstervan eenhonderdtalexemplaren aan-wezig is. Dejuisteouderdomvandit materiaal isnog on-bekend.
Ook de ouderdomvan dit opgezogen zand is nog onbe-kend. VooreenEemien-ouderdom ontbreken de Eem-fos-sielen(geenBittiumreticulatum, eenspaarzaam voorko-men vanVenerupisaureasenescens). Mogelijk zijndeze zandenvóór hetEemienafgezet,de molluskenfaunavan
dit soortafzettingen verschilt niet sterk vande huidige (Meijer, 1999), hetgeen goedovereenkomtmetde gevon-den fauna. Derecente immigranten zoals Crepidula fornicata en Petricolapholadiformis zijn kennelijk als
“naval”tebeschouwen. VanMyaarenariazijnalleen fos-siel ogende fragmenten gevonden,die zouden dusvande oorspronkelijk Europese populatiekunnenzijn.
Voor bezoekersvanRotterdamenomgeving:let op werk-zaamhedenwaarbij zand wordtaangevoerd,hier is de kans omenkeleredelijke exemplaren van Tridontaborealiste
bemachtigen.
Referenties
Janssen,A.W. & L.vanderSlik, 1974.De fossiele schel-penvande Nederlandse strandenenzeegaten,tweede
serie,6.- Basteria Vol. 38(3-4)
p. 45-82.
Janssen, A.W.,1975:Systematische lijstvanNederlandse recenteenfossiele mollusken.-Meded.Werkgr.Tert.
Kwart. Geol. 12(4) p. 115-170.
Meijer,T., 1999.Lezing voordevooijaarsvergadering van de W.T.K.G: “Aminozuren,bouwstenenvaneiwiten stratigrafie”,Leiden, 13maart 1999.
T: Tentoonstelling Lange Voorhout, DenHaag.
HHS; Zandgehruikrond deHaagse Hogeschool enVerheeskade, DenHaag. SCH: Langs tramlijn 1 bij deBoshoek, Schiedam.
T HHS SCH
Nuculaspec. •
Striarca lactea lactea
(Linné, 1758) _• •
MytilusedulisLinné, 1758 • •
Aequipecien opercularis (Linné, 1758) •
Chlamys (Chlamys) varia(Linné, 1758) • • •
Anomia(Anomia) ephippium Linné, 1758 • • •
Pododesmus(Heteranomia) squamula (Linné, 1758) •
Ostrea edulisLinné, 1758 • • •
Lucinella divaricata(Linné, 1758) • • •
Diplodonta (Diplodonta) rotundata(Montagu, 1803) •
Mysella (Mysella) bidentata(Montagu, 1803) •
Tellimya ferruginosa (Montagu, 1808) •
Goodallia(Goodallia) triangularis (Montagu, 1803) •
Tridonta (Tridonta) borealis(Schumacher, 1817) • • •
Acanthocardia(Rudicardium) tuberculata(Linné, 1758) • • •
*Martin C. Cadée, Klimroos35, 2317GDLeiden.
Tabel I: Molluskenaangetroffen in het zand uit deEurogeul. NomenclatuurnaarJanssen,1975.
T:
Tentoonstelling Lange Voorhout, DenHaag.
HHS; Zandgehruikrond deHaagse Hogeschool enVerheeskade, Den Haag. SCH: Langs tramlijn 1 bijdeBoshoek, Schiedam.
T HHS SCH
Nucula spec. •
Striarcalactealacrea(Linné, 1758) • •
MytilusedulisLinné, 1758 • •
Aequipecten opercuLaris (Linné, 1758) •
Chlamys (Chlamys) varia(Linné, 1758) • • •
Arumia(Anomia) ephippium Linné, 1758 • • •
Pododesmus(Heteronomie) squamula (Linné, 1758) •
Ostrea edulisLinné, 1758 • • •
Lucinella divaricata{ Linné, 1758) • • •
Diplodonta (Diplodonta) rotundata(Montagu, 1803) •
Mysella(My sella)hidentata(Montagu, 1803) •
Tellimya ferruginosa (Montagu, 1808) •
Goodallia(Goodallia) triangularis (Montagu, 1803) •
Tridonta(Tridonta) borealis(Schumacher, 1817) • • •
AFZETTINGEN WTKG20(2), 1999 35
T HHS SCH
Cerastoderma edule edule(Linné, 1758) • • 0
Laevicardium(Laevicardium) crassum(Gmelin, 1791) • • *
Mactra(Mactra) glaucaBom, 1778 • *
Spisula (Spisula) elliptica (Brown, 1827) • •
Spisula (Spisula) solida(Linné, 1758) • • •
Spisula (Spisula) subtruncata(DaCosta, 1778) • • •
Lutraria(Lutraria) lutraria(Linné, 1758) • • •
Solen
marginatus Pulteney, 1799 •
Ensis ensis(Linné, 1758) • • •
Ensis spec. • • *
Phaxas (Phaxas)pellucidus(Pennant, 1777) •
Angulus (Fabulina) fabulus> (Gmelin, 1791) _• •
Angulus (Macomangulus) tenuis(Da Costa, 1778) •
Angulus (Moerella)donacinus(Linné, 1758) •
Macoma(Macoma) balthica2(Linné, 1758) • • •
Donax(Cuneus) vittatus(DaCosta, 1778) _• • •
Gari (Psammobia) fervensis! (Gmelin, 1791) • •
