INSTITUUT VOOR CULTUURTECHNIEK EN WATERHUISHOUDING Hoofdafdeling Landinrichting Afdeling Verkavelingsonderzoek R A P P O R T B O E R D E R I J V E R P L A A T S I N G i r . C. van Gelderen Nota I . C . W . 441 W A G E N I N G E N januari 1968
V O O R W O O R D
, In-.'1:9.63 werd een opdracht aanvaard van de Cultuurtechnische- Dienst tot het verrichten van een onderzoek naar het effect van boerderijverplaatsiiig in ruilverkavelingsverband. Hierin waren de volgende aspecten begrepen* 1. Dè betekenis van de boerderijverplaatsing voor de verkavelingskenmerken
(aantal, afmeting en ligging van de kavels); • . 2. De invloed van boerderijverplaatsing op de kosten van het plan van
voor-z i e n i n g e n (inclusief utiliteitswerken);
3. De ontwikkeling van de ontwerptechniek voor het onderdeel b o e r d e r i j v e r -plaatsing.
Andere aspecten zoals de betekenis voor het bedrijfsinkomen, het land-schap, de r e c r e a t i e , de dorpsontwikkeling en de dienstenverlening, zouden niet in het onderzoek worden betrokken.
Voor het verkrijgen van een overzicht van de boerderijverplaatsing z o -als die in Nederland tot stand komt, werd — in e e r s t e instantie — een oriënterende studie verricht van circa 10 jaar boerderijverplaatsing in r u i l -verkaveling sverband.
Gelijktijdig met het voorgaande werd aangevangen met het sub 1 v e r -melde onderdeel, daar kennis omtrent deze technische relaties onmisbaar is voor het vormen, van een waarde-oordeel omtrent boerderijverplaatsing in ruilverkavelingen. Als zodanig werd onderzocht en vastgesteld, de relatie tussen.verplaatsing en gemiddelde kavelafstand, welke grootheid als een van de belangrijkste kengetallen wordt beschouwd.
De resultaten van deze onderzoekingen werden in 1965 samengevat in het Interim-Rapport Boerderijverplaatsing. Het rapport bevatte een bijdrage aan het sub 3 vermelde onderdeel te weten een ontwerptechnische methode voor de uit een oogpunt van de gemiddelde kavelafstand optimale situering van boerderijen in ruilverkavelingen. De methode werd mede door inschake-ling van een computer geschikt gemaakt voor praktische toepassing.
Sindsdien zijn met deze methode geanaly.seerd de uitgevoerde ruilverka-velingen 'De Zeevang' in Noord-Holland en 'Spier-Wijster' in Drenthe en de
ruilverkavelingen in voorbereiding 'Rolde' in Drenthe en 'Beneden-Donge' in Noord-Brabant. Voor laatstgenoemde ruilverkaveling werd eveneens het effect van toedeling van losse veldkavels tussen de nieuwe boerderijen berekend. Deze tot nu toe beperkte ingang van de methode vindt enerzijds zijn oorzaak in het ontbreken van de voor toepassing noodzakelijke basisgegevens. In deze
situatie komt langzaam verandering door het op gang komen van een
A n d e r z i j d s geeft de m e t h o d e geen a n t w o o r d op de p r e a l a b e l e v r a a g van v e e l w i j d e r e s t r e k k i n g of h e t e c o n o m i s c h aanbeveling v e r d i e n t b o e r d e r i j v é r p l a a t
-sing in het plan op te n e m e n en zo ja in welke omvang.
In dit r a p p o r t i s een poging gedaan in deze r i c h t i n g e n i g s z i n s v e r d e r t e k o m e n .
De invloed van b o e r d e r i j v e r p l a a t sing op de k o s t e n van het plan van v o o r z i e n i n g e n (sub 2) b i j v o o r b e e l d wegaanleg en k a v e l i n r i c h t i n g , i s v o o r a l s -nog onvoldoende bekend. T e g e n o v e r de b e s p a r i n g e n op o p e n b a r e weglengte
staan de t e n d e n z e n van h o g e r e c o n s t r u c t i e e i s e n van b o e r d e r i j w e g e n in v e r gelijking m e t k a v e l w e g e n , de e e r d e r e noodzaak van b e d r i j f s w e g e n c. q. h o g e r e t r a n s p o r t k o s t e n op de k a v e l s en de t o e n e m e n d e k o s t e n van m a a t s c h a p p e -lijk v e r k e e r . Het o p s t e l l e n van een a l g e m e e n r e k e n m o d e l t e r o p l o s s i n g van dit p r o b l e e m v r a a g t nog n a d e r o n d e r z o e k .
De k o s t e n van de aanleg van u t i l i t e i t s w e r k e n ( e l e k t r i c i t e i t , w a t e r en telefoon) voor de nieuw te bouwen b o e r d e r i j e n zijn u i t v o e r i g o n d e r z o c h t door de afdeling P l a n o l o g i e . H i e r b i j i s m e t n a m e aandacht geschonken aan de i n -vloed van de s i t u e r i n g van de b o e r d e r i j e n , ( o f een r i j , of in kleine dan wel g r o t e groepen) op de a a n l e g k o s t e n (ir. P . SPIJK, 1967).
Het o n d e r z o e k w a a r v a n in dit r a p p o r t s p r a k e i s , w e r d v e r r i c h t door de Afdeling V e r k a v e l i n g s o n d e r z o e k , i r . C. van G e l d e r e n , R. Kik en C. van Wijk. Aan de e c o n o m i s c h e o n d e r w e r p e n in de hoofdstukken 4 en 5 w e r d een b i j d r a g e
g e l e v e r d door a n d e r e o n d e r z o e k e r s van de Hoofdafdelingen L a n d i n r i c h t i n g en E c o n o m i e .
I N H O U D b i z . SAMENVATTING EN CONCLUSIES 5 HOOFDSTUK 1. INLEIDING 7 1 . 1 . O m s c h r i j v i n g van het b e g r i p ' b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g ' 7 1. 2. B e p e r k i n g e n van het r a p p o r t 7 1 . 3 . De effecten van b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g 9 1. 3. 1. De v e r p l a a t s i n g van het b e d r i j f s g e b o u w 9 1. 3. 2. De v e r p l a a t s i n g van de woning 11
HOOFDSTUK 2. BOER DER IJVER PLAAT SING EN
KAVELAFSTAND 12 2.1» Inleiding 12 2. 2. N a c a l c u l a t i e 14 2. 3. V o o r c a l c u l a t i e en o n t w e r p t e c h n i e k 15 2. 4. De g r a f i e k e n m e t h o d e 16 2. 5. W e r k e l i j k e en m i n i m a l e gemiddelde k a v e l a f s t a n d e n 20 2. 6- Enkele t o e p a s s i n g e n van de m i n i m a l e g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d 21 2. 7. T o e p a s s i n g e n van de t r a n s p o r t i n t e n s i t e i t s k a a r t 26 2. 8. Te v e r w a c h t e n k a v e l a f s t a n d s v e r k o r t i n g door v o e r d e r i j -v e r p l a a t s i n g in enkele r u i l -v e r k a -v e l i n g e n 30 2. 9- B e n a d e r i n g van de kavelaf s t a n d s v e r k o r t i n g bij o p t i m a l e
b o e r d e r i j v e r p l a a t sing voor v e r s c h i l l e n d e l a n d i n r i c h
-ting spat ronen 35 2. 9» 1. Inleiding 35 2. 9 2. A f s t a n d s v e r k o r t i n g bij v e r s c h i l l e n d e l a n d i n r i c h
-ting s m o d e l l e n 40 2. 9- 3. T o e t s i n g van de r e s u l t a t e n van de m o d e l l e n studie 42
2. 9 4. A l g e m e e n v e r b a n d t u s s e n o p t i m a l e b o e r d e r i j
-v e r p l a a t s i n g en k a -v e l a f s t a n d 43 2. 9- 5. Kavelaf stand s v e r k o r t i n g door de l a a t s t v e r p l a a t s t e
b i z . HOOFDSTUK 3. BOERDERIJVER PLAATSING EM KAYELAANTAL 46
3 - 1 . Inleiding 46 3. 2. Het te v e r w a c h t e n a a n t a l bedrijf s n a v e l s na r u i l v e r k a v e l i n g 47
3-3- R a m i n g van de door b e e r d e r i j v e r p l a a t sincj v e r o o r z a a k t e
k a v e l c o n c e n t r a t i e 51 HOOFDSTUK 4. DE BATEN VAN KAVELAFSTANDSVERKORTING
EN KAVELCONCENTRATIE 55 4. 1. Inleiding 55 4. 2. Enkele r e s u l t a t e n van a n a l y t i s c h e o n d e r z o e k i n g e n ( e e n h e i d s p r i j z e n ) 57 4 . 2 . 1 . Veenkoloniaal akkerbouvvbedrijf 57 4. 2. 2. Veenweidebedrijf in de A l b l a s s e r v / a a r d 59 4. 2. 3. Gemengd bedrijf in Noord-Drr.ba.nt 60 4. 2. 4. O n d e r z o e k n a a r de j u i s t e w a a r d e r i n g van de v r i j g e k o m e n u r e n 63 4. 3. Enkele r e s u l t a t e n van l i n e a i r e p r o g r a m m e r i n g e n 64 4. 3. 1. Af stands v e r k o r t i n g 64 4. 3. 2. K a v e l c o n c s n t r a t i e 69 4. 4. Vergelijking van de r e s u l t a t e n en c o n c l u s i e s 69
HOOFDSTUK 5. ECONOMISCHE BEOORDELING VAN B O E R D E - •
RIJVERPLAATSING ' 72
5. 1. F o r m u l e s v o o r b a t e n en i n v e s t e r i n g s e f f e c t 72 5. 2. Enkele t o e p a s s i n g e n op r u i l v e r k a v e l i n g e n m e t
b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g 77 LITERATUUROVERZICHT 87
S A M E N V A T T I N G E N C O N C L U S I E S
Hfet onderdeel boerde rijverplaat sing neemt in veel ^ruilverkavelingen een belangrijke plaats in, zowel in verkavelingstechnisch als in finantieel en > economisch opzicht.
