IMc III 2^
VA
Ijsbergsla onder glas
CENTRALE LANDBOUWCATALOGUS
0000 0935 4180
ing. H. G. A. vanEsch,
P r o e f s t a t i o n voor de G r o e n t e n - e n Fruitteelt o n d e r g l a s te N a a l d w i j kDe sta die hoofdzakelijk in West-Europa wordt ge-teeld, behoort tot het type „botersla". Het blad is zacht en mals. In de Ver-enigde Staten van Ameri-ka kent men deze sla nau-welijks. Daar w o r d t vrij-w e l alleen ijsbergsla (Lac-tucae sativa var.) geteeld. Dit is een type sla met harde, knapperige blade-ren en een vaste krop. Er w o r d e n jaarlijks ongeveer 5 miljard kroppen ijsberg-sla geproduceerd, voorna-Tuindenj leidraad (Ijsbergsla onder glas)
meiijk in de staten Califor-nie en Arizona (Nederland-se prod uk tie botersla onge-veer 6 5 0 miljoen kroppen perjaar).
A L G E M E N E G E G E V E N S
Enkele jaren geleden be-droeg de oppervlakte ijs-bergsla in Nederland in de vollegrond nog ongeveer 4 0 0 ha. Het merendeel van deze sla w e r d rechtstreeks afgezet aan het A m e r i k a a n -se leger in Duitsland. De laatste jaren is deze — c o n -tract — teelt sterk teruggelo-pen. In Scandinavië is de laatste jaren een t o e n e m e n
-de belangstelling voor ijs- W e beschikken sinds kort over g o e d e ij sbergslarassen v o o r de g lasteelt
bergsla door de langere houdbaarheid, de betere transportgeschiktheid, het vrij zijn van residu en de vaak meer gewaardeerde smaak. Vanuit de VS vindt export plaats, vooral naar Zweden. Door de t o e n e m e n -de belangstelling in Zwe-den, is ook de teelt in Zuid-Europa van de grond geko-men. Momenteel w o r d t in Zuid-Frankrijk en Spanje op beperkte schaal ijsbergsla in de vollegrond geteeld. De laatste j a r e n vindt export plaats vanuit Spanje en Frankrijk naar Zweden, Z w i t s e r l a n d en Engeland. Tot voor enkele j a r e n w a s
het onmogelijk om ijs-bergsla onder glas te telen. De Amerikaanse volle-grondsrassen zijn enkele jaren geleden proefsgewijs onder glas geteeld, maar 2
bleken ongeschikt. Het Pro-dukt w e r d te groot, bleef te los en vormde nauwelijks of geen krop. Rond de jaren 1 9 6 8 - 1 9 6 9 zijn Rodenburg en Huyskens op het IVT te Wageningen gestart met een veredelingsprogramma om goede ijsbergslarassen voor de teelt onder glas te ontwikkelen. Dit heeft gere-sulteerd in het ter beschikking stellen van „ h a l f f a b r i -k a t e n " aan diverse slaselec-tiebedrijven. Deze bedrijven hebben vanaf het voorjaar van 1 9 7 4 meegedaan aan rassenvergelijkingen op het Proefstation te Naaldwijk en diverse proeftuinen. Uit deze proeven zijn enkele goede rassen naar voren gekomen, waardoor het nu mogelijk is om in de m a a n d e n april en mei goede ijsbergsla onder glas te telen. In het
voor-jaar van 1 9 7 7 is in totaal 2 ha ijsbergsla geteeld. Ge-zien de redelijk goede
re-sultaten tijdens de teelt en het hoge prijsniveau mag een aanzienlijke uitbreiding van de voorjaarsteelt van ijsbergsla w o r d e n v e r w a c h t In deze teeltbeschrijving w o r d e n alleen de specifieke maatregelen voor de teelt van ijsbergsla vermeld. Meer uitgebreide informa-tie over de slateelt vindt u
in de brochure: „ D e teelt van sla onder g l a s " , uitge-geven door het proefstation te Naaldwijk.
