Foraminiferen uit het Belgisch Oligoceen Aflevering 5 (slot)

Foraminiferen

uit het

_{Belgisch Oligoceen}

Aflevering

5

(slot)

K.H. van Reenen-Stein R. _Wiggers

Inleiding

Revanche

In _augustus 1992 waren we weer in _België en namen voor kontrole monsters mee uit Borgloon en _Tongeren. We hadden inmiddels meer inzicht in de stratigrafie ter _plaatse en

registreerden nauwkeuriger waar we onze monsters namen. In _{Borgloon dagzomen} de Zanden van _Berg, onder andere vlak _langs de _{snelweg bij} een

_{parkeerplaats.}

Daaronder zijn de Zanden en _Mergels van Oude Biesen

_gemakkelijk

te vinden. Met de handboor

tenslotte werd ook een monsterKlei van Henis naar boven gehaald.

Vooral dit laatste monster was voor ons van belang. Anders dan in 1990 bleek dit niet of

nauwelijks vermengd met de Zanden en Mergels van Oude Biesen. _Schelpen waren

afwezig en de foraminiferen-fauna leek in het _{geheel niet op die} van _{de Zanden} en _Mergels van Oude Biesen. Vervolgens werd de kleigroeve Francart in Tongeren _opnieuw bezocht

(figuur

1). In totaal beschikten we nu over 4 nieuwe monsters ter kontrole.

De

_afzettingen

We _brengen eerst

nog de stratigrafie in herinnering. De klei van Henis en de Zanden en

Mergels van Oude Biesen maken onderdeel uit van de Formatie van Boven _Tongeren. Het totale _pakket sediment kan meer dan 10 meter dik _zijn. De _afzetting vond vlak _bij zee

plaats in een _lagune die _{vrijwel geheel} van de zee was _{afgesloten (Janssen, 1976).}

In de eerste 3 _afleveringen van deze serie _bespraken we monsters die genomen werden in Vliermaal _(België). In _aflevering 4 namen we de Zanden en _Mergels van Oude Biesen onder de _loupe waarvan we in _Borgloon materiaal hadden _meegenomen.

In 1990 namen we monsters van de Klei van Henis in _{resp. Tongeren} en _{Borgloon. Batjes}

(1958), die het _{Belgisch Oligoceen uitvoerig} onderzocht en _op wiens resultaten we vaak terugvallen, trof _{weinig bijzonders} aan in _zijn monsters. Toen _wij ons materiaal _goed

hadden bekeken ontstond er een _groeiende onzekerheid. In één monster troffen we in het

geheel geen foraminiferen aan maar dat was niet _{onmogelijk gezien} de resultaten die _Batjes (1958) meldt van _{zijn boringen.} In twee andere monsters bleek de fauna wel _erg veel te

lijken op die van de Zanden en _Mergels van Oude Biesen. Omdat die

_Afzetting

direkt

boven de Klei van Henis _ligt was onze onrust _gemakkelijk te verklaren. In ieder _geval was er _geen reden om een _aflevering te _wijden aan Klei van Henis die als twee _druppels water

Zoet rivierwater heeft het _{sedimentatie-proces} beïnvloed. De _{kustlijn lag} in die _periode in Oost-België (figuur 2).

Voor Nederland _lag de _scheiding land en water in _{Zuid-Limburg.} De latere _afzettingen (Zanden van _Berg en _hoger) werden in _open zee _afgezet. In _figuur 3 is zien hoe de zee

vanuit het westen de

_{kustlijn verlegde}

in

_{oostelijke richting}

nadat de Zanden en

_Mergels

Figuur 1. Groeve Francart te _Tongeren.

Figuur 2. De _{kustlijn tijdens} Midden-Eoceen en _{Midden-Oligoceen} (naar _Zonneveld,

van Oude Biesen waren afgezet.