Daarnaast zijn bij de verplaatsing van boerderijen uit de dorpen naar het vrije veld talrijke andere facetten betrokken, zoals onder andere de
ruimtelijke structuur van de landelijke gebieden, het. landschap,, het m a a t -schappelijk leven en het v e r k e e r .
In dit rapport wórdt ingegaan op eerstgenoemde vraagstukken van de verplaatsing van boerderijen. Voor een kwantitatieve benadering was het in e e r s t e instantie noodzakelijk heersende leemten in de kennis van technische relaties op te vullen. Een e e r s t e deel hiervan werd gerealiseerd in het
Interim-Rapport Boerderijverplaatsing, waarin de invloed op de kavelaf-standen werd bepaald en een routine-methode ontwikkeld voor het optimaal verplaatsen van boerderijen.
In het onderhavige rapport wordt in hoofdstuk 1 een nadere o m s c h r i j -ving gegeven van het begrip boerderijverplaatsing en worden de effecten van het verplaatsen van het bedrijfsgebouw en van de woning nader geana-lyseerd. Tevens zijn in dit hoofdstuk de beperkingen van het rapport opge-nomen.
In hoofdstuk 2 wordt op grond van analyses van enkele ruilverkavelin-gen met boerderijverplaatsing en met behulp van studies van een aantal landinrichtingsmodellen een algemene formulering gegeven aan het effect van boerde rijverplaat sing op de kavelafstand. Met behulp van een aantal
gebiedskenmerkenis de te verwachten kàvelafstandsverkorting bij v e r s c h i l -lende omvang van boerderijverplaatsing thans te berekenen.
In hoofdstuk 3 is in overeenkomstige zin een relatie ontwikkeld tussen boerde rijverplaat sing en kavelconcentratie.
Aan het eind van de hoofdstukken 2 en 3 wordt de invloed van de laatste — minst effectieve — verplaatsing op de kavelafstand en het kavelaantal eveneens in formules weergegeven, teneinde aansluiting te verkrijgen bij een economisch beoordelingscriterium, zoals dat aan het eind van het r a p -port wordt voorgesteld.
In hoofdstuk 4 is getracht uit recente deelstudies te komen tot een b a -tenbe rekening van afstand s verkorting en kavelconcentratiè voor uiteenlopen-de bedrijf stypen en omstandigheuiteenlopen-den.
Hoofdstuk 5 geeft t e n s l o t t e een m e t h o d e aan v o o r de e c o n o m i s c h e b e -o -o r d e l i n g van b -o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g d-o-or c-onfr-ontatie van de b a t e n m e t d-o i n v e s t e r i n g e n . De r e s u l t a t e n van deze m e t h o d e geven een g r o n d s l a g v o o r de b e s l u i t v o r m i n g o m t r e n t de opname van b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g in de r u i l -v e r k a -v e l i n g s p l a n n e n . De t o e p a s s i n g e r -v a n -v e r g t s l e c h t s enkele dagen, indien de gegevens van een c u l t u u r t e c h n i s c h e i n v e n t a r i s a t i e t e r b e s c h i k k i n g zijn. Ze kan h i e r o p dan ook een l o g i s c h e a a n s l u i t i n g v o r m e n .
Indien uit het o n d e r z o e k de w e n s e l i j k h e i d van v e r p l a a t s i n g van een z e k e r a a n t a l b o e r d e r i j e n i s aangetoond, kan d a a r o p t o e p a s s i n g van de in dit r a p p o r t b e s c h r e v e n g r a f i e k e n m e t h o d e volgen, die het o p t i m a l e v e r p l a a t s i n g s plan geeft. A l s c o n c l u s i e kan w o r d e n g e s t e l d , dat b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g e c o n o -m i s c h d e s te e e r d e r v e r a n t w o o r d i s n a a r -m a t e : n a u i t r u i l en z o n d e r b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g de g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d d e s te g r o t e r i s ; de te v e r p l a a t s e n b e d r i j v e n g r o t e r zijn o n d e r a n d e r e in v e r b a n d m e t bidt
het l i n e a i r t o e n e m e n van de bouw som m e t de o p p e r v l a k t e van de b e -drijven;
e r n a a r verhouding (oppervlakte p e r c e n t a g e ) m i n d e r b e d r i j v e n w o r d e n v e r p l a a t s t ;
de k w a l i t e i t van de b o e r d e r i j e n in de k e r n e n s l e c h t e r i s ;
e r duidelijke in het oog s p r i n g e n d e p l a n o l o g i s c h e v o o r d e l e n aan het v e r p l a a t s e n zijn v e r b o n d e n .
Met behulp van een in dit r a p p o r t ontwikkelde.methode i s h e t m o g e l i j k o n d e r a n d e r e op b a s i s van v o o r n o e m d e g e g e v e n s , zij het m e t de in het r a p -p o r t (hoofdstuk 1) genoemde b e -p e r k i n g e n , a a n te geven tot welke omvang b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g in een b e p a a l d e r u i l v e r k a v e l i n g e c o n o m i s c h nog v e r -antwoord i s . D a a r v o o r i s het noodzakelijk, dat op b e l e i d s o v e r w e g i n g e n een u n i f o r m c r i t e r i u m a l s o n d e r g r e n s voor de r e n t a b i l i t e i t ( m a r g i n a l e r e n t a b i -l i t e i t ) van de -l a a t s t e b o e r d e r i j v e r p -l a a t s i n g wordt v a s t g e s t e -l d . In het r a p p o r t w o r d t a l s o n d e r g r e n s voor de r e n t a b i l i t e i t v o o r g e s t e l d 4 - 8%.
T e r t o e t s i n g zijn aan het eind van het r a p p o r t sen a a n t a l r u i l v e r k a v e -lingen (in v o o r b e r e i d i n g en u i t g e v o e r d ) d o o r g e r e k e n d . Het v e r l o o p van de m a : ginale r e n d e m e n t s c i j f e r s geeft een duidelijk b e e l d van de e c o n o m i s c h e b e -t e k e n i s van v e r p l a a -t s i n g van zo groo-t m o g e l i j k e b e d r i j v e n en van he-t b e p e r k -t houden van de omvang van de v e r p l a a t s i n g e n .
: , ' - . . H O O F D S T U K 1 INLEIDING
1.1. Omschrijving van het begrip "boerderijverplaatsing"
Bij de boerderijverplaatsing, zoals deze thans in Nederland in de p r a k -tijk wordt toegepast, vindt veelal het volgende plaats:
1. Het oude bedrijfsgebouw verliest zijn agrarische bestemming. Het kan wor-den afgebroken, of, al dan niet na verbouwing, dienen als woning,, opslag-plaats, kampeerboerderij, museum, etc. Het oude bedrijfsgebouw wordt vervangen door een nieuw, dat m e e r aan de eisen van een moderne bedrijfs-voering voldoet., Daar de woning van. het bedrijf shoofd veelal één geheel vormt met het bedrijfsgebouw, wordt vrijwel steeds mèt het bedrijfsge-bouw óók de woning vervangen. Door opschuivingen wordt vaak bereikt, dat de slechtste.of slechtst gesitueerde boerderijen worden afgebroken. 2. Het nieuwe bedrijfsgebouw komt op een andere plaats te staan dan het oude,
namelijk verder weg van de bestaande bebouwing (de dorpen). De bij het b e -drijf behorende grond kan dan rondom het be-drijfsgebouw worden gecon-centreerd. Het nieuwe woonhuis bouwt men vrijwel altijd bij het nieuwe bedrijfsgebouw. Verplaatsing gaat in verschillende gevallen gepaard met bedrijf svergroting.
Het begrip boerderijverplaatsing omvat dus: a. vernieuwing van het bedrijfsgebouw;
b. verandering van vestigingsplaats van het bedrijfsgebouw; en vrijwel altijd ook:
c vernieuwing van de woning;
d. verandering van de plaats van de woning. 1.2. Beperkingen van het rapport
In het kader van dit rapport zal niet aan alle factoren die bij b o e r d e r i j -verplaatsing een rol spelen, aandacht worden geschonken. Met het
verplaat-sen van de boerderijen uit de dorpskernen naar het veld komen talrijke
vraagstukken van planologische en landschappelijke, algemeen economische, sociaalculturele en sociologische aard aan de orde. Met het oog op de t o e -komstige ruimtelijke indeling van de plattelandsgebieden moeten studies van deze facetten belangrijk worden geacht. Gezien de beperkte doelstelling zal
hieraan in dit rapport — met uitzondering van de bedrijfseconomische a s -pecten — worden voorbijgegaan.
In bedrijfseconomisch opzicht zijn er overigens eveneens nog belangrijke leemten in de kennis aanwijsbaar, die een goede afweging van baten en investe-ringen bemoeilijken. Met name zal nog veel onderzoek moeten worden verricht naar de bepaling van de baten van de vernieuwing van het bedrijfsgebouw. Een algemene beschouwing, gebaseerd op pachtnormen, is gegeven door MARIS (I960), terwijl in latere jaren diverse onderzoekingen zijn verricht naar de b e -tekenis van verschillende typen bedrijfsgebouwen en staltypen voor de bedrijfs-voering (bijvoorbeeld RIJKENBARG en DE JONG, 1966). Zulke onderzoekingen kunnen de bouwstenen vormen voor een economische waardering van de
bedrijfs-gebouwvernieuwing.
Een poging hiertoe is ondernomen door RIGHOLT (1965), die met behulp van lineaire programmering het bereikbare arbeidsinkomen heeft berekend voor een éénmans-weidebedrijf van 18 ha, bij verschillende verkavelingsalternitie-ven, zowel bij bestaande als bij gemoderniseerde bedrijfsgebouwen. Daar ait bleek, dat bedrijfsgebouwvernieuwing een groot effect heeft in die gevallen, dat de arbeidsomstandigheden in de stal het knelpunt gaan vormen voor een v e r d e r e uitbreiding van de melkvee stapel. Dit zal des te e e r d e r het geval zijn, n a a r mate de knelpunten op ander gebied (slechte verkaveling, te kleine bedrijf sop -pervlakte) worden weggenomen. Blijkbaar is het effect van bedrijfsgebouwver-nieuwing voor het bedrijf afhankelijk van een groot aantal factoren. Het
opspo-ren van de juiste relaties zal nog veel onderzoek vergen.