H O O F D S T U K 1
° Markt en economische
aspecten
o
Over de afzet van de 2 ha ijssla die in het voorjaar is geteeld, (ongeveer 2 5 0 . 0 0 0 stuks) kunnen w e i n i g statis-tische gegevens w o r d e n verstrekt. Van de totale a a n -voer in 1977 is ongeveer 2 / 3 gedeelte geëxporteerd. Het grootste gedeelte hier-van ging niet naar Zweden — zoals verwacht — maar naar West-Duitsland. In 1977 zijn voor het eerst kleine hoeveelheden naar West-Duitsland geëxpor-teerd. Over de
afzetmoge-Tumdenj leidraad (Ijsbergsla onder glas)
TABEL 1
Import in Zweden van botersla
BOTERSLA vanuit België vanuit Nederland vanuit Denemarken Totaal botersla enijsbergsl 1 9 7 2 / 1973 202 3 4 8 1 3.683 3 indeper 1 9 7 3 / 1974 176 2 0 5 8 20 2.254
ode oktober t / m mei
(x 1.000 kg) 1 9 7 4 / 1 9 7 5 / 1975 1 9 7 6 180 2 165 38 2.383 140 2 190 59 2 3 8 9 IJSBERGSLA vanuit Frankrijk vanuit Spanje vanuit Italie vanuit U S A . Totaal ijsbergsla Totaal sla 218 518 277 1.615 2.628 6.311 333 677 107 1 400 2.517 4.806 666 1 555 44 1 375 3.640 6.020 481 1 042 57 2 2 9 8 3.878 6 2 6 7
lijkheden naar dit land in de toekomst is niets te zeggen. In tabel 1 is een overzicht gegeven van de import van sla in Zweden (gegevens CB). Uit deze tabel 1 blijkt, dat de totale hoeveelheid sla die in Zweden w o r d t ge-ïmporteerd van jaar tot jaar ongeveer gelijk blijft (uitge-zonderd 1 9 7 3 / ' 7 4 ) . Het aandeel van de ijsbergsla neemt de laatste jaren steeds toe ten koste van de hoe-veelheid botersla.
In tabel 2 wordt een over-3
zicht gegeven van de import in Zweden in de maanden maart, april en mei in de jaren 1973 t / m 1977. Voor-al deze periode is van be-lang voor de afzet van de Nederlandse ijsbergsla, om-dat onder glas momenteel alleen in het voorjaar goede ijsbergsla geteeld kan wor-den. Als de Nederlandse te-lers van ijsbergsla de totale geïmporteerde hoeveelheid in Zweden voor hun reke-ning zouden kunnen nemen.
TABEL2:
De import van ijsbergsla in Zweden inde maanden maart, april en mei
Jaar 1973 1974 1975 1976 1977 Import (x 1 0 0 0 k q | 1047 1143 1720 1495 1755 4
dan is met een oppervlakte van 30 ha onder glas (bij 5 1/2 kg/m2) de totale Zweedse vraag gedekt. Dit is slechts een zeer beperk-te oppervlakbeperk-te. Daar komt nog bij, dat dan ook de tota-le concurrentie moet wor-den uitgeschakeld. Vanuit dit standpunt bezien, zoo-den er dus maar zeer be-perkte mogelijkheden zijn. De afzetmogelijkheden voor Nederland en vooral West-Duitsland zijn echter nog onbekend. Als men in West-Duitsland ijsbergsla leert waarderen, kunnen er grote mogelijkheden voor Neder-land als producent ont-staan.
Bij de kostprijsberekening is uitgegaan van het saldo bij verschillende boterslateel-ten. Het saldo is de geldop-brengst verminderd met de
directe kosten (zoals plant-materiaal, bemesting, ziek-tenbestrijding ed.). Bij de berekening van de kostprijs van de ijsbergsla is het do gelijk gesteld met het
sal-do van botersla. In tabel 3 zijn van een aantal boter-slateelten de plant- en oogsttijden en de saldo's per m2 weergegeven. In tabel 4 zijn de directe kosten voor
TABEL3
De plant en oogsttijd en het se
Teelt planttiid 1 1 2 2 24 3 3 5 3 4 2 0 / 4 Idoper m- van4boterslateelten ooasttüd teeltduur 20 3 7 weken 2 5 5.5 weken 16 4 6 weken 25-5 5 weken saldo m f 3.40 f 3,75 f 3,75 f 3.00 TABEL4
Directe kosten van de teelt van ijsberqsla p e r m ' voor drie teeltwuzen
Teelt A planten 1 2 ooqsten 5 4 plantmatenaal f 0,70 brandstof f 1.00 = overige materialen f 0,25 aflevenngskosten f 0,25 Totale directe kosten f 2.20
Teelt B 1 3 2 6 / 4 f 0,70 700 m' fC.35 250 m! f 0.20 f 0.25 f 1,50 Teelt C 1 4 2 0 / 5 f 0.65 f 0.1 5 - 100 m ' f 0.20 f 0.25 f 1,25
een aantal teelten van ijs-bergsla weergegeven. De teelt van ijsbergsla duurt langer dan de teelt van boter-sla èn per m2 staan minder
planten. De kostprijs van teeltwijze A (planten 1 / 2 , oogsten 5 / 4 , zie tabel 4) wordt nu als volgt:
7 w e k e n teelt 1 (tabel 3) = f 3,40 2weke'nteelt 2 (tabel 3) = f 1,36 directe kosten (tabel 4) = f 2,20 Totale kosten = f 6,96 Oostbaar 11 stuks per m2.