De

_Afzettingen

van Henis en Oude Biesen _{zijn uitgebreid} onderzocht _{(o.a. Janssen, 1976).}

Uit de mollusken-fauna _blijkt dat liet _zoutgehalte sterk varieerde

_{(euryhalien).}

In

_genoemde

publicatie wordt _gekonstau rd dat beide _afzettingen onderdeel _zijn van één

sedimenta-tie-cyclus, waarin afwissele id klei _(Klei van _Henis) en zand-klei-zand (Zanden en Mergels van _Oude'Biesen) werden _afgezet. Deze _afzettingen vormen de AtuatucaFormatie. In Van den Bosch et al. (1975) is een _{stratigrafische onderverdeling gemaakt} van het _Oligoceen in 3 _{delen (in} 1989 is _overigens besloten om het _Oligoceen anders te definiëren). De Atuatuca Formatie behoort tot het middelste deel _(Rupelien) van de _indeling die Van den Bosch et

al. maakten en is onderdeel van een langdurige transgressie-fase waar ook de latere

afzettingen

Zanden van _Berg, Nucula klei en Klei van Boom _{nog onderdeel} van uitmaken.

Diep

in de _ondergrond van _{de groeve}

_liggen

de Zanden van Grimmertingen, die echter niet

zijn

ontsloten

_(figuur

4). Daarboven bevinden zich de Zanden van _Neerrepen waarvan in

de _groeve de _top

nog juist te zien is. In _groeve Francart is de klei van Henis

_integraal

aanwezig.

Figuur 3. _Afzettingen en kustlijn.

In de _groeve lag ooit een

_pakket

Zanden en

_Mergels

van Oude Biesen _op de Klei van

Henis: eerst een _{zandige laag} van 2 meter dik die hier en daar wat klei bevatte, daarboven

een vette harde _kleilaag met een dikte van circa 3 meter en aan de top tenslotte nog een

laag waarin klei- en zand-laagjes elkaar afwisselden met een totale dikte van 2.5 meter

(figuur

4).

Toen Felder in 1963 de

groeve onderzocht was een _groot deel van dit

_profiel

_nog intakt

(Felder, 1963). In het door Janssen beschreven profiel (Janssen, 1976) komt een _{groot deel}

van de Zanden en Mergels van Oude Biesen niet meer voor. De _groeve was tenslotte in

die

_tijd

_volop in _bedrijf.

De _bovenlaag is sinds 1963 steeds verder _afgegraven en er restte in 1992

nog maar heel

weinig van de Zanden en Mergels van Oude Biesen. _Aangezien we de Klei van Henis

wilden bemonsteren was dat echter van minder _belang. De toestand in de _groeve is _op dit moment

_{problematisch.}

Allereerst worden er de laatste _jaren veel vuilnis en andere

kwalijke

zaken in

_gedumpt.

De

_bovenlaag

is _bijna overal zwaar verstoord en vervuild. Ook met de rest van de _groeve is het voor _{geologen droevig gesteld. Wij} hebben niettemin geschikte monsters kunnen nemen van deKlei van Henis.

Hoewel het

_gehele

_pakket

bekend staat als Klei van Henis,

_zijn

er _op z’n minst drie

duidelijk

te onderscheiden nivo’s. _Op de Zanden van Neerrepen is eerst een dikke _laag

fijne

klei

_afgezet

(laag A) met een dikte van ruim 2 meter.

Hierboven is een _{laag afgezet,} met een dikte van 1.5 meter, die _opvalt door z’n zwarte kleur die te danken is aan een

_hoog

_percentage

_plantaardig

materiaal _(B). Ook Janssen (1976) noemt deze donkerbruine tot zwarte _{horizon, hoog} in de Klei van Henis.

Daar weer boven en _{nog juist} onder de Zanden en _Mergels van Oude Biesen kan de _top van de Klei van Henis worden bemonsterd. Die_laag (C) is maar 80 cm dik.

De monsters

In totaal _zijn 4 monsters

genomen, een in _Borgloon en drie in _Tongeren. Van elk monster werd eerst 20 _gram materiaal _uitgespoeld om de residuen te _vergelijken. In _Borgloon bleef 7 _gram over. In Tongeren was dat 10, 1 en minder dan l _gram voor _resp. de _{lagen A,} B en C _(figuur 6).