Een belangrijk aspect in de meningsvorming omtrent de m é r i t e s van boerderijverplaatsing is de technologische ontwikkeling die thans aan de gang is. Allerlei ontwikkelingen op het gebied van bijvoorbeeld transportorganisa-tie (tankauto, buiktransport) en de automatisering (voedersystemen, mestafvoer, elektronische apparatuur) kunnen stellig worden verwacht, m a a r m a -ken een kwantitatieve waardering echter speculatief. Niettegenstaande deze onzekerheden is in dit rapport een methode afgeleid waarmede het investe-ringseffect van boerderijverplaatsing onder uiteenlopende omstandigheden bij benadering kan worden bepaald.
Voor een algemene economische afweging van boerderijverplaatsing is nader onderzoek gewenst op tal van punten, zoals de kosten van nieuw-bouw, van verbouw en onderhoud van boerderijen onder verschillende
om-standigheden; de r e l a t i e s tussen wegaanleg en boerderijverplaatsing (OOSTERBAAN, 1967, voor gebieden met strokenverkaveling); de conse-quenties van boerderijverplaatsing voor de kosten van levensonderhoud van het boerengezin; de gevolgen van boerderijverplaatsing voor derden
(toele-veringsbedrijven, l e v e r a n c i e r s , verwerkende industrie), en tenslotte de voor- en nadelen van boerderijverplaatsing voor de gehele streek.
1. 3.- De effecten van boe r de rij verplaat sing
1. 3. 1. De verplaatsing van het bedrijfsgebouw
Het aspect van de vernieuwing van de bedrijfsgebouwen is een niet te verwaarlozen factor nu vele oude gebouwen in toenemende mate ongeschikt zijn voor toepassing van moderne arbéidsmethoden, KLOMPE (1956), POT-HOVEN (1956), SWIERSTRA (1956). Vele oude boerderijen voldoen niet aan de huidige eisen van verlichting, ventilatie, isolatie, en dergelijke. D a a r naast is in vele gevallen de ruimte en de indeling van de ruimte een b e p e r -king voor een v e r d e r e ontplooiing van de bedrijven.
Voor een waardering in geld van het aspect van de bedrijfsvernieuwing zou men de beschikking moeten hebben over de arbeidsaanspraken in oude en nieuwe bedrijfsgebouwen. Voor de oude gebouwen zijn geen objectieve gegevens voorhanden, hetgeen een exacte berekening van de voordelen van de vernieuwing verhindert.
De verandering van de vestigingsplaats van het bedrijfsgebouw heeft de volgende effecten;
Verkorting van de afstand van de bedrijfsgebouwen naar de kavels (ka-velafstand), waardoor een vermindering optreedt van het interne bedrijfs-verkeer. Doordat het bedrijfsgebouw in het algemeen wordt verplaatst van een relatief 'overbevolkt' gebied naar een 'leeg gebied' , is er na verplaatsing ruimte om alle bij de boerderij behorende grond rondom het bedrijfsgebouw te concentreren, terwijl dat vóór de verplaatsing niet
altijd mogelijk was. Voor het verplaatste bedrijf heeft dit een verkorting van de kavelafstand tot gevolg. Indien de nieuwe boerderij wordt verplaatst naar een gebied dat ver van de (oorspronkelijke) boerderijen is verwijderd, treedt niet alleen afstandsverkorting op voor het verplaatste bedrijf, m a a r ook voor de niet-verplaatste bedrijven. Voorzover i m m e r s de veraf gele-gen grond in gebruik is bij het nieuwe bedrijf behoeft deze grond niet m e e r door de niet-verplaatste bedrijven te worden bewerkt. Zij krijgen daarvoor in de plaats de dichtbij gelegen kavels die het verplaatste bedrijf oorspron-kelijk had. De hierdoor vrijkomende arbeid kan op andere wijze produktief worden gemaakt.
Tevens kan op de overige transportkosten zoals afschrijving, brandstof-kosten, onderhoud en reparatie worden bespaard.
Door de b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g wordt ook het aantal k a v e l s p e r bedrijf v e r -m i n d e r d . Door hun afgelegen ligging kunnen de v e r p l a a t s t e b e d r i j v e n alle grond t o e g e d e e l d k r i j g e n in één kavel rondom het nieuwe bedrijfsgebouw. Ook voor de n i e t v e r p l a a t s t e b e d r i j v e n kan e c h t e r hat a a n t a l k a v e l s v e r -m i n d e r e n . De v r i j g e k o -m e n h u i s k a v e l kan w o r d e n opgedeeld onder de b u r e n , die een g r o t e r e h u i s k a v e l v e r k r i j g e n en d a a r d o o r wellicht één of m e e r v e l d -k a v e l s -kunnen m i s s e n . T e v e n s wordt de u i t r u i l b a a r h e i d van de gronden door b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g gunstig beïnvloed Indien b i j v o o r b e e l d één r u i l -k l a s s e geheel of g r o t e n d e e l s wordt volgebouwd m e t nieuwe b e d r i j v e n zal ook uit dien hoofde het a a n t a l k a v e l s p e r bedrijf v o o r n i e t v e r p l a a t s t e b e -drijven kunnen dalen.
De dichtheid van h e t w e g e n s t e l s e l i s — behalve van v e l e a n d e r e f a c t o r e n — ook afhankelijk van de k a v e l g r o o t t e . N a a r m a t e de k a v e l s k l e i n e r zijn, z u l len e r m e e r wegen nodig zijn om ze te o n t s l u i t e n . De door b o e r d e r i j v e r -p l a a t s i n g b e r e i k t e k a v e l c o n c e n t r a t i e en d e r h a l v e k a v e l v e r g r o t i n g kan dus in s o m m i g e gevallen de benodigde weglengte doen v e r m i n d e r e n , w a a r d o o r de k o s t e n van wegaanleg kunnen d a l e n . E r zijn evenwel 2 f a c t o r e n die d e z e b e s p a r i n g w e e r t e n i e t kunnen doen. In de e e r s t e p l a a t s n e m e n bij t o e n e m e n de k a v e l g r o o t t e de t r a n s p o r t b e z w a r e n op de kavel toe en d a a r m e d e de n o o d -z a a k van a a n l e g van b e d r i j f s w e g e n . In de tweede p l a a t s w o r d e n s p e c i a a l in w e i d e g e b i e d e n aan b o e r d e r i j w e g e n h o g e r e c o n s t r u c t i e - e i s e n g e s t e l d dan aan k a v e l w e g e n .
Het op het b e d r i j f s g e b o u w g e r i c h t e b e d r i j f s v e r k e e r van d e r d e n ( m e l k r i j d e r , v e e a r t s , f o u r a g e h a n d e l a a r , v e r k e e r voor het afhalen van geoogste P r o d u k -ten, enz. ) zal door de g r o t e r e s p r e i d i n g van de bedrijfsgebouwen dikwijls t o e n e m e n . De m e e r t e v e r r i j d e n k i l o m e t e r s w o r d e n in de r e g e l niet d o o r -b e r e k e n d , zodat de -b o e r zelf e r geen e x t r a k o s t e n door heeft. T e g e n o v e r het n a d e e l van de afgelegen ligging s t a a t het v o o r d e e l , dat het nieuwe b e -drijfsgebouw dikwijls b e t e r b e r e i k b a a r z a l zijn v o o r v r a c h t a u t o ' s dan het oude ( b e t e r e p a r k e e r m o g e l i j k h e d e n , r u i m e r e toegang, e e n v o u d i g e r laden en l o s s e n ) .
Het v e r p l a a t s e n van b o e r d e r i j e n uit het d o r p kan de ontplooiing van het d o r p ten goede k o m e n , m i t s e r n a a s t de landbouw nog a n d e r e m i d d e l e n van b e s t a a n zijn. Op het effect van de d o r p s s a n e r i n g door b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g wordt in vele p u b l i k a t i e s gewezen. De v o o r d e l e n kunnen o n d e r a n d e r e l i g gen op h y g i e n i s c h gebied. T e v e n s w o r d e n de wegen in en om het d o r p o n t -l a s t van een g e d e e -l t e van het vaak h i n d e r -l i j k e -l a n d b o u w v e r k e e r .
1. 3. 2. De verplaatsing van de woning
Op de voordelen van de vernieuwing van de woning hoeft nauwelijks te worden ingegaan. Zij zullen des te groter zijn naarmate de oude woning slech-t e r is en de nieuw gebouwde beslech-ter. Gezien de vrij hoge gemiddelde leefslech-tijd van de boerderijen in Nederland is nieuwbouw van het woongedeelte dikwijls zeer urgent. Üé verandering van de plaats van de woning kan niet in elk op-zicht positief worden gewaardeerd. Naast enkele mogelijke voordelen, zoals het leven in de vrije ruimte en de verminderde sociale controle, heeft het wo-nen ver buiten de dorpskern duidelijke nadelen. School, winkels, kerk, ken-nissen, etc. zijn veel verder weg dan vroeger, en tevens is de woning minder
gemakkelijk bereikbaar voor de verzorgende industrie en diensten (bakker, kruidenier, postbode, a r t s , etc. ). De laatsten zullen de extra te verrijden kilometers in de regel niet of nauwelijks doorberekenen, zodat niet de boer, doch zijzelf de extra kosten dragen. Het is evenwel de vraag hoe läng deze service nog wordt volgehouden.
De nadelen zullen zich des te sterker laten voelen naarmate de nieuw gebouwde woning m e e r afgelegen ligt en naarmate het dorp van herkomst b e -t e r is ui-tgerus-t me-t scholen, winkels, kerken, en andere voorzieningen.