Kostprijs f 0,63 per stuk. Als men dus 11 goede krop-pen ijsbergsla per m2 oogst,
dan moeten deze kroppen f 0,63 per stuk opbrengen om een even hoog saldo per m2 te bereiken als botersla.
Een zelfde berekening voor teeltwijze B (planten 1 / 3 en
Tuinderij leidraad (Ijsberg sta onder g las)
oogsten 2 6 / 4 ) geeft het vol-gende beeld: 3 w e k e n teelt 1 (tabel 3) = f 1,46 5 weken teelt 2 (tabel 3) = f 3 , 4 1 directe kosten - f 1,50 Totale kosten f 6 , 3 7 Oogstbaar 12 stuks per m2.
Kostprijs f 0,53 per stuk. Kostprijs teelt C (planten 1 / 4 , oogsten 2 0 / 5 ) . 2 weken teelt 3 (tabel 3) = f 1,25 5 weken teelt 4 (tabel 3) = f 3,00 directe kosten (tabel 4) = f 1,15 Totale kosten f 5 , 4 0 Oogstbaar 12 stuks per m2.
Kostprijs f 0,45 per stuk. A l s de ijsbergsla niet pre-cies in een teeltschema is
in te passen, dan zal de teeltruimte enige tijd leeg
liggen.
H O O F D S T U K 2
Rassen
Goede rassen moeten aan de volgende eisen voldoen: • Een vaste krop, met w e i
-nig omblad.
• Een vrij compacte groeiwijze (minimaal 13 p l a n -ten p e r m2) .
• Sterk tegen rand en aan-slag.
• Een m i n i m u m kropgewicht van 4 0 0 gram (krop + 3 ombladeren).
• Een hoge groeisnelheid. Sinds 1 9 7 4 zijn rassen-proeven opgezet. De in de proeven opgenomen rassen zijn steeds op deze punten beoordeeld, zowel in de voorjaars- als in de
herfst-teelt. In het voorjaar van 1 9 7 6 kwam het ras Cristallo als beste naar voren. In het voorjaar van 1977 is dit ras daarom in de praktijk ge-bruikt. In het voorjaar van 1977 zijn weer 2 rassenvergelijkingen opgezet, w a a r bij het ras Cristallo als s t a n -daardras fungeerde. In de herfst van 1976 en 1977 zijn ook rassenvergelijkin-gen opgezet.
V O O R J A A R S T E E L T
In de voorjaarsteelt zijn de volgende rassen als redelijk tot goed beoordeeld.
Cristallo (Fa. v.d. Berg). Dit
ras vormt een vaste, bolron-de krop, bolron-de blabolron-deren sluiten goed over elkaar heen. De onderkant is gesloten. Cris-tallo is iets gevoelig voor aanslag; w e i n i g gevoelig voor droogrand. Dit ras is w e l snelschietend. Cristallo is aanbevelenswaardig tot een oogstdatum van onge-veer 1 0 m e i .
Fortessa (Fa. v.d. Berg).
Fortessa vormt vaste krop-pen met nogal w a t omblad, de bladeren sluiten echter w e i n i g over elkaar heen.
Dit ras is vrij gevoelig voor droogrand. De bladeren zijn w e i n i g ingesneden. Fortessa is zeer traagschietend e n is hierdoor vooral aanbeve-lenswaardig w a n n e e r na 1 mei w o r d t geoogst.
Nr. 3 8 2 (Bruinsma). Nr. 3 8 2 vormde in de voorjaars-teelt van 1 9 7 7 zeer vaste 6
kroppen en bleek w e i n i g ge-voelig voor aanslag, maar wel gevoelig voor droogrand. Nr. 382 heeft een frisgroe-ne kleur. De bolronde krop-pen zijn van onderen zeer goed gesloten. De bladrand is w e i n i g ingesneden. Dit ras heeft goed voldaan. Aangezien dit .ras pas één keer is beproefd, is dit voor de voorjaarsteelt een be-proevenswaardig ras.