Hetresidu uit _laag A bevat _bijna uitsluitend _fijne heldere_kwarts, niet _afgerond. Ook komen _goed ontwikkelde _{gipskristallen} toteen _lengte van 4 mm voor.

Ook van het monster uit _laag B _blijft vooral _fijneheldere, niet _afgeronde, kwarts

over, maar wel heel _weinig. Daartussen

_plantaardige

resten zoals _zaadhulsjes, kleine takjes.

Laag C _lijkt het wat betreft kleur en struktuur wel wat _op de Zanden en _Mergels van Oude

Biesen. Het is hard en _brokkelig. De kleur is _geelbruin, wat vaal met een _groene waas. Er bleef o.a. wat _{stokkerig materiaal}

over, groen- en _goudkleurig. We hebben waarschijn-lijk te maken met

_{pyritisering.}

In de _grovere zeefjes bevonden zich enkele _schelpjes en _fragmenten daarvan. Ook een

enkel _gipskristal en wat ostracoden. Bij het spoelen blijkt al dat we met heel ander

materiaal dan dat van de Zanden en _Mergels van Oude Biesen te maken hebben. In natte

toestand wordt het monster

_bijzonder

_plastisch.

Na

_langdurig

_spoelen resteert er maar

weinig materiaal, enkele zeer kleine schelpjes en _{fragmenten daarvan, enige plantaardige}

resten. In de _{fijnere zeefjes}ook enkele ostracoden. • '

Het zand uit _Borgloon is wat

grover en _hoekiger dan dat uit Tongeren. Tussen het zand zitten ook _blauw-groene

_{pyriet-stengeltjes}

en kalkstruktuurtjes.

De _uitgespoelde monsters Klei van Henis bevatten dus vooral _fijne tot zeer _fijne kwarts. Grover materiaal is er _nauwelijks. We troffen foraminiferen aan in het monster uit

Borgloon en tevens in het monster dat in _Tongeren dicht onder de Zanden en _Mergels van

Oude Biesen _{werd genomen (laag C).} In de andere tweeTongeren monsters (de lagen A en

B) werd geen enkele foraminifeer gezien. De _verklaring hiervoor kan _zijn dat de _lagen A en B werden _afgezet in een _periode dat het _{waterpeil dusdanig} fluctueerde dat de

sedimen-ten _{regelmatig droog} kwamen te staan. Er kan dan _oxydatie

gaan optreden. In deze lagen werd ook geen

pollen

aangetroffen.

Omdat het residu uit zulk _fijn materiaal bestaat, zijn ook de door ons aangetroffen

foraminiferen _bijzonder klein en _bijna allemaal _afkomstig uit het 50/x zeefje. In de_afzetting ontbreekt derhalve informatie over de _grotere soorten en over de _{grote exemplaren} van soorten waarvan hier alleen de _{juvenielen zijn gevonden.} Het is echter _{opvallend dat,}

hoewel er toch ook veel restmateriaal _op het _zeefje 144/x achterbleef, daar relatief maar

heel _weinig foraminiferen in werden _gevonden.

Van het monster uit _Tongeren is in totaal 60 _gram materiaal _uitgezocht en uit _Borgloon 20

gram.

Beschrijving

van de soorten

We

_beschrijven

hier zowel de soorten die we in

_Borgloon

vonden als die uit

_Tongeren.

De fauna is niet identiek maar we denken in beide _gevallen met de Klei van Henis te maken te

hebben

Familie NONIONIDAE Genus NONION Montfort, 1846

Nonion granosum (d’Orbigny, 1846)

Afm: _100-200/x. Licht _doorzichtig, 7 a 8 kamers.

_Gelig/wit,

suturen licht _gekromd. De laatste kamer _{is groter dan de anderen. Naast de}

_exemplaren

in de

_genoemde

_range komen

er ook enkele voor die aanzienlijk groter zijn en opvallend geel.