Dat desalniettemin toch de woning m e t het bedrijf sgebouw wordt m é é v e r plaatst vindt zijn reden hierin, dat oak 's nachts toezicht moet zijn op de. v e e
-stapel, terwijl de boer tevens dan niet dagelijks behoeft heen en weer te rijden tussen woning en bedrijfsgebouw. Om allerlei redenen lijkt scheiding van woning en bedrijfsgebouw voor akkerbouwbedrijven echter zeker wenselijk en uitvoer-baar. In de praktijk wordt dit tot op heden nog niet toegepast. Een oriënterende studie inzake oriënterende gewenste vestiging van akkerbouwbedrijven in oriënterende U s s e l -m e e r p o l d e r s , leverde als resultaat dat scheiding van woning (in het dorp) en bedrijfsgebouw (op de kavel) aanbeveling verdient (H.A. BRUNING, 1967).
Ten aanzien van het verkeer kan samenvattend worden gezegd:
Verplaatsing van alleen het bedrijfsgebouw heeft een vermindering tot gevolg van het interne bedrijfsverkeer, waaronder wordt verstaan het v e r -keer tussen het bedrijfsgebouw en het land. Het woon-werk-ver-keer van de boer tussen woning en bedrijfsgebouw gaat in die situatie een factor van betekenis vormen. Tevens kan door de grotere spreiding van de bedrijfs-gebouwen het op de bedrijfsbedrijfs-gebouwen gerichte verkeer van derden toenemen. Verplaatst men behalve het bedrijfsgebouw tevens de woning, dan verdwijnt daarmee weer het woon-werk-verkeer van de boer. Het vexkeer tussen woning en dorp neemt evenwel toe, zowel voor het boerengezin als voor d e r -den (leveranciers, en dergelijke).
H O O F D S T U K 2 BOERDERIJVERPLAATSING EN KAVELAFSTAND 2. 1. Inleiding
In dit hoofdstuk zal worden nagegaan in hoeverre de gemiddelde kavel-afstand in een ruilverkaveling kan worden verkort door boerderijverplaatsing.
Reeds eerder zijn studies verschenen die aan dit probleem aandacht besteden (bijvoorbeeld VAN DUIN, 1959 en 1961; NAURATH, 1958; RIGHOLT
en VAN WIJK, 1962).
De inhoud van dit hoofdstuk is deels een samenvatting van wat in het
InterimRapport Boerderijverplaatsing (1965) over dit onderwerp is g e s c h r e -ven, deels bevat het de resultaten van enkele onderzoekingen die sindsdien zijn verricht.
In deze inleiding zal een beschouwing worden gegeven over de wijze waarop het probleem in principe is aangevat en tevens een kort overzicht van de inhoud van de volgende paragrafen.
Onder kavelafstand is in dit rapport verstaan: de afstand vanaf het hoofd-ontsluitingspunt van de kavel tot de boerderij van waaruit deze kavel wordt bewerkt. De afstand wordt daarbij niet hemelsbreed gemeten m a a r via de kortste en meest voor de hand liggende route over de weg. De kavelafstand zal worden aangegeven met het symbool s. .
Onder perceelsafstand zal worden verstaan: de afstand vanaf het zwaar-tepunt van de kavel tot de boerderij van waaruit deze kavel wordt bewerkt. Deze afstand is langer dan de kavelafstand; het verschil is in de regel onge-veer gelijk aan de halve kaveldiepte.
De beschouwingen in dit hoofdstuk zullen vrijwel steeds betrekking hebben op de kavelafstand. Onder gemiddelde kavelafstand zal dan worden v e r -staan het met de kaveloppervlakten gewogen gemiddelde van de kavelafstan-den volgens onderstaande formule:
s, O. + s00 _ + + s O ,- o 1
1 1 2 2 - n n _ !_sOJ
s = O. + O , + + 0 L O I
1 2 n
( * )
Hierin stelt voor:
s = gemiddelde kavelafstand (hm) n = aantal kavels
s. = kavelafstand van kavel 1 (hm) O- = oppervlakte van kavel 1 (ha)
De aldus gedefinieerde gemiddelde kavelafstand is afhankelijk van: a. de situering van de boerderijen;
b. de. bij elke boerderij behorende oppervlakte; o de ligging en de kwaliteit van de wegen;
d. de ligging van de kavels.
Het verschil tussen de gemiddelde kavelafstand in oude en nieuwe t o e -stand wordt veroorzaakt door een verandering van deze vier factoren in het kader van de ruilverkaveling, namelijk tengevolge van respectievelijk:
a. boerderijverplaatsing;
b. bedrijfsbeëindiging, bedrijfsvergroting, bedrijfsverkleining; c wegaanleg, wegverbetering, we g op ruiming;
d. uitruil van grond.
Om een duidelijk inzicht te verkrijgen in de invloed die uitsluitend de boerderijverplaatsing heeft op de gemiddelde kavelafstand, is het nodig om op de één of andere wijze de invloed van de overige drie factoren te elimine-ren. . ' ' ' ' '
In de e e r s t e plaats kan de invloed van de uitruil van grond óp de gemid-delde kavelafstand worden geëlimineerd door het invoeren van de veronder-stelling dat de in de nieuwe toestand te verwezenlijken (of verwezenlijkte) gemiddelde kavelafstand s een vast percentage hoger is dan s • De afstand s is de kleinst mogelijke gemiddelde kavelafstand, die na uitruil theoretisch mogelijk i s . Deze s is afhankelijk van de situering en de bedrijfsgrootte van de boerderijen en van het wegennet, doch is onafhankelijk van de toedeling. Indien de ligging en de grootte van de boerderijen en het wegennet bekend zijn, kan s steeds worden berekend met behulp van de 'grafiekenmethode', die nader uiteengezet zal worden in 2. 2.
Indien de bovengenoemde veronderstelling juist i s , geldt het volgende verband:
As, = s. - s_ = = ö f <sml -Sm 2 > (2)
Hierin stelt voor:
A s .= de door,boerderijverplaatsing veroorzaakte kavelaf standsverkorting; s.- = de gemiddelde kavelafstand in de nieuwe toestand indien géén
boerde-rijen worden verplaatst;
s_ = idem, indien wel boerderijen worden verplaatst;
a = de verhouding tussen de werkelijke en de minimale gemiddelde
kavel-afstand, waarbij geldt:'cJt = s / s en a yy 1;
s . = de minimale gemiddelde kavelafstand in de nieuwe toestand indien
m geen boerderijen worden verplaatst;
De door b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g t e w e e g g e b r a c h t e a f s t a n d s v e r k o r t i n g Û S, kan nu w o r d e n b e r e k e n d indien * . , s , e n s -, bekend zijn.
ut m l m 2 J
Indien de r u i l v e r k a v e l i n g r e e d s i s u i t g e v o e r d kan <ƒ z o n d e r m e e r w o r d e n b e r e k e n d d a a r a = s _ / s ? (de v e r h o u d i n g t u s s e n de w e r k e l i j k e en de m i n i m a l e
gemiddelde k a v e l a i s t a n d in de nieuwe t o e s t a n d ) . In dit geval i s e r s p r a k e van een n a c a l c u l a t i e . Indien de r u i l v e r k a v e l i n g in v o o r b e r e i d i n g of in u i t v o e r i n g i s dient cf. te w o r d e n g e s c h a t . In 2. 5.. zullen enkele v o o r b e e l d e n w o r d e n g e g e -ven van bepalingen van 0 . r
De b e i d e grootheden s . en s - kunnen w o r d e n b e r e k e n d indien bekend m i me.
i s :
a. de p l a a t s van de b o e r d e r i j e n bij wel en n i e t v e r p l a a t s e n ;
b. de b e d r i j f s g r o o t t e van de b o e r d e r i j e n bij wel en niet v e r p l a a t s e n ; c. het wegennet bij wel en n i e t v e r p l a a t s e n .
2. 2. N a c a l c u l a t i e
Indien s p r a k e i s van een n a c a l c u l a t i e v o o r een u i t g e v o e r d e r u i l v e r k a v e -ling m e t b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g is a bekend en t e v e n s zijn b en c (bedrijfsgroot-te van de b e d r i j v e n en het wegennet) bekend in de nieuwe t o e s t a n d , dus bij 'wel v e r p l a a t s e n ' . Hoe de b e d r i j f s g r o o t t e van de b e d r i j v e n en het wegennet zouden zijn geworden indien geen b o e r d e r i j e n zouden zijn v e r p l a a t s t , dus bij 'niet v e r p l a a t s e n ' , is in p r i n c i p e onbekend. Teneinde n i e t t e m i n een b e n a d e r i n g te kunnen geven van de v e r k r e g e n effecten dienen vooraf twee v e r o n d e r s t e l l i n g e n te w o r d e n i n g e v o e r d :
De invloed van b e d r i j f s b e ë i n d i g i n g , v e r g r o t i n g en v e r k l e i n i n g op de g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d z a l , indien geen b o e r d e r i j e n w o r d e n v e r p l a a t s t , v e r -w a a r l o o s b a a r klein zijn, d a a r de v r i j k o m e n d e grond in de r e g e l z a l kunnen w o r d e n t o e g e w e z e n aan b e d r i j v e n die n a a s t of in de nabijheid liggen van k a -v e l s -van de beëindigde b e d r i j -v e n .
Het nieuwe w e g e n p a t r o o n wordt niet beïnvloed door het al of n i e t v e r p l a a t -sen van b o e r d e r i j e n . Indien geen b o e r d e r i j e n zouden zijn v e r p l a a t s t , zou dus hetzelfde wegennet zijn aangelegd a l s het wegennet dat e r nu ligt. H o e -wel uit enkele a n a l y s e s van r u i l v e r k a v e l i n g e n (BITKERK, c. s. , I960) n a a r v o r e n i s gekomen dat in b e p a a l d e gevallen door b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g een b e s p a r i n g op het wegennet kan w o r d e n v e r k r e g e n , i s een s y s t e m a t i s c h c a u
s a a l v e r b a n d nog niet aangetoond. Een m e e r gefundeerd uitgangspunt i s e c h t e r s l e c h t s m o g e l i j k , indien door v e r d e r e studie het v e r b a n d t u s s e n b o e r d e
Uitgaande van deze v e r o n d e r s t e l l i n g e n , kan s . w o r d e n b e r e k e n d door de g r a f i e k e n m e t h o d e toe te p a s s e n op een t o e s t a n d 1 w a a r b i j :
de b o e r d e r i j e n niet zijn v e r p l a a t s t ;
. de b o e r d e r i j e n de grootte hebben die ze in de oude t o e s t a n d hadden; het wegennet i s a.angelegd wat e r nu ligt.
