Correctievoorschrift HAVO
2018
Natuur, leven en technologie
Tijdvak 1
Woensdag 9 mei 13.30 – 15.30 uur
College-examen schriftelijk
1 Voor het antwoord op een open vraag worden alleen hele punten toegekend tot het maximum vermeld in het antwoordmodel. Het minimum aantal punten is 0. Bij meerkeuzevragen wordt óf 0 punten óf het maximum aantal punten toegekend.
2 Bij een meerkeuzevraag wordt alleen de hoofdletter die hoort bij de juiste keuzemogelijkheid goed gerekend. Indien meer dan één letter als antwoord gegeven is worden geen scorepunten toegekend.
3 Indien de corrector meent dat het antwoordmodel van een meerkeuzevraag een fout of onvolkomenheid bevat, dan beoordeelt zij/hij het werk van de kandidaten alsof toets en antwoordmodel juist zijn. Zij/hij stelt het CvTE op de hoogte van de fout of onvolkomenheid. Het is niet toegestaan zelfstandig af te wijken van het antwoordmodel. Met een eventuele fout wordt bij de definitieve normering van het examen rekening gehouden.
4 Indien een open vraag gedeeltelijk juist beantwoord is wordt een deel van de maximale score toegekend in overeenstemming met het antwoordmodel. 5 Indien een antwoord op een open vraag niet in het antwoordmodel voorkomt
en dit antwoord op vakinhoudelijke gronden als juist beoordeeld kan worden, moeten scorepunten worden toegekend naar analogie of in de geest van het antwoordmodel.
6 Indien in een antwoord een gevraagde verklaring, uitleg of berekening ontbreekt dan wel foutief is, worden 0 punten toegekend, tenzij in het antwoordmodel anders is aangegeven.
7 Indien meer antwoorden (redenen, voorbeelden e.d.) gegeven worden dan gevraagd, worden uitsluitend de eerst gegeven antwoorden beoordeeld tot maximaal het gevraagde aantal.
8 Een antwoord mag één cijfer meer of minder bevatten dan op grond van de nauwkeurigheid van de verstrekte gegevens verantwoord is. Bij grotere (on)nauwkeurigheid moet 1 punt worden afgetrokken. Bij een berekening wordt voor een rekenfout en/of nauwkeurigheidsfout maximaal 1 punt afgetrokken.
9 In het antwoordmodel geeft het teken / scheiding aan tussen verschillende juiste mogelijkheden.
10 In het antwoordmodel wordt met (...) een deel aangegeven, dat niet in het antwoord van de kandidaat hoeft voor te komen.
11 In het antwoordmodel wordt eventueel met onderstreping een deel aangegeven, dat in het antwoord van de kandidaat moet voorkomen.
12 Voor deze toets kunnen maximaal 53 punten worden behaald. Het CvTE stelt een omzetting van score naar cijfer vast.
Vraag Antwoord Pnt module
1 A 2 Sportprestaties 2 Tess bereikt in haar worp een snelheid van
22,5 m/s, dus doet de bal over 40 m 40/22,5 x 1 = 1,8 s. 1p
De keeper loopt langs de schuine zijde van een driehoek met rechte zijden van 15,5 en 10 m. Pythagoras: 15,52 + 102 = 240,25 + 100 =
340,25 m2. schuine zijde = √340,25 = 18,4
m. 1p
Dus moet zij 18,4 m afleggen binnen 1,8 s = 10,2 m/s. 1p
Dit is geen realistische mogelijkheid, dat is immers bijna 37 km/uur. 1p
N.B. Bij berekeningen met bijv. een onjuiste afstand van de rennende keeper, die verder correct zijn: 1p aftrek.
4 Sportprestaties
3 A 2 Sportprestaties
4 Melkzuur. 1p
Bij anaerobe dissimilatie / anaerobe omzetting van glucose. 1p
2 Sportprestaties 5 Foucard heeft een slechter dan gemiddeld
gehoor voor een man van 63. 1p
Zijn gehoordrempel ligt bij beide frequenties hoger dan die van de mannen in de
grafiek. 1p
2 Wat zeg je?
6 De aD De afname van de getelde soorten ligt (in ieder geval voor een deel) aan de afname van het menselijk gehoor.
1 Wat zeg je? 7 Doord Doordat Albert jonger is dan Arend, is hij
gevoeliger voor hoogfrequente geluiden / heeft hij een lagere gehoordrempel. 1p
Bij grotere afstand tot de geluidsbron wordt dit effect verder versterkt. / Hoe verder de vogel weg is, hoe zachter het geluid. 1p
2 Wat zeg je?
8 Veel vogels worden op het zicht
onderscheiden, dat kan Rob nog steeds doen / Rob kan nog steeds onderzoek doen aan vogels met laagfrequente tonen.
1 Wat zeg je?
9 Ja, want ze zijn (vrijwel) even oud. 1 Wat zeg je? 10 Drempel Albert = 4 dB, drempel Arend = 13
dB. Verschil 9 dB = drie verdubbelingen. Geluidsintensiteit 2^3 = 8 x zo groot, 1p dus afstand √8 x zo klein. 140 / √8 = 49,5 meter. 1p
2 Wat zeg je?
11 De kleine eilanden worden voor een groot deel kaal gegeten, de grotere en het niet
overstroomde land blijven groen.