Familie BULIMINIDAE Genus BOL1VINA

_d’Orbigny,

1839

Bolivina _{beyrichi Reuss,} 1851

Afm; _{100-250/*. Ongeveer} 10 _kamers, biserieel _{gerangschikt. Gelig/wit. Bij bevochtigen} bijna doorzichtig. De _{sutuurlijnen zijn} soms _gekromd, soms ook niet. Batjes (afb. V/10)

noemtde variant Bolivina _{beyrichi Reuss,} var. melettica. Deze soort is ook meer

gedron-gen. Colom (1974) beeldt een _{vergelijkbaar} ex. af: Bolivina _{dilatata, Fig. 18,j-n.}

Genus BULIMINA _d’Orbigny, 1826

Arenobulimina _{obliqua (d’Orbigny, 1840)}

Afm: _Gelig/wit en _langgerekt. De kamers schuin _op de _{lengterichting.} Juist onder de _top een _{ovale, verdiepte mondopening.}

Genus ANGULOGER1NA Cushman, 1927

Angelogerina gracilis (Reuss, 1851)

Afm: _{300/x. Geperforeerd. Gelig/wit.} Acht of meer _gelobde kamers. Ribbels in de

lengterichting. Een ronde _mondopening aan de _top. De _{lengte-breedte verhouding} is 3:1. Het _{enige exemplaar} komt uit _Borgloon.

Familie POLYMORPHINIDAE

Genus GLANDULINA _d’Orbigny, 1826

Giandulina aequalis Reuss, 1863

Afm: 700_/x. Geelwit. De _top met radiate _mondopening is _{doorzichtig. Vijf} kamers. De

soort is het breedst _op 2/3 van de _hoogte. De onderkant is _stomp; de _bovenzijde wat

spitser. De soort komt alleen in het monster uit _Borgloon voor. Eén _exemplaar is onbe-schadigd; verder slechts _fragmenten.

Genus GLOBULINA _d’Orbigny, 1839

Globulina _gibba

_{(d’Orbigny,}

₁₈₂₆₎

Afm:

_\00fjL.

Wit van kleur. Ei- tot

_bolvormig,

3 kamers

_zijn

zichtbaar. De

_mondopening

is radiaal. De _{mondopeningen} van de oudere kamers _zijn nog te zien.

Familie MILIOLIDAE

Genus SCUTULORIS Loeblich and Tappan 1953

Scutulons _{oblongus (Montagu, 1803)}

Afm: 100-300/x. Klein, wit, ovaal en _{glad. Bij} bevochtigen soms _{bijna doorzichtig waarbij}

enkele _{wittige langgerekte} kamers zichtbaar worden. Kleine ronde _mondopening aan de _top

met een korte tand. Karakteristiek is de wat

_‘hoge

schouder’ naast de

_mondopening.

Daar

eindigen

de kamers smal. Er _zijn 4 _resp. 3 kamers te zien.

_Bij

een aantal _exemplaren staat de soortnaamniet met zekerheid _vast; ze kunnen ook behoren tot een andere

Familie DISCORBIDAE Subfamilie DISCORBINAE Genus DISCORBIS _Lamarck, 1804

Discorbis _{globularis (d’Orbigny, 1826)}

Afm: _{100-150jU. Fijne poriën. Vrijwel doorzichtig.} Aan de _spiraalzijde een hoge top met

enkele kleine kamers. Aande andere _zijde een holte.

Genus VALVULINERIA Cushman, 1926

Valvulineria _petrolei

Afm: Aan de _spiraalzijde 2 _windingen met in totaal circa 10 kamers. De andere zijde is licht _gebold en daar _zijn 5 kamers te zien.

Familie ROTALIIDAE Genus ROTALIA Lamarck 1804

Rotalia canui Cushman, 1928

Afm: 150-400_{fi. Vijf gebolde} kamers met daartussen een _verdiepte navel. De kleur is gelig-wit. Enkele _{exemplaren zijn} defekt. Soms _zijn de uitsteeksels aan de kamers _nog

aanwezig.