•_
Abra(Abra)alba(Wood, 1802) •
Corbicula(Corbicula) fluminalis[(Müller, 1774) •
Pisidium(Pisidium) amnicum(Müller, 1774) •_
Pisidiumispec. •
Dosinia (Pectunculus) lupinus lincta(Pulteney, 1799) • • •
Dosinia exoletaa •
Venerupis aureasenescens(Cocconi, 1873) •
•_
Venerupis senegalensiss(Gmelin, 1791) • •
Chameleagallingstriatulai (Da Costa, 1778) • • •
Petricola(Petricolaria) pholadiformis• Lamarck, 1818 •
Mya (Arenomya) arenariai Linné, 1758
_
• •
Mya (Mya) truncataLinné, 1758 • •
Corbula (Varicorbula) gibba gibba (Olivi, 1792)
_
•
Tumeria jeffreysi (Winckworth, 1930) •
Barnea(Barnea) candida(Linné, 1758) • •
Zirfea crispatai(Linné, 1758) • •
•_
Dentalium(Dentalium) vulgare (Da Costa, 1778) •
_
Gibbulaispec. •
Valvata(Cincinna) piscinalis piscinalis (Müller, 1774)
_____ _____
•
Littorina (Algaroda) littoreai(Linné, 1758) •
Peringia ulvae• (Pennant, 1777) •
Turboella(Turboella) inconspicua (Alder, 1844)
_ _
•
Tornus
(Tornus)subcarinatus(Montagu, 1803) •
Cerithiopsis (Cerithiopsis)tubercularis?(Montagu, 1803) •
Epitonium (Clathrus) clathrus•
(Linné, 1758) •
Crepidula (Crepidula) fornicatai(Linné, 1758) •
Euspira catena(Da Costa, 1778) •
Euspira poliana!(Della Chiaje, 1830) • • •
Ceratostoma(Ocenebra)erinaceumi(Linné, 1758) • •
Buccinum undatumLinné, 1758
_ • • •
Hinia(Hinia)reticulata(Linné, 1758 • •
Bela
spec. •
Oenopota turricula(Montagu, 1803) • • •
Chryssallida (Parthenina) obtusa(Brown, 1827) •
Stagnicola (Stagnicola) palustris (Müller, 1774) •
Planorbis spec. •
Bithinia spec., opercula •
T HHS SCH
Cerastoderrm edule edule(Linné, 1758) • • •
Laevicardium(Laevicardium) crassum(Gmelin, 1791) • • •
Mactra(Mactra) glaucaBom, 1778 • •
Spisula (Spisula) elliptica (Brown, 1827) • •
Spisula (Spisula) solida(Linné, 1758) • • •
Spisula (Spisula) subtruncata(DaCosta, 1778) • • •
Lutraria(Lutraria) lutraria(Linné,1758) • • •
Solenmarginatus Pulteney, 1799 •
Ensisensis(Linné, 1758) • • •
Ensis spec. • • •
Phaxas (Phaxas) pellucidus (Pennant, 1777) •
Angulus (Fahulina) fabulus (Gmelin, 1791) • •
Angulus (Macotmngulus) tenuis(DaCosta, 1778) •
Angulus (Moerella)donacinus(Linné, 1758) •
Macoma(Macoma) balthica(Linné, 1758) • • •
Donax(Cuneus) vittatus(DaCosta, 1778) • • •
Gari (Psammobia) fervensis (Gmelin, 1791) • • •
Abra(Abra)alba(Wood, 1802) •
Corbicula(Corbicula) fluminalis (Müller, 1774) •
Pisidium(Pisidium) amnicum(Müller, 1774) •
Pisidium spec. • •
Dosinia(Pectunculus) lupinus lincta(Pulteney, 1799) • • •
Dosinia exoleta •
Venerupis aureasenescens(Cocconi, 1873) • •
Venerupis senegalensis (Gmelin, 1791) • •
Chameleagallinastriatula(Da Costa, 1778) • • •
Petricola(Petricolaria) pholadiformis Lamarck, 1818 •
Mya(Arenomya) arenariaLinné, 1758 • •
Mya (Mya) truncata Linné, 1758 • •
Corbula(Varicorbula) gibba gibba (Olivi, 1792) •
Tumeriajeffreysi (Winckworth, 1930) •
Bamea(Bamea) Candida(Linné, 1758) • •
Zirfea crispata (Linné, 1758) • • •
Dentalium(Dentalium) vulgare (Da Costa, 1778) • •
Gibhula
spec. •
Valvata(Cincinna) piscinalis piscinalis (Müller, 1774) •
Littorina (Algaroda) littorea(Linné, 1758) •
Peringiaulvae(Pennant, 1777) •
Turboella(Turboella) inconspicua (Alder, 1844) •
Tomus(Tomus) suhcarinatus
(Montagu, 1803) •
Cerithiopsis (Cerithiopsis)tubercularis
(Montagu, 1803) •
Epitonium (Clathrus) dathrus(Linné, 1758) •
Crepidula (Crepidula) fomicata(Linné, 1758) •
Euspira catena(Da Costa, 1778) •
Euspira poliana (Della Chiaje, 1830) • • •
Ceratostoma(Ocenebra)erinaceum(Linné, 1758) • •
Buccinum undatumLinné, 1758 • • •
Hinia
(Hinia)reticulata(Linné, 1758 • •
Bela spec. •
Oenopota turricula(Montagu, 1803) • • •
Chryssallida (Parthenina)obtusa(Brown, 1827) •
Stagnicola (Stagnicola) palustris (Müller, 1774) •
Planorbis spec. •