Nr. 1 0 8 3 (Enza). Nr. 1083
vormt vaste kroppen met w e i n i g omblad. Het snijvlak is vrij groot. Nr. 1083 is erg gevoelig voor droogrand, maar w e i n i g gevoelig voor aanslag. De bladrand is w e i n i g ingesneden; de toppen van de bladeren w o r den snel geel. W a a r s c h i j n -lijk moet dit ras — door de compacte groeiwijze — eer-der w o r d e n geoogst. De
onderkant is goed gesloten. Nr. 1083 heeft in de voor-jaarsteelt van 1 9 7 7 redelijk voldaan.
Y 6 (Pannevis). Dit ras vormt vrij losse kroppen met veel omblad. Y6 is w e i n i g ge-voelig voor droogrand, en vrij w e i n i g gevoelig voor aanslag. De onderkant van
de kroppen is goed geslo-t e n , maar is w a geslo-t grof. Hegeslo-t blad van Y6 is erg bros. Dit ras heeft in de voorjaars-teelt van 1977 matig vol-daan.
HERFSTTEELT
In de herfstteelt van 1 9 7 6 zijn 8 rassen opgenomen.
2 . Veel van de a a n g e b o d e n rassen voor de herfstteelt hadden een te laag kropgewicht en v o r m d e n een t e losse krop
o
o
Ondanks de verduistering vanaf het zaaien (10 au-gustus) tot het uitplanten (31 augustus) gingen toch nog t w e e rassen vroegtijdig schieten. Van de overige rassen hadden vijf rassen veel aanslag en vormen een slechte, te losse krop. Van
3. V r o e g t i j d i g s c h i e t e n is e e n e u v e l
van veel rassen in de herf stteelt
Tuinderij leidraad (Ijsbergsla onder glas)
alle rassen viel het kropge w i c h t tegen (minder dan 2 8 0 gram per stuk). Slechts eén ras heeft matig voldaan nl. nr. 1083 (Enza). Dit ras vormde vrij vroeg een krop-je, maar het kropgewicht viel tegen (270 gram per stuk).
In 1977 zijn er 10 rassen in de herfstteelt opgenomen. Ondanks de verduistering vanaf het zaaien (2 au-gustus) tot het uitplanten (24 augustus) gingen toch nog 4 rassen vroegtijdig schieten In alle rassen k w a m veel aanslag voor. Daarom is een goede bestrijding tegen aanslag van groot belang. De in de voorjaarsteelt ge-noemde rassen k w a m e n weer als beste naar voren. De zwaarste kroppen w e g e n op 18 oktober ongeveer 5 0 0 gram.
H O O F D S T U K 3
Opkweek
De opkweek van de planten duurt w a t langer dan bij de botersla. In maart duurt de
opkweek van ijsbergslaplan-ten ongeveer even lang als de opkweek van botersla in 5
cm potten. In januari duurt de opkweek één week lan-ger. In het voorjaar van 1 9 7 7 zijn alle planten in een 5 cm
pot opgekweekt. Dat is ge-daan om met een vrij grote plant te kunnen starten, aangezien ook de teelt nogal
w a t langer duurt dan bij de botersla. Een plant mag bij ijsbergsla w e l groot, maar niet oud zijn. In de praktijk én
5. Een gevolg van te oud p l a n t m a t e n a a l ; de k r o p v o r m i n g v
8
n r e g e l m a t i g
in proeven is gebleken, dat te oude planten erg onregelmatig beginnen m e t d e k r o p -vorming. Wanneer de potten tijdens de opkweek uitdro-gen, kan hetzelfde — negatie-ve — effect optreden. Tijdens de opkweek vraagt de be-strijding van Bremia (het w i t ) een Botrytis (smeul) veel aandacht. Enerzijds omdat de rassen géén w i t r e s i s t e n -tie bezitten, anderzijds om-dat de teelt langer duurt dan bij de botersla. Een regelma-tige bestuiving — afwisse-lend met zineb en TMTD — is daarom noodzakelijk. Tij-dens de opkweek dient ook aandacht besteed te w o r d e n aan de luisbestrijding. Dit kan w o r d e n gedaan met Phosdrin, DDVP, Pirimor e.d.
H 0 0 F D S T U K 4
Planten, plantafstand en
teeltduur
Evenals bij botersla kunnen de ijsbergslaplanten machi-naal w o r d e n geplant. In ver-band met de ruimere plant-afstand dient m e n w e l het aantal rijen per kap te ver-minderen. Meestal gaat men uit van 11 rijen per kap.