T e v e n s kan s -, w o r d e n b e r e k e n d door de g r a f i e k e n m e t h o d e toe t e p a s s e n op een t o e s t a n d 2 w a a r b i j :
de b o e r d e r i j e n wel zijn v e r p l a a t s t ;
• de b o e r d e r i j e n de huidige b e d r i j f s g r o o t t e hebben; het wegennet i s aangelegd dat e r nu ligt.
Een v o o r b e e l d van een d e r g e l i j k e n a c a l c u l a t i e z a l w o r d e n gegeven in 2. 4. In d e z e p a r a g r a a f z a l t e v e n s w o r d e n aangegeven hoe via de bepaling van s ook de invloed van w e g e n a a n l e g op de gemiddelde k a v e l a f s t a n d kan w o r d e n b e c i j f e r d .
2- 3. V o o r c a l c u l a t i e en o n t w e r p t e c h n i e k
Indien m e n de invloed op de gemiddelde k a v e l a f s t a n d wil b e r e k e n e n van een nog niet u i t g e v o e r d e b o e r d c r i j v e r p l a a t s i n g in een r u i l v e r k a v e l i n g in v o o r b e r e i d i n g of in u i t v o e r i n g , k a n in p r i n c i p e dezelfde w e r k w i j z e w o r d e n t o e g e -p a s t . Men dient nu e c h t e r t e v e n s van de v o r e n een u i t s -p r a a k te doen o v e r het a a n t a l , de p l a a t s en de grootte van de nieuwe b o e r d e r i j e n , de p l a a t s van h e r -k o m s t van deze b o e r d e r i j e n , en de ligging en de -k w a l i t e i t van de nieuwe wegen, indien het nieuwe wegennet nog niet bekend i s .
In dit s t a d i u m i s het evenwel n u t t i g e r om gebruik te m a k e n van een t w e e de t o e p a s s i n g s m o g e l i j k h e i d van de g r a f i e k e n m e t h o d e , n a m e l i j k in o n t w e r p t e c h n i s c h e zin Behalve de m i n i m a l e gemiddelde k a v e l a f s t a n d s bij een g e
-rn
geven ligging van wegen en b o e r d e r i j e n l e v e r t de g r a f i e k e n m e t h o d e t e v e n s een t r a n s p o r t i r i t e n s i t e i t s k a a r t , dié kan w o r d e n gebruikt v o o r h e t o n t w e r p e n van een b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g s p l a n . H i e r b i j kan w o r d e n a a n g e g e v e n welke b o e r -d e r i j e n m e n m o e t v e r p l a a t s e n en w a a r h e e n , t e n e i n -d e -de k a v e l a f s t a n -d m e t een z e k e r a a n t a l v e r p l a a t s i n g e n zoveel m o g e l i j k t e l a t e n dalen. De h i e r bedoelde o n t w e r p m e t h o d e z a l n a d e r w o r d e n u i t e e n g e z e t in 2. 7.
In 2. 8 z a l deze o n t w e r p m e t h o d e w o r d e n t o e g e p a s t op enkele r u i l v e r k a velingen. Aangegeven z a l w o r d e n hoe de k a v e l a f s t a n d d a a l t n a een z e k e r a a n -t a l m e e s -t guns-tige v e r p l a a -t s i n g e n . D a a r he-t in he-t geheel nie-t z e k e r i s da-t m e n
e r in de p r a k t i j k in z a l slagen de j u i s t e b o e r d e r i j n a a r de j u i s t e p l a a t s t e k r i j -gen, zal t e r i l l u s t r a t i e voor de r u i l v e r k a v e l i n g De Z e e v a n g de t h e o r e t i s c h
m o g e l i j k e daling van de k a v e l a f s t a n d w o r d e n v e r g e l e k e n m e t h e t g e e n in de p r a k -tijk i s b e r e i k t . H i e r b i j dient wel te w o r d e n bedacht dat de b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g in De Z e e v a n g i s u i t g e v o e r d z o n d e r de hulp van de in 2. 7. b e s p r o k e n o n t w e r p -m e t h o d e .
De in 2. 5. tot en m e t 2. 8. v e r m e l d e r e s u l t a t e n betreffende a f s t a n d s v e r k o r t i n g door b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g zijn v e r k r e g e n door t o e p a s s i n g van de. g r a -f i e k e n m e t h o d e . Ondanks het -feit dat de u i t v o e r i n g van de m e t h o d e g r o t e n d e e l s i s g e a u t o m a t i s e e r d , zou de t o e p a s s i n g op een groot a a n t a l blokken in k o r t e tijd — b i j v o o r b e e l d ten behoeve van een u r g e n t i e b e p a l i n g voor b o e r d e r i j v e r p l a a t sing — toch op m o e i l i j k h e d e n kunnen stuiten. Aan de hand van de b e s c h i k b a r e g e g e v e n s z a l d a a r o m in 2. 9« een poging w o r d e n gedaan o m de t e v e r w a c h -t e n a f s -t a n d s v e r k o r -t i n g door b o e r d e r i j v e r p l a a -t s i n g -te geven a l s een func-tie van de v e r p l a a t s t e o p p e r v l a k t e , en enkele globaal te b e p a l e n g e b i e d s k e n m e r k e n , z o a l s de g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d en de na u i t r u i l te v e r w a c h t e n o p p e r v l a k t e aan h u i s k a v e l s in de s i t u a t i e , dat de r u i l v e r k a v e l i n g z o n d e r b o e r d e r i j v e r p l a a t -sing zou w o r d e n u i t g e v o e r d .
2. 4. De g r a f i e k e n m e t h o d e
De g r a f i e k e n m e t h o d e l e v e r t , bij een gegeven wegennet en een gegeven ligging van de b o e r d e r i j e n , de k l e i n s t mogelijke gemiddelde k a v e l a f s t a n d , die na u i t r u i l t h e o r e t i s c h mogelijk is« In de p r a k t i j k dient m e n bij het t o e d e l e n n i e t a l l e e n te l e t t e n op de gemiddelde k a v e l a f s t a n d . Ook k a v e l v o r m en k a v e l
-g r o o t t e m o e t e n -gunsti-g zijn, t e r w i j l m e n v e r d e r bij het t o e d e l e n r e k e n i n -g m o e t houden m e t de r e c h t e n en de w e n s e n van de i n b r e n g e r s en m e t het feit dat door k w a l i t e i t s v e r s c h i l l e n niet a l l e gronden tegen e l k a a r kunnen w o r d e n u i t g e r u i l d . H i e r d o o r z a l de na u i t r u i l te v e r w e z e n l i j k e n w e r k e l i j k e gemiddelde
kavelaf-stand s altijd h o g e r zijn dan de m e t de g r a f i e k e n m e t h o d e b e r e k e n d e m i n i m a l e g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d s • Het i s m o g e l i j k bij de t o e p a s s i n g m e t het v o o r -k o m e n van o n u i t w i s s e l b a r s r u i l -k l a s s e n re-kening te houden. In t e g e n s t e l l i n g m e t de w e r k e l i j k e g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d i s de m i n i m a l e g e m i d d e l d e k a v e l -afstand een g r o o t h e i d die niet of nauwelijks afhankelijk i s van de t o e d e l i n g , doch a l l e e n van de ligging van wegen en b o e r d e r i j e n .
. Voor t o e p a s s i n g van de g r a f i e k e n m e t h o d e zijn de volgende b a s i s g e g e v e n s v e r e i s t :
e e n w e g e n k a a r t van het te o n d e r z o e k e n gebied of blok;
de p l a a t s van a l l e b o e r d e r i j e n , m e t d a a r b i j v e r m e l d de o p p e r v l a k t e grond die aan elke b o e r d e r i j m o e t w o r d e n t o e g e d e e l d ;
de o p p e r v l a k t e grond die door elk w e g g e d e e l t e wordt o n t s l o t e n . 16
Na t o e p a s s i n g van de m e t h o d e heeft m e n gevonden:
de k l e i n s t m o g e l i j k e gemiddelde k a v e l a f s t a n d , die bij de gegeven ligging van wegen en b o e r d e r i j e n m o g e l i j k i s ;
het b i j b e h o r e n d e plan van t o e d e l i n g , a l t h a n s in g r o t e lijnen;
een k a a r t , w a a r o p l a n g s elk w e g g e d e e l t e de r i c h t i n g en de i n t e n s i t e i t staan aangegeven van het t r a n s p o r t t u s s e n b o e r d e r i j e n en k a v e l s (in-t e r n bedrijf s v e r k e e r ) , z o a l s da(in-t zich z a l on(in-twikkelen nada(in-t de o n d e r he(in-t tweede punt b e d o e l d e toedeling heeft p l a a t s gevonden.
De w e r k w i j z e i s in g r o t e lijnen a l s volgt:
Met behulp van de w e g e n k a a r t w o r d t a l l e r e e r s t h e t wegennet g e a n a l y -s e e r d . Alle wegen die een g e d e e l t e van het blok geheel i n -s l u i t e n w o r d e n 'hoofd-r o u t e ' genoemd. De o v e 'hoofd-r i g e wegen zijn in de 'hoofd-r e g e l doodlopende wegen; deze w o r d e n ' z i j r o u t e ' genoemd. De h o o f d r o u t e s k o m e n bij e l k a a r in 'knooppunten'. Elk wegvak t u s s e n tv/ee knooppunten v o r m t één hoofdroute. De hoofdroutes w o r d e n op een s p e c i a l e m a n i e r g e n u m m e r d en van een r i c h t i n g v o o r z i e n . In code w o r d t nu p e r knooppunt aangegeven welke hoofdroutes e r beginnen en eindigen. De code -1 + 7 - 1 0 b e t e k e n t b i j v o o r b e e l d : in het knooppunt w a a r hoofdroute 1 eindigt, begint hoofdroute 7 en eindigt hoofdroute 10. Op d e z e wijze wordt het wegpatroon v e r t a a l d in een c i j f e r c o d e , die door een c o m p u t e r kan w o r d e n v e r w e r k t .