Guembelitria triseriata _(Terquem)

Afm: Triserieel. Wit, bijna doorzichtig. Slechts één _exemplaar. Licht _{geribd op} de bolle kamers.

Familie PENEROPLIDAE Genus SP1ROLINA Lamarck, 1804

Spirolina cylindracea Lamarck, 1804

Afm: 150fi. Alleen enkele ‘opgerolde’ fragmenten; geen komplete exemplaren. De

kamertjes zijn in de _{lengte geribd} en overlappen elkaar. De mondopening is rond, aan het eind van de foraminifeer. Soms is daarin een aantal _{driehoekige tandjes} zichtbaar. Omdat de _gestrekte delen hier ontbreken _zijn deze details niet zichtbaar.

Bij

tabel 1

Het aantal soorten is _beperkt maar het aantal individuen is _{redelijk groot.} Scutuloris oblongis, Nonion _granosum, Discorbis _globularis, Arenobulimina _obliqua en Bolivina

beyrichi

komen in de kleinste _{zeefjes veelvuldig} voor. Tussen de _hoekige kleurloze kwarts zijn de kleine foraminiferen methun ronde vormen _{tamelijk goed} te herkennen. Glandulina aequalis is met een aantal _exemplaren of _fragmenten daarvan

_{vertegenwoordigd.}

Enkele andere soorten komen heel _sporadisch voor en _wijken soms in kleuren defekten

_duidelijk

de _afzetting beland. De Bolivina’s komen in twee vormen voor. De suturen van de ene

vorm zijn recht, van de andere vorm _zijn ze naar beneden _gekromd. Rotalia canui is mogelijk desoort die _Batjes aanduidt metRotalia kiliani.

Tabel 1. Soorten en aantallen.

KLEI VAN HENIS _(OLIGOCEEN)

1 Borgloon Tongeren

soort tuintal _perc aantal _perc zie_{geraadpleegde} lit.

Nonion granosum 101 51.3 40 10.0 BATVII/1-3

Bolivina_heyrichi 66 33.5 62 15.5 BATV/ll, SAC VIII/12

Arcnohulimina

ohliqua 2 1.0 65 16.3 ORB4/7-8

Angelogerina gracilis i 0.5 - - BATVI/3

Scululorisohlongis i 0.5 146 36.6 BATII/l

Quinqueloculina sp. - - 18 4.5

-Discorhisglobularis 11 5.6 39 9.8 BATV1II/2

Valvulineria_petrolei

6i

- - 19 4.8 BATV11I/1

Rotaliacanui 3 1.5 6 1.5 BATXI1/7, SAP9,8/10.11

Guembelitria triseriata - - 1 0.3 SAP 10.11/5.6

Spirolinasp.

_t

- - 3 0.8 CALXV/4.COL 65.GUL 1/13

Glandulina_aequalis

er

_□>

8 4.1 - - BATIV/5.6

Glohulina_gihha

<c

2 1.0 - - BATIV/9

De verschillen tussen de monsters uit _Borgloon en _Tongeren, zoals blijkt uit de _{tabel, zijn} vrij groot. Het is echter bekend dat er _{grote verschillen} kunnen worden _{gekonstateerd bij}

monsters _{die op korte afstand} van elkaar zijn genomen. Voor het Belgisch Oligoceen geldt dat in het _bijzonder. Gemeenschappelijk hebben de monsters in ieder _geval dat de _grote overmacht van de familie Miliolidae uit de Zanden en _Mergels van Oude Biesen hier niet meer reikt. Miliolidae komen _nog wel voor maar dan-vooral als Scutuloris

_oblongis

en van

de

_aanwezigheid

van andere

_{quinqueloculine}

soorten is zo goed als niets meer te

bespeu-ren. In plaats daarvan zijn de families Nonionidae en Buliminidae in beide monsters _goed

vertegenwoordigd; in de Zanden en Mergels van Oude Biesen waren soorten uit deze families niet _{vertegenwoordigd} of zeer zeldzaam.