P L A N T A F S T A N D
Ijsbergsla moet bij de oogst veel zwaarder zijn dan bo-tersla. Een krop met 3 à 4 ombladeren dient ongeveer 5 0 0 à 6 0 0 gram te w e g e n . Daarom moet veel ruimer w o r d e n geplant dan bij
bo-Tumderij leidraad (Ijsbergsla onderglas}
tersla. Momenteel w o r d t uit-gegaan van een afstand van 2 5 x 3 0 c m (1 3,3 planten per m2). Wanneer in de
toe-komst compactere rassen ter beschikking komen, dan zal iets nauwer k u n n e n w o r -den geplant.
TEELTDUUR
De teeltduur is sterk a f h a n -kelijk van de planttijd, de plantgrootte, het tempera-tuurniveau en het te oogsten kropgewicht. Wanneer in april w o r d t geoogst, is de teeltduur ongeveer t w e e
w e k e n langer en bij oogsten in mei ongeveer één week langer dan bij de botersla. A a n de hand van de proeven van het voorjaar 1 9 7 7 en enkele proefresultaten in voorgaande jaren, is een globaal plant- en oogstsche-ma voor ijsbergsla opgesteld (zie tabel 5). In dit schema is uitgegaan v a n een normale plant in een 5 cm pot, een iets hoger temperatuurni-veau dan bij botersla en een kropgewicht van 5 0 0 à 6 0 0 gram.
TABEL 5
De globale plant- en oogstdata bij ijsbergsla Plantdatum Oogsten 18/1 1/4- 5 / 4 2 8 / 1 5 / 4 - 1 0 4 6 / 2 1 0 / 4 - 1 5 / 4 15/2 1 5 / 4 - 2 0 / 4 2 4 / 2 2 0 / 4 - 2 5 / 4 1/3 25, 4 - 3 0 / 4 6/3 1/5- 5/5 11/3 5/5-10/5 17/3 1 0 / 5 - 1 5 / 5 2 2 / 3 15/5-20/5 1/4 20/5-25 5 10/4 2 5 / 5 - 3 0 / 5
H 0 0 F D S T U K 5
Teeltmaatregelen
Wat de algemene teelt-maatregelen betreft w o r d t verwezen naar de hoofd-stukken Klimaat en Teelt-maatregelen bij de diverse teeltwijzen van de brochure: Teelt van sla onder glas.
T E M P E R A T U U R N I V E A U
Zoals botersla bij vele t e m peratuurniveaus kan w o r -den geteeld, is dit ook bij ijs-bergsla het geval. Een prak-tijkvoorbeeld uit het voorjaar 1977 zal dit verduidelijken. Teler A teelt bij een m i n i -m u -m dagte-mperatuur van 1 4 ° C en een m i n i m u m nachttemperatuur van 9 ° C . Teler B stookt v r i j w e l niet. 1 0
Beide hebben op dezelfde dag (20 februari) geplant. Teler A oogst ongeveer 14 dagen eerder dan teler B. Een te hoog t e m p e r a t u u m i -veau, vooral in januari en fe-bruari kan een te royale krop-omvang geven. De sla w o r d t dan w e l zwaar, maar is moeilijk te verpakken. De kans op graterige sla is dan eveneens groter. Ijsbergsla w o r d t daarom op hetzelfde of een iets hoger tempera-tuurniveau geteeld dan bo-tersla.
