Derde weg loopt dood

e-.al le r-lt. ~n ti-m ~n o- r-

e-

y-.al ld r-:le ie :le :le et a-ie m

)g

e-:le ' S-ill rd

:

1-lg

:le et 1e .t-. - ----

---INHOUD

Derde weg loopt dood De ramp van Enschede

s &.n 7/8 2ooo

PEN

0

p

_{P A P I E R}

Derde weg loopt

dood

'Stel nu dat het waar is dat

volle-dige werkgelegenheid en de

(pas-sieve) welvaartsstaat niet meer verenigbaar zijn, omdat de belas-tingen en sociale premies die nodig zijn om een dergelijke wel-vaartsstaat te fmancieren de werk-gelegenheidsgroei belemmeren. Wat te doen?'

Dit is het centrale argUDlent waarop Kees van Kersbergen in

s&o van juni zijn pleidooi voor de derde weg baseert. De gedachte dat een sociaal stelsel als het onze

een te z~are last legt op de

econo-mie wordt inderdaad vaak

verna-men, ook vanuit de huidige gene-ratie sociaal-democratische partij-leiders in Europa. Onze eigen Wim Kok beweerde het nog aan de vooravond van het congres van I996. Mensen zonder werk wor-den niet meer in de eerste plaats als slachtoffers van economische

mallieur gezien, maar als de

ver-oorzakers ervan.

Het was trouwens een stelling die ook in de jaren dertig door velen onderschreven werd, vaak gepaard met bezorgdheid dat te hoge uitkeringen leidden tot werkonwilligheid. Het Jordaan-oproer van I 934 ontstond uit pro-test tegen een verlaging van de werkloosheidsuitkeringen, die toen nodig werd geacht als maat-regel tegen de armoedeval. Oat

woord was toen nog niet bedacht, maar de redenering was dezelfde.

Maar in die tijd dachten sociaal-democraten daar heel anders over. Oat was de reden dat mijn vader indertijd als werkloos onderwij-zer lid van de SOAP werd. Die

par-tij zocht de oplossing van de crisis aan de vraagzijde van de econo-mie, wat resulteerde in het Plan van de Arbeid. In de jaren zeventig bleek echter dat met maatregeien aan de vraagkant van de economie aileen een crisis niet op te lassen is. Om zichzelf niet overbodig te maken gingen steeds meer econo-men de oplossing zoeken aan de aanbodzijde van de economie, waarmee ze ook steeds meer steun verwierven binnen de PvdA.

Sinds I 996 is de werkgelegen-heid in ons land echter geweldig gegroeid, en zelfs zo hard dat in al-lerlei beroepen tekorten op de ar-beidsmarkt zijn ontstaan. Komt dat nu, omdat sinds die tijd er

krachtig in het sociale stelsel is in-gegrepen? Welnee, het komt door ontwikkelingen aan de vraagkant van de economie. De stijging van de aandelenkoersen maakte koop-kracht los, net als de stijging van de huizenprijzen. Daardoor kwa-men er meer kwa-mensen aan de slag, en die gingen ook meer uitgeven. Zo ontstond een zichzelf verster-kend proces.

Waarom dat proces de afgelo-pen jaar ontstaan is, kan eigenlijk niemand goed aangeven, laat staan hoe een regering zo' n proces kan bevorderen. De Japanse regering zou dat graag willen weten. De huidige economische opbloei past in de Kondratieff-cyclus, waarbij perioden van voor-en tegenspoed

elkaar met een frequentie van

tweemaal per eeuw afwisselen, maar ook voor het optreden van die cyclus hebben we geen

over-tuigende verklaring. In ieder geval blijkt ons huidige sociale stelsel heel goed te verenigen met die

PEN

ontvalt de basis aan de derde weg zoals Van Kersbergen hem om-schrijft.

Anders dan hij suggereert, zijn ook de electorale effecten geen reden om voor de derde weg te kiezen. Het is opmerkelijk, dat te

-genwoordig in elf van de vijftien lidstaten sociaal-democraten re-geringsverantwoordelijkheid dra-gen, maar dat is eerder ondanks dan dankzij de derde we g.

In Duitsland won de SPD de laatste bondsdagverkiezingen met een programma dat meer dat van Lafontaine was dan dat van Schro-der. Dat de

s

P D nog niet is wegge-vaagd in de peilingen, komt door de schade die de

c

D u heeft opge-lopen door de affaire Kohl, en het feit dat aileen de ex-communisti-sche PDS een links altei'natief biedt, en niet de Griinen,

In Groot-Brittannie hood bij de verkiezingen voor het burgemees-terschap van Groot-Londen de oud-linkser Ken Livingstone wel zo'n alternatief. Die werd prompt met grote meerderheid verkozen. Ik weet te weinig van Frankrijk om te kunnen zeggen waar Jospin nu precies zijn premierschap aan te danken heeft, maar genoeg om te weten dat het niet de derde weg

s &..o 7/8 2ooo

0

p

PAPIER

was. En voor de Belgische socialis-ten is het mooi dat ze met I 9, 7 procent in de regering zitten, maar een glorieus electoraal resul

-taat kun je dat niet noemen.

ln Nederland heeft de PvdA

nog steeds niet het electorale ni-veau van voor I 99 I bereikt. Dat

Kok in 1994 premier werd, kwam

omdat nog sterker dan de PvdA het CDA de redding van de econo-mie zocht in het korten op de uit-keringen. Meer mens en dan ooit

-en daaronder m-enig PvdA-lid

-stemmen op partijen links van de

PvdA. Geen wonder dat men

pro-beert de partij als vereniging zo veel mogelijk buiten de besluit

-vorming te houden.

Erger is misschien nog wel, dat vooral mensen met weinig geld hun vertrouwen in de politiek zijn kwijt geraakt. Doordat de grote partijen zich nauwelijks meer van elkaar onderscheiden, neemt de opkomst bij verkiezingen af, en dat vooral in de oude arbeiders-wijken in de grote steden. Daar-mee dreigt een situatie als in Am e-rika, waarin de politiek nog slechts gedragen wordt door en werls;t voor de rniddenklasse. De angst om de hypotheekaftrek aan te pakken is hier een duidelijk

symptoom van.

De dominantie van de sociaal-democraten op Europees niveau blijkt ook geen enkel effect te heb

-ben op het beleid. Men gaat door het openbaar vervoer en de nuts

-bedrijven te benaderen vanuit de ideologie van de vrije markt, en speelt haasje over bij de verlaging van belastingtarieven.

Daarmee wil ik niet zeggen, dat het huidige stelsel van belastin

-gen, uitkeringen en zorg als van god gegeven moet worden be-schouwd. Er is wel degelijk reden tot zorg over het grote aantal WAO'ers, maar die zorg zou zich in de eerste plaats moeten richten op de positie van de mensen die ziek van hun werk worden, en niet op de druk die de uitkeringen

op

de economie leggen. Het stelsel bevat ook veel te veel kleine en grote onrechtvaardigheden.

Sociaal-democraten moeten

zich erop richten het stelsel recht-vaardiger te maken, en niet in de eerste plaats goedkoper. Dan valt er in de politiek ook weer wat te kiezen.

PAUL BORDEWIJK

Oud-wethouder Leiden, thans publicist en adviseur