Behalve het wegpatroon m o e t ook p e r weg w o r d e n g e c o d e e r d w a a r de b o e r d e r i j e n liggen, de o p p e r v l a k t e die a a n elk m o e t w o r d e n t o e g e d e e l d , de k w a l i t e i t van de weg en t e n s l o t t e h o e v e e l grond door elk w e g g e d e e l t e w o r d t o n t s l o t e n . H i e r t o e w o r d t de weg v e r d e e l d in een a a n t a l k o r t e stukjes van g e -lijke lengte (bijvoorbeeld 25 m e t e r ) , w a a r n a p e r stukje w o r d t b e p a a l d :
1. de o p p e r v l a k t e grond die aan de b o e r d e r i j e n , l a n g s het w e g g e d e e l t e g e l e g e n , m o e t w o r d e n t o e g e d e e l d (de ' v r a a g ' n a a r grond);
2. de door het w e g g e d e e l t e ontsloten o p p e r v l a k t e (het ' a a n b o d ' van grond); 3. de wegkwaliteit, u i t g e d r u k t door m i d d e l van de
wegkwaliteitscoëfficiënten-Deze i s 1 bij goede v e r h a r d e wegen en g r o t e r dan 1 bij wegen van m i n d e r e k w a l i t e i t . De v/e gkwaliteit s coëfficiënt i s bij b e n a d e r i n g r e c h t e v e n r e d i g m e t de tijd, die v o o r het afleggen van een b e p a a l d e afstand, b i j v o o r b e e l d een k i l o m e t e r o v e r de b e t r o k k e n weg nodig i s .
B o v e n s t a a n d e gegevens w o r d e n v a s t g e l e g d in een g r a f i s c h e v o o r s t e l l i n g of ' g r a f i e k ' . De wijze v/aarop dit g e b e u r t kan w o r d e n u i t e e n g e z e t a a n de hand van de figuren 1 tot en m e t 3. F i g u u r 1 b e e l d t een weg af, d e e l s v e r h a r d , d e e l s o n v e r h a r d , die 100 ha grond ontsluit en t e v e n s een a a n t a l b o e r d e r i j e n . De c i j f e r s bij de b o e r d e r i j e n geven de d a a r a a n toe te delen o p p e r v l a k t e aan (in t o t a a l 150ha).
Fig. 1. Boerderijen en grond ontsluitende hoofdroute 7 3 219 1 0 5 8 15 3 0 ' ' ' I • 25 onverharde weg minimum verharde weg
1 21 boerderij met bedrijfs-grootte in ha
150 ha
•-• = een wegsegment
100 ha
Fig. 2. Vraaglijn en aanbodlijn van de hoofdroute uit figuur 1
onverharde weg verharde weg
50 ha
.«- 0
•vraaglijn ,
Fig. 3. Cumulatief verschil tussen vraag en aanbod van de hoofdroute uit figuur 1
Figuur 2 i s de 'grafiek' van de in figuur 1 afgebeelde weg. P e r wegennet wor-, den vraag e^naanbod cumulatief weergegevenwor-, waarbij de 'vraaglijn' en de
'aanbodlijn' ontstaan. De vraaglijn loopt op van 0 tot 150 ha, de aanbodlijn van 0 tot 100: ha. Uit figuur 2 wordt figuur 3 geconstrueerd, waarin cumulatief het verschil tussen vraag en aanbod is weergegeven (gearceerd). In p r i n
-cipe is figuur 3 gelijk aan figuur 2; alleen is in figuur 3 de aanbodlijn als een horizontale rechte-getekend.
Tenslotte wordt in figuur 3 in een cijfercode vertaald die door een com-.. puter kan worden verwerkt.
Nadat op bovenomschreven wijze zowel het wegpatroon als de ligging van grond en boerderijen in cijfers is 'vertaald' berekent de computer de m i -nimale gemiddelde kavelaf stand en de gegevens die nodig zijn om met behulp van de grafieken de transportintensiteitskaart te tekenen (zie 2. 7). Op de p r i n -cipes van de berekening zal hier niet nader worden ingegaan. Zij staan uit-voerig vermeld in het Interim-Rapport Boerderijverplaatsing (1965), terwijl ook kan worden verwezen naar VAN GELDEREN (1966) en KIK (1967).
De benodigde tijd voor de verschillende onderdelen kan globaal worden bepaald volgens onderstaande normen:
het bepalen van de aan elke boerderij in het blok toe te delen oppervlakte is reeds geschied indien het blok cultuurtechnisch is geïnventariseerd. In-dien dit niet het geval i s , is er dikwijls wèl een boerde rijkaart beschikbaar. De daarin vermelde oppervlakten per bedrijf zijn evenwel in de regel ont-leend aan C. B . S . - g e g e v e n s , die, indien juist, de totale bedrijfsgrootte geven en niet de oppervlakte die het bedrijf binnen het blok heeft. Dit maakt de boerderijkaart voor het gestelde doel onbruikbaar, indien het blok ge-deeltelijke bedrijven bevat. De benodigde tijd voor het maken van een goede boerderijkaart is sterk afhankelijk van de verkaveling in het betrokken
ge-bied; • het nummeren van de hoofdroutes: 100 routes per dag;
het coderen van het wegpatroon: 100 routes per dag;
. het bepalen van de door de wegen ontsloten oppervlakten:15 routes per dag; . het tekenen van de grafieken: 20 km weg per dag;
. het coderen van de grafieken: 60 km weg per dag;
controle van de Computerresultaten: 50 routes per dag;
, het tekenen van de transportintensiteitskaart: 50 km weg per dag.
Afgezien van de tijd, die nodig is voor het bepalen van de aan elke b o e r derij toe te delen oppervlakte, blijkt volgens bovenstaande normen per m a n -week ongeveer 500 - 1200 ha te kunnen worden verwerkt. Het laagste bedrag
geldt indien s p r a k e i s van een ingewikkelde topografie en een dicht wegennet, het h o o g s t e b e d r a g indien de indeling van het gebied r e g e l m a t i g i s , en het wegen-Tiet ijl. V e r o n d e r s t e l d is dat het r e k e n w e r k i s u i t b e s t e e d aan een r e k e n c e n t r u m ,
zodat in de genoemde b e d r a g e n de voor de bediening van de c o m p u t e r b e n o d i g -de tijd niet i s i n b e g r e p e n .
2. 5. W e r k e l i j k e en m i n i m a l e gemiddelde k a v e l a f s t a n d e n
In de v o r i g e p a r a g r a a f i s u i t e e n g e z e t hoe m e t behulp van de g r a f i e k e n -m e t h o d e de -m i n i -m a l e g e -m i d d e l d e kavelafstand s s t e e d s kan w o r d e n b e r e k e n d ,
& m indien de ligging en grootte van de b o e r d e r i j e n en het wegennet a l s gegevens w o r d e n i n g e v o e r d . De :kennis van s heeft evenwel a l l e e n m a a r ziri, indien
& m
m e n e n i g s z i n s weet hoe d e z e zi ch v e r h o u d t tot de w e r k e l i j k e g e m i d d e l d e k a -v e l a f s t a n d s.
Het v e r b a n d t u s s e n b e i d e grootheden is o v e r e e n k o m s t i g de definitie in p a r a g r a a f 2. 1. a l s v o l g t : S - (3) -c s w t m w a a r i n : s = de w e r k e l i j k e gemiddelde k a v e l a f s t a n d s = de m i n i m a l e gemiddelde k a v e l a f s t a n d m . 0 = het ' t o e d e l i n g s e f f e c t ' op de k a v e l a f s t a n d ; c i s altijd > 1.
Indien m e n een indruk heeft van de w a a r d e van h e t toedelingseffect 0 , kan s w o r d e n b e p a a l d door s m e t cJ te v e r m e n i n g v u l d i g e n .
In deze p a r a g r a a f zullen voor enkele r u i l v e r k a v e l i n g e n de ' t o e d e l i n g s -effecten' w o r d e n gegeven, z o a l s ze zijn b e r e k e n d v o o r de oude en de nieuwe t o e s t a n d . In beide gevallen geeft het 'toedelingseffect ' aan h o e v e e l kavelaf s t a n d s v e r k o r t i n g m a x i m a a l door u i t r u i l is te r e a l i s e r e n . Zo geeft een t o e d e l i n g s e f -fect 1,22 aan dat door u i t r u i l de gemiddelde k a v e l a f s t a n d m a x i m a a l m e t 2 2 / 1 2 2
(= 18%) kan w o r d e n v e r m i n d e r d .
De functie en b e t e k e n i s van het toedelingseffect i s voor de oude en de nieuwe t o e s t a n d van een r u i l v e r k a v e l i n g niet gelijk. Voor de oude t o e s t a n d
(als dus nog geen u i t r u i l heeft p l a a t s gevonden) geeft het toedelingseffect aan h o e v e e l a f s t a n d s v e r k o r t i n g door u i t r u i l m a x i m a a l ( t h e o r e t i s c h ) zou zijn t e v e r -w e z e n l i j k e n . In de nieu-we t o e s t a n d (nadat dus u i t r u i l heeft p l a a t s gevonden) geeft het toedelingseffect aan in h o e v e r r e de u i t r u i l uit het oogpunt van k a v e l afstand effectief i s g e w e e s t . Is de u i t r u i l o p t i m a a l g e w e e s t , dan z a l het t o e -delingseffect in de nieuwe t o e s t a n d gelijk zijn aan 1,00; dit i s in de p r a k t i j k zelder of nooit te v e r w e z e n l i j k e n . N a a r m a t e de u i t r u i l m i n d e r effectief i s g e w e e s t , z a l het toedelingseffect voor de nieuwe t o e s t a n d m e e r afwijken van 1.