R A N D
In de voorjaarsteelt kan bij overgang van donker naar
scherp, zonnig w e e r gemak- \ keiijk rand optreden. A l s ge- \
w o o n rand in een jong sta-dium optreedt, dan heeft dit
6. Een te hoog t e m p e r a t u u r n i v e a u kan - vooral in d e voorjaarsteelt een te royale, losse krop geven Rechts een goed gesloten krop
meestal tot gevolg dat d e g e
-O
hele krop w o r d t aangetast. Deze krop is dan onverkoop-baar. Bij overgangen van donker naar zonnig w e e r moet daarom w e i n i g w o r -den gelucht. Met andere w o o r d e n : bij w e i n i g zon veel luchten en bij veel zon w e i -nig luchten. Gebleken is dat ijsbergsla erg gevoelig is voor droogrand. Daarom moet tot de oogst regelmatig w o r d e n gegoten. Vanaf 14 dagen vóór de oogst is 's morgens vroeg broezen (vooral bij zonnige dagen) zinvol.O
H O O F D S T U K 6
Oogsten en verpakken
Het oogsten van ijsbergsla gaat aanmerkelijk
langza-mer dan bij botersla. In het voorjaar oogst men ca. 5 0 0 - 6 0 0 kroppen botersla per uur. Bij ijsbergsla is dit ongeveer de helft. Hierbij moet w e l w o r d e n opge-merkt, dat er per m2 2 0 à 22
kroppen botersla k u n n e n w o r d e n geoogst, t e r w i j l dit bij ijsbergsla 13 à 14 stuks per m2 is met een veel hoger
kropgewicht. Ijsbergsla w o r d t verpakt in plastic zak-jes van 34 cm breedte en in speciale dozen. De tot nu toe gebruikte dozen hebben een opvallende geel-blauwe
kleur. Tot een kropgewicht 7. Ijsbergsla w o r d t m p l a s t i c zakjes g e s t o k t dozen
Tuinderij leidraad {Ijsbergsla onder glas)
ff* * ' - « ? Î3
s r p a k t in s p e c i a l e
van ongeveer 600gram kun-nen er in de doos (60 x 40 cm) 12 kroppen. Boven 600 gram per stuk kunnen er slechts 10 kroppen per doos worden verpakt. Evenals bo-tersla moet ijsbergsla wor-den gevacuümkoeld. Vooral
bij warm weer dient de tijd tussen oogsten en vacuüm-koelen zo kort mogelijk te worden gehouden, anders verkleuren — de vrij grote snijvlakken — te snel.
8 . D e ijsbergsla zoals deze w o r d t geoogst..
12
9. ... en zoals dezelfde krop eruitziet nadat het o m b l a d is verwijderd (niets aan deze f o t o ' s is verkleind of vergroot}
H O O F D S T U K 7
Ziekten en beschadigingen
De ervaring heeft geleerd, dat ijsbergsla voor diverse ziekten en afwijkingen ge-voeliger is dan botersla. In hoofdstuk 5 is het probleem „ r a n d " al besproken.
A A N S L A G
Met aanslag w o r d e n de rotte bladeren bedoeld, die ont-staan door smeul (Botrytis) e n / o f zwartrot (Rhizocto-nia). Door de lagere teelt-duur is ijsbergsla gevoeliger voor aanslag dan botersla. Daarom moet, zowel tijdens de opkweek als tijdens de teelt, een goede bestrijding met TMTD w o r d e n uitge-voerd. Vóór het planten kan
Tuindeni leidraad {Ijsbergsla onderglasl
Combisan of Brassicol w o r -dengebruikt
S C L E R O T I N I A
Gebleken is dat ijsbergsla zeer gevoelig is voor
Sclero-•| Émttm 11 • • ,
1 0 . Ijsbergsla is zeer gevoelig voor Sclerotinia
tinia. Plant daarom nooit ijs-bergsla op grond w a a r voor-heen Sclerotinia is ge-constateerd; er moet dan e e r s t w o r d e n gestoomd. Om stoomschade te voorkomen, dient na het stomen een w a c h t t i j d van 4 w e k e n te w o r d e n aangehouden.
LUIS
Tijdens de opkweek en tij-dens de teelt moet zeer re-gelmatig een bestrijding te-gen luizen w o r d e n uitge-voerd. Luizen kunnen de oorzaak zijn van een rot blad in een krop, waardoor de krop onverkoopbaar wordt. Een belangrijke reden
om vooral regelmatig de lui-zen te bestrijden, is het feit dat tijdens de kropvorming de luizen, die in de krop zit-ten, v r i j w e l onbereikbaar zijn. Goed w e r k e n d e midde-len zijn Phosdrin, DDVP en Pirimor.
B E S C H A D I G I N G E N
Ijsbergsla blijkt gemakkelijk beschadigd te kunnen w o r -den. W a n n e e r kroppende ijsbergsla w o r d t vastgepakt, treedt er op de breukplaat-sen van bladeren en nerven zeer snel rot (Botrytis) op. Daarom moet zo w e i n i g mo-gelijk in de krop w o r d e n geknepen.
14
1 1 . Behandel de kroppen voorzichtig, w a n t het brosse blad beschadigd snel, w a a r n a door bruinkleuring de presentatie verminderd en w a t bovendien aanleiding kan zijn tot Botrytisaantasting
GROEISNELHEID INBEELD 4 opnamen op dezelfde grootte Geplantop 20januari 1)25februari 2)4maart... 3) 18maart... 4) 1 april en oogstbaar