Uit de literatuur is bekend dat de overgang van Klei van Henis naar Zanden en _Mergels van Oude Biesen niet _makkelijk is aan te

geven. Onderzoek van Glibert & de Heinzelin (1954) naar _pollen toonde deze echter aan. Nu blijken ook foraminiferen een bijdrage te

leveren in het onderscheiden van deze afzettingen.

Verschillen met de literatuur

Het resultaat _lijkt ons verrassend. De Klei van Henis staat bekend als een

foraminiferen-ar-me _{afzetting. Batjes} (1958) verrichtte een aantal _boringen en vond slechts in enkele

monsters foraminiferen. In die monsters waren de soorten ook _spaarzaam vertegenwoor-digd behalve in één monsterwaar Nonion_granosum en Rotalia kiliani _royaal voorkwamen. Als zeldzame soorten vermeldt hij: Quinqueloculina parisiensis, Scutuloris _oblongus, Spirilina sp. en Discorbis _sp. Al met al een _{karige oogst.} Uit de literatuur is ons ook niet bekend dat andere onderzoeken betere resultaten _{opleverden. Opvallend} is vooral het zo

veelvuldig voorkomen van Bolivina _beyrichi, Arenobulimina _obliqua en Scutuloris

oblongis.

Maar ook het aantreffen van b.v. soorten als Glandulina _aequalis en Discorbis

globularis lijkt

ons een

_nieuwtje.

Omdat de foraminiferen-houdende monsters _zijn genomen uit een _laag Klei van Henis die dicht onder de Zanden en _Mergels van Oude Biesen ligt, _zijn er overeenkomsten in de foraminiferen-fauna’s van deze twee afzettingen. Zo komt Scutuloris

_oblongis

in beide

afzettingen

voor. Hetzelfde

geldt

voor enkele andere soorten maar dat betreft steeds heel kleine aantallen. De meest_{opvallende afwezigen} in de Klei van Henis zijn de

quinquelocu-liene soorten _{Quinqueloculina} seminula, Quinqueloculina grosserugosa, Quinqueloculina seminuda en Quinqueloculina parisiensis. Ook de triloculine soort Triloculina tricarinata is

geheel afwezig.

De

_afzetting

van

_goudsberg

Bij het onderzoeken van de Klei van Henis is ook een monster van de Afzetting van

Goudsberg bekeken. Tijdens de WTKG excursie naar Ned. _Limburg in 1992 was het

verzamelde materiaal toen _{toegeschreven} aan de Zanden en _Mergels van Oude Biesen. Met de inmiddels _verkregen resultaten uit de Klei van Henis van Borgloon en _Tongeren

kan nu echter _{ondubbelzinnig} worden _vastgesteld dat de foraminiferen-fauna _grote

van Henis te _zijn genomenen wel _{uit de top daarvan.} In Janssen _{(1976, p. 110)} was reeds op andere gronden vastgesteld dat de Afzetting van _Goudsberg kan worden _gecorreleerd

aan de Atuatuca Formatie.

In het monster werden slechts soorten van 3 families _{aangetroffen.} Een aantal _exemplaren

was _vastgekit aan bruin, _roestig zand. De volgende familie’s en aantallen kunnen worden gemeld:

f

Afzetting van Goudsberg

Familie aantal _perc Opmerking

Nonionidae 153 75.7% grootte varieert sterk

Miliolidae 45 22.3% bijna uitsluitend Scutuloris oblongus Buliminidae 4 2.0% Bolivina beyrichi

Totaal 202 100.0%

Nogmaals

de zanden de

_mergels

van oude biesen

Omdat de Klei van Henis ons in eerste instantie voor _{grote problemen} stelde omdat onze

monsters uit 1990 zulke _grote overeenkomst vertoonden met de Zanden en _Mergels van

Oude Biesen, en daardoor niet _geschikt waren voor _publicatie, hadden we deze_aflevering

eerst willen _wijden aan de resultaten van een monster dat in Klein Spouwen werd genomen van de Zanden en _Mergels van Oude Biesen aldaar. Er bleken interessante overeenkomsten

en verschillen te

_zijn

met het monster uit

_Borgloon

dat we in

_aflevering

4

_bespraken.