.Tabel 1 geeft een overzicht van toedelingseffecten voor drie ruilverka-velingen, namelijk 'De Zeevang' (een weidegebied ten noorden van Edam),
'Spier-Wijster ' (een gebied met gemengde bedrijven in Midden-Drenthe) en 'Rolde*(eveneens een gebied met gemengde bedrijven, gelegen bij Assen). Daar ruilverkaveling 'Rolde' nog niet is uitgevoerd, kon voor deze r u i l v e r -kaveling het toedelingseffect voor de nieuwe toestand nog niet worden'bere-kend.
Tabel 1. Werkelijke en minimale'gemiddelde kavelafstanden in enkele r u i l -verkavelingen Ruilve rkaveling De Zeevang Spier-Wij ster Rolde s 895 927 1427 Oude toestand D m 663 698 1182 tft 1,35 1,33 1,25 s 444 660 Nieuwe toestand s m 382 565 *t 1,16 1,17
Uit de tabel blijkt dat voor de onderzochte ruilverkavelingen het toede-lingseffect in de oude toestand gemiddeld gelijk is geweest aan ca. 1,30, dat wil zeggen dat alleen door uitruil (zonder v e r d e r e uitvoering van cultuurtechnische werken) de gemiddelde kavelafstand met maximaal 23% zou kunnen w o r -den gereduceerd. Zoals te verwachten was zijn de toedelingseffecten in de nieuwe toestand aanmerkelijk lager, m a a r toch nog steeds groter dan 1. In-dien maximale uitruil mogelijk was geweest, was de gemiddelde kavelafstand in de onderzochte ruilverkavelingen nog 14% lager geweest dan hetgeen thans is bereikt (er = 1,16). Van de theoretisch mogelijke kavelafstandsverkorting is dus slechts een deel gerealiseerd.
2. 6. Enkele toepassingen van de minimale gemiddelde kavelafstand
Behalve voor het verkrijgen van een inzicht in de mogelijkheden die u i t -ruil biedt tot verlaging van de gemiddelde kavelafstand, kan de minimale ge-middelde kavelafstand ook worden gebruikt om het effect van cultuurtechnische werken (zoals wegaanleg en boerderijverplaatsing) op de gemiddelde kavelaf-stand na te gaan.
Ten aanzien van de schatting van het effect van boerderijverplaatsing zijn in de inleiding reeds de principes vermeldr
In deze paragraaf sullen enkele rekenvoorbeelden worden gegeven d\e betrekking hebben op de reeds uitgevoerde ruilverkaveling De Zeevang en op ruilverkaveling in voorbereiding Rolde. Voor beide ruilverkavelingen zal het
effect van w e g a a n l e g w o r d e n b e c i j f e r d , t e r w i j l voor De Z e e v a n g het effect van b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g op de g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d z a l w o r d e n-g e g e v e n .
In 'De Z e e v a n g ' w a s in de oude t o e s t a n d 40% van de o p p e r v l a k t e c u l -t u u r g r o n d a l l e e n p e r boo-t b e r e i k b a a r via een dich-t s -t e l s e l van v a a r -t e n en
s l o t e n . De o v e r i g e c u l t u u r g r o n d w a s v o o r het g r o o t s t e g e d e e l t e o n t s l o t e n door v e r h a r d e wegen. Na a a n l e g van h e t nieuwe wegennet i s t h a n s a l l e c u l t u u r -grond door v e r h a r d e wegen o n t s l o t e n .
Mede aan de hand van h e t g e e n in 2. 5«. i s afgeleid, kan w o r d e n b e c i j f e r d hoe de g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d zou zijn g e w e e s t indien a l l e e n u i t r u i l en geen w e g a a n l e g h a d p l a a t s gevonden. . . T a b e l 2. G e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d T o e s t a n d o v e r w a t e r in m o v e r v e r h a r -de weg in m t o t a a l in m G e m i d -delde h a l v e k a v e l -diepte in m G e m i d -delde p e r c e e l s -afstand in m Schijnb a r e g e -m i d d e l d e p e r c e e i i . -af stanc in m Oude t o e s t a n d 537 I d e m , m i n i m a a l (volgen s g r a f i e k e n m e t h o d e ) 417 I d e m , na u i t r u i l (geschat . = 1,16) 483 358 246 287 895 663 770 255 255 255 1150 9 1 8 1025 2343 2614 De e e r s t e d r i e c i j f e r s in de l a a t s t e r e g e l zijn b e r e k e n d door v e r m e n i g -vuldiging van de o v e r e e n k o m s t i g e c i j f e r s uit de tweede r e g e l m e t $ = 1,16.
v
Dit b e r u s t op de v e r o n d e r s t e l l i n g dat de in de nieuwe t o e s t a n d o p t r e d e n d e
d (zie t a b e l 1) ook zou zijn o p g e t r e d e n indien a l l e e n u i t r u i l had p l a a t s g e v o n
-den ( a d m i n i s t r a t i e v e r u i l v e r k a v e l i n g ) . De g e m i d d e l d e h a l v e k a v e l d i e p t e (255m) i s v r i j w e l geheel afhankelijk van h e t ont sluiting s stel sel en v e r a n d e r t door u i t r u i l dus niet of n a u w e l i j k s . De s c h i j n b a r e g e m i d d e l d e p e r c e e l s a f s t a n d i s b e r e kend d o o r de g e m i d d e l d e p e r c e e l s a f s t a n d (= g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d + g e m i d -delde halve k a v e l d i e p t e ) te wegen m e t de wegkwaliteitscoëfficiënt. D e z e i s voor de route o v e r w a t e r g e s t e l d op 3, 5 en v o o r de r o u t e o v e r land op 2 , 5 . De
s c h i j n b a r e g e m i d d e l d e p e r c e e l s a f s t a n d is een m a a t v o o r de b e r e i k b a a r h e i d . Na u i t r u i l èn w e g a a n l e g v e r a n d e r e n zowel de g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d a l s de g e m i d d e l d e halve k a v e l d i e p t e . De m i n i m a l e en de d a a r u i t b e r e k e n d e g e -s c h a t t e w e r k e l i j k e g e m i d d e l d e k a v e l a f -s t a n d zijn dan, indien ook nu w e e r
T a b e l 3. T o e s t a n d G e m i d d e l de k a v e l -afstand ( v e r h a r d e weg in m ) Gemiddel-de h a l v e k a v e l -diepte in m Gemiddel-de p e r r c e e l s -afstand in m S c h i j n b a r e g e m i d d e l d e p e r c e e l s -afstand in m Na u i t r u i l en w e g a a n l e g , m i n i m a l e afstanden (gra-fiekenmethode ) I d e m , g e s c h a t t e w e r k e -lijke afstanden 7 2 0 ( = sm l) 326 840(= 54) 326 1046 1166 1535 1655
Uit deze c i j f e r s valt het volgende af t e l e i d e n :
1. D o o r d a t het nieuwe n e t van v e r h a r d e wegen i j l e r i s dan het oude n e t van v e r h a r d e wegen en w a t e r w e g e n n e e m t de g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d n a a r
s c h a t t i n g toe van 770 tot 840 m e t e r . T e g e n o v e r deze a f s t a n d s v e r l e n g i n g s t a a t een z e e r b e l a n g r i j k e v e r b e t e r i n g van de k w a l i t e i t van de r i j r o u t e ; 2. Door de b e t r e k k e l i j k e ijlheid van het nieuwe wegennet n e e m t ook de g e m i d
-delde h a l v e k a v e l d i e p t e toe van 255 tot 326 m e t e r ;
3. De s c h i j n a b r e gemiddelde p e r c e e l s a f s t a n d i s door w e g a a n l e g gedaald van 2614 tot 1655 m e t e r . Dit houdt in dat de b e r e i k b a a r h e i d door de a a n l e g van h e t nieuwe wegennet i s v e r b e t e r d m e t 37%.
Het effect van b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g op de g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d i s nu op eenvoudige wijze te b e r e k e n e n a l s het v e r s c h i l t u s s e n de g e s c h a t t e g e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d na u i t r u i l en w e g a a n l e g s . en de g e m i d d e l d e k a v e l a f
stand s_ in de nieuwe t o e s t a n d dus na u i t r u i l , w e g a a n l e g èn b o e r d e r i j v e r -p l a a t s i n g : T a b e l 4. T o e s t a n d Na u i t r u i l en l e g ' ( g e s c h a t ) Nieuwe toesta Effect b o e r d e we g a a n -uid r i j v e r p l a a t s ing G e m i d d e l de k a v e l -afstand ( v e r h a r d e weg in m ) 840 (=54) 444 (=s2) 396 (=Asb) G e m i d d e l -de halve k a v e l -diepte in m 326 326 0 G e m i d d e l de p e r c e e l s -afstand in m 1166 770 396 S c h i j n b a r e g e m i d d e l -de p e r c e els afstand in rn 1655 1259 396
Uit deze c i j f e r s blijkt het v o l g e n d e :
1. Door b o e r d e r i j v e r p l a a t sing i s de gemiddelde k a v e l a f s t a n d n a a r achatting gedaald van 840 tot 444 m e t e r , dit i s m e t 47%;
2. De s c h i j n b a r e p e r c e e l s a f s t a n d i s door b o e r d e r i j v e r p l a a t s i n g gedaald van 1655 tot 1259 m e t e r , dit i s een v e r b e t e r i n g van de b e r e i k b a a r h e i d m e t 24%. ' ••• Voor de r u i l v e r k a v e l i n g ' R o l d e ' (in v o o r b e r e i d i n g ) i s op analoge wijze n a g e g a a n , hoe de k a v e l a f s t a n d zou v e r a n d e r e n door u i t v o e r i n g van het ontwerp-wegenplan. T a b e l 5 geeft een o v e r z i c h t van de b e r e k e n i n g e n . De s c h i j n b a r e gemiddelde p e r c e e l s a f s t a n d e n zijn b e r e k e n d door de kwaliteitscoëfficiënt van de o n v e r h a r d e wegen te stellen op 2,0 en die van de r i j r o u t e o v e r land op 2,5. De f a c t o r 6 i s aan de hand van t a b e l 1 g e s c h a t op 1,12.
T a b e l 5. T o e s t a n d G e m i d d e l d e k a v e l a f s t a n d o v e r o v e r o n v e r - v e r h a r - t o t a a l h a r d e de weg in m weg(m) in m G e m i d -delde halve k a v e l -diepte in m G e m i d - Schijnbadelde r e g e m i d p e r c e e l s delde p e r af stand . c e e l s -afstand in m m m Oude t o e s t a n d I d e m , m i n i m a a l I d e m , n a u i t r u i l 1038 787 881 (geschat cf. = 4 , 1 2 ) Nä u i t r u i l én w e g a a n - \7<i-y l e g , m i n i m a a l I d e m , g e s c h a t t e w e r k e - | , g Q lijke afstanden(<5.=l»12) 434 395 443 40 45 1472 1182 1324 1272 1425 252 231 231 200 200 1724 1413 1555 1472 1625 2536 2155 2345 1812 1970
; Uit b o v e n s t a a n d e c i j f e r s blijkt het v o l g e n d e :
1. Door de a a n l e g van het nieuwe wegennet n e e m t de k a v e l a f s t a n d toe van 1324 tot 1425 m e t e r . Dit w o r d t v e r o o r z a a k t door het feit dat het oude wegennet een g r o t e r e dichtheid heeft dan het nieuwe ( r e s p . 155 k m en 127 k m ) ; 2. Door de a a n l e g van het nieuwe wegennet v e r m i n d e r t de halve k a v e l d i e p t e
van 231 tot 200 m e t e r , dit ondanks de g e r i n g e r e dichtheid van het nieuwe wegennet.; De o o r z a a k van deze v e r m i n d e r i n g i s gelegen in de door het nieuwe w e g e n s t e l s e l v e r o o r z a a k t e k a v e l d r a a i i n g ;
3. Door de a a n l e g van het nieuwe wegennet v e r m i n d e r t de s c h i j n b a r e gemiddel-de p e r c e e l s a f s t a n d van 2345 tot 1970 m e t e r , dit i s een v e r b e t e r i n g van gemiddel-de b e r e i k b a a r h e i d m e t 16%. Dat in Rolde p r o c e n t u e e l zo v e e l m i n d e r m e t w e g -a -a n l e g w o r d t b e r e i k t d-an in De Z e e v -a n g vindt zijn o o r z -a -a k in het feit d-at de o n t s l u i t i n g in de u i t g a n g s s i t u a t i e in De Z e e v a n g v e e l s l e c h t e r w a s dan in Rolde. In de Z e e v a n g w a s een groot gedeelte van het blok slechts p e r boot b e -r e i k b a a -r .
vraaglijn aanbodlijn , i^j.' mijjH optimale aanbodlijn SRf ij -1 i.'.iniiin — . ii»' •
B I M W B W B
Fig. 4. Vraaglijn, aanbodlijn en optimale aanbodlijn van de hoofdroute uit figuur 1
Fig. 5. Transportintensiteitskaart van de hoofdroute uit figuur 1
2. 7. Toepassingen van de transportintensiteitskaart
Zoals reeds in 2. 4. is vermeld kan met behulp van de.grafieken en de computer resultaten een transportintensiteitskaart worden getekend, dat wil zeggen een kaart, waarop langs elk weggedeelte de richting en de intensiteit staan aangegeven van het transport tussen boerderijen en kavels (intern b e -drijfsverkeer), zoals dat zich zal ontwikkelen nadat optimale uitruil is toege-past en de kavelafstanden zijn geminimaliseerd.
Onder richting van het intern bedrijfsverkeer wordt hier verstaan de richting van het verkeer van de boerderijen naar de bijbehorende kavels. De richting wordt op de kaart aangegeven met pijlen. Doordat de kavelafstanden zijn geminimaliseerd is het niet m e e r mogelijk dat boeren elkaar op de weg naar hun land tegenkomen. Op elk afzonderlijk weggedeelte is daarom al het intern bedrijfsverkeer gelijk gericht.
De intensiteit van het intern bedrijfsverkeer op een bepaald punt van een weg wordt eenvoudigheidshalve evenredig verondersteld met de via dit punt b e
-reikte oppervlakte aan landbouwgrond.
De maat waarin de intensiteit wordt weergegeven is dus niet het gemid-deld aantal ritten of personen-auto-.eenheden per etmaal, doch het aantal te bewerken h e c t a r e s . Op de transportintensiteitskaart worden langs de wegen banden getekend, waarvan de breedte op elk punt van de weg evenredig is met de aldus gedefinieerde intensiteit.
De transportintensiteitskaart wordt als volgt gemaakt:
Uitgegaan wordt van de verzamelde figuren 3 (per route is er één zo'n figuur). In deze figuren is de aanbodlijn als een horizontale rechte getekend. Nadat de computer zijn werk heeft gedaan kan in elk der figuren 3 tevens de
'optimale aanbodlijn' worden getekend (zie figuur 4). Dit is een rechte die op een zekere afstand a evenwijdig met de aanbodlijn loopt. De afstand a wordt per route door de computer berekend. Uit de verzamelde figuren 4 kan de transportintensiteitskaart zonder moeite worden getekend, zie figuur 5. De
richting van het intern bedrijfsverkeer is namelijk n a a r rechts gericht, waar de vraaglijn zich boven en naar links, waar de vraaglijn zich onderde optima-le aanbodlijn bevindt, terwijl de intensiteit van het intern bedrijfsverkeer recht evenredig is met de afstand tussen vraaglijn en optimale aanbodlijn.
Voor een beschrijving van de betekenis van de optimale aanbodlijn en de berekening van de afstand a moge worden verwezen naar VAN GELDEREN (196S) en KIK (1967). Hier kan worden volstaan met e r op te wijzen dat de vorm van
vraaglijn en aanbodlijn door de gegevens is bepaald, doch dat de ligging van de aanbodlijn ten opzichte van de vraaglijn wordt bepaald door de toedeling.
bo « 12 d n) + j ca O <0 3 ri n) i - i a, u <o > •»-> ÖO-H <0 £ •H rt u 3 rt a> ü W O £ 8?-° ri ri «H Ö f l f c bO (=4 ta v O •u a q> bO i - H • i H 3 M •i-t ri G bO d • H co ** ta ri • • H fr 0) > "-> •I-l u <D w a t> i—i
9
ri u 0 . Û bo h u * ri 0 <0 d o HBij de toedeling waarbij de gemiddelde kavelafstand een absoluut minimum bereikt (optimale toedeling) heeft de aanbodlijn de positie gekregen van de
optimale aanbodlijn. Ook zonder verdere afleiding zal het duidelijk zijn dat de transportintensiteit op een weggedeelte zal toenemen, naarmate 'vraag' naar grond en 'aanbod' van grond t e r plaatse m e e r uiteenlopen. De t r a n s p o r t i n tensiteit bij optimale toedeling zal derhalve evenredig zijn met de afstand t u s -sen vraaglijn en optimale aanbodlijn.
De figuren 6 en 7 geven twee transportintensiteitskaarten weer voor ruilverkaveling De Zeevang. Figuur 6 heeft betrekking op de toestand waarbij wel het nieuwe wegennet is aangelegd doch geen boerderijverplaatsing, bedrijfsbeëindiging of bedrijfsvergroting heeft plaats gevonden. Figuur 7 heeft b e t r e k -king op de nieuwe toestand (dus met wegaanleg, boerderijverplaatsing, bedrijfs-beëindiging en -vergroting). Duidelijk is te zien dat door
boerderijverplaatsing de intensiteit van het intern bedrijfsverkeer langs vele wegen a a n m e r k e -lijk is gedaald. Bewezen kan worden dat de totale oppervlakte van de grijze banden langs de wegen evenredig is met de gemiddelde kavelafstand. Daar de-ze oppervlakte in figuur 6 groter is dan in figuur 7 illustreren de beide figuren dus tevens de daling van de gemiddelde kavelafstand door b o e r d e r i j v e r -plaat sing.
De transportintensiteitskaart kan voor verschillende doeleinden worden gebruikt, waarbij speciaal kan worden gedacht aan het ontwerpen van een we-genplan en een boerderijverplaatsingsplan.
Wat betreft het wegenplan zal het duidelijk zijn dat wegen met een hoge intensiteit van het intern bedrijf sverkeer het meeste in aanmerking komen voor verharding of verbetering. Een volledig uitsluitsel geeft de t r a n s p o r t i n -tensiteitskaart wat dit betreft niét, daar ook wegen met een lagere intensiteit van het intern bedrijfsverkeer voor verbetering in aanmerking kunnen komen uit hoofde van andere functie, bijvoorbeeld als boerderijweg of dorpsverbindingsweg. Verder geeft de kaart aanwijzingen over de doelmatigheid van de t r a -c e ' s : sterk hoekige of gekromde v e r k e e r s s t r o m e n geven aan dat het verkeer tussen begin- en eindpunt van de stroom moet omrijden. De aanleg van een nieuwe r e c h t s t r e e k s e verbinding kan dan voordelen hebben.
Ten aanzien van boerderijverplaatsing biedt de transportintensiteitskaart een middel om na te gaan welke boerderijen het beste kunnen worden verplaatst en waar naar toe, teneinde met zo weinig mogelijk verplaatsingen een zo groot mogelijke afstandsverkorting (of vermindering van intern bedrijfsverkeer) te kunnen bereiken. De volgende algemene regels gelden:
verplaatsen tegen de richting van het intern bedrijfsverkeer in is ongun-stig;
verplaatsen langs de wegen zonder intern bedrijfsverkeer is ongunstig; verplaatsen met de richting van het intern bedrijfsverkeer mee is gunstig. 28
Fig. 8. Transportintensiteitskaart van de ruilverkaveling Rolde, zonder boerde r i j -verplaat sing
Fig. 9« Transportintensiteitskaart van de ruilverkaveling Rolde, na boerderijver-plaatsing