1 De bodem leeft 12 Hypothese. 1 De bodem leeft
13 Deze r De resten worden afgebroken. 1p
Dat gebeurt door bacteriën en schimmels. 1p
2 De bodem leeft 14 Met sc Met schimmels. 1p
Die relatie houdt in dat de schimmels mineralen voor de planten opnemen uit de bodem en zelf glucose ontvangen van de planten. 1p
2 De bodem leeft
15 De bacteriën zorgen ervoor dat de hoeveelheid nitraat in de bodem toeneemt. 1p
Het gewas kan dus meer van dit belangrijke mineraal opnemen uit de bodem. / Er hoeft minder bemest te worden voor het gewas. 1p
2 De bodem leeft
16 Dan stopt de (aerobe) verbranding, dus de energievoorziening van de bacteriën.
1 De bodem leeft 17 SO42- + 10 H+ + 8 e- → H2S + 4 H2O
1p voor kloppende atoombalans 1p voor elektronen voor de pijl 1p voor juist aantal elektronen
3 Waterzuivering
18 Per juist type stap met verklaring 1p, maximaal 3p. Zuiveringsstap Biologisch/ fysisch/ chemisch Verklaring Beluchting Chemisch Fysisch Ontstaan ijzeroxide en mangaanoxide Verwijderen gassen
Filtratie Fysisch Vaste deeltjes zakken naar de bodem 3 Waterzuivering 19 OH- + HCO 3- → H2O + CO32- Ca2+ + CO 32- → CaCO3
Per reactie 1p voor stoffen voor de pijl en 1p voor stoffen na de pijl, niet kloppend geeft 1p aftrek.
4 Waterzuivering
20 Fulvinezuur bevat veel OH-groepen. 1p Het kan dus veel waterstofbruggen vormen met water, hierdoor lost het goed op. 1p
2 Waterzuivering
21 Twee uitgangspunten (1p per uitgangspunt) uit de volgende rij:
1. Preventie, voorkomen van afval 2. Atoomeconomie
3. Minder schadelijke chemische stoffen 10. Ontwerpen met het oog op afbraak
22 Voorbeelden van juiste antwoorden: – Meer comazuipers na invoering van de nieuwe wet, ouders en kinderen bewuster maken van risico’s door middel van
voorlichting.
- Kinderen drinken stiekem en halen de drank thuis, ouders en kinderen bewuster maken van risico’s door middel van voorlichting.
1p voor gevolg en 1p voor aanpak overheid.
2 Feest zonder katers
23 Keuze van aannemelijke waarden voor V, p, m
en t (hoog volume met laag alcoholpercentage en andersom, bijv. 25 cL en 5,0 vol%,
gemiddelde massa 70 á 80 kg, t is enkele uren, dus 2 tot 4 uur). 1p Invullen BAG 1p + conclusie 1p
Bijv. BAG = (20 x 25 x 0,050 x 8)/(75 x 0,68 x (1/1,055)) – 2 x 0,17 = 3,3. De BAG is onder de 4,0, dus het klopt niet.
3 Feest zonder katers
24 Massa van jongeren is lager. 1p
Reductiefactor is kleiner. 1p Afbraaksnelheid is lager. 1p
3 Feest zonder katers
25 Voorbeelden van juiste antwoorden:
De snelheid van drinken: hoe sneller, hoe groter het gevaar op een vergiftiging. Het drinken van hoog alcoholische dranken, hogere concentratie zorgt voor snellere opname.
1 Feest zonder katers
26 Bij 12% alcohol stoppen de micro-organismen hun activiteit, 1p doordat ze bij die concentratie doodgaan. 1p
2 Feest zonder katers
Totaal 53
Illustratieverantwoording:
D.J. van de Poppe (Excelfiguur) en http://nos.nl/artikel/2075815-handbalsters-dromen-plotseling-van-wk-finale.html (Tess) (figuur 1)
http://handbal-is-tof.webklik.nl/page/handbal-veld (figuur 2) http://www.gettyimages.com/photos/yvette-broch (figuur 3)
http://www.sydsvenskan.se/2008-06-15/tony-foucard-foregangsman-inom-barnallergologi (figuur 4)
https://nl.wikipedia.org/wiki/Gehoordrempel (figuur 5)
Hörselns betydelse vid fågelinventeringar, in Ornis svecica 9 (1999), p. 162-166 (tabel 1)
De Volkskrant, 11 juni 2016 (figuur 6) De Volkskrant, 11 juni 2016 (tabel 2)
http://ezramagazine.cornell.edu/FALL09/ResearchSpotlight.html (figuur 7) http://www.mediamatic.net/365624/nl/toby-kiers (figuur 8)
http://eduweb.eeni.tbm.tudelft.nl/TB141E/imgs/milieucentraal-voorzuivering-oppervlaktewater.png(figuur 9)