Als

aanvulling

daarop geven we kort _verslag.

Het monster uit Klein Spouwen was veel beter van kwaliteit dan dat uit Borgloon. Deze

keer _geen slide vol met

_gebroken

en verweerde foraminiferen. Het determineren leverde veel minder _problemen

op. Het percentage milioliden is ook hier

bijzonder

hoog, 85.3%, typerend voor de afzetting. De _verdeling over de soorten is wat verschillend van die we

zagen in aflevering 4. De karakteristieke soorten waar _{Gullentops (1956)} al _verslag van deed en die ook door ons in _Borgloon werden _{aangetroffen,} komen echter ook in het

monster uit Klein _Spouwen voor. Het betreft soorten als Articulina

_oligocenica

en

Quinqueloculina grosserugosa.

Slotopmerkingen

Op grond van de residuen en inhoud van monsters uit de Klei van Henis in de groeve Francart te _Tongeren, konden we een _drie-deling in de _stratigrafie maken. De foraminife-ren-fauna maakte een correlatie _mogelijk tussen

_afzettingen

in _Borgloon en Tongeren. Ook kon de _top van de Klei van Henis _duidelijk worden onderscheiden van de bovenliggende

TABEL 2

Afzetting van Goudsberg

Familie aantal perc Opmerking

Nonionidae 153 75.7% grootte varieert sterk

Miliol iclae 45 22.3% bijna uitsluitend Scutuloris ohlongus Bulimmidae 4 2.0% Bolivina beyrichi

Zanden en _Mergels van Oude Biesen. Visueel is dat een stuk lastiger. Het bleek tevens

mogelijk om de _Afzetting van _Goudsberg met _{vrij grote precisie} te relateren aan de _top van de Klei van Henis.

De _exemplaren uit de Klei van Henis bleken te behoren tot 6 families en minstens 13

soorten, waarbij wel moetworden _opgemerkt dat enkele soorten maar met heel _weinig exemplaren zijn vertegenwoordigd. Uit de literatuur over de Klei van Henis was ons het voorkomen van diverse soorten niet bekend.

De laatste _jaren komt de _Oligocene klei meer in de _{belangstelling. Opslag} van _ongewenst

materiaal in _{ondergrondse zoutkoepels lijkt} niet te worden _{gerealiseerd.} Men onderzoekt nu

of kwartaire en tertiaire kleipakketten een alternatief kunnen bieden.

Foraminiferen-onder-zoek is _daarbij een onderdeel van het multi-disciplinair onderzoek dat momenteel wordt

verricht.

Hiermee

_zijn

we aan het einde

_gekomen

van een kleine reeks over de foraminiferen uit

Oligocene afzettingen

in _België. Niet van alle

_afzettingen

is verslag gedaan. Zo namen we

monsters van de Zanden van Grimmertingen, Zanden van _Neerrepen, Horizont van

Hoogbutsel,

Zanden van Boutersem en Glaise Verte maar troffen daarin _geen

foraminife-ren aan. Ook _zijn er afzettingen waar we nog geen monsters van konden nemen. Zo

koesteren we de wens om de Klei van Boom _nog eens te onderzoeken en de zanden die zich bevinden tussen de Klei van Boom en de Nucula klei. We houden ons aanbevolen

voor een monster

...

Ook dichterbij, in Nederland, is interessant onderzoek naar foraminiferen _mogelijk. We

ontvingen

Eemien monsters uit de

_omgeving

van Amsterdam. In een

_volgend

artikel zal

dat het _{onderwerp zijn.}

Geraadpleegde

literatuur

Batjes,

D.A.J., 1958. Foraminifera of the _Oligocene of _{Belgium (BAT).}

Bhatia, S.B., 1955. The foraminiferal fauna of the late

Paleogene

sediments of the Isle of

Wight, England.

- Journal

Pal.,

vol. 29

(BHA).

Bignot, G., 1990. Elements of

_{Micropalaeontology.}

Graham & Trotman.

Bosch, M. van den, M.C. Cadée & A.W. Janssen, 1975. _{Lithostratigraphical} and

biostratigraphical subdivision of _{Tertiary (Oligocene-Pliocene) deposits} in the Winters-wijk-Almelo region (eastern part of the _{Netherlands).} - Scripta Geol., 29: 1-167, 37

Figs., 10 Tab., 23 Pis, 2 End.

Calvez,

Y.

_Ie,

1970. Contribution a 1’étude des foraminifères

_paléogènes

du Bassin de

Paris

_(CAL).

Colom, G., 1974. Foraminiferos Ibericos, Barcelona (COL).

Cushman, J.A., 1980. Foraminifera, their classification and economie use. - Harvard

University

Press,

_Cambridge,

Massachusetts, London, England (CUS).

Cuvillier, J. & V. Szakall, 1949. Foraminifères

_{d’Aquitaine,}

Première Partie. - Société

Dam, A. ten & Th. _Reinhold, 1942. Die _{Stratigraphischen Gliederung} des Niederlandi schen Oligo-Miozans nach Foraminiferen.

-Mededeelingen van de _Geologische

Stichting (DAM1).

Dam, A. ten, 1944. Die _{Stratigraphische Gliederung} des Niederlandi schen Eoceen nach Foraminiferen.

-Mededeelingen van de _{Geologische Stichting} (DAM2).

Felder, _R.J., 1963. _{Enige fossielrijke vindplaatsen} in het _Oligoceen van _{Belgisch Limburg.}

- Jaarboek 1963 Nederl. Geol. Ver. afd.

Limburg, pp. 1-14.

Glibert, M., & J. de Heinzelin de Braucourt, 1954. _{L’Oligocène} inférieur _beige. - Vol.

Jub. Victor van Straelen.

Gullentops, F., 1956. Les foraminifères des Sables de Vieux-Joncs _{(Tongrien supérieur).} Mémoires deITnstitute _Géologique de 1’Université de Louvain (GUL).

Janssen, A.W. & V.M.M. van Hinsbergh & M.C. Cadée, 1976. Oligocene deposits in the region North of _{Tongeren (Belgium),} with the _description of a new

_{lithostratigraphical}

unit; the Atuatuca Formation. _Mededelingen van de WTKG, vol. 13, nr. 3, 1976.

Jenkins, D.G. & J.W. _Murray, 1981. _{Stratigraphical} Atlas Of Fossil Foraminifera.

-British

_{Micropalaeontological Society}

_(SAF).

Kümmerle, E., 1863. Die Foraminiferenfauna des Kasseier Meeressandes _{(Oberoligozan)}

im Ahnetal bei Kassei. - Hessisches Landesamt für Bodenforschung, Wiesbaden

(KUM).

Loeblich, A.R., Jr. & H. _Tappan, 1988. Forarniniferal Genera and Their Classifïcation.

-Van Nostrand Reinhold

_Company,

New

_York,

2 volumes.

Orbigny, A. _d’., 1846. Die fossilen Foraminiferen des tertiaren Beckens van Wien.

-Abhandlungen der Geologische» Bundesanstalt, Band 37, Wien 1985 _(ORB).

Orbigny, A. d’., 1840. Mémoire _sur les foraminifères de la craie blanche du bassin de Paris. Soc. Geol. _{France, Mem., Vol 4, pt. 1, p. 40, pi 4, figs.} 7-8.

Reenen-Stein, K.H. van & R.

_Wiggers,

1993-1994. Foraminiferen uil het

_Belgisch

Oligoceen, afl. 1 t/m 4. - Afzettingen WTKG, 14(1), 14(2), 15(1), 15(3).

Zonneveld, J.I.S, 1980. Tussen de _bergen en de zee.

-Bohn, Schellema en Holkema